InfoHub Logo

ءبىر قورقاۋ كىسى بولىپتى. ول ۇيلەنگەننەن كەيىن  ايەلى ءبىر ۇل تاۋىپتى، تۇڭعىشىنان كەيىنگى بالاسىن «شىر» ەتىپ جەرگە تۇسكەندە-اق اكەسى دايار وتىرادى ەكەن دە، ءوزى جەپ قويادى ەكەن.

ءسويتىپ ول جەتى بالاسىن جەپ قويىپتى. ايەلى توعىزىنشى بالاعا جۇكتى بولادى.  جالعىز ۇلى اكەسىنىڭ ءوز بالالارىن جەپ قوياتىنىن بىلگەن سوڭ ەندىگى باۋىرىن امان الىپ قالۋدى ويلاستىرادى.

شەشەسى تولعاتىپ جاتقاندا بالا نارەستەنى الىپ قاشپاققا دايارلانادى. اكەسى پىشاعىن جالانداتىپ، بالانى جەيمىن دەپ اڭدىپ وتىرادى. تاڭعا جاقىن شال تالىقسىپ ۇيىقتاپ كەتەدى. بالا «شىر» ەتىپ جەرگە تۇسكەندە اعاسى بالانىڭ كىندىگىن كەسەدى دە، وراپ الىپ قاشا جونەلەدى. ويانىپ كەتكەن اكەسى تۇرا قۋادى. ءبىراق بالا جەتكىزبەي سول كۇيى قۇتىلىپ كەتەدى. بالا باۋىرىن الىپ ءۇش شوشاقتىڭ باۋىرىنداعى ءبىر قاراشا ۇيگە كەلەدى. ول ۇيگە باۋىرىن باقتىرادى دا، ءوزى اڭ اۋلاپ، الگى ءۇيدىڭ كىسىلەرىن باعىپ جۇرەدى. قۇتقارىپ قالعان باۋىرى ايەل بالا ەكەن. كەيىن كەلە ول ەداۋىر ەر جەتەدى. ەندىگى جەردە قارىنداسىن ەرتىپ، ەل ارالاپ كەتە بارادى. جۇرە-جۇرە تۇندەلەتىپ ءبىر قالاعا كەلەدى. قالادا ەشكىم جوق. ءبىر-اق ۇيدە عانا شام جارىعى كورىنەدى. باسپالاپ ۇيگە كەلسە، ءبىر قازان ەت اسىلىپ تۇرادى. سويتسە ول ادامنىڭ ەتى ەكەن. ەندى ءبىر ۇيدە كۇڭگىرلەگەن داۋىس شىعادى. جاسىرىنىپ كەلىپ تىڭداسا:

— بۇل قالانىڭ ادامى تاۋسىلدى، ەندى ادامدى قايدان تاۋىپ جەيمىز؟ – دەپ، ءسوز قىلىپ وتىرادى ۇيدەگىلەر. ءبىر زاماندا بىرەۋى:

— قازانداعى ەت پىسكەن شىعار، كورىپ كەلەيىن، – دەپ سىرتقا شىعا بەرگەندە، ونىڭ دا باسىن قاعىپ الادى.

— ەكەۋى بىرىگىپ ەتتى جەپ جاتىر ما، قارايىنشى، – دەپ شىققان ءۇشىنشىسىن ولتىرەدى. ءسويتىپ التاۋىن ولتىرەدى.

— ءبارى جيىلىپ الىپ ەتتى جەپ جاتقان كورىنەدى، –دەپ اسىعىس سوڭعى بىرەۋى شىعا بەرگەندە، ونىڭ باسىن قاعىپ قالادى. ءبىراق، ول وسى ادام جەيتىن جەتى جالماۋىزدىڭ باستىعى – ەڭ كۇشتىسى ەكەن. قىلىش ونىڭ ءبىر شەكەسىن عانا قاعىپ تۇسىرەدى. جارالى ادام جىگىتپەن الىسا كەتەدى. الىسىپ جۇرگەندە قورقاۋ ءبىر قۇدىققا قۇلاپ ءتۇسىپ كەتەدى. جىگىت قۇدىقتىڭ اۋزىن ۇلكەن ديىرمەن تاسپەن باستىرىپ قويادى دا، قورقاۋلار وتىرعان ۇيدەن ءتىنتىپ ءجۇرىپ كىلت تاۋىپ الادى. كىلتتى الىپ ءار ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ قاراپ جۇرسە، ءبىر ۇيدە جەتى تۇلپار بايلاۋلى تۇرادى. الدارىنا ءبىر جاعىنان سۋ اعىپ كەلىپ تۇر دا، ءبىر جاعىنان ءشوپ كەلىپ ءتۇر. ىشىندە  ەرەكشە بولەك ءبىر قارا شۇبار ات تۇرادى. مۇنى كورگەننەن كەيىن جىگىت قارىنداسىنا كەلەدى. جىگىت قارىنداسىمەن الگى يەن شارىدە تۇرا بەرەدى. ءوزى اڭ اۋلاپ كۇنكورىس قىلادى. ءبىر كۇنى جىگىت اڭعا شىعاردا:

— سەن مىنا ءۇيدىڭ ەسىگىن اشپا، انا قۇدىقتىڭ اۋزىنداعى تاستىڭ ۇستىنە وتىرما، – دەپ قارىنداسىنا تاپسىرادى.

اعاسى كەتكەن سوڭ قىز ءۇيدىڭ ەسىگىن اشادى دا، جەتى اتتى كورەدى، قۇدىقتىڭ اۋزىنداعى تاسقا دا وتىرادى. ءبىر كەزدە قۇدىقتىڭ ءىشى دۇڭگىرلەيدى. قىز قۇدىق اۋزىنداعى تاستى قوپارىپ قاراسا، ىشىنەن:

— سەن نە قىلعان جانسىڭ؟ – دەگەن ءبىر ادامنىڭ داۋسىن ەستيدى.

— ءبىز جالعىز اعاممەن ەكەۋمىز وسى شارىگە كەلگەن ەكى جولاۋشىمىز. ءقازىر وسى شارىدە تۇرامىز، – دەيدى قىز.— سەن نەعىپ جاتقان ادامسىڭ؟

— ءبىز ىلعي ادام جەيتىن جەتى جالماۋىز ەدىك. وسى قالانىڭ ادامىن تۇگەل جەپ بولدىق. ءبىر كۇنى تۇندە سەنىڭ اعاڭ ءبىرىمىزدى بىرىمىزگە قوسپاي، بىلدىرمەي ءولتىرىپ كەتتى. مەن جارالى قالدىم. مەنى وسى قۇدىققا ءتۇسىرىپ قاماپ كەتتى. ەندى سەن مەنى شىعارىپ ال. ەكەۋمىز بىرىگىپ جان باعايىق، بۇل شارىدە ەشكىم قالمادى. اعاڭ ءبارىبىر سەنى الىپ جاتقانى جوق، – دەيدى جالماۋىز.

— مەنىڭ اعام وعان كونە مە، ونى قايتەمىز؟

— ونىڭ امالى تابىلار، پالەن ءۇيدىڭ الدىندا مەنىڭ جارتى شەكە سۇيەگىم جاتىر، سەن الدىمەن سونى ال جانە شۇبار اتتىڭ ساۋىر جۇنىنەن ال، سۇيەكتى ورنىنا قوي، سونان سوڭ ءجۇندى سۋلاپ جارانى اينالدىرا جاپسىرساڭ باسىم قالپىنا كەلەدى.

قىز  قورقاۋدىڭ  ايتقانى  بويىنشا   ىستەيدى   دە،   ەكەۋى قوسىلىسادى. مۇنى اعاسى بىلمەيدى. قاشان دا اعاسى اڭنان كەلگەندە قىز تاجالدى ساندىققا تىعىپ باعادى. ءسويتىپ جۇرگەندە قىز ەكىقابات بولىپ قالادى. قىز وتىرىك اۋىرعان بولادى دا، ءبىر كۇنى اعاسىنا:

— مەن اۋرۋ بولدىم، – دەيدى.

— ساعان نەمەنە ەم بولار ەكەن؟ – دەپ، اعاسى ابىرجي سۇرايدى.

— شالعاي ءبىر جەردە جەتى اۋليەنىڭ شىراعى بار، سونى اكەلىپ بەر، – دەيدى. جىگىت جالعىز قارىنداسى ءۇشىن ازاپتان قورىقپاي شىراقتى ىزدەپ كەتەدى. كەلە جاتىپ ءبىر كىسىگە جولىعادى. وعان سالەم بەرىپ امانداسقان سوڭ شارۋاسىن ايتادى.

— ونى تابۋعا بولار، ول پالەن جەردە، ءبىر جەردە جەتى اۋليە ناماز وقىپ وتىرادى، سولاردىڭ جەتى شامى بار. بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولىپ بار دا، ولار ءارى قاراپ ناماز وقىپ وتىرعاندا شامدى الىپ قاش، – دەپ جول كورسەتەدى.

الگى كىسىنىڭ ايتۋى بويىنشا شامدى تاۋىپ، الىپ قاشىپ قارىنداسىنا كەلەدى. قارىنداسى تۇرعان جەرگە جاقىنداعاندا جولدىڭ بويىندا، تىكەننىڭ تۇبىندە ءبىر جاس بالا جىلاپ جاتادى. بالانى الادى دا، قارىنداسىنا:

— جولدان ءبىر بالا تاۋىپ الدىم، مۇنى باۋىر قىلىپ الايىق، ەكەۋ ەدىك، ەندى ۇشەۋ بولدىق، سەن ب ا ق، – دەپ بەرەدى.

اسىلىندە بۇل قارىنداسىنىڭ تاپقان بالاسى بولاتىن. اعاسىنىڭ قاراسى كورىنگەندە جالماۋىز ەكەۋى ادەيگە تىكەننىڭ تۇبىنە قويىپ قويعان ەدى.

— مەن ءالى جازىلا المادىم، – دەپ كەيىپتى قارىنداسى.

— ەندى نە ەم بولادى؟ – دەگەن اعاسىنا:

— پالەن جەردە ءبىر سارى ايۋ بار، سونىڭ اپانىنان ءشوپ اكەلىپ بەر، سونى قايناتىپ ءىشىپ، جۋىنسام جازىلارمىن، – دەيدى قىز. اعاسى مۇنى دا ىزدەپ كەتەدى.

اي جۇرەدى، جىل جۇرەدى. جول-جونەكەي تاعى الگى كىسىگە جولىعادى. وعان شارۋاسىن ايتقان سوڭ، ول كىسى:

— بالام، ول «بارسا كەلمەس» دەگەن جەردە، ول كىسى جەيتىن ايۋ، ونىڭ اپانىنا كىرۋ قيىن. قيامەن قيالاپ، جىلعادان جورعالاپ، بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولىپ بارىپ الماساڭ، قولعا تۇسپەيدى، – دەيدى.

جىگىت مۇنى دا اكەلەدى. ول كەلە جاتقاندا قىز بەن تاجال:

— بۇل تاعى دا ولمەپتى، ەندى قايتەمىز؟ – دەپ اقىلداسادى دا، مايعا ۋ سالىپ، شەلپەك ءپىسىرىپ جىگىتكە بەرەدى. جىگىت شايدى ۇرتتاپ، شەلپەكتى جەۋگە ۇمتىلسا، الگى جاس بالا جىگىتتىڭ قولىن قاعادى، جىگىت ءۇش رەت ۇمتىلادى. بالا ءۇش رەت قاعادى. وسى كەزدە كورىپ جاتقان تاجال:

— مىنانىڭ قورلىعى-اي، – دەپ اتىپ تۇرىپ جىگىتپەن الىسا كەتەدى. ەكەۋى ءبىرىن-بىرى الا الماي جۇرگەندە جىگىتتىڭ قارىنداسى تاجالدىڭ اياعىنىڭ استىنا كەبەك، اعاسىنىڭ اياعىنىڭ استىنا بۇرشاق توگەدى. وسى كەزدە تاجال بالاعا:

— مەنىڭ بەل بالام بولساڭ، قىلىشىمدى اكەپ بەر، – دەيدى.

— مەنىڭ جولدان تاۋىپ العان ءىنىم بولساڭ، قىلىشىمدى اكەپ بەر، – دەيدى جىگىت.

سوندا بالا:

— سەن مەنىڭ اكەم بولعانىڭمەن مەنى دالاعا تاستاعانسىڭ، سوندا اعام اكەلىپ مەنى باكقان، – دەپ اعاسىنا قىلىش اكەپ بەرەدى. ءسويتىپ جىگىت تاجالدى ولتىرەدى. قارىنداسىن دا ولتىرەدى، بۇل جەردە بىرنەشە جىل مەكەندەيدى. بالا دا ءبىرتالاي جاسقا كەلىپ قالادى. سودان ولار ءبىر شارىگە كوشەدى.

بۇل قالانىڭ حانى: «مەنىڭ پالۋانىم بار، سونى جىققان كىسىگە قىزىمدى بەرەمىن»، – دەپ جار سالادى.

جولعا شىعاردا ىنىسىنە ەكى تال گۇل ءشوپ ەگىپ بەرىپ:

— مۇنىڭ ءبىرى – مەن، ءبىرى — سەن. مىنا ءشوپ گۇل اپتىپ قۇلپىرىپ تۇرسا، مەنىڭ جولىم بولعانى، سارعايىپ تۇرسا، مەنىڭ باسىما كۇن تۋعانى، قۇراسا ولگەنىم، ءشوپ سارعايا قالسا مەنى ىزدە، – دەپ تاستاپ كەتەدى.

جىگىت حاننىڭ ارلان توبەت اتالعان پالۋانىن جىعادى دا، قىزدى الادى. ءسويتىپ جۇرگەندە تاعى ءبىر ءشارىنىڭ پاتشاسى: «مەنىڭ وگىز پالۋانىم بار، سونى جىكقان كىسىگە قىزىمدى بەرەمىن»، – دەيدى. بۇل حاباردى ەستىگەن جىگىت پالۋاندى جىعىپ، قىزدى ىنىسىنە الىپ بەرۋگە كەتەدى.

 

بۇل جولى جىگىت وگىز پالۋاننان جىعىلىپ قالادى دا، تۇتقىنعا الىنادى. وسى كەزدە گۇل سارعايا باستايدى.

بالا اعاسىن ىزدەپ جولعا شىعادى. بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ اعاسىنىڭ ءۇيىن تابادى. كەشتەتىپ كەلىپ اعاسىنىڭ ۇيىنە قونادى.

— مىناۋ مەنىڭ كۇيەۋىم عوي، بۇل ماعان نەگە ۇندەمەيدى؟ – دەپ تاڭ قالعان جەڭگەسى تۇندە ءتور الدىندا جاتقان «كۇيەۋىنىڭ» جانىنا كەلەدى. كورپەنى اشا بەرگەندە بالا سول شىنتاعىمەن ايەلدى قاعىپ قالادى. قاتىن اڭ-تاڭ بولىپ توسەگىنە كەلىپ جاتادى. تاڭەرتەڭ اعاسىنىڭ ءجونىن ۇعادى دا، بالا جولعا تۇسەدى. بىرنەشە اي ءجۇرىپ حاننىڭ اۋىلىنا كەلەدى. بولىپ جاتقان ءبىر تويدىڭ ۇستىنەن تۇسەدى. دەرەۋ وگىز پالۋانمەن كۇرەسىپ، ونى جىعىپ ءارى ءولتىرىپ، اعاسىن تۇتقىننان شىعارىپ الادى. قىزدى دا الاتىن بولادى.

«قۇدا، كۇيەۋدى سىيلايمىز» دەگەن اتپەن، حان ءبىر ءۇي دايارلاتادى. جانە ىشىنە تولتىرا تاعام قويادى. بۇل ءۇي تەمىردەن سالىنعان ەكەن. بۇعان كىرەردە اعاسى:

— بۇلاردىڭ ءتۇرى جامان، كىرمەسەك قايتەدى؟ – دەيدى.

— تاۋەكەل، كىرەيىك، قورىقپايىق، – دەپ ءىنىسى تۇرىپ الادى. ادامدار ۇيگە كىرگەن سوڭ: «جالعىز اتتىلارعا قىز بەرەمىز بە؟ ورتەپ جوعالتايىق»، – دەپ ولار ءۇيدىڭ سىرتىنان وتىڭدى ءۇيىپ ءورت قويادى. تەمىر ءۇي قىزىپ بولعاندا بالا ىرگەسىن كوتەرىپ، اعاسىن ەرتىپ شىعىپ كەتەدى. امالى تاۋسىلعان حان اقىرى قىزىن بەرەدى.

ۇشەۋى جولعا شىعادى. جول ورتادا ءىنىسى اعاسىنا:

— ەكەۋمىز كۇش سىناسايىق، – دەيدى.

— اعايىندى ەكەۋمىزدىڭ كۇش سىناسۋىمىزدىڭ ءجونى جوق، – دەپ كونبەيدى اعاسى.

بالا:

— ونداي بولسا مەن كەتەمىن، سەنى كورمەيمىن، – دەپ تۇرىپ الادى. لاجسىزدان اعاسى كۇش سىناسۋعا كونەدى.

— ەندەشە، مەنىڭ سول شىناشاعىمدى ات، – دەپ كوتەرىپ تۇرادى. لاجسىزدان ءىنىسىنىڭ سول شىناشاعىن اتادى.

اتىپ بولعاننان كەيىن:

— نە ءۇشىن ماعان اتقىزدىڭ؟ ەگەر وسىنىڭ سىرىن ايتپاساڭ مەن كەتەمىن، سەنى كورمەيمىن، – دەپ اعاسى تۇرىپ الادى. اعاسىنىڭ كەتۋىنە كوزى جەتكەن ءىنىسى شىنىن ايتادى:

— سەن جوقتا مەن سەنىڭ ۇيىڭە كەلدىم. جەڭگەم مەنى سەن دەپ قوينىما جاتپاق بولدى. سوندا مەن سول شىناشاعىممەن قاعىپ جىبەردىم. سوندىقتان وسى شىناشاعىم كىنالى بولدى. سول ءۇشىن اتقىزدىم.

وسىدان كەيىن اراداعى بولىمسىز، ءارى بىلىنبەي بارا جاتقان تۇيىنشەك شەشىلىپ، ەكەۋى ءوز شارىنە كەلىپ مۇراتىنا جەتىپتى.

---