قوي وڭگەرگەن
ءبىز ول كەزدە اۋدان ورتالىعىندا تۇراتىنبىز. ءالجۋاز ناۋقاسشاڭ شەشەم ەكەۋمىز عانامىز. اكەم ەنبەك ارمياسىندا دا، حاسەن اعايىم مايداندا.
كۇز كەزى. از كۇندە وقۋ باستالادى. امان بولسام، بيىل جەتىنشى وقيمىن.
بىتپەيتىن ۇزاق سوعىس حالىقتىڭ تيتىعىنا مىقتاپ جەتكەن. ەل جەسە اسقا، كيسە كيىمگە جارىماي، شىقپا جانىم شىقپا دەپ، ارەڭ جان باعىپ وتىرعان قيىن كەز.
ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ ۇيگە وسى اۋدانداعى وكتيابر كولحوزىنىڭ شوفەرى، شەشەممەن اعايىنداس اكىمجان دەيتىن ادام كەلىپ قوندى. قاسىندا ەكى-ۇش جولداسى، ءبىر جارىم توننالىق گازيكتىڭ كۋزوۆىنا باسىپ العان ون بەس شاقتى قويلارى بار.
اكىمجان الماتىعا بارادى ەكەن. كولحوزعا ونى-مۇنى بۇل ارادا تابىلمايتىن زاتتار اكەلمەك. قوي كولحوزدىڭ جانە جەكە مەنشىكتىڭ بازارعا ساتۋعا الىپ بارا جاتقان قويلارى.
ءقازىر ەل ىشىندە ماشينا از. الماتىعا ادەيىلەپ بارىپ قايتۋ كىمگە دە بولسا وڭايعا تۇسپەيدى.
شاي ۇستىندە شەشەم اكىمجانعا:
— سەن مىنا شاكىرجاندى الا كەتسەڭ قالاي بولادى؟ بارىپ، قالا كورىپ كەلسىن. قويشىلارعا قوسىپ قويعان بىردى-ەكىلى قوي بار ەدى. سونىڭ ءبىرىن الا بارىپ ساتىپ، ۇستىنە كيىم الىپ كەلسىن. از كۇندە وقۋى باستالادى، نە سىرت كيىم، نە اياق كيىمى ءجوندى ەمەس، — دەدى.
— بارسىن. تەك ماشيناعا اقشا تولەسە بولعانى، — دەپ اكىمجان كۇلدى.
سونىمەن الماتىعا جۇرمەكشى بولدىم.
* * *
ماسلوپرومنىڭ اتشىسىنان ارەڭ دەگەندە ءبىر ارىق تورى ات سۇراپ ءمىنىپ، كەشتەتىپ، ار جاقتا جاعاتالدىڭ بويىن كۇزدەپ وتىرعان اقان قويشىنىڭ ۇيىنە جەتىپ كەلدىم. ءبىزدىڭ امانات ەتىپ قوسىپ قويعان بىر-ەكى قويىمىز وسىندا بولاتىن. سونى ءبىرىن الا ساپ، قايتا قايتپاقپىن.
اقان ءوزىمىزدىڭ جاماعايىن، ءبىزدىڭ ۇيمەن كوڭىلدەس قايرىمدى ادام. قۇلاعى ساراڭ ەسىتەدى. مەنى كورگەن جەردەن بار داۋىسىمەن سامبىرلاپ (ول، ءسىرا، جۇرتتىڭ ءبارى ساراڭ ەستيدى دەپ ويلايتىن بولۋ كەرەك):
— ءاي، قارا ءتامپىش، نەمەنەگە كەلدىڭ؟ شەشەڭ ءتىرى مە؟ — دەدى.
— ءتىرى. قوي العالى كەلدىم، — دەدىم مەن.
— شەشەڭ ءتىرى بولسا، ول قويدى نەعىلاسىڭ؟
— الماتىعا اپارىپ، ساتىپ، ۇستىمە كيىم الىپ كيەم.
مىناۋ نە ساندىراقتاپ تۇر دەگەندەي اقان بىتيگەن قىزعىلت كوزدەرىمەن تەسىلىپ قاراپ قاپتى. اڭگىمەنىڭ ەگجەي-تەگجەيىن ەستىپ، ءبىراق يلاندى.
— قالاعا بارساڭ، ماعان ءبىر مۇشتەك اكەپ بەرشى. كەيدە تەمەكى تارتۋعا كازيتىم بولماي قالادى. مۇشتەك جاقسى ەكەن.
— ماقۇل، اكەڭ بەرەيىن، — دەدىم.
بۇل كەزدە كوز بايلانىن تا كەتكەن.
اتتان ءتۇستىم، شاي ءىشتىم. ەندى تەزىرەك كەتسەم دەيمىن. جول توعايدىڭ ىشىمەن وتەدى، تۇندە جۇرۋگە ءبىر ءتۇرلى قورقىنىشتى.
— نەگە اسىقتىڭ؟ وتىر. جاپ-جاقىن جەر، باراسىڭ، — دەيدى اقان. مەنى تەزىرەك جونەلتەيىن دەمەيدى.
سويتسەم، اقاڭنىڭ ۋاقىتتى سوزا تۇسۋىندە، وزىنشە ءمان بار ەكەن.
ابدەن ەل اياعى تىنشىعان شامادا اقان تاقياسىن ءبىر ىرعاپ باسىپ قويدى دا، ورنىنان تۇردى. مەن دە تۇرىپ، اقانعا ىلەسىپ سىرتقا شىقتىم. اي جارىق. ەسىكتىڭ ءدال الدىندا توقتىقتان ىڭىرانىپ قويىپ، جۋساپ جاتقان كىلەڭ اق قويلار. قان قويلاردى ونشا ۇركىتپەي، جايلاپ ارالاپ، ىزدەپ ءجۇر. نەنى ىزدەپ جۇرگەنىن ءبىر ءوزى عانا بىلەدى. مەن قاراپ تۇرمىن.
دۇرلىگىپ قاشا جونەلگەن ەكى-ۇش قويدىڭ بىرەۋىن اقان باس سالدى. تىشقانعا ۇمتىلعان مىسىقشا تەز اتىلىپ، سيراعىنان شاپ پەرىپ ۇستاپ الدى. مەن قاسىنا كەلدىم. قۇيرىعى قازاقىلاۋ ءنان اق قوي ەكەن.
— شەشەڭە ايتىپ بار. پۋل بولاتىن قوي بەردىم، — دەدى اقان.
— راقمەت، اتا.
— سەنى ەرتەرەك جىبەرمەگەنىم بۇل قويدى كەرسە، باسشىلار تانيدى. سوسىن كولحوزدىڭ سەمىز قويىن بەرىپتى دەگەن ءسوز بولادى، ۇقتىڭ با؟
— ۇقتىم.
— ۇقساڭ ءمىن اتىڭا.
ءمىندىم. بۇدان بۇرىن تالاي رەت قوي وڭگەرگەن تاجىريبەم بار، ەردى قويعا بوساتىپ، ءوزىم جايداق ساۋىردا شوقيىپ وتىرمىن. اقان قويدىڭ الدىڭعى ەكى اياعىن تىك سوزىپ كوتەرىپ ماعان ۇستاتىپ قويدى. قوي ەمەس، تانا دەرسىن شىركىندى. ارتقى ەكى اياعى جەردە تۇرىپ، الدىڭعى ەكى اياعى ەردىڭ ۇستىنە ەركىن جەتەدى.
بويى شاعىن بولعانمەن اقاندا كۇش مىعىم. ءداۋ قويدىڭ بوكسە تۇسىنان قاپسىرا قۇشاقتاپ الدى دا، ەردىڭ ۇستىنە قاراي كۇشەنىپ ءبىراق اتتى. اق قوي ءتايپاق باس سولدات ەردىڭ ءدال جوتاسىنا باۋىرىمەن توپ ەتە قالدى. بۇلارىن نە دەگەندەي تىپىرلاماق بولىپ ەدى، اقان ونىڭ تىپىرلاۋعا شاماسىن كەلتىرمەدى.
مۇجيگەن ارىق تورى ات ءنان قويدى تالتىرەكتەپ زورعا كوتەرگەندەي بولدى.
جول-جونەكەي قوي تىپىرلاپ مازالاماس ءۇشىن اقان ونىڭ الدىڭعى ەكى اياعىن ءبىر قوسىپ، ارتقى ەكى اياعىن ءبىر قوسىپ بايلادى. بايلانعان اياقتاردى ۇزەڭگى باۋدى شيىرشىقتاپ وراپ، تەمىر ۇزەڭگىلەردى مەنىڭ قىسقا بۇتىما شاق ەتىپ، اياعىما نىعىزداپ كيگىزىپ بەردى.
— بولدى. جولمەن اقىرىن اياڭدا دا، جۇرە بەر.
ۇيدەن ءسال ۇزاعان سوڭ قاراۋىتىپ تارام-تارام بولىپ جاتقان سوقپاق جولعا ءتۇستىم. وسى جول مەنى ەشقايدا باس بۇرعىزباستان تۋرا اۋىلعا الىپ بارادى. ءقازىر كەلە جاتقانىم توعايدىڭ شەتى ءالى. كەي جەر جازاڭ كەي جەر تومپەشىكتەر. اتتىڭ باسىن ەركىنە قويىپ بەرىپ، اقىرىن اياڭمەن كەلە جاتىرمىن.
بۇدان قاتتى جۇرۋگە تور اتتا شاما دا جوق.
اق قوي تىپىرلاماق بولسا، ەڭسەممەن جانشىپ، باسىپ الام. قوي ەمەس، سيىر وڭگەرىپ كەلە جاتقاندايمىن.
قاراۋىتقان قالىڭ توعاي ءالى الدىمدا. جول توعاي ىشىندە بىرنەشە جەردە قارا سۋدى كەسىپ ەتەدى. كەي سۋدىڭ تەرەڭدىگى اتتىڭ باۋىرىنان كەلەدى.
اقاننىڭ ءۇيى ءبىرتىن-بىرتىن الىستاپ قالا بەردى. ەندى ءيتتىڭ ۇرگەنى دە ەستىلمەيدى. اينالا قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىم-تىرىس.
مىنە توعاي باستالدى. قالبيعان شوق - شوق تالدىڭ قارا تۇنەك تۇبىندە مەنى كۇتىپ جاتقان پالە بار ءتارىزدى. وتە - موتە ۇرىمتال تۇستاردان تەزىرەك ءوتىپ كەتۋگە تىرىسىپ، تور اتتى ءۇستىن - ءۇستىن تەبىنەم.
ارام قاتقىردىڭ مالى، ءبىر كەزدە تۇمسىعىنان جەر تىرەپ، ءسۇرىنىپ كەلىپ كەتسىن. ءبىر قالىپتى باسەڭ جۇرىسكە بويىم ۇيرەنىپ، قامسىز كەلە جاتقام. الدىمداعى قوي سالق ەتىپ، اۋىپ، ءتۇسسىن دە قالسىن. ءماسساعان كەرەك بولسا!
قوي ارىستاي بولىپ سۇلاپ جاتىر جەردە. تۇرامىن دەگەنمەن تۋرا المايدى — اياقتارى بايلاۋلى. مەن اتتىڭ ۇستىندەمىن، نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن. قويدى قايتادان قالاي وڭگەرمەكپىن؟ جالعىز ءوزىم ونى مىڭ جىلدا دا ەردىڭ ۇستىنە كوتەرىپ سالا المايتىنىم بەلگىلى.
ءتۇستىم جەرگە. وسىنىن ءبارى مەنىڭ كەسىرىمنەن بولدى-اۋ دەپ، كۇيزەلەتىن تورى ات ەمەس، جايىلىپ ءولىپ بارادى. ءقازىر ەندى كەش، ەل جاتىپ تا قالعان بولار. جۋىق ماڭدا كومەككە شاقىرۋعا جان جوق.
«ءيتتىڭ عانا مالى!» دەپ، ىزالانىپ، تورى اتتى تۇمسىققا قويىپ كەلىپ قالايىن. ءباتشاعاردىڭ تۇمسىعى مۇنداي قاتتى بولار ما! قولىم تاسقا تيگەندەي بوپ اۋىرىپ قالدى.
اقانعا قايتا بارۋعا ول دا الىس.
قىل شىلبىردى شەشىپ الدىم دا، ءبىر ۇشىن سەرەيىپ جاتقان قويدىڭ ارتقى بۋۋلى اياعىنان بايلادىم. سوسىن ءوزىم اتقا ءمىنىپ، شىلبىردىڭ ەكىنشى ۇشىن تاقىمىما باسىپ، قويدى جەرمەن اعاش سۇيرەگەندەي سۇيرەدىم دىرىلداتىپ. جەر تەگىس ەمەس، ويلى - قىرلى. تىرىدەي جان قيناۋ كەرگەن اق قوي ءموھ، ءموھ دەپ، ماڭىراپ قويادى. ءوزى اۋىر - اق، تورى ات مىقشيىپ ارەڭ سۇيرەپ كەلەدى.
جەرگە ءتۇسىپ قويدى نە بولدى ەكەن دەپ، قاراي باستادىم. سويتسەم، استىڭعى جاقتاعى جەرگە سۇيرەتىلگەن قاپتالى ءجۇنىن العان تەرىدەي تاقىرايىپ شىعا كەلگەن، ىپ-ىستىق. ەندى از سۇيرەسەم، تەرىدەن تەرى قالمايتىن. قوي، بۇنىم بولمايدى ەكەن. تاعى دا باسىم قاتىپ، ويلانىپ تۇرمىن — نە ىستەيمىن؟ ءقازىر ءتۇپ ىشىندە بۇل جولمەن ەشكىم جۇرە قويمايدى، قۇداي ماعان ەشكىمدى دە كومەككە ايداپ كەلمەيدى.
قينالعاندا باسقا قالايدا، ءبىر اقىل كەلەدى: تورى اتتى جىقپاق بولدىم. جىعىلىپ جاتقان اتتىڭ ۇستىنە قويدى سالىپ، سوسىن تۇرعىزباقپىن.
باسقا اقىل تابا المادىم.
سەرەدەي اتتى جىعۋ ول - داعى وڭاي شارۋا ەمەس. الدەكىمدەردەن كورگەنىم بويىنشا اتتىڭ الدىنعى ەكى اياعىن قىل شىلبىردىڭ ءبىر ۇشىمەن تار ەتىپ تۇسادىم. بۇدان سوڭ شىلبىردىڭ ەكىنشى ۇشىن ارتقى اياقتىڭ شاشاسىنا ءىلىپ الىپ، ءۇش اياقتى بىرگە قوسىپ بۋاتىن ادامشا شىرەپ كەپ تارتتىم. ابيىر بولعاندا، ات ءالسىز. اۋەلى تالتىرەكتەپ، سۇرىنشەكتەپ باردى دا، گۇرس ەتىپ قۇلادى. تەك، ماسقارا بولعاندا، قويعا جاقىن، قاسىنا قۇلاماي الىستاۋ قۇلادى.
قوي ءبىر جاقتا، ات ءبىر جاقتا. مەن ارەڭ جىققان ات قايتادان تۇرىپ كەتپەسىن دەپ، ونىڭ باسىن باسىپ وتىرمىن. قويعا قول سوزىپ جەتە المايمىن. قاپ، قىرسىققاندا قىمىران ءىريدى دەگەن وسى - ay. قويدى ەندى قالاي الىپ كەلەم؟ مەن تۇرىپ، ءبىر ادىم اتتاسام، ات تا قارعىپ تۇرادى.
ال اتتى قويعا قاراي سۇيرەيىن دەسەم، كۇشىم جەتپەيدى.
مەن ەندى قۋلىققا كەتتىم. اتتى الداماسام بولاتىن ەمەس. ۇستىمدەگى فۋفايكامدى شەشىپ الدىم دا، اتتىڭ كوزىن جاۋىپ قويدىم. ءوزىم ەندى اتتىڭ باسىن باسپاي، ءبىراق ساق وتىرمىن. ات تۋرايىن دەسە، ءاي، مەن مۇندامىن دەگەندەي باسىن تىرپ ەتكىزبەي، باسا قالام.
تۇرام دەپ ارەكەت جاساۋى ۇمىتسىزدىك ەكەنىنە اتتى ابدەن ۇيرەتتىم.
دىبىسىمدى بىلدىرمەي، ەپپەن تۇرىپ، قويعا قاراي كەتىپ بارام. ەكى كوزىم اتتا. ول ەشتەڭە دە سەزبەيدى، جاتىر سەرەيىپ. قويدى اياعىنان تەز سۇيرەپ الىپ كەلدىم. ات الدانعانىن ەندى عانا سەزگەندەي سەلك ەتىپ، باسىن كوتەرىپ الماق بولدى. ءبىراق كەش قالعان ەدى...
سۇلاپ جاتقان اتتىڭ ۇستىنە قويدى كولدەنەڭىنەن توڭكيتىپ سالىپ قويدىم. سوسىن تورى اتتىڭ اياعىنداعى تۇساۋدى شەشىپ الدىم. ەندى تۇرعىزۋىم كەرەك. ات ءسۇرىنىپ - قابىنىپ تۇرعان كەزدە قوي اۋىپ ءتۇسىپ قالماۋىن جانە ويلاستىردىم.
— شۋ!
ماسقارا بولعاندا، تاناداي قويدى كوتەرىپ تورى ات تۋرا الاتىن ەمەس. بىر-ەكى رەت ۇمتىلدى دا، كايتا جاتتى. قامشىمەن وسىپ-وسىپ جىبەردىم. ىشقىنا ۇمتىلىپ، ارەڭ دەگەندە تۇردى. مەنىڭ جانتالاسىپ سۇيەمەلدەۋىمنىڭ اركاسىندا، قۇداي وڭداپ، قوي اۋماي ەردىڭ ۇستىنە ءدال توقتادى.
وي، قۋانعانىم - اي!
ەندى اتقا ءوزىمنىڭ ءمىنۋىم مۇڭ بولدى.
الگى ماڭنان بيىكتەۋ تومپەك تاۋىپ، اتتى سوعان جاقىن تارتىپ، مىسىقشا جابىسىپ جاتىپ زورعا ءمىندىم. ءسال عانا ەبەدەيسىزدىك جاساسام، تولقىپ ارەڭ تۇرعان قويدى اۋدارىپ الام.
مىنە ەندى داعدىلى اياڭمەن تاعى دا كەلە جاتىرمىن. بۇرىنعىداي بەيقام بولماي، الدىمداعى قويدى ەڭسەممەن جانشىپ باسىپ العام. اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى. ءوزىم بىرگە قۇلاپ تۇسپەيىنشە قويدان ايرىلاتىن ەمەسپىن.
بۇگىنگى كورگەن اۋرە - ازابىم، بۇگىنگى شارشاعانىم ەسىمنەن ءومىرى كەتپەس، ءسىرا. ءتۇن ورتاسى اۋىپ كەتكەن شامادا، ەسەن-ساۋ، ۇيگە كەلدىم.
ەل تەگىس ۇيقىدا. ءبىزدىڭ ۇيدەگى قوناقتار دا پىرىلداپ، ۇيقىنىڭ راقاتىنا باتىپ جاتىر... تەك شەشەم وياۋ. مەنىڭ دىبىسىمدى ەستىپ سىرتقا اتىپ شىقتى.
— شاكىرجان، كەلدىڭ بە، شىبىنىم؟ نەعىپ كەشىكتىڭ؟
— اقان وڭباعان تاناداي ءداۋ قوي بەرىپ... — دەپ، مەن بولعان ۋاقيعانى بايانداپ بەردىم.
سىرىڭكە شاعىپ قاراساق، قويدىڭ ءبىر قاپتالى تاپ-تاقىر كىزىلشاقا، تەرىدەن شىپ-شىپ ەتىپ قان شىعا باستاعان. شەشەم باسىن شايقاپ كۇلەدى:
— ءاي بالامىسىڭ دەگەن...
كوپ ساۋ قويدىڭ ىشىندە مەنىڭ قويىم ءبىر بۇيرەگى تاپ - تاقىر قىزىلشاقا بولىپ، ول دا الماتىعا كەلدى. وزگە قويدان اركاسى ءبىر سۇيەم وزىپ، مال بازارىندا تۇردى. ءبىراق باسقا قوي تۇگەل ەتىپ بولعانشا ول وتكەن جوق. قىزىعىپ الماق بولىپ كەلگەندەر قاپتالىن كورەدى دە، سەلك ەتە قالادى:
— بۇعان نە بولعان؟
نە بولعانىن مەن ايتا-ايتا جالىقتىم. جۇرت ءبىر ءتۇرلى سەنى ۇسىزدىكپەن تىڭدايدى.
قولىندا تاياعى بار اقساق كازاك مەنىڭ قويىمدى كوپ اينالدىردى. ءبىراق باعاسىن اپا قويلاردان دا كەمىتىپ بەرەدى. جانە بىرەۋ كەلسە قويدىڭ جارالى ءبۇيىرىن تاياعىمەن شۇقىپ كورسەتىپ جامانداي باستايدى.
وزگە ەشكىم الماعان سوڭ اكىمجان اق قويدى، اقىرى، سوعان ساتتى. قايرا» قوي ءوز باعاسىنا ساتىلماي، جىلاپ كەتتى.
You Might Also Like
-
بارىنە كىنالى اپاسى. كوكبايدىڭ قالاعا باراتىنىن ەستي سالىسىمەن، بوكەندى سونىڭ ماشيناسىنا وتىرعىزىپ جىبەرەم دەپ قولدى-اياققا تۇرعىزدى ما: دايىن ماشينامەن باراسىڭ دا، كەرەك قاعاز-كىتاپتارىڭدى ساتىپ ال...
-
ەكەۋى ەكى جەردە تومسىرايىپ وتىرعان قىزى مەن ايەلىن كورگەندە، تولەپ ولارعا كەزەك قاراپ تۇرىپ قالدى. ءتۇر كەلبەتى ءبىر - بىرىنەن اۋمايتىن دوڭگەلەك ءجۇزدى، كىشىرەك دوڭەس مۇرىندى بۇل انا مەن بالانىڭ بۇرتي...
