قۇلپى كويلەكتىڭ قۇنى
قارقارالى قىز سالتاناتىن بىرگە قۇرعان گاۋھار مەن مايرا ەكەۋى قاسابالى ايەل بولعاندا دا ءبىرىنسىز ءبىرى تاماق ءىشىپ كورمەگەن، شىعاردا جانى عانا باسقا قۇربىلار ەدى. وقۋ بىتىرىسكەننەن كەيىن گاۋھار ءوز ماماندىعى بويىنشا اگرونوم بولىپ اۋىلعا كەتتى دە، مايرا قاسىندا قالدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل جاسىنان بىرگە ەسكەن ەكى ايەل ءارقايسىسى دا ءوز ماماندىعىن ءتاۋىر يگەردى. اسىرەسە گاۋھار ۇلكەن شارۋاشىلىقتىڭ بەلدى مامانى بولىپ اركىمگە-اق قول ۇشىق بەرە الاتىن اجەتكە كەلدى. ءبىرى ساتۋلى قالا ءومىرىنىڭ قىر-سىرىن بىلەتىن ول استانا تۇبىندەگى اۋىلدان قالاعا كەلگەن سايىن مايرا ۇيىنە قۇر قول كەلىپ كورمەگەن-دى. ەل بولعاندا، كونسەرۆىدەن بوساعان جارتى ليترلىك شىنى ىدىسقا قازانعا ءپىسىرىپ قويعان ءسۇتىنىڭ تۋىرىلىپ تۇرعان قايماعىن سىپىرىپ سالىپ الىپ كەلەتىن. شەشەسى دە «كارىسى باردىڭ كوپىرى بار» دەگىزبەيدى، جاسىنان گاۋھارىمەن بىرگە وسكەن مايرانى ءوز بالاسىنداي كەرەدى. ءتىپتى كورشىسى قارا كەمپىر «وسى ءبىر ايەل ءجيى كەلەدى، ەڭ بولماسا ۇيلەرىڭە سىنىق كامپيت ۇستاپ كەلمەيدى عوي»،— دەگەندە دە مايراعا شاڭ جۋىتپاعان. «قىسقا ءجىپ بايلاۋعا كەلسە دە، كۇرمەۋگە كەلمەيدى دەگەن ەمەس پە، قالادا، ءبارى ساتۋلى جەردە وتىر عوي»،— دەپ مايرانى اقتاپ شىققان. قارا كەمپىر دە ءبىر جەلىمدەي جابىسقان پالە:
— سوندا دا وتىرىك كۇلىپ، سالىپ جەتىپ كەلەدى دە تۇرادى، ەڭ بولماسا ساعىزداي سوزىلاتىن الگى «كۇرىش» كامپيتتەن ءبىر ۋىس اكەلسە نەتەدى. تۋىسقان سەندەردىكى عوي، مەيىلى داعى،— دەپ ەرنىن ءبىر سىلپ دەگىزگەن. گاۋھاردىڭ شەشەسى ماران وعان ءمان بەرمەگەن بولىپ قويا سالعان. ءبىراق «كۇرىش» دەگەن قانداي كونفەت بولدى ەكەن دەپ گاۋھاردان سۇراپ ەدى، ونى ول بىردەن تۇسىنە كەتتى. «يريس» دەگەندى وزىنشە قازاقشىلاپ العان عوي»،— دەدى.
بۇگىن گاۋھار ەرتەمەن تۇرىپ قالاعا كەلدى. ەكى ايداي شەتەلدە بولىپ مايرا كەلمەك ەدى، سونى اەروپورتتان قارسى الدى. دۇرمەكپەن ونىڭ ۇيىنە كەلىپ، اۋىلدان ءبىر داستارقانعا كەرەكتىنىڭ ءبارىن ءپىسىرىپ اكەلگەن گاۋھار ءانشى قۇربىسىنىڭ ۇستەلىن تاماققا قايىستىرىپ جىبەردى. مايرا اق بۇركەنشەك جامىلىپ كەلىنشەك بولىپ، بوساعا اتتاعان كۇنى دە بار داستارقان ءمازىرىن گاۋھار كوتەرگەن بولاتىن. داڭقى الىسقا كەتىپ جاتقان اتاقتى ارتيست داستارقانىنىڭ بەرەكەلى-مولدىعىنا ۇنەمى بىرەۋدەن بىردەمە الۋدىڭ عانا جولىن ويلاپ تۇراتىن، سىرتتا كورسەڭ ۇزەڭگى باۋى التى قابات،ۇيىنەن يت جالانىپ شىقپايتىن ەكەن جاعالاعاندار تەگىس ريزا-حوش اتتانىسىپ ەدى. بارلىق ءىستىڭ پارقىن بىلەتىن گاۋھار ءوزى ىستەگەن قىزمەتىنىڭ نارقىن ەشقاشان بۇلداپ كورمەگەن، ءبارىن تۋىسقاندىق، قۇربىلىق بورىشىنا سايعان. ەندى مىنە، سايراقتان — الى جولدان مايرا امان-ەسەن كەلىپ وتىرعاندا اق تۇيەنىڭ قارنىن جارىپ تاستاماسقا نە، ءقازىر يت باسىنا ىركىت توگىلىپ جاتقان زامان ەمەس پە! سوندىقتان دا گاۋھار ابداستاسىن الدىنا شالىپ الىپ، ىرەۋسىز، تارتقان كۇمىستەي ساۋساقتارى سۇيرىكتەنىپ، قولى قولىنا جۇقپاي، ءجۇزى دە راۋلانعان التىنداي جارقىلداپ بار قىزمەتتى اتقاردى. ۇستىمە نازدار كيەر كەلەمە، اياعىما وكشەسى دىرىلدەگەن، شەگىرەن بىلعارىدان تىگىلگەن ءبىز وكشە كيىپ كەلدىم دەپ شالقايىپ تۇرمادى، مايرا ءۇيىنىڭ وشاعىنىڭ ال ەندىگىن جاعىپ، ىدىس-اياعىنا قيتىقسىز ارالاسىپ-اق كەتتى. بۇل ءبىر بۇگىنگىسى ەمەس، ءارقاشاندا-اق ىسكە بولا كەتەتىن ادەتى. شىنىن ايتساق باسقا ەل باسقارىپ جۇرگەن ايەلدەردەي ول دۇربەلجىڭ تارتىپ، ويقى-شويقىسى شىعىپ كەتكەن دە ەمەس، سونداي-اق اركىمگە سىرت كورىنىسىمەن ۇناعىسى كەلىپ قىلاڭدايتىن، قىرىمپوزدىق مىنەز دە اتىمەن جوق. دەكەسى قاشاندا تىك ساندالدىڭ تەرەگىندەي، جونى پات قۇندىزداي وڭىسىپ جۇرگەندە ونى كوپ ادام ءىرى ءبىرى مە دەر ەدى. سوندا دا ىسكە كەلگەندە ول ءوزى تۇستاس، قاتار-قۇربىلاسىنان وندىرىستە دە، ءۇي شارۋاسىندا دا مويىنى وزىق تۇرار ەدى. ونىڭ ۇستىنە بۇگىن سوناۋ سايراقتان مايرا امان ورالعان قۋانىشىنان مۇنىڭ كەڭىلى دە، كورىنىسى دە كوركەم بولاتىن،
اتاقتى ارتيست ايەلدەردىڭ كوبىنىڭ-اق كۇيەۋى بۇزاۋ بولاتىنى سياقتى مايرانىڭ دە ەرى «كۇيەۋى بار» اتاعىنا يە، نە ءسوزى جوق، نە ءىسى جوق كىسى ەدى. ەگەر ناق بۇگىن كۇن جەكسەنبى بولماي، جۇمىس كۇنى بولىپ، گاۋھار كەلە الماسا، وندا بۇل داستارقاننىڭ دا، ءۇيدىڭ دە ءسانى بولماس ەدى. ەڭ بولماسا بۇل ۇيدە ماگازين تولا تۇرعان سارىاعاشتىڭ مينەرالدى سۋى دا جوق ەكەن. سۋ ەكەش سۋعا دەيىن گاۋھار جەتكىزدى.
سامولەتتەن ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ تۇسكەن مايرا ۇيىنەن قارسى الۋعا كەلگەن كىسىلەر كەتكەنشە، سول قالپىندا وتىردى. ءبىر قىزىعى، ەكى ايدىن، ىشىندە مايراعا سىزداۋسىعان ءبىر مىنەز پايدا بولعانعا ۇقسايدى. مۇنى گاۋھار جولدان شارشاپ-شالدىعىپ كەلگەنى شىعار دەپ ەدى. ويتكەنى اناۋ ءبىر جىلى ول كۋباعا بارىپ ءبىر جارىم ايداي ءجۇرىپ قايتقانى بار. وندا ول كادىمگىدەي ءوز سوۆحوزىنداعى ىستەگەن جۇمىسىن اتقاردى، ياعني ولارعا ءوزىنىڭ تاجىريبەسىن تاراتتى، ولاردان دا ۇيرەنەر ونەگە كوپ ەكەن، ونىڭ قىرى-سىرىنا قانىپ قايتتى، ءبىراق قانشا سوسياليستىك ەل دەگەنمەن شەتەلدىڭ اتى شەتەل ەكەن، قاتتى شارشاپ كەلدى، سامولەت وتان شەكاراسىنان وتكەنشە اسىقتى. سوندا گاۋھار دا شالدىعىپ-قابىنىپ جەتىپ ەدى.
كەلگەندەردىڭ ءبارى كەتكەن سوڭ مايرا كورگەندەرىنەن حابار بەرە وتىرىپ، كوبىنە ايتقانى كيىم-كەشەك بولدى. ول جولعا كيىپ كەلگەن جۇقا جىبەك كويلەگىن شەشىپ، قاتتاۋ-باتسايى جەلەڭ الدى. ەندى ونى كيىپ ەدى، نەسىن ايتاسىز، گاۋھارعا مايرا پەرىشتەنىڭ قىزىنداي بولىپ كورىنىپ كەتتى. مايرا يىعىنا ونى ءبىر سۇعىپ، ودان ءبىر شىتىرما كويلەك الىپ:
— مىنانى كالكۋتتادا كونسەرت بەرگەنىمدە قالانىڭ مەرى سىيلادى،— دەدى. مايرا جاڭاعىدان دا وڭدەنىپ، ارلەنە ءتۇستى. «ادام كوركى شۇبەرەك» دەگەن راس تاعى. گاۋھار سوناۋ جىلى وسىنداي اكەلگەن كويلەكتەرىن جايىپ سالىپ:
— وسىدان، مايرا، تاڭداعانىڭدى كي، سەن ەل الدىنا شىعاتىن ادامسىڭ عوي. سەنەن قالعان باسقاسى دا ماعان جارار،— دەگەنىندە مايرا كوزىن تەسىپ تۇرعان ۇلبىرەك دۇقابا كويلەكتى قالاپ الىپ ەدى. سول كويلەكتى مايرا ۇنەمى قوناققا كيىپ بارىپ ءجۇردى، ول دا توزباي، بۇكىل الماتىداعى مەن جاقسىمىن دەگەن ايەلدىڭ ءبارىنىڭ ءىشىن الەم-جالەم قىلىپ ەدى. ەندى مايراعا تاعى دا ءسانقوي كەلىنشەكتەر كەز تىگەتىن بولدى. ال كەيبىر باستىق ۇيىندەگى بايبىشەلەر كۇيەۋلەرىنىڭ قۇلاعىنىڭ قۇرتىن جەيدى، ەندى.
— دۇرىس، جاقسى ەكەن، يگىلىگىڭە كيگىزسىن،— دەدى گاۋھار.
— مىنا كويلەكتى كور،— دەدى مايرا ءار جەرىنەن التىن ءجىپ وتكىزگەن جالاڭداۋ ءىش كويلەكتى الىپ. گاۋھار مۇنى دا شىن كوڭىلىمەن ۇستاپ، ماقتاۋ سوزدەرىن اياعان جوق.
— مىنا ءبىر كىمدى،— دەدى مايرا قىلقارادان نارپوستاپ ىستەگەن قارا جامشىنى الىپ كورسەتىپ.— مۇنى سەن تۇسىندە دە كورگەن جوقسىڭ. مۇنى جازدىڭ كەشىندە، نە كۇزدى كۇندەرى كەشكە جۇقا كيىم سىرتىنان جامىلادى ەكەن. بۇل بىلاي... — مايرا جامشىنى جامىلىپ ارى-بەرى ءجۇردى.— ەندى مىنانى دالاعا جامىلىپ شىققانىمدا، الماتىنىڭ بار جىگىتى مەنىڭ سوڭىمدا بولماس پا!؟— گاۋھار نە دەرىن بىلمەدى. مايرانىڭ كۇيەۋى سوزباقتان ۇيالىپ كەتتى. نە دەۋى كەرەك، ايتەۋىر بىردەمە دەۋى كەرەك قوي. سونى ويلاپ، ءسوز ساباقتادى:
— تۋ، مايرا، قالجىڭىڭدى قويا تۇرشى!
— قالجىنىڭ نە، مەنىڭ سوڭىمنان ەرمەگەن جىگىتتىڭ ەندى ءوزى دە وڭباس، قاراماسا ماعان كوزى شىعار.
گاۋھار نە دەرىن بىلمەدى. جانىنداعى ءوز كۇيەۋىنەن دە، سوزباقتان دا قىسىلىپ، شالۋلى ءسوزىن كەشىرە سالسا دا، مىنا اسىپ بارا جاتقان پيعىلعا جاۋاپ تابا المادى. كەيدە شارشى ىشىندە دە مايرانىڭ وسىنداي تۇيەدەن تۇسكەندەي سەزىن ەستىپ، بۇل ءۇشىن تالاي ۇيالعانى بار-دى. «تۋ، مايرا قالجىڭىڭدى جۇرت قاتە تۇسىنەر»،— دەپ جۋىپ-شايىپ جىبەرۋشى ەدى. بۇل جولى ايتەۋىر وتىرعان ەكەۋىنىڭ كۇيەۋى عانا عوي. جوشىعان، تاسقىن كەڭىلى باسىلىپ قالدى.
— سەن دالاعا شىعا بەرشى، ءقازىر كەتەمىز عوي،— دەدى كۇيەۋىنە قاراپ. سىرباز مايرامەن سىپايى قوشتاسىپ، ەسىككە بەتتەدى. بىرەر مينۋتتان كەيىن ەسىك تارس ەتتى. كۇيەۋى مىناداي ورىنسىز ءسوزدى ەستىمەي-اق قويسىن دەگەنى ەدى.
مايرا ەرىنە باسىپ، كەرمارالداي كەرىلىپ (ناق وسى كەيپىن كورگەندە گاۋھار ءبىر ءتۇرلى ەتەنە جولداستان جيرەنىپ كەتتى)، توردەگى كىشكەنتاي اعاش قوبديدى قولىنا الدى. قوبديدىڭ اۋزى اشىلعاندا، الدەقانداي ءبىر شىعىس مۋزىكاسى ويناپ ءجۇرىپ بەردى. ول قوبديدى قولىنا ۇستاعان كۇيى گاۋھاردىڭ جانىنا كەلدى.
— مىنانى قارا!— دەدى مايرا قوبديدى گاۋھاردىڭ كەز الدىنا توسىپ. گاۋھار ۇڭىلگەندە قوبدي ءىشى تولعان دالاپ، قاستاۋىش، سۇرمە، وپا ەكەن. كوپ ەكەن. قاراعاندا كوزدىڭ جاۋىن الادى. گاۋھار دا ايەل عوي، بىرەۋىن الماق بولدى، قولىن سوزىپ:
— مەن مىنا دالاپتىڭ ءبىرىن الايىن،— دەدى. ناق وسى ءبىر ساتتە مايرا قوبديدى سارت ەتكىزىپ جابا سالدى:
— شاڭ-توزاڭمەن، بالشىقپەن باتتاسىپ جۇرگەن ساعان ءۇندى دالابى نە تەڭىم. سەن قۇم جانىنداعى كوشپە دولىنىڭ قاتىندارىنان-اق الاسىڭ عوي. اۋىلعا سول دا جارايدى.
مايرانىڭ ءسوزى وكپەدەن اتقان وقتاي ءتيدى. ءوزى تۋرالى مايرانىڭ ويىن ەندى عانا ۇققانداي. «اۋىلعا سول دا جارايدى». گاۋھار قارا باقايىنا دەيىن تەرلەپ كەتتى. ءبىراق شىدامدىلىق كورسەتتى. ەرنىن تىستەپ ءسال تۇردى دا:
— ءيا، سولاي ەتكەنىم دۇرىس بولار،— دەي سالدى. ءبىراق، شىنى كەرەك، مۇنى زورعا ايتتى. اپىر-اي دەپ ويلادى ول، اناۋ جاڭا عانا كيىپ كەلىپ، شەشىپ قويعان قاراكول توندى ءوزىنىڭ تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن تاپقان ون ءۇشىنشى جالاقىسىنا ساتىپ بەرىپ ەدى-اۋ! «جۇرتتىڭ ءبارى جۇرگەندە مەن جۇدەپ جۇرەمىن»،— دەگەن سوڭ اياپ ەدى. اياپ جۇرگەنى ءمۇدايى-ايار ەكەن-اۋ. ءاي، يت بولىپ ءجۇر ەكەنمىن-اۋ. جارايدى، دەدى ول ىشىنەن نەدە بولسا اياعىنا دەيىن شىداپ كورەيىن. جىلدىڭ باسىندا سىرباز سوناۋ ساحا جەرىنەن، ال قارا كەس توندى كەشە بەلبەۋىن قوسا، باسقا كيەتىن كۇلاسىمەن اكەلگەندە، سونى دا مايراعا بەرگىسى كەلىپ ەدى-اۋ. «مەنىڭ اكەلگەنىمدى ءوزىڭ-اق كيسەڭشى»،— دەپ سىرباز ەسكەرتپەگەندە، بالكي ونى دا مايراعا جابا سالاتىن ەدى-اۋ، ءا! و، توبا! ادام دەگەن قيىن ماشينا، ونىڭ تەتىگىن تەگىس ءبىلۋ وڭاي ەمەس...
— الوندىگىن سولدىرىپ، ارىق اتتاي بولدىرىپ، سوناۋ مۇحيت ارعى جاعىنان كەلەدى عوي، شاقىرالىق جانە مىنا ءبىر ءماۋتى بەشپەنتتى كيگىزىپ جىبەرەلىك، ەلىمىزدەن شىققان ءبىر قىز عوي،— دەپ سىربازعا اسپان سايباق ەتىپ جۇرگەندەگىسى وسى بولعان ەكەن عوي. «ايرانىڭدى ىشەيىن، داعاراڭا...» دەگەن وسى بولادى ەكەن-اۋ، ءا!
— ال ەندى مەن كەتەيىن، دالادا سىرباز كۇتىپ قالدى،— دەپ گاۋھار ەسىككە بەتتەي بەرىپ ەدى:
— ءسال تۇرا تۇر،— دەدى مايرا قايتا كەرگىپ. بۇل جولى گاۋھار مويىنىنا قارا جاڭبىر سەرىلەتىپ تۇرعانداي زورعا شىدادى. دەگەنمەن موينىن بۇردى.— مىنا كويلەكتى...— مايرا اجەپتاۋىر ءسوز اراسىن ءۇزىپ الدى،— كورە كەت!— مىنا كويلەكتى دەگەن ەسەك دامەنى قوزدىرعانداي ما ەدى، ءبىراق اياعى ايتىلعان سوڭ جان تىنىش تاۋىپ قالدى. ويتكەنى «كورە كەتتىڭ» ورنىنا، «كيە كەت» بولسا گاۋھار جاعدايى ابدەن قيىندايتىن ەدى. ويتكەنى ەندى بۇل ۇيدەن العاننان الماعانى، كەلگەننەن كەلمەگەنى جاقسى ەكەنىن ايدان انىق ءتۇسىنىپ ەدى. ونىڭ ۇستىنە مايرانىڭ ەندى سىڭايى دا، سىلايى دا، ءسۇدىنى دە، سادانى دا ءبارى ميكروسكوپپەن كورگەندەي انىق بولاتىن. دەگەنمەن كورە كەتەيىن، كەتكەنشە سىر بەرمەيىن دەدى گاۋھار. كويلەك جانتايما ۇستىنە جايىلىپ تاستالدى.
مىناۋ شىنىندا دا قارقارالى قىز، قاسابالى قاتىن تۇگىل، دۇنيەنى تىزەدەن كەشكەن سەرى جىگىت قاراپ تۇرعانداي ەكەن. «ءبىر قاراماس، ءبىر قاراسا قىز دا كەزىن الا الماس»،— دەپ عابيتتىڭ اقان اۋزىنا سالعان ءسوزى وسى جەرگە ءدال كەلگەندەي ەكەن. بۇل جاڭاعى ون شاقتى كويلەكتىڭ بارىنە تۇراتىنداي.
— مۇنداي كويلەكتى تەك ساراي توڭىرەگىندەگىلەر كيەدى ەكەن،— دەدى مايرا ءماساتى-ماۋلىم كويلەكتى نۇسقاپ. كويلەك جۇقا جىبەكتەن جاسالعان، جىبەك ۇستىنە التىندى جىپتەن، ءمۇنايىم ماساتىدان ورنەكتەپ ءتۇرلى گۇل ورناتقان. تىكتى دەيىن دەسەڭ تىككەن ەمەس، توقىدى دەسەڭ توقىعان ەمەس، جاپسىرىلعان دا ەمەس. ايتەۋىر جاياۋ جاتىپ، اتتى تۇرىپ قاراعانداي. ياپىر-اي، ادام بالاسىنىڭ ميىنىڭ مۇمكىندىگىنىڭ مولى-اي دەپ ويلادى گاۋھار، وسىنشا قيال بولادى ەكەن. مايرا ماساتتانىپ تا، ناساتتانىپ تا تۇردى. بۇل ادام بالاسىنىڭ قولى جەتپەيتىن، ءتىپتى ايتەۋىر، الماتى توڭىرەگىندەگىلەردىڭ انىق تۇسپەيتىن كويلەك ەكەنى ءسوزسىز ەدى... ءاي، ءبارىڭنىڭ ءىشىڭدى ءبىر كۇيدىردىم بە»، دەگەندەي ءارۋاقتانىپ، كوزىن ءسۇزىپ، قاسىن كورىپ تۇردى، ول.
— ءبارى دە كەرەمەت جاقسى ەكەن، ال كۇن كەشكىرىپ بارادى، ءبىز اۋىلىمىزعا جەتكەنىنە ءتۇن دە بولادى، قوش امان بولىڭدار!— دەپ ەسىككە بەتتەپ باردى. گاۋھار سونان سوڭ ەسىنە الدە بىردەمە تۇسكەندەي وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىن ەرنىنە تىكەسىنەن قويىپ، بەرى بۇرىلدى. ەكى قاسىنىڭ اراسى ءسال ءتۇيىلىپ تۇرىپ ءبىر سەز ايتتى.
— ەڭ جاقسى كويلەگىڭدى كيىپ، كەلەسى جەكسەنبىدە ءبىزدىڭ ۇيگە قوناق بولىڭدار! كۇتىپ وتىرامىز، ال قوش بولىڭدار!— گاۋھار شىعىپ كەتتى.
ءساۋىردىڭ كۇنى شۋاعىن توگىپ تۇر. ەسىك الدىنا كەلىپ ماشينا توقتادى. بۇل كەلگەن وپەرا تەاترىنىڭ ءارتيسى گۇلبارشىن بولاتىن. گۇلبارشىن كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن، مايرامەن باقاستاۋ ارتيست ەدى. ويتكەنى ەكەۋىنىڭ دە داۋسى ليريكالىق سوپرانو ەدى. مايرانىڭ داۋسى السىزدەۋ ەدى، وپەرادان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان-دى. ويتكەنى گۇلبارشىن تۇرعاندا وعان جول جوق ەكەنى بەلگىلى ەدى. سوندىقتان مايرا فيلارمونياعا كەتتى دە، باقىتىن سودان تاپتى. ب ا ق دەسەك تە، باقىت دەسەك تە، ايتەۋىر، مايرانىڭ الدىنا سۇرە جول اشىلىپ، وداقتىڭ بارلىق بۇرىشىن ارالاۋعا، ودان ءتىپتى شەتەلگە شىعۋعا مۇمكىندىك الدى. بۇل كۇندە ونىڭ ءارۋاعى اسىپ، باقىتى تاسىپ تۇرعان-دى. ءبىراق قالاي دا وپەرا ءارتيسى الدىندا اۋزىنا ميكروفون توسپاساڭ ەستىمەيتىن ەسترادالىقتاردىڭ ايدارىنان جەل ەسە الماي قالاتىن ادەتىنشە،
گۇلبارشىن بار جەردە مايرانىڭ دا سەسى باسىلىپ، جۇنجىمەگەنىمەن جۇدەپ قالاتىن ادەتى ەدى. ءبىراق قالايدا، قاشاندا ەنەر ادامىنا بىتكەن ءور كوكىرەك، ماقتانشاقتىقتان مايرا دا ماقرۇم بولماعاندىقتان «مەن مايرامىن، سەن كىمسىڭ»،— دەگەندەي گۇلبارشىنعا كوكىرەگىن بەرمەيتىن. ءارقايسىسى-اق وزىنشە بايسەيىتوۆا، وزىنشە باعلانوۆا بولىپ كورىنگىسى كەلەتىن. ونەردەن ينە جاسۋىنداي حابارى بار ادامنىڭ ءبارى دە مۇنى جاقسى بىلەتىن ەدى.
گۇلبارشىن كۇلكىسى كوپ، جايدارىلاۋ دا، دارقانداۋ دا ادام ەدى. ۇستىنە جاي قانشادان كويلەك، قارا دۇقابا جازدىق كيە سالىپتى. بۇرىنعىسىنشا ەزۋى جينالماي كۇلىپ، ماشينادان ءتۇستى. كارمەن ۇلگىسىمەن ونشا قىسقا دا، ونشا ۇزىن دا ەمەس ەتىپ قويۋ قارا شاشپا قىرققىزعان دا، ماڭداي جاعىنان قارا ناسارمەن شاشىن باستىرىپ قويىپتى. سامايىندا ءبىر شوكىم شاش ورالىپ، وراي جاساپ بەتىنە قاراي ءيىرىلىپ تۇر. ول ءتىپتى جابىسىپ تۇر دەسە دە بولادى. كومىردەي بۇيرا قارا شاش اقشا ماڭدايلى، اق ءسۇر ەڭلىككە ەرەكشە كورىك بەرىپ تۇر. بۇل مەكتەپتە سىربازبەن بىرگە وقىعاندىقتان قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ امانداستى. جاراستى قالجىڭىن دا ايتتى:
— سەنى سۇيەم دەپ شايدان قاعىلىپ جۇرمەيىن.
— مەنى ءسۇيىپ-اق تويمايسىڭ با، تاماق نە كەرەك،— دەدى سىرباز. ءبارى كۇلىستى. گاۋھارمەن دە ءسۇيىسىپ امانداستى.
— قىزعانساڭ مەنىڭ داناشىمدى ءسۇيىپ ەسەڭدى قايتارىپ الارسىڭ،— دەپ، ول ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتىپ قايتا كۇلدى. گۇلبارشىننىڭ ءبىر جاقسى جەرى، ايتەۋىر كۇلكىسى كەلىپ تۇرادى. كۇلكى دە كوپ نارسەنى كورسەتەدى-اۋ دەپ ويلادى گاۋھار. كوڭىلى كەلمەگەن، كوڭىلدى كەلمەگەن كىسى قالاي كۇلمەك؟ كەيدە وندايلاردىڭ وتىرىك كۇلكىسى كورىنىپ قالادى. ساقسيتىپ ءتىسىن كورسەتكەنىمەن، بەتى بىرگە كۇلمەگەن سوڭ، ول قاقپانعا تۇسكەن اڭنىڭ ىرىلى سياقتى بولادى داعى.
— سەنىڭ شىن كۇلگەنىڭ-اق جاقسى،— دەدى، گاۋھار ريزاشىلىعىن جاسىرا المادى. ءوزى دە شىن كۇلدى.
— شىن كۇلمەسەم كەلمەس ەدىم،— دەدى گۇلبارشىن. بۇل شىن سەزگە بارلىعى قايتا كۇلدى. ەندى ولار ۇيگە بەتتەمەك بولعاندا ەكىنشى، ءۇشىنشى ماشينا دا كەلىپ توقتادى. ەكىنشى ماشينا اۋىل ادامدارى، گاۋھاردىڭ قىزمەتتەس جولداستارى جۇبايلارىمەن ءتۇستى. ءبارى دە جاقسى كيىنگەن. تەك ءۇشىنشى ماشينادان مايرا تۇسكەن كەزدە بۇلاردىڭ كيىمدەرى قوڭىر توبەلدەنىپ قالا بەردى. «ۆولگا» ماشينانىڭ ارتقى وڭ جاق ەسىگى اشىلىپ، ودان جەز باقاي كورىندى. كوكتەمنىڭ شۋاقتى، جانعا جايلى ادەمى كۇنى سوقيعان ۇلكەن ەمەس، قوراش، تىم كىشكەنە ەمەس جىڭىشكەلەۋ كەلگەن اياقتى جاۋىپ تۇرعان، بۇل وڭىردە ءالى كورىنە قويماعان، ءبارىن جەزدەپ، زەرلەپ تاستاعان تۋفليگە ايەل بىتكەننىڭ كەزى تەگىس قادالدى. انەۋگى «كەشكە جامىلاتىن» دەپ ايتقان قارا جامشىنى مايرا كۇندىز جامىلىپتى. ونداعىسى الدى اشىق جامشىدان ىشتەگى ادام قاراپ تۇرعانداي ءماساتى-ماۋلىم قۇلپى كويلەك ەركىن كورىنسىن دەگەن بولۋ كەرەك. قۇلپىرعان قىردىڭ قىرمىزىسىنداي، الدە قىزىل قىرشىن وسكەن الاڭداي مىڭ قۇبىلعان ءماۋلىم كويلەك مەنىڭ ۇستىمدە بولساشى دەپ، جاۋلىقتىنىڭ ءبارى-اق قىزىقتى. «جۇرت ىشىندە سۇلۋ كوپ، سۇقتانعانمەن بۇيرىق جوق» دەگەن اقىن قالاي ءدال ايتقان. كەزدەرىن ءسۇزىپ، سۇقتارىن قاداعانىمەن، سوناۋ پالەن مىڭ شاقىرىمدا جاتقان حيندي جەرىنىڭ اسىل پ ۇلى گيمالايدان، الاتاۋدان اسىپ، قولعا وڭايلىقپەن قونا قويا ما؟ «قوقان قويا ما» دەپ قۇستى ايتار بولار. ال مىنا قالپى كويلەكتە دە باقىت قۇسى تۇرعانداي ەدى. سوندىقتان دا تۇرعان ۇزىنەتەكتىلەرگە ول دا ءبىر قولعا قونبايتىن، «كەۋ، كەۋ» دەسەڭ كەلمەيتىن ۇشىپ كەتەتىن، قىسقاسى قىسقا قولعا، اۋىلداعى كۇندە مايلى-كۇيەلى جۇرەتىن قولعا تيمەيتىن، ءتىپتى ۇستاۋعا ۇيالاتىن، سۋساردىڭ ۇلپانىنان دا جۇمساق، ءمۇنايىم، الدە شۇعىلىڭ، الدە راۋشان گۇلىنەن دە كورىكتى، جايدىڭ تاسىنداي قولعا تۇسپەس نارسە ەدى. مايرانىڭ ءوزى دە قۇلپى كويلەكتىڭ ىشىندە توتى قۇستاي مىڭ قۇبىلىپ، بۇرىلىپ، بۇرالىپ، ۋاتىلىپ-شيراتىلىپ كورىندى. ەتەگى شۇباتىلعان ءماساتى-ماۋلىم كويلەكتىڭ الدىڭعى ءوڭىرىنىڭ ءوزى ءبىر كورىنگەندە جىگىتتەر دە قاراپ قالىپ ەدى. ال ۇستىندەگى شىت كويلەگىمەن عانا بۇلاردى قارسى العان گاۋھار ءبارىبىر ەرەكشە كورىندى. الدە وسىلاردىڭ ءبارىن قوناققا شاقىرىپ، قويىن سويىپ، قولىن قۋسىرىپ، تايشا تالاساتىن قۇربىلارىن تالداي ءيىلىپ قارسى العاندىقتان با، ايتەۋىر گاۋھار شىت كويلەكتىڭ ىشىندە-اق قالشا كيىپ، قالى توسەنىپ تۇرعان ەدى.
— حوش كەلدىڭدەر، تەرلەتىڭدەر، قادامدارىڭا گۇل ءبىتسىن!— دەگەن ادەمى دە، ءارۋاقتى سەزدەر سىرباز اۋزىنان دا، گاۋھار لەبىزىنەن دە اعىل-تەگىل كەتىپ جاتىر. جادىراپ جايناپ تۇسكەن مايرا ءبىر كەزەك شاتىسقان جىپتەي قاباعى ءبىر شىتىلىپ بارىپ جوندەلدى. سويتسە كەزى ارتقا تامان تۇرعان گۇلبارشىنعا تۇسكەن ەكەن. مايرانىڭ قاباعى شىتىلدى دەيتىن ەمەس، ول ەزۋى جينالماي جىگىتتەرمەن ادەمى-جاراسىمدى، ادەپتەن وزبايتىن، الگىدەن اسپايتىن قالجىڭىمەن قاقتىعىسىپ جاتىر ەكەن. ءبىراق مايرا «وتىرىك كۇلىپ كەلەدى» دەپ قارا كەمپىر ايتقانداي ەمەس، سىزداۋسىپ، اياعىن ءبىر باسارعا ەرىنىپ، كەرىلىپ، سىرباز ۇستاعان سول قولىنا سالماق سالا قيقاڭ ەتىپ بارىپ تۇزەلدى. ونداعىسى دەنەسىنىڭ بۇرالاڭ ەتىن، بىلق ەتكەنىن كورسەتۋ بولاتىن.
نەگە ەكەنىن كىم بىلەدى، مايرا ەسىك الدىندا سىرتتا شەشىندى. شەشىنگەندە سىرتتاعى جامشىسىن، باسىنداعى كۇلاسىن سىربازعا بەردى. ءماۋلىم كويلەك، جەزدى-زەرلى، كوكسالدانعان ساندال ەندى ءتىپتى اشىق اسپان استىندا ايقىن كورىندى. قالادان كەلگەن قوناقتاردىڭ كىرگەنىن كۇتىپ تۇرعان اۋىل كەلىنشەكتەرى قۇلپى كويلەكتىڭ بارلىق سىمباتىن سۇرىن كورىپ ءىشىن تارتىستى. جالت-جۇلت ەتكەن مايرا ۇيگە كىرىپ كەلە جاتتى. ناق وسى ءبىر ساتتە اۋىز ۇيگە بۇرىن كىرگەن گۇلبارشىننىڭ سىقىلىقتاپ قاتتى كۇلگەن دىبىسى ەستىلدى. ول قولىنا قارايدى دا كۇلەدى، ءىشىن سول قولىمەن باسىپ الىپ كۇلەدى. ونىڭ ءجونى بىلاي ەدى:
گاۋھارعا بولىسۋ ءۇشىن كەلگەن كەلىنى باقىت گۇلبارشىن قولىنا ءبىر شۇبەرەكتى بەرە تۇرىپ:
— اپا، اياعىڭىزدىڭ شاڭىن ءسۇرتىڭىز،— دەدى. سويتسە گۇلبارشىن قولىنا بەرگەنى باعانادان بەرى جۇرت اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ تاڭدانىپ تۇرعان مايرا ۇستىندەگى قۇلپى كويلەكتىڭ ءبىر مەترلىك ماتاسى. گۇلبارشىن اياعىن تەز سۇرتە سالىپ، ساقىلىقتاپ كۇلگەن كۇيى قول جۋاتىن بولمەگە كىرىپ كەتتى. بۇل شۇبەرەك ەندى مايراعا ۇسىنىلدى. ونىڭ جۇرەگى ءبىر شىم ەتە ءتۇستى. ءبىر سۇمدىق بارىن سەزگەندەي.
قىزىق ۇلكەن بولمەگە، قوناقتار وتىرار بولمەگە كىرگەندە بولدى. ەندى وتىرۋعا كەلگەندە ايەلدەردىڭ ءبارى بىرىنە ءبىرى قاراپ جىمىڭ-جىمىڭ ەتىستى. مايرانىڭ ۇستىندەگى قۇلپى كويلەكتى گاۋھاردىڭ ديۆانى كيىپ الىپتى. ءۇش-تورت كىسىلىك كۇمپىلدەك ديۆان «قاي جەرىمە وتىرساڭ دا ءمۇنايىم، جۇپ-جۇمساقپىن» دەپ تۇرعانداي. ءۇستى جايناپ، جىبەك. ۇستىنە قوندىرىلعان اسەم جاپىراق-جاپىراق راۋشان گۇلدەر كوبەلەك كەلىپ قوناتىن كوركەم گۇلزارداي مىڭ قۇبىلىپ جايناپ كەتىپتى. شاماسى ديۆان كيگەن-كويلەكتەن قالعانىن ەتىك سۇرتۋگە قويعان بولسا كەرەك-تى.
ديۆانعا جاقىنداي بەرگەن مايرا ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي، ونى ءبىر سيپاپ ءوتتى دە، ءتۇسى قۋقىلدانىپ، سۇرلانىپ، قانى ىشىنە تارتىلىپ كەتتى. ءوزىنىڭ پارقىن ەندى اڭعارىپ، كويلەگىنىڭ قارقىن ەندى بىلگەندەي. بۇرىشتاعى بۇلعىر ايناكۇزگى الدىنا كەلگەندە، ول كوزىن ۋقالاپ الىپ بارىپ قايتا قارادى. كەشەگى گاۋحاردىڭ كوز الدىنا توسىپ، تارس جاپقان، مۋزىكالى قوبدي بۇل ۇيدە ارداقسىز-قۇلىقسىز، قالاي بولسا سولاي تۇر. ونى بىرەۋ ىشىندەگىسىن الىپ قويادى دەگەن گاۋھار جوق وسى ۇيدەگى كوپ بوق جامانىڭ ءبىرى سياقتى جاتىر. ونەر ادامىنىڭ كوزى قالايدا ادەمىلىكتى تەز تانيدى عوي، بۇعان گۇلبارشىن كەزى باسقالاردان بۇرىن ءتۇستى:
— مىنا ءقوبديدىڭ ادەمىسى-اي! كورۋگە بولا ما؟— دەدى ول.
— كورۋ تۇگىل ءىشىن اشىپ، ىشىندەگىسىن ۇلەسىپ الۋعا دا بولادى،— دەدى گاۋھار. مايرا بۇل جاققا قاراماي، نە وتىرماي، ءجۇزى قاراۋىتىپ، ادام قاراعىسىز بولىپ وزگەرىپ كەتتى. گۇلبارشىن قوبديدى اشىپ قالىپ ەدى، ىشىنەن مۋزىكا ويناپ
ءجۇرىپ بەردى. ءالى وتىرماي ءبارى تۇرەگەلىپ تۇر. ءبارى دە ول نازىك مۋزىكانى تاماشالاپ قالىپ ەدى، تىنىشتىقتى گاۋھاردىڭ، نازدى داۋسى بۇزدى:
— ىشىندەگى دالاپتان، قاستاۋىشتان، سۇرمەدەن قالاعاندارىڭشا الىڭدار، اگرونوم دالاپ جاقپاسا دا، ەڭلىك ەرىتپەسە دە اگرونوم بولا الادى. حا-حا-حي-حي، سولاي ەمەس پە؟
— قۇداي ءبىر كەندى بەردى عوي، كەلىڭدەر، كەلىنشەكتەر، مىنادان الىڭدار!— دەپ كۇلكىسى كەلىپ تۇراتىن، ويناقى گۇلبارشىن كەلىنشەكتەرگە دالاپتان دا، قاستاۋىشتان دا بىر-بىردەن ۇسىندى.— ءاي، سەنىڭ سىربازىڭ بار عوي، ءبارىمىزدىڭ كۇيەۋىمىزدى جەرگە وتىرعىزدى-اۋ! ال، مايرا!— دەپ ول بۇرىلا بەرىپ تاڭىرقاپ قالدى. ءتۇسى بۇزىلىپ كەتكەن مايرا جويقىن جەپ قويعان جىلقىداي بۇكشيىپ، قاباعى تىرجيىپ، ەسىككە قاراي كەتىپ بارادى، ءبىر مالولدىك، كوڭىلسىزدىك بيلەپ العانداي. جايداي يىلگەن قاسى قاسقا ماڭدايىنا قاراي ىعىسىن كەتىپتى. ول بولعانداي، الدە ءۇي ىستىق بولىپ قاپالاپ كەتكەندەي. ونىڭ ۇستىنە مىنا كۇلكىشى گۇلبارشىننىڭ ءاربىر احا-حاۋى ونىڭ ويىنا ءبىز سۇعىپ الىپ تۇرعانداي بولدى. ول ەدەندى تەسىپ جىبەرە جازداپ، قاداڭداپ كەتتى. ەسىك تارس ەتتى، سۇمىرەيىپ ارتىنان بۇزاۋ كۇيەۋ دە جونەلدى. گاۋھار وعان وتىر دەمەدى.
...باسقالار ىشىپ-جەپ، ۇزاق وتىرىپ، ويناپ-كۇلىپ اتتاندى. تەك كەتەردە بارىمەن قوشتاسىپ تۇرعان گۇلبارشىن تىم ويناقى دا، تىم كوڭىلدى دە كورىندى:
— بارىنە كىنالى وسى ءبىر جابۋلى ديۆان عوي!— دەپ سىقىلىقتاپ تۇرىپ كۇلدى...
1988
You Might Also Like
-
ءبىر ەنەدەن ۇلدان جالعىز بولعانىمەن، جۇرە جالعىز ەمەس جايىم بار. ءقازىر دە ۇيىمىزدەن بىرەۋ شىعىپ بارا جاتقاندا، بىرەۋ كىرىپ كەلە جاتادى. اسىرەسە مەنىڭ تۋىسقانىمنىڭ كوپ ەكەنىن بىلگەنىم كولحوز پرەدسەدا...
-
قۇرما مايەگىنىڭ قىزعىلت سارى ءتۇسى ونىڭ قۇرامىنداعى بەتاكاروتين مولشەرىنىڭ كوپ ەكەندىگىن بىلدىرەدى. بۇل زات ا دارۋمەنىنىڭ تۋىندىسى، كورۋ قابىلەتىن نىعايتادى، وكپە مەن برونح جاسۋشالارىن جاڭالاندىرادى...
