"بۇقار جىراۋ" سويلەم
ساباق تاقىرىبى: جىراۋ. سويلەم.
ساباقتىڭ ماقساتى: سويلەم جانە ونىڭ تىنىس بەلگىلەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ. جىراۋ تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
1. مازمۇنىنا بايلانىستى: سويلەم جانە ونىڭ تۇرلەرى تۋرالى نەگىزگى ءبىلىم قالىپتاستىرا وتىرىپ، جاتتىعۋ بارىسىندا پىسىقتاۋ. جىراۋ ونىڭ ءمان - مازمۇنىن تەرەڭ ۇعىنىپ، جىرشىلار تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ: سويلەمدەگى سوزدەر بايلانىسىن سۇراق قويۋ ارقىلى انىقتاۋعا جانە ءوز ويلارىنان سويلەم قۇراتا وتىرىپ وي - ءورىسىن مانەرلەپ وقۋ ماشىعىن دامىتۋ.
3. توپپەن جۇمىس: وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ونەردى سۇيۋگە باۋلۋ.
ساباق ءتۇرى: ىسكەرلىك پەن داعدى قالىپتاستىرۋ.
وقىتۋ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ. دامىتا وقىتۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، مۋزىكا، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
I. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
«جالعاسىن تاپ» ويىنى:
1. بالالار ويىن....
2. باقتا قۇستار....
3. جىلعالاردان سۋ....
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ويعا شابۋىل:
1. سويلەم دەگەنىمىز نە؟
2. ابىلايحان كىم؟
3. قازاق باتىرلارىن اتا، ولار نە ءۇشىن كۇرەستى؟
III. ماعىنانى تانۋ:
ا) «وي شاقىرۋ»
بيىك تاۋعا جاراسار
ىعىنان تيگەن پاناسى.
تەرەڭ سايعا جاراسار،
توبىلعىلى سالاسى.
ەر جىگىتكە جاراسار،
قولىنا العان نايزاسى،
بي جىگىتكە جاراسار،
حالقىنا تيگەن پايداسى - دەپ جىرشى - بۇقار جىراۋ جىرلاعان ەكەن.
بۇقار جىراۋ بۇل جىرىندا ءار نارسەنىڭ وزىنە ءتان پايداسى بار ەكەنىن كورسەتكەن. مىسالى تاۋدىڭ پاناسى - ىق، سايدىڭ اينالاسى - توبىلعىلى، باتىر – ەل قورعايتىنى، شەشەن بي - ەل ىنتىماعىن نىعايتاتىنى ايتىلعان.
بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز ۇلكەن ماعىنالى ويدى اشاتىن - جىراۋ ماتىنىمەن تانىسامىز. سونىڭ ىشىندە س. ماۋلەنوۆتىڭ جىرىنان ءۇزىندى جانە بۇقار جىراۋ جىرىنان ۇزىندىمەن تانىسپاقپىز.
ءا) اۆتور تۋرالى مالىمەت:
سىرباي ماۋلەنوۆ -(17. 9. 1922 ج. تۋعان قوستاناي وبلىسى؛ جانكەلدين اۋدانى؛ تورعاي پوسەلكەسى؛ — 1993) — اقىن. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان. اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن (1973). 1943 — 1950 قوستاناي وبلىسى راديوكوميتەتىندە رەداكتور، "بولشيەۆيكتىك جول" (قازىرگى "كوممۋنيزم تاڭى") گازەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1951 — 1955 جىلى. قازاق مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىندا رەداكسيا مەڭگەرۋشىسى، 1957 — 1961 جىلى قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ادەبي كەڭەسشى؛ "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1964 — 1971 جىلى "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ، 1955 — 1957، 1971 — 1977جىلى "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. تۇڭعىش ولەڭى جامبىل وبلىسى "كولحوزشى" گازەتىندە 1937 جىلى جاريالاندى، "ولەڭدەرى" اتتى العاشقى جيناعى1948 جىلى جارىق كوردى. س. ماۋلەنوۆ — قىرىققا جۋىق جىر جيناقتارىنىڭ اۆتورى.
بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلى (1668 — 1781) — قازاقتىڭ ۇلى جىراۋى، 18 ع. جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى قازاق - جوڭعار سوعىسىنىڭ باستاۋشىسى ءارى ۇيىمداستىرۋشىسى اتاقتى ابىلاي حاننىڭ اقىلشىسى.
شىققان تەگى ارعىن تايپاسىنىڭ قارجاس رۋىنان. زامانىنداعى سىنشىلار ونى «كومەكەي اۋليە» دەگەن. سويلەگەندە كومەكەيى بۇلكىلدەپ، اۋزىنان تەك ولەڭ ءسوز توگىلەدى ەكەن. سىرداريا وبلىسى قازالى ۋەزى كوشەرباي بولىسىنىڭ 6-شى اۋىلى "قاراق" دەگەن جەرى.
جىراۋ دەگەنىمىز كىم؟
جىراۋ
↓
اقىن
جىر ورىندايتىن ادام، ورىنداۋشى
شەشەن
ب) ماتىنمەن جۇمىس:
- ولەڭدى مانەرلەپ وقىپ بەرۋ
- ولەڭ مازمۇنىنا تالداۋ جاساۋ
- سوزدىك جۇمىس
قيسسا - ولەڭ - جىرلار
كۇڭىرەنىپ - زارلانىپ
زامانالاردى - سول زامانداعى وقيعالار
ۆ) رەبۋس شەشەيىك:
1، 2، 3 ꞌꞌ...، ꞌ س ꞌ م
شەشۋى: سويلەم
گ) وقۋلىقپەن جۇمىس: 150 - جاتتىعۋ
جاتقا جازۋ:
ءارقاشان بولسىن انام،
بولايىن مەن دە امان.
سۇراقتار: سويلەمنىڭ ءبىرىنشى ءسوزى قانداي ارىپپەن باستالىپ جازىلعان؟
- سويلەم سوڭىنا قانداي تىنىس بەلگى قويىلعان؟
وسىعان قاراپ ەرەجە قۇراستىرايىق:
ەرەجە: سويلەمنىڭ ءبىرىنشى ءسوزى باس ارىپتەن باستالىپ جازىلادى. سويلەمنىڭ سوڭىنا نۇكتە (.)، سۇراق بەلگىسى (؟)، لەپ بەلگىسى (!) قويىلادى.
د) توپتىق جۇمىس:
1 توپ: سۋرەتپەن جۇمىس: كوكتەم كورىنىسىنە اڭگىمە قۇراپ، سويلەمدەگى ءسوز سانىن انىقتاۋ، بايلانىسىن سۇراق قويىپ انىقتاۋ.
2 توپ: 151 - جاتتىعۋ كەرەكتى جەرىنە نۇكتە قويىپ. سويلەمدەردى باس ارىپتەن باستاپ جازۋ.
قۇرالاي تەرەزەنى اشتى ۇيگە سالقىن اۋا كىردى ءۇيدىڭ اۋاسى تازاردى قۇرالاي ساباق وقىدى.
3 توپ: سويلەمدى جالعاستىر. قاجەتتى تىنىس بەلگىنى قويىپ كوشىرىپ جاز.
1. مەنىڭ جاسىم....
2. سەن نەشىنشى سىنىپتا...
3. الاقاي، بۇگىن مەنىڭ...
IV. وي تولعانىس:
ا) توپتىق جۇمىس:
1 توپ: جىراۋدى جاتقا ايت
2 توپ: سويلەم دەگەنىمىز نە؟ سويلەم تۇرلەرىن اتا.
3 توپ: ءسوزجۇمباق شەش:
1. دىبىستان قۇرالادى ---------1. ءسوز
2. تاقپاق ----------------------------2. ولەڭ
3. قان توقتاتاتىن ءدارى---------- 3. يود
4. ەشكى ءتولى -------------------------4. لاق
5. قىسقى اياق كيىم ----------------5. ەتىك
6. تىشقان جاۋى ------------------6. مىسىق
V. ۇيگە تاپسىرما: جىراۋ جاتتاۋ، سويلەم ەرەجە جاتتاۋ 149 - جاتتىعۋ
VI. باعالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: سويلەم جانە ونىڭ تىنىس بەلگىلەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ. جىراۋ تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
1. مازمۇنىنا بايلانىستى: سويلەم جانە ونىڭ تۇرلەرى تۋرالى نەگىزگى ءبىلىم قالىپتاستىرا وتىرىپ، جاتتىعۋ بارىسىندا پىسىقتاۋ. جىراۋ ونىڭ ءمان - مازمۇنىن تەرەڭ ۇعىنىپ، جىرشىلار تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ: سويلەمدەگى سوزدەر بايلانىسىن سۇراق قويۋ ارقىلى انىقتاۋعا جانە ءوز ويلارىنان سويلەم قۇراتا وتىرىپ وي - ءورىسىن مانەرلەپ وقۋ ماشىعىن دامىتۋ.
3. توپپەن جۇمىس: وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ونەردى سۇيۋگە باۋلۋ.
ساباق ءتۇرى: ىسكەرلىك پەن داعدى قالىپتاستىرۋ.
وقىتۋ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ. دامىتا وقىتۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، مۋزىكا، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
I. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
«جالعاسىن تاپ» ويىنى:
1. بالالار ويىن....
2. باقتا قۇستار....
3. جىلعالاردان سۋ....
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ويعا شابۋىل:
1. سويلەم دەگەنىمىز نە؟
2. ابىلايحان كىم؟
3. قازاق باتىرلارىن اتا، ولار نە ءۇشىن كۇرەستى؟
III. ماعىنانى تانۋ:
ا) «وي شاقىرۋ»
بيىك تاۋعا جاراسار
ىعىنان تيگەن پاناسى.
تەرەڭ سايعا جاراسار،
توبىلعىلى سالاسى.
ەر جىگىتكە جاراسار،
قولىنا العان نايزاسى،
بي جىگىتكە جاراسار،
حالقىنا تيگەن پايداسى - دەپ جىرشى - بۇقار جىراۋ جىرلاعان ەكەن.
بۇقار جىراۋ بۇل جىرىندا ءار نارسەنىڭ وزىنە ءتان پايداسى بار ەكەنىن كورسەتكەن. مىسالى تاۋدىڭ پاناسى - ىق، سايدىڭ اينالاسى - توبىلعىلى، باتىر – ەل قورعايتىنى، شەشەن بي - ەل ىنتىماعىن نىعايتاتىنى ايتىلعان.
بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز ۇلكەن ماعىنالى ويدى اشاتىن - جىراۋ ماتىنىمەن تانىسامىز. سونىڭ ىشىندە س. ماۋلەنوۆتىڭ جىرىنان ءۇزىندى جانە بۇقار جىراۋ جىرىنان ۇزىندىمەن تانىسپاقپىز.
ءا) اۆتور تۋرالى مالىمەت:
سىرباي ماۋلەنوۆ -(17. 9. 1922 ج. تۋعان قوستاناي وبلىسى؛ جانكەلدين اۋدانى؛ تورعاي پوسەلكەسى؛ — 1993) — اقىن. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان. اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن (1973). 1943 — 1950 قوستاناي وبلىسى راديوكوميتەتىندە رەداكتور، "بولشيەۆيكتىك جول" (قازىرگى "كوممۋنيزم تاڭى") گازەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1951 — 1955 جىلى. قازاق مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىندا رەداكسيا مەڭگەرۋشىسى، 1957 — 1961 جىلى قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ادەبي كەڭەسشى؛ "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، 1964 — 1971 جىلى "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ، 1955 — 1957، 1971 — 1977جىلى "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. تۇڭعىش ولەڭى جامبىل وبلىسى "كولحوزشى" گازەتىندە 1937 جىلى جاريالاندى، "ولەڭدەرى" اتتى العاشقى جيناعى1948 جىلى جارىق كوردى. س. ماۋلەنوۆ — قىرىققا جۋىق جىر جيناقتارىنىڭ اۆتورى.
بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلى (1668 — 1781) — قازاقتىڭ ۇلى جىراۋى، 18 ع. جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى قازاق - جوڭعار سوعىسىنىڭ باستاۋشىسى ءارى ۇيىمداستىرۋشىسى اتاقتى ابىلاي حاننىڭ اقىلشىسى.
شىققان تەگى ارعىن تايپاسىنىڭ قارجاس رۋىنان. زامانىنداعى سىنشىلار ونى «كومەكەي اۋليە» دەگەن. سويلەگەندە كومەكەيى بۇلكىلدەپ، اۋزىنان تەك ولەڭ ءسوز توگىلەدى ەكەن. سىرداريا وبلىسى قازالى ۋەزى كوشەرباي بولىسىنىڭ 6-شى اۋىلى "قاراق" دەگەن جەرى.
جىراۋ دەگەنىمىز كىم؟
جىراۋ
↓
اقىن
جىر ورىندايتىن ادام، ورىنداۋشى
شەشەن
ب) ماتىنمەن جۇمىس:
- ولەڭدى مانەرلەپ وقىپ بەرۋ
- ولەڭ مازمۇنىنا تالداۋ جاساۋ
- سوزدىك جۇمىس
قيسسا - ولەڭ - جىرلار
كۇڭىرەنىپ - زارلانىپ
زامانالاردى - سول زامانداعى وقيعالار
ۆ) رەبۋس شەشەيىك:
1، 2، 3 ꞌꞌ...، ꞌ س ꞌ م
شەشۋى: سويلەم
گ) وقۋلىقپەن جۇمىس: 150 - جاتتىعۋ
جاتقا جازۋ:
ءارقاشان بولسىن انام،
بولايىن مەن دە امان.
سۇراقتار: سويلەمنىڭ ءبىرىنشى ءسوزى قانداي ارىپپەن باستالىپ جازىلعان؟
- سويلەم سوڭىنا قانداي تىنىس بەلگى قويىلعان؟
وسىعان قاراپ ەرەجە قۇراستىرايىق:
ەرەجە: سويلەمنىڭ ءبىرىنشى ءسوزى باس ارىپتەن باستالىپ جازىلادى. سويلەمنىڭ سوڭىنا نۇكتە (.)، سۇراق بەلگىسى (؟)، لەپ بەلگىسى (!) قويىلادى.
د) توپتىق جۇمىس:
1 توپ: سۋرەتپەن جۇمىس: كوكتەم كورىنىسىنە اڭگىمە قۇراپ، سويلەمدەگى ءسوز سانىن انىقتاۋ، بايلانىسىن سۇراق قويىپ انىقتاۋ.
2 توپ: 151 - جاتتىعۋ كەرەكتى جەرىنە نۇكتە قويىپ. سويلەمدەردى باس ارىپتەن باستاپ جازۋ.
قۇرالاي تەرەزەنى اشتى ۇيگە سالقىن اۋا كىردى ءۇيدىڭ اۋاسى تازاردى قۇرالاي ساباق وقىدى.
3 توپ: سويلەمدى جالعاستىر. قاجەتتى تىنىس بەلگىنى قويىپ كوشىرىپ جاز.
1. مەنىڭ جاسىم....
2. سەن نەشىنشى سىنىپتا...
3. الاقاي، بۇگىن مەنىڭ...
IV. وي تولعانىس:
ا) توپتىق جۇمىس:
1 توپ: جىراۋدى جاتقا ايت
2 توپ: سويلەم دەگەنىمىز نە؟ سويلەم تۇرلەرىن اتا.
3 توپ: ءسوزجۇمباق شەش:
1. دىبىستان قۇرالادى ---------1. ءسوز
2. تاقپاق ----------------------------2. ولەڭ
3. قان توقتاتاتىن ءدارى---------- 3. يود
4. ەشكى ءتولى -------------------------4. لاق
5. قىسقى اياق كيىم ----------------5. ەتىك
6. تىشقان جاۋى ------------------6. مىسىق
V. ۇيگە تاپسىرما: جىراۋ جاتتاۋ، سويلەم ەرەجە جاتتاۋ 149 - جاتتىعۋ
VI. باعالاۋ
You Might Also Like
-
«قوش كەلدىڭ، قۇتتى ناۋرىزىم!» اتتى تاربيە ساعاتى
