"ءتىل - حالىق مۇراسى" ينتەللەكتۋالدى ويىن
اقمولا وبلىسى، زەرەندى اۋدانى،
قوشقارباي اۋىلى، ءمادي حاسەنوۆ اتىنداعى
قوشقارباي نەگىزگى مەكتەبىنىڭ ورىس ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
جىلكىبايەۆا ايگۋل تولكىنبەكوۆنا
تىلدەر كۇنىنە ارنالعان ينتەللەكتۋالدى ويىن
5 - 6 سىنىپ
تاقىرىبى: «ءتىل – حالىق مۇراسى»
ماقساتى: وقۋشىلار ءسوز قۇدىرەتىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن ۇعىنادى؛ تىلگە بايلانىستى ماقال - ماتەلدەردى، تۇراقتى ءسوز تىركەستەردى ەسكە تۇسىرەدى؛ توپ بولىپ جۇمىس اتقارۋعا ۇيرەنەدى.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سۋرەتتەر، بەكەتتەر، ارىپتەر جازىلعان پاراقشالار، تاپسىرمالارى بار كونۆەرتتەر.
سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى – انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم.
شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنان
قۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىن.
(س. تورايعىروۆ)
جوسپار:
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى
2. ءادىلقازىلار القاسىن سايلاۋ
3. 5 بەكەتتەن تۇراتىن ويىن
4. قورىتىندى، ماراپاتتاۋ
ءىس - شارا بارىسى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى وقۋشىلار، بۇگىن ءبىز: 5 - 6 سىنىپ وقۋشىلارى تىلدەر كۇنىنە ارنالعان «ءتىل – حالىق مۇراسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنعا قاتىسىپ، عاجايىپ «قازاق ءتىلى» ەلىنە ساپار شەگەمىز. الدىمىزدان كوپ بەكەتتەر كەزدەسەدى. ونداعى تاپسىرمالاردى ورىنداعان توپ مۇشەلەرى «قازاق ءتىلى ەلىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى» اتاعىن جەڭىپ الادى. ەندىشە، قاتىسۋشى بالالاردى توپتارعا بولەيىك. سول ءۇشىن ءار وقۋشى مىنا پاراقشالاردان الۋ كەرەك (پاراقشالاردا ارىپتەر جازىلعان، داۋىستى ارىپتەر – 1 - توپ جانە داۋىسسىز ارىپتەر – 2 - توپ). جاقسى، توپ مۇشەلەرى، ويىنشىلارىمىز انىقتالدى، ەندىگى كەزەگىمىز – ءادىلقازىلاردى سايلاپ الۋ. ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار:
جاقسى، رەسمي ءبولىمدى اياقتاپ، ويىنىمىزعا كوشۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر.
ءى. «قايىرلى تاڭ» بەكەتى.
ەكى توپتىڭ سالەمدەسۋى. تانىستىرۋ. توپتىڭ اتىن پاراقشالارعا جازىلعان ارىپتەردەن قۇراستىرادى («اقىل» جانە «وزات» سوزدەرى شىعادى).
ءىى. «مەن باستايمىن، سەن قوستا» بەكەتى.
ماقال - ماتەلدەردى جالعاستىرۋ كەرەك:
1. وتان... دا ىستىق. (وتتان)
2. تۋعان جەرگە... تىك. (تۋ)
3.... كوتەرمەگەندى، ءتىل كوتەرەدى. (ءپىل)
4. ءتىل... دا وتكىر. (قىلىش)
5.... ءبىردى جىعادى. (بىلەكتى)
6.... ويناعان ازار، (اسىق)
... ويناعان توزار. (دوپ)
1.... نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ. (ۇيادا)
2.... الشىسىنان ءتۇستى. (اسىعى)
3.... ءبىلىم بۇلاعى. (كىتاپ)
4. ءتىل – كوڭىلدىڭ.... (كىلتى)
5.... بالاسىن اپپاعىم دەيدى. (قارعا)
6. جىگىتتى نامىس ولتىرەدى،
... قامىس ولتىرەدى.
ءىىى. «ويلان، تاپ!» بەكەتى.
1. جۋان داۋىستىلاردى كورسەت:
ا، ءا، و، ە، ۇ، ءو، ى، ءۇ، ءى، ي (ا، و، ۇ، ى)
2. جىڭىشكە داۋىستىلاردى كورسەت:
ا، ءا، و، ە، ۇ، ءو، ى، ءۇ، ءى، ي (ءا، ە، ءو، ءۇ، ءى، ي)
3. مىنا سوزدەرگە سينونيم سوزدەر جاز:
كۇشتى، ەل، ۇلكەن، لاۋازىم، ءوڭ، ناۋقاس، حالىق، تاعام، قىمبات، اجار.
4. مىنا سوزدەرگە انتونيمدەر جاز:
جىلى، ۇلكەن، جاڭا، سۋلى، جاقىن، دوس، جومارت، بيىك، تەرەڭ، كەڭ.
ءىۇ. «كىم تاپقىر» بەكەتى.
تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ءمانىن اش:
• بارماعىن تىستەدى. (وكىندى)
• ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتۋ. (قۋانۋ)
• توبە شاشى تىك تۇردى. (قورىقتى)
• كوز قيىعىن سالۋ. (قاراۋ)
• قوي اۋزىنان ءشوپ الماس. (مومىن، جۋاس)
• ساقال سيپاپ قالۋ. (الدانۋ)
• ءسوز بايلاسۋ. (كەلىسۋ)
• كۇن قۇرعاتپاي كەلۋ. (ءجيى كەلۋ)
• تاياق تاستام جەر. (جاقىن جەر)
• كىرپىك قاقپاۋ. (ۇيىقتاماۋ)
• جۇمعان اۋزىن اشپاۋ. (سويلەمەۋ)
• ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋ. (قيانات جاساماۋ)
• باۋىر باسۋ. (ۇيرەنۋ)
ءۇ. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور» بەكەتى.
«مەنىڭ وتانىم - قازاقستان» تاقىرىبىنا وي تولعا. سۋرەت بويىنشا اڭگىمەلە. (ەكى توپقا ەكى سۋرەت كورسەتىپ سول بويىنشا اڭگىمە قۇراتۋ).
قورىتىندى.
تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم مەن دە بىرگە وشەمىن.
(ءا. تاجىبايەۆ)
سونىمەن، بۇگىنگى شارامىزدىڭ ۋاقىتى دا تاياپ قالعان سياقتى. وسى توپ مۇشەلەرى ىشىنەن قاي توپ «قازاق ءتىلى ەلىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى» اتاعىن جەڭىپ العانىن انىقتاۋ ءۇشىن، ءادىلقازىلار القاسىنا ءسوز بەرەيىك. (توپتاردى ماداقتاۋ)
قوشقارباي اۋىلى، ءمادي حاسەنوۆ اتىنداعى
قوشقارباي نەگىزگى مەكتەبىنىڭ ورىس ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
جىلكىبايەۆا ايگۋل تولكىنبەكوۆنا
تىلدەر كۇنىنە ارنالعان ينتەللەكتۋالدى ويىن
5 - 6 سىنىپ
تاقىرىبى: «ءتىل – حالىق مۇراسى»
ماقساتى: وقۋشىلار ءسوز قۇدىرەتىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن ۇعىنادى؛ تىلگە بايلانىستى ماقال - ماتەلدەردى، تۇراقتى ءسوز تىركەستەردى ەسكە تۇسىرەدى؛ توپ بولىپ جۇمىس اتقارۋعا ۇيرەنەدى.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سۋرەتتەر، بەكەتتەر، ارىپتەر جازىلعان پاراقشالار، تاپسىرمالارى بار كونۆەرتتەر.
سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى – انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم.
شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن مينۋتىمنان
قۇلاعىما سىڭىرگەن تانىس ءۇنىن.
(س. تورايعىروۆ)
جوسپار:
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى
2. ءادىلقازىلار القاسىن سايلاۋ
3. 5 بەكەتتەن تۇراتىن ويىن
4. قورىتىندى، ماراپاتتاۋ
ءىس - شارا بارىسى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى وقۋشىلار، بۇگىن ءبىز: 5 - 6 سىنىپ وقۋشىلارى تىلدەر كۇنىنە ارنالعان «ءتىل – حالىق مۇراسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنعا قاتىسىپ، عاجايىپ «قازاق ءتىلى» ەلىنە ساپار شەگەمىز. الدىمىزدان كوپ بەكەتتەر كەزدەسەدى. ونداعى تاپسىرمالاردى ورىنداعان توپ مۇشەلەرى «قازاق ءتىلى ەلىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى» اتاعىن جەڭىپ الادى. ەندىشە، قاتىسۋشى بالالاردى توپتارعا بولەيىك. سول ءۇشىن ءار وقۋشى مىنا پاراقشالاردان الۋ كەرەك (پاراقشالاردا ارىپتەر جازىلعان، داۋىستى ارىپتەر – 1 - توپ جانە داۋىسسىز ارىپتەر – 2 - توپ). جاقسى، توپ مۇشەلەرى، ويىنشىلارىمىز انىقتالدى، ەندىگى كەزەگىمىز – ءادىلقازىلاردى سايلاپ الۋ. ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار:
جاقسى، رەسمي ءبولىمدى اياقتاپ، ويىنىمىزعا كوشۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر.
ءى. «قايىرلى تاڭ» بەكەتى.
ەكى توپتىڭ سالەمدەسۋى. تانىستىرۋ. توپتىڭ اتىن پاراقشالارعا جازىلعان ارىپتەردەن قۇراستىرادى («اقىل» جانە «وزات» سوزدەرى شىعادى).
ءىى. «مەن باستايمىن، سەن قوستا» بەكەتى.
ماقال - ماتەلدەردى جالعاستىرۋ كەرەك:
1. وتان... دا ىستىق. (وتتان)
2. تۋعان جەرگە... تىك. (تۋ)
3.... كوتەرمەگەندى، ءتىل كوتەرەدى. (ءپىل)
4. ءتىل... دا وتكىر. (قىلىش)
5.... ءبىردى جىعادى. (بىلەكتى)
6.... ويناعان ازار، (اسىق)
... ويناعان توزار. (دوپ)
1.... نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ. (ۇيادا)
2.... الشىسىنان ءتۇستى. (اسىعى)
3.... ءبىلىم بۇلاعى. (كىتاپ)
4. ءتىل – كوڭىلدىڭ.... (كىلتى)
5.... بالاسىن اپپاعىم دەيدى. (قارعا)
6. جىگىتتى نامىس ولتىرەدى،
... قامىس ولتىرەدى.
ءىىى. «ويلان، تاپ!» بەكەتى.
1. جۋان داۋىستىلاردى كورسەت:
ا، ءا، و، ە، ۇ، ءو، ى، ءۇ، ءى، ي (ا، و، ۇ، ى)
2. جىڭىشكە داۋىستىلاردى كورسەت:
ا، ءا، و، ە، ۇ، ءو، ى، ءۇ، ءى، ي (ءا، ە، ءو، ءۇ، ءى، ي)
3. مىنا سوزدەرگە سينونيم سوزدەر جاز:
كۇشتى، ەل، ۇلكەن، لاۋازىم، ءوڭ، ناۋقاس، حالىق، تاعام، قىمبات، اجار.
4. مىنا سوزدەرگە انتونيمدەر جاز:
جىلى، ۇلكەن، جاڭا، سۋلى، جاقىن، دوس، جومارت، بيىك، تەرەڭ، كەڭ.
ءىۇ. «كىم تاپقىر» بەكەتى.
تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ءمانىن اش:
• بارماعىن تىستەدى. (وكىندى)
• ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتۋ. (قۋانۋ)
• توبە شاشى تىك تۇردى. (قورىقتى)
• كوز قيىعىن سالۋ. (قاراۋ)
• قوي اۋزىنان ءشوپ الماس. (مومىن، جۋاس)
• ساقال سيپاپ قالۋ. (الدانۋ)
• ءسوز بايلاسۋ. (كەلىسۋ)
• كۇن قۇرعاتپاي كەلۋ. (ءجيى كەلۋ)
• تاياق تاستام جەر. (جاقىن جەر)
• كىرپىك قاقپاۋ. (ۇيىقتاماۋ)
• جۇمعان اۋزىن اشپاۋ. (سويلەمەۋ)
• ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋ. (قيانات جاساماۋ)
• باۋىر باسۋ. (ۇيرەنۋ)
ءۇ. «ويلى بولساڭ، وزىپ كور» بەكەتى.
«مەنىڭ وتانىم - قازاقستان» تاقىرىبىنا وي تولعا. سۋرەت بويىنشا اڭگىمەلە. (ەكى توپقا ەكى سۋرەت كورسەتىپ سول بويىنشا اڭگىمە قۇراتۋ).
قورىتىندى.
تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم مەن دە بىرگە وشەمىن.
(ءا. تاجىبايەۆ)
سونىمەن، بۇگىنگى شارامىزدىڭ ۋاقىتى دا تاياپ قالعان سياقتى. وسى توپ مۇشەلەرى ىشىنەن قاي توپ «قازاق ءتىلى ەلىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى» اتاعىن جەڭىپ العانىن انىقتاۋ ءۇشىن، ءادىلقازىلار القاسىنا ءسوز بەرەيىك. (توپتاردى ماداقتاۋ)
You Might Also Like
