قۇقىقتى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز؟
قۇقىقتى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز؟
ماقساتى: وقۋشىلارعا قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋ، قۇقىق بويىنشا بىلگەندەرىن قايتالاپ ەسكە ءتۇسىرۋ، قۇقىقتىق تاربيە بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىنا زاڭعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن، ءوز قۇقىعىن بىلەتىن كونستيتۋسياداعى مىندەتتەردى ورىندايتىن ازاماتتى قالىپتاستىرۋ.
«جەر بەتىندەگى ادامدار اراسىنداعى ءتارتىپ ورناتۋ ءۇشىن زاڭدى قولدانۋ – شولگە جاۋعان جاڭبىرداي قايىرىمدى.»
385 - حاديس مۇحامبەت پايعامبار
1. نەگىزگى ويدى تاپ. (ماتىنمەن جۇمىس)
2. اكۆاريۋم ءتاسىلى.
3. جالعاسىن تاپ./ماقال - ماتەل/
4. ءوز جارتىڭدى تاپ.
5. «قاعيدالار» ويىنى /سۇراقتار/
6. تۇلعانى تانى.
قورىتىندى /ازامات قۇقىعى/، /مىندەتتەرى/
قولىڭدا بولسا ءبىر بيلىك،
قارعاعا زالىم بولماڭىز.
الدىڭا كەلسە بىتپەس داۋ،
ءادىلىن ايتىپ قورعاڭىز.
/تولە بي./
/ ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى/
كىشكەنە تاريحي شەگىنىس جاسايىق. 15 عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزى قالاندى. جانىبەكتىڭ بالاسى قاسىم حاننىڭ تۇسىندا قازاق حاندىعى كۇشتى مەملەكەتكە اينالدى. تاريحتا تۇڭعىش رەت قۇقىقتىق عۇرىپتار مەن نورمالار جۇيەگە كەلتىرىلدى. حالىق ونى «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» دەپ اتادى. ول بەس بولىمنەن قۇرالدى.
قاسىم حاننان كەيىن قازاق قوعامىنىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىن دامىتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقان ەسىم حان بولدى. ول اسكەري مىندەتتى اتقارۋ ەرەجەلەرىن كۇشەيتتى، اسكەري ءتارتىبىن بۇزۋ - شىلارعا قولدانىلاتىن جازانى قاتايتتى. قالعان ماسەلەلەردە ەسىم حان بۇرىنعى قۇقىقتىق عۇرىپتار مەن زاڭداردى ساقتاپ قالدى. سوندىقتان ولارعا حالىق «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى» دەگەن ات بەردى.
قازاقتىڭ قۇقىق جۇيەسىنە ءۇشىنشى جانە سوڭعى رەت ەلەۋلى وزگەرىستەر ەنگىزگەن تاۋكە حان (1680 - 1718) بولدى. بۇل قۇقىق نورمالارى جازبا تۇردە ساقتالىپ، جۇزدەگەن جىلداردان كەيىندە ءمىنسىز كۇيدە قاعازعا ءتۇسۋ مۇمكىن بولعان. بۇل كودەكستى «تاۋكە حاننىڭ جەتى جارعىسى» دەپ اتاعان.
سونداي - اق، قازاق دالاسىندا سوت قىزمەتىن بيلەر اتقارعان. قازاق بيلەرى اراسىندا ءبىر زاماندا ءومىر سۇرگەن جانە وزدەرىنىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى مەن كوزگە ءتۇسىپ، تاريح بەتتەرىندە قالعان تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي.
مىنە، بالالار وزدەرىڭ بايقاپ وتىرعانداي قۇقىق دەگەنىمىز – زاڭ رۇقسات ەتەتىن ادام تابيعاتىنا، جاراتىلىسىنا ساي ارەكەتتەر جاساۋ مۇمكىندىگى ەكەن.
ق ر - ڭ كونستيتۋسياسى – ەلدىڭ باستى ساياسي قۇقىقتىق قۇجاتى. كونستيتۋسيا لاتىننىڭ «constitutio» سوزىنەن شىققان «قۇرىلىم» دەگەن ماعىنا بەرەدى. ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسى - ادامنىڭ قۇقىقتارى، بوستاندىقتارى، ءقادىر - قاسيەتىنىڭ گۋمانيستىك تۇجىرىمداماسى جانە قوعامنىڭ دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس كەلەتىن ادىلەتتى زاڭ جيىنتىعى. ق ر كونستيتۋسياسى 1993ج 28 قاڭتاردا، كەيىن 1995ج 30 تامىزدا قابىلداندى. زاڭدى پارلامەنت شىعارادى. ق ر كونستيتۋسياسى 9 ءبولىم 98 باپتان تۇرادى. ال بالا قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسيا 1989 ج 20 قاراشادا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى قابىلدادى. ەكى ءبولىم 54 باپتان تۇرادى.
«نەگىزگى ويدى تاپ» ماتىنمەن جۇمىس
انا ءتىلىمىز ارقىلى عانا ءبىز حالقىمىزدى، وتانىمىزدى تانىپ بىلەمىز، حالىق رۋحىنىڭ سارقىلماس باستاۋى دا سوندا جاتىر. ەل - جۇرتىمىزدى، تۋعان جەرىمىزدى، ونىڭ وزەن - كولدەرىن، ونىڭ بورانى مەن نايزاعايىن انا ءتىلىمىز ارقىلى عانا قابىلداپ، سولارعا دەگەن پەرزەنتتىك ماحابباتىمىزدى انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتكىزەمىز.
اتا - انا - وتە قىمباتتى دا اسىل جاندار. ول دەگەندە ءار بالانىڭ جان-دۇنيەسىندە ءبارى جايناپ كەتەدى. ءبىزدى ومىرگە اكەلىپ، كيىندىرىپ، بار جاقسىسىن الدىمىزعا توسقان اتا - انانى ماڭگى ايالاۋعا مىندەتتىمىز
ءيا، كەيدە اتا - اناسىنا ءتىل الماي، ءسوز قايتاراتىن بالالار دا بولادى. بۇل - ولاردىڭ ەڭ ۇلكەن ءارى كەشىرىلمەس قاتەلىگى. مەيىرىمسىز جاستار اكەسىن، نە شەشەسىن قارتتار ۇيىنە تاستاپ كەتىپ جاتقانىن كورگەندە، جۇرەگىڭ قان جىلايدى.
باستى باقىت - ءبارىمىزدى تىرشىلىككە اكەلىپ، ءومىر كورۋىمىزگە سەبەپكەر بولعان اتا - انامەن بىرگە عۇمىر كەشۋ. سول سەبەپتى دە انا مەن اكەگە دەگەن سەزىم مەن ماحاببات ماڭگى سۋىماۋى ءتيىس.
كەلەشەك ءبىلىمدى ماماندارسىز – بۇلدىر.
ءقازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن ماماندارعا زارۋلىك باسىم. سولاردىڭ ورنىن تولتىرۋ جانە قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا بەلسەنە ارالاسۋ ءۇشىن ءبىز ءوز تاڭداۋلارىمىزدى جاساۋىمىز قاجەت. الايدا، سول كاسىپتى يگەرۋ ءۇشىن دە ءبىلىم كەرەك. ال، ونىڭ نەگىزى مەكتەپتە قالانادى.
ءبىلىم بوساعاسىندا ايتەۋىر ورتا ءبىلىم الۋ قاجەت - اۋ دەگەن دۇرىس ەمەس. ەكىنشىدەن، جوقتىق جاعادان العان مەزگىلدە «كيىمىم جوق» دەگەن سىلتاۋمەن مەكتەپكە بارماي جۇرگەن بالالار دا بارشىلىق. قالاي ويلاساق تا، مەكتەپكە بارماۋدىڭ زارداپتارى كوپ. ءبىلىمسىز، مادەنيەتى تومەن، قابىلەتسىز بالالار ومىردەن ۇلەستەرىن الا - ال - مايدى. ودان اتا - انالاردىڭ ءوزى زارداپ شەگەدى.
ءبىلىمدى بولساق، كەلەشەكتى نۇرلاندىرىپ، وتانىمىزدىڭ ىرگەتاسى بولا الامىز.
رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارى ءانۇران، جالاۋ جانە ەلتاڭباسى الەمگە ايگىلەنىپ، جەر بەتىندەگى ىرگەلى ەل ەكەنىمىزدى راستايدى.
مەكتەپتە ءار لينەيكا سايىن ءانۇران ايتىلادى. ول ءبىزدىڭ جەرىمىزگە، وتانىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى، ماحابباتىمىزدى وياتادى.
وتان – وتتان دا ىستىق بولۋى كەرەك. وتانىمىزدى شەكسىز سۇيگەندە عانا، ونىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسىپ، شاڭىراعىن بيىكتەتۋگە اتسالىسامىز.
اسكەرگە بارماس ءۇشىن وتىرىك ءتولقۇجات جاساتاتىندار دا بار. سونداي سۋ جۇرەك، قورقاق ۇلداردى جەك كورەمىن. نەبىر ساتتەردە ۇلانعايىر جەرىمىزدى قورعاپ، بۇگىنگى ۇرپاققا سىيلاعان بابالارىمىزعا باس يەمىز. سولاردىڭ مۇراسىن ۇستاپ، مۇراتىن العا اپارۋدان جالتارعانداردى زاڭ جولىمەن جازالاۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تابيعاتى تاماشا: قازبا بايلىقتارى دا مول. دەگەنمەن، بۇگىندە وزەن، كولدەر تارتىلا باستادى. دەمالىس ايماقتارىنىڭ ءوزى قوقىسپەن تولتىرىلۋدا. ءتىپتى وتىننىڭ جوقتىعىنان بۇتىندەي ءبىر اۋىلدار اينالاسىنداعى جاسىل جەلەك اتاۋلىنى كەسىپ، تامىزىققا اينالدىرعان. ودان قالا بەرسە، باعالى قۇستارىمىزدى شەتەلگە ساتۋ دا بوي كورسەتىپ ءجۇر.
ال تابيعات بۇگىن، ەرتەڭ جانە بولاشاقتا دا ۇرپاققا كەرەك.
ءى ءبولىم
7 – باپ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى.
ءىى ءبولىم.
27 - باپ.
3. كامەلەتكە تولعان ەڭبەككە قابىلەتتى بالالار ەڭبەككە جارامسىز اتا - اناسىنا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى.
30 - باپ.
1. ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارىندا تەگىن ورتا ءبىلىم الۋىنا كەپىلدىك بەرىلەدى. ورتا ءبىلىم الۋ مىندەتتى.
2. ازاماتتىڭ مەملەكەتتىك وقۋ ورنىندا كونكۋرستىق نەگىزدە تەگىن جوعارى ءبىلىم الۋعا قۇقىعى بار.
34 - باپ.
2. اركىم رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارىن قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى.
36 - باپ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىن قورعاۋ – ونىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ قاسيەتتى پارىزى جانە مىندەتى.
38 - باپ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى تابيعاتتى ساقتاۋعا جانە تابيعات بايلىقتارىنا ۇقىپتى قاراۋعا مىندەتتى.
14 - باپ.
1. زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ.
15 - باپ.
1. اركىمنىڭ ءومىر سۇرۋگە قۇقى بار.
2. ەشكىمنىڭ ءوز بەتىنشە ادام ءومىرىن قيۋعا حاقىسى جوق. ءولىم جازاسى ەرەكشە اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن ەڭ اۋىر جازا رەتىندە زاڭمەن بەلگىلەنەدى، ونداي جازاعا كەسىلگەن ادامنىڭ كەشىرىم جاساۋ تۋرالى ءوتىنىش ەتۋ حاقى بار.
29 - باپ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا قۇقىعى بار.
2. رەسپۋبليكا ازاماتتارى زاڭمەن بەلگىلەنگەن كەپىلدى مەديسينالىق كومەكتىڭ كولەمىن تەگىن الۋعا حاقىلى.
79 - باپ. كامەلەتكە تولماعاندارعا تاعايىندالاتىن جازا تۇرلەرى.
1. كامەلەتكە تولماعاندارعا تاعايىندالاتىن جازا تۇرلەرى:
• ايىپپۇل؛
• بەلگىلى ءبىر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ايىرۋ؛
• قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋ؛
• تۇزەۋ جۇمىستارى؛
• قاماۋ
• باس بوستاندىعىنان ايىرۋ بولىپ تابىلادى.
«جالعاسىن تاپ»
1. ۇرلىق ءتۇبى -...
2. بىرەۋگە ور قازبا -...
3. زاڭنىڭ قۇرىعى...
4. وتىرىكتىڭ قۇيرىعى...
5. تۋرا بيدە...
6. تۋعاندى بيدە...
7. قولىڭمەن ىستەگەندى -...
قاعيدالار ويىنى
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىن كىم باسقارادى؟ /پرەزيدەنت/
2. ادام قۇقىعىن قورعايتىن زاڭداردى كىمدەر شىعارادى؟ /پارلامەنت/
3. بالالارعا قامقورلىق كورسەتۋ كىمدەردىڭ قاسيەتتى بورىشى؟ /اتا - انا/
4. بالالاردىڭ نە الۋعا كونستيتۋسيالىق قۇقىعى بار؟ /ءبىلىم/
5. ق ر - دا بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا قاشان قابىلداندى؟ /1989 ج 20 قاراشا/
6. كونستيتۋسيا ءسوزىنىڭ اۋدارماسى /قۇرىلىم/
7. كونستيتۋسيا قاشان قابىلداندى؟ /1995ج 30 تامىز/
قورىتىندى.
ازامات قۇقىعى
↓
جەكە باسىنىڭ بوستاندىعىنا، ەڭبەك ەتۋگە، دەمالۋعا، ءبىلىم الۋ، ار - وجداندى ساقتاۋ ءومىر ءسۇرۋ، جەكە مەنشىك يەسى بولۋعا، دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا، تۇرعىن ءۇي يەسى بولۋ، ويدى ەركىن ايتۋ
ازاماتتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى:
كونستيتۋسيا مەن زاڭداردى ساقتاۋ، ادامداردىڭ قۇقىعىن، بوستاندىعىن، ءقادىر - قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ، ق ر - سىن قورعاۋ، رامىزدەردى قۇرمەتتەۋگە، سالىقتاردى تولەۋگە، تابيعاتتى ساقتاۋ،
ماقساتى: وقۋشىلارعا قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋ، قۇقىق بويىنشا بىلگەندەرىن قايتالاپ ەسكە ءتۇسىرۋ، قۇقىقتىق تاربيە بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىنا زاڭعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن، ءوز قۇقىعىن بىلەتىن كونستيتۋسياداعى مىندەتتەردى ورىندايتىن ازاماتتى قالىپتاستىرۋ.
«جەر بەتىندەگى ادامدار اراسىنداعى ءتارتىپ ورناتۋ ءۇشىن زاڭدى قولدانۋ – شولگە جاۋعان جاڭبىرداي قايىرىمدى.»
385 - حاديس مۇحامبەت پايعامبار
1. نەگىزگى ويدى تاپ. (ماتىنمەن جۇمىس)
2. اكۆاريۋم ءتاسىلى.
3. جالعاسىن تاپ./ماقال - ماتەل/
4. ءوز جارتىڭدى تاپ.
5. «قاعيدالار» ويىنى /سۇراقتار/
6. تۇلعانى تانى.
قورىتىندى /ازامات قۇقىعى/، /مىندەتتەرى/
قولىڭدا بولسا ءبىر بيلىك،
قارعاعا زالىم بولماڭىز.
الدىڭا كەلسە بىتپەس داۋ،
ءادىلىن ايتىپ قورعاڭىز.
/تولە بي./
/ ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى/
كىشكەنە تاريحي شەگىنىس جاسايىق. 15 عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزى قالاندى. جانىبەكتىڭ بالاسى قاسىم حاننىڭ تۇسىندا قازاق حاندىعى كۇشتى مەملەكەتكە اينالدى. تاريحتا تۇڭعىش رەت قۇقىقتىق عۇرىپتار مەن نورمالار جۇيەگە كەلتىرىلدى. حالىق ونى «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» دەپ اتادى. ول بەس بولىمنەن قۇرالدى.
قاسىم حاننان كەيىن قازاق قوعامىنىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىن دامىتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقان ەسىم حان بولدى. ول اسكەري مىندەتتى اتقارۋ ەرەجەلەرىن كۇشەيتتى، اسكەري ءتارتىبىن بۇزۋ - شىلارعا قولدانىلاتىن جازانى قاتايتتى. قالعان ماسەلەلەردە ەسىم حان بۇرىنعى قۇقىقتىق عۇرىپتار مەن زاڭداردى ساقتاپ قالدى. سوندىقتان ولارعا حالىق «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى» دەگەن ات بەردى.
قازاقتىڭ قۇقىق جۇيەسىنە ءۇشىنشى جانە سوڭعى رەت ەلەۋلى وزگەرىستەر ەنگىزگەن تاۋكە حان (1680 - 1718) بولدى. بۇل قۇقىق نورمالارى جازبا تۇردە ساقتالىپ، جۇزدەگەن جىلداردان كەيىندە ءمىنسىز كۇيدە قاعازعا ءتۇسۋ مۇمكىن بولعان. بۇل كودەكستى «تاۋكە حاننىڭ جەتى جارعىسى» دەپ اتاعان.
سونداي - اق، قازاق دالاسىندا سوت قىزمەتىن بيلەر اتقارعان. قازاق بيلەرى اراسىندا ءبىر زاماندا ءومىر سۇرگەن جانە وزدەرىنىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى مەن كوزگە ءتۇسىپ، تاريح بەتتەرىندە قالعان تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي.
مىنە، بالالار وزدەرىڭ بايقاپ وتىرعانداي قۇقىق دەگەنىمىز – زاڭ رۇقسات ەتەتىن ادام تابيعاتىنا، جاراتىلىسىنا ساي ارەكەتتەر جاساۋ مۇمكىندىگى ەكەن.
ق ر - ڭ كونستيتۋسياسى – ەلدىڭ باستى ساياسي قۇقىقتىق قۇجاتى. كونستيتۋسيا لاتىننىڭ «constitutio» سوزىنەن شىققان «قۇرىلىم» دەگەن ماعىنا بەرەدى. ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسى - ادامنىڭ قۇقىقتارى، بوستاندىقتارى، ءقادىر - قاسيەتىنىڭ گۋمانيستىك تۇجىرىمداماسى جانە قوعامنىڭ دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس كەلەتىن ادىلەتتى زاڭ جيىنتىعى. ق ر كونستيتۋسياسى 1993ج 28 قاڭتاردا، كەيىن 1995ج 30 تامىزدا قابىلداندى. زاڭدى پارلامەنت شىعارادى. ق ر كونستيتۋسياسى 9 ءبولىم 98 باپتان تۇرادى. ال بالا قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسيا 1989 ج 20 قاراشادا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى قابىلدادى. ەكى ءبولىم 54 باپتان تۇرادى.
«نەگىزگى ويدى تاپ» ماتىنمەن جۇمىس
انا ءتىلىمىز ارقىلى عانا ءبىز حالقىمىزدى، وتانىمىزدى تانىپ بىلەمىز، حالىق رۋحىنىڭ سارقىلماس باستاۋى دا سوندا جاتىر. ەل - جۇرتىمىزدى، تۋعان جەرىمىزدى، ونىڭ وزەن - كولدەرىن، ونىڭ بورانى مەن نايزاعايىن انا ءتىلىمىز ارقىلى عانا قابىلداپ، سولارعا دەگەن پەرزەنتتىك ماحابباتىمىزدى انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتكىزەمىز.
اتا - انا - وتە قىمباتتى دا اسىل جاندار. ول دەگەندە ءار بالانىڭ جان-دۇنيەسىندە ءبارى جايناپ كەتەدى. ءبىزدى ومىرگە اكەلىپ، كيىندىرىپ، بار جاقسىسىن الدىمىزعا توسقان اتا - انانى ماڭگى ايالاۋعا مىندەتتىمىز
ءيا، كەيدە اتا - اناسىنا ءتىل الماي، ءسوز قايتاراتىن بالالار دا بولادى. بۇل - ولاردىڭ ەڭ ۇلكەن ءارى كەشىرىلمەس قاتەلىگى. مەيىرىمسىز جاستار اكەسىن، نە شەشەسىن قارتتار ۇيىنە تاستاپ كەتىپ جاتقانىن كورگەندە، جۇرەگىڭ قان جىلايدى.
باستى باقىت - ءبارىمىزدى تىرشىلىككە اكەلىپ، ءومىر كورۋىمىزگە سەبەپكەر بولعان اتا - انامەن بىرگە عۇمىر كەشۋ. سول سەبەپتى دە انا مەن اكەگە دەگەن سەزىم مەن ماحاببات ماڭگى سۋىماۋى ءتيىس.
كەلەشەك ءبىلىمدى ماماندارسىز – بۇلدىر.
ءقازىردىڭ وزىندە كوپتەگەن ماماندارعا زارۋلىك باسىم. سولاردىڭ ورنىن تولتىرۋ جانە قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا بەلسەنە ارالاسۋ ءۇشىن ءبىز ءوز تاڭداۋلارىمىزدى جاساۋىمىز قاجەت. الايدا، سول كاسىپتى يگەرۋ ءۇشىن دە ءبىلىم كەرەك. ال، ونىڭ نەگىزى مەكتەپتە قالانادى.
ءبىلىم بوساعاسىندا ايتەۋىر ورتا ءبىلىم الۋ قاجەت - اۋ دەگەن دۇرىس ەمەس. ەكىنشىدەن، جوقتىق جاعادان العان مەزگىلدە «كيىمىم جوق» دەگەن سىلتاۋمەن مەكتەپكە بارماي جۇرگەن بالالار دا بارشىلىق. قالاي ويلاساق تا، مەكتەپكە بارماۋدىڭ زارداپتارى كوپ. ءبىلىمسىز، مادەنيەتى تومەن، قابىلەتسىز بالالار ومىردەن ۇلەستەرىن الا - ال - مايدى. ودان اتا - انالاردىڭ ءوزى زارداپ شەگەدى.
ءبىلىمدى بولساق، كەلەشەكتى نۇرلاندىرىپ، وتانىمىزدىڭ ىرگەتاسى بولا الامىز.
رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارى ءانۇران، جالاۋ جانە ەلتاڭباسى الەمگە ايگىلەنىپ، جەر بەتىندەگى ىرگەلى ەل ەكەنىمىزدى راستايدى.
مەكتەپتە ءار لينەيكا سايىن ءانۇران ايتىلادى. ول ءبىزدىڭ جەرىمىزگە، وتانىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى، ماحابباتىمىزدى وياتادى.
وتان – وتتان دا ىستىق بولۋى كەرەك. وتانىمىزدى شەكسىز سۇيگەندە عانا، ونىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسىپ، شاڭىراعىن بيىكتەتۋگە اتسالىسامىز.
اسكەرگە بارماس ءۇشىن وتىرىك ءتولقۇجات جاساتاتىندار دا بار. سونداي سۋ جۇرەك، قورقاق ۇلداردى جەك كورەمىن. نەبىر ساتتەردە ۇلانعايىر جەرىمىزدى قورعاپ، بۇگىنگى ۇرپاققا سىيلاعان بابالارىمىزعا باس يەمىز. سولاردىڭ مۇراسىن ۇستاپ، مۇراتىن العا اپارۋدان جالتارعانداردى زاڭ جولىمەن جازالاۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تابيعاتى تاماشا: قازبا بايلىقتارى دا مول. دەگەنمەن، بۇگىندە وزەن، كولدەر تارتىلا باستادى. دەمالىس ايماقتارىنىڭ ءوزى قوقىسپەن تولتىرىلۋدا. ءتىپتى وتىننىڭ جوقتىعىنان بۇتىندەي ءبىر اۋىلدار اينالاسىنداعى جاسىل جەلەك اتاۋلىنى كەسىپ، تامىزىققا اينالدىرعان. ودان قالا بەرسە، باعالى قۇستارىمىزدى شەتەلگە ساتۋ دا بوي كورسەتىپ ءجۇر.
ال تابيعات بۇگىن، ەرتەڭ جانە بولاشاقتا دا ۇرپاققا كەرەك.
ءى ءبولىم
7 – باپ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى.
ءىى ءبولىم.
27 - باپ.
3. كامەلەتكە تولعان ەڭبەككە قابىلەتتى بالالار ەڭبەككە جارامسىز اتا - اناسىنا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى.
30 - باپ.
1. ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارىندا تەگىن ورتا ءبىلىم الۋىنا كەپىلدىك بەرىلەدى. ورتا ءبىلىم الۋ مىندەتتى.
2. ازاماتتىڭ مەملەكەتتىك وقۋ ورنىندا كونكۋرستىق نەگىزدە تەگىن جوعارى ءبىلىم الۋعا قۇقىعى بار.
34 - باپ.
2. اركىم رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارىن قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى.
36 - باپ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىن قورعاۋ – ونىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ قاسيەتتى پارىزى جانە مىندەتى.
38 - باپ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى تابيعاتتى ساقتاۋعا جانە تابيعات بايلىقتارىنا ۇقىپتى قاراۋعا مىندەتتى.
14 - باپ.
1. زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ.
15 - باپ.
1. اركىمنىڭ ءومىر سۇرۋگە قۇقى بار.
2. ەشكىمنىڭ ءوز بەتىنشە ادام ءومىرىن قيۋعا حاقىسى جوق. ءولىم جازاسى ەرەكشە اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن ەڭ اۋىر جازا رەتىندە زاڭمەن بەلگىلەنەدى، ونداي جازاعا كەسىلگەن ادامنىڭ كەشىرىم جاساۋ تۋرالى ءوتىنىش ەتۋ حاقى بار.
29 - باپ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا قۇقىعى بار.
2. رەسپۋبليكا ازاماتتارى زاڭمەن بەلگىلەنگەن كەپىلدى مەديسينالىق كومەكتىڭ كولەمىن تەگىن الۋعا حاقىلى.
79 - باپ. كامەلەتكە تولماعاندارعا تاعايىندالاتىن جازا تۇرلەرى.
1. كامەلەتكە تولماعاندارعا تاعايىندالاتىن جازا تۇرلەرى:
• ايىپپۇل؛
• بەلگىلى ءبىر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان ايىرۋ؛
• قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋ؛
• تۇزەۋ جۇمىستارى؛
• قاماۋ
• باس بوستاندىعىنان ايىرۋ بولىپ تابىلادى.
«جالعاسىن تاپ»
1. ۇرلىق ءتۇبى -...
2. بىرەۋگە ور قازبا -...
3. زاڭنىڭ قۇرىعى...
4. وتىرىكتىڭ قۇيرىعى...
5. تۋرا بيدە...
6. تۋعاندى بيدە...
7. قولىڭمەن ىستەگەندى -...
قاعيدالار ويىنى
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىن كىم باسقارادى؟ /پرەزيدەنت/
2. ادام قۇقىعىن قورعايتىن زاڭداردى كىمدەر شىعارادى؟ /پارلامەنت/
3. بالالارعا قامقورلىق كورسەتۋ كىمدەردىڭ قاسيەتتى بورىشى؟ /اتا - انا/
4. بالالاردىڭ نە الۋعا كونستيتۋسيالىق قۇقىعى بار؟ /ءبىلىم/
5. ق ر - دا بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا قاشان قابىلداندى؟ /1989 ج 20 قاراشا/
6. كونستيتۋسيا ءسوزىنىڭ اۋدارماسى /قۇرىلىم/
7. كونستيتۋسيا قاشان قابىلداندى؟ /1995ج 30 تامىز/
قورىتىندى.
ازامات قۇقىعى
↓
جەكە باسىنىڭ بوستاندىعىنا، ەڭبەك ەتۋگە، دەمالۋعا، ءبىلىم الۋ، ار - وجداندى ساقتاۋ ءومىر ءسۇرۋ، جەكە مەنشىك يەسى بولۋعا، دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا، تۇرعىن ءۇي يەسى بولۋ، ويدى ەركىن ايتۋ
ازاماتتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى:
كونستيتۋسيا مەن زاڭداردى ساقتاۋ، ادامداردىڭ قۇقىعىن، بوستاندىعىن، ءقادىر - قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ، ق ر - سىن قورعاۋ، رامىزدەردى قۇرمەتتەۋگە، سالىقتاردى تولەۋگە، تابيعاتتى ساقتاۋ،
You Might Also Like
-
ماتەماتيكا پانىنەن وجسب-عا دايىندىق جوسپارى
