قۇرالاي
اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي. شاقىرايعان شاربولات كۇن بالقىپ بارادى. بۇيرات-بۇيرات قۇمنىڭ ءىشى قايناپ ءتۇر. قۇس ۇشپايدى، تىشقان جۇگىرمەيدى — اپتاپ! تەك شەگىرتكەلەر جاپپاي جامىراپ، بەرەكەسىز شىرىلدايدى. تراكتور سۇيرەگەن بەس ءشوپ ماشينانىڭ قايشىلارى جالاڭداپ، سىر-سىر ەتەدى. ماشينيست بالالار كوزدەرىن ءبىر اشىپ، ءبىر جۇمىپ، قالعىپ-شۇلعىپ وتىر. ماشينا دوڭگەلەگى تومارعا سوعىلسا قوپاڭ ەتە قالادى دا، دەرەۋ كوتەرگىش تياگىگە جارماسادى. تراكتور قۇلاق تۇندىرادى، جانار مايدىڭ كۇلىمسى ءيىسى تاناۋ جارادى. كوزگە شىبىن-شىركەي تىعىلادى، كەيدە وراق قيعان قۋراي سىنىعى ۇشىپ كەلىپ، بەتكە سىرت ەتىپ تيەتىنىن قايتەرسىڭ.
بالالار ازدان سوڭ باستارى بىلعاڭداپ، قايتادان قالعي باستايدى.
اگرەگات قامىستى جاپىرا شاۋىپ، قالىڭ قاۋعا كىرە بەرىپ ەدى، تراكتوردىڭ تاڭقيعان تاناۋىنىڭ تاق استىنان ءۇش بىردەي كيىك اتىپ شىعىپ، قىرعا قاراي اڭقىدى. تراكتور سولق ەتىپ، قالت توقتادى. قايساباي تراكتوريست كابينادان باس قىلتيتىپ، ساۋساعىن شوشايتىپ:
— ەلىك! انە، ەلىك!— دەپ قىرىلدادى.
بالالاردىڭ ۇيقىلارى شايداي اشىلىپ، ماشينادان تۇسە-تۇسە جۇگىردى. كيىكتەر كوكمايسا بەتىمەن سارى مايداي سىرعىپ اعىپ بارادى. ەنەلەرى قوعا، قاۋداننىڭ باسىنان اسا ىرعىپ-ىرعىپ، تەز ۇزاپ كەتكەنىمەن، قۇرتاقانداي قوس لاق ماندىمادى، قۋراي مەن قامىسقا شىرماتىلىپ، تاياق تاستام جەردە تىپىرلايدى. وقۋشىلار قولتىقتارىنا قانات بىتكەندەي شابىس ۇستىنە شابىس قوستى. كۇن ىستىقتا لاقتار كوپكە شىدامادى، ەكى وكپەسىن سوعىپ، ءتىلى سالاقتاپ بۇتا تۇبىنە جاتىپ قالدى.
ماز-مەيرام بالالار قوس قۇرالايدى قولتىقتارىنا قىسىپ، اگرەگاتقا بەتتەدى. لاقتار زار-زار ماڭىرايدى. سول سول ەكەن، قۇم ەتەگىنە زىرقىراپ بارىپ قالعان ەنەلەرى كەڭ وراي بەرى قايىرىلىپ، قايتا شاپتى. باستان اسا ىرعىپ وتەردەي ەكپىندەپ كەلدى دە، تاياق تاستام جەرگە دىك ەتىپ تۇرا قالدى. قوس قۇلاعىن ەدىرەيتىپ، جەردى كىشكەنە تۇياعىمەن دىك-دىك تەۋىپ، تاناۋىنان وسقىرىنادى. بالالار ۇلارداي شۋلادى.
— قاپ، مىلتىق جوعىن قاراشى!
— تارس دەگىزەتىن، ءا!
قۋ جانىن قويارعا جەر تاپپاعان انا ەلىك بالالاردىڭ الدىن الاي ءبىر، بىلاي ءبىر كەسىپ، ءشوپتى جاپىرا جۇگىرىپ وتەدى.
قارت تراكتوريست ماشينيستەردىڭ لەپىرمە ءسوزىن، داۋرىقپا ايقاي-شۋىن ەلەمەدى. ىستىق كۇندە توڭىپ بۇرىسكەن لاقتاردىڭ باسىنان كەزەكپە-كەزەك سيپاپ:
— كوپ اۋرەلەمەي، قويا بەرسەك قايتەدى؟ انە، ەنەسى كوزى بوتالاپ، بىزگە قاراپ تۇر، انا مەن بالانىڭ وبالىنا قالارمىز،— دەدى.
تاس لاقتىرىم جەردە انا ەلىك شىنىمەن وقشىرايىپ تۇر ەدى، "ءيا، قايساباي اعالارىڭ دۇرىس ايتادى، سول كىسىنىڭ ءتىلىن الىڭدار، باۋىر ەتى بالامنان ايىرماڭدار، وزدەرىڭ دە بالاسىڭدار، مەن سەكىلدى شەشەلەرىڭ بار شىعار" دەگەندەي ماڭىراپ-ماڭىراپ جىبەردى.
قۇمارلىق پەن قىزىق جەڭىپ، بەتتەرى بال-بۇل جانعان بالالار كونبەدى.
— ارەڭ ۇستادىق ءوزىن!
— قوسقا اپارىپ ءسۇت بەرەمىز!
— قولعا ۇيرەتىپ، ۇيدەگى قوزى-لاققا قوسامىز!
— مەكتەپتە ءتىرى تابيعات ءمۇيىسى بار. قۇرالايدى سوعان قويىپ قويامىز (ەلىكتىڭ لاعى "قويىپ قويعانعا" قوزعالماي تۇراتىنداي-اق). ونى كورۋ ءۇشىن كورشى مەكتەپتەن دەلەگاسيا-دەلەگاسيا بالالار كەلەدى. بيلەت ساتىپ كورسەتەمىز!
قايسەكەڭ تراكتورىن باپپەن ۇستايدى، جۇمىسقا مۇقيات، بالالارعا ءزارى جوق، ءيى جۇمساق. "ءيى جۇمساق"-تىقتان وپىق جەپ قالاتىنى دا بار. سوعىستا وق جۇلىپ اكەتكەن مولاق ساۋساعىن شولتاڭ ەتكىزىپ ءبىر سىلتەدى.
— مەيلى، اسىراۋىن اسىرايسىڭدار-اۋ، ال اناۋ ەنەسىن قايتەسىڭدەر؟
بالالار تۇس-تۇستان جامىرادى.
— ءبارىبىر قاسقىر جەپ قويادى.
— ءيىسىمىز ءسىڭدى، ەنەسى جەرىپ الماي قويسا قايتەمىز؟
— بىر-ەكى كۇن باعىپ كورەلىك.
قابەكەڭ ارتىق سوزگە بارمادى، قاباعى ءتۇسىپ كابيناعا كىردى، گازدى ءدۇر ەتكىزىپ باسىپ-باسىپ جىبەردى.
...قوس قۇرالاي قوستىڭ بوساعاسىنا مىقتاپ بايلاندى. وبالى نە كەرەك، بالالاردىڭ باعۋىندا ءمىن جوق. Ac ۇيدەن نان، سورپا اكەلىپ الدىنا قويدى، لاقتار اۋىز تيگىزبەدى: ءيىسى نە ءتۇرلى، جاڭا ورىلعان ءشوپ الا كەلىپ، اۋىز جەتەر جەرگە بايلاپ قويدى، بىر-ەكى يىسكەگەنى بولماسا، قوس قۇرالاي مۇنى دا مىسە تۇتپادى؛ كۇن ۇزاق تۇمسىقتارىن باۋىرىنا تىعىپ، بۇراتىلىپ جاتادى دا قويادى، وقتا-تەكتە سۋعا تۇمسىق ماتىرادى. تاڭەرتەڭ دە سول، تۇستە، كەشكە دە سول...
قايسەكەڭ باستاعان كارتەڭ مەحانيزاتورلار:
— ءشوپتىڭ اسىلىن تاڭداپ جەيتىن تاعى اڭ سورپا، نانىڭدى ءقايتسىن. ودان دا ۇزىن ارقاۋ، كەڭ تۇساۋمەن قوس ارتىنداعى كوگالعا قويا بەرىڭدەر،— دەدى.
ول اقىل دا قۇپ الىنىپ، تاق ورىندالدى. قىرسىق لاقتار ءبارىبىر وعان كونبەدى، باياعى سىرەسۋ سول سىرەسۋ. جالىن شاشقان بەلەس-بەلەس قۇمدارعا تالىعا قاراپ، بەلدەرى اسپانعا شىعىپ ءۇنسىز تۇرا بەرەدى. سوڭعى كەزدە سوعىستان الىپ كەلگەن كونتۋزياسى ءتۇن ۇزاق ۇيقى بەرمەي، كوزى كىرتيىپ جۇرگەن قايسەكەڭ:
— بالالار، مەن بىلسەم، وسىلاردىڭ ەنەسى ءتۇنى بويى قوس توڭىرەگىن ماڭايلاپ، اينالشىقتاپ كەتپەي ءجۇر. ءتۇن ورتاسىندا ءۇزىپ-ۇزىپ، زورلانىپ ماڭىراعانىن ەستىدىم،— دەپ قىنجىلدى.
وزدەرى ەستىمەگەسىن بالالار بۇل سوزگە ءمان بەرمەدى.
اپتا وتپەي جاتىپ، لاقتاردىڭ ءبۇيىرى ەسكى جەز لەگەندەي قابىسىپ، ارىپ، ازۋعا اينالدى. ايتەۋىر، ءبىر تۇرىپ تا قالعۋ، جاتىپ تا قالعىپ مۇلگۋ... كوزدەرىنە كوك شىبىن ۇيمەلەپ جاتسا دا سەلت ەتپەيدى، ءجۇرىپ-تۇرۋدان دا قالا باستادى، تۇمسىقتارى شوشايىپ، سيراقتارى ءشىلبيىپ، ءتىرى ارۋاققا اينالدى. لاق ەمەس، لاقتىڭ جىڭىشكە قارىنداشپەن سالعان شيماي-شاتپاق سۋرەتى...
كۇندەردىڭ كۇنى بۇكىل قوس ال كەپ كەسىر بالالاردى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ ۇرىسسىن... بالالاردى اقىر اياعى لاقتاردى ەنەلەرىنە قويا بەرەتىن عىپ كوندىردى. ءبىراق ساتتە بار دا، ساتتە جوق قۇيىن ەلىكتى قۇم ىشىنەن قايدان ىزدەپ تاباسىڭ؟ قايسەكەڭ ايتقانداي، ءتۇن ورتاسىنا تامان قوسقا تاقاپ كەلسە كەلەتىن شىعار، كەلگەنىمەن اسحانانىڭ قالعان-قۇتقان سورپا-سۋانىنا جۇنتتاي بولىپ سەمىرىپ العان مايلىاياق پەن الىپسوق ارپىلداپ، ەكى دۇنيەدە جولاتا ما.
اپتا وتكەسىن جۋىق ماڭداعى بەتىنەن شاڭى شىعىپ جاتاتىن اپپاق تۇز سوردان ەلىكتىڭ ولىگى تابىلدى. بورسي باستاپتى. تاۋىپ بەرگەن — اسپان استىن سىزىپ ۇشقان قۇزعىندار... قاسقىر جارىپ كەتتى دەيتىن ەمەس، تەرىسى بۇلىنبەگەن، ءبۇپ-بۇتىن. كوزى جىلتىراپ اشىق جاتىر، قوس جاققا موينىن سوزا قۇلاپتى...
— اۋىرىپ ولگەن،— دەدى بريگادير.
— ساعىنىشتان سارعايىپ ولسە قايتەسىڭ؟— دەدى قايسەكەڭ جوق جەردەن شىتىناپ. شولاق ساۋساعىن تاعى سەرمەلەدى.— الدا جازعان باسىم-اي، مىنا مۇندارلاردىڭ تىلىنە قايدان ەرە قويىپ ەم! كەزىندە قويا بەرگەندە عوي، لاقتار جاۋتاڭداپ جەتىم قالماس ەدى.
ەكىنشى كۇنى قۇرالايدىڭ بىرەۋى ىسىپ-كەۋىپ ءولدى. تاڭەرتەڭ كۇنشۋاق ىزدەپ كەلىپ، قوس تۇبىندە ءيىرىلىپ جاتقان قۇمنىڭ سارى شۇبار جىلانى شاعىپ الىپتى. اشتىقتان بۇرالعان سىڭارى دا كوپ ۇزامادى، سونىڭ كەبىن كيدى.
بالالار بۇدان بىلاي قۇرالاي، ەلىك، جالپى، اينالا قورشاعان قۇمنىڭ تاعى اڭى، جىبىرلاعان جان-جاندىگى تۋرالى جۇمعان اۋىزدارىن اشپايتىن بولدى.
ال قايساباي قارت: "ءتۇن ورتاسىندا باياعى ەلىك ءالى ماڭىراپ، ءتۇن ۇيقىمدى تورتكە ءبولىپ، مازامدى الىپ ءجۇر"،— دەپ، شەكەسىن مولاق ساۋساعىمەن قاسيدى. كىم ءبىلسىن، ولگەن ەلىكتىڭ ارۋاعى ما لاقتارىن ىزدەپ، زارلاي ماڭىراپ جۇرگەن؟
كىم ءبىلسىن...
You Might Also Like
-
ەلوردا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى ءبىلىم مەكەمەلەرىندە اقشا جيناۋ فاكتىلەرىن بولدىرماۋعا باعىتتالعان اكسيانى ىسكە قوستى، دەپ ەلوردا ينفو سايتى حابارلايدى.
-
ەسكى زاماندارى تۇركى حالىقتارىنا جاقىن ايماقتا ءومىر سۇرگەن موڭعولدار حالىق سانى جاعىنان دا، مادەني تۇرعىدان دا كورشىلەرىنەن الدەقايدا ارتتا قالعان بولاتىن. تۇركىلەر نەگىزگى وتاندارى سانالاتىن بۇگىن...
