قۇرباقا
قۇدىق تەرەڭ ەدى، سوندىقتان ارقان دا ۇزىن بولاتىن. سۋ تولا شەلەكتى تارتقان كەزدە، شىعىرىق اۋىر اينالاتىن. قۇدىقتىڭ سۋى كەرەمەت ءمولدىر بولعانمەن، ونىڭ بەتىندە كۇن ساۋلەسى شاعىلىسپايتىن، ال ەندى كۇن ساۋلەسى ولەۋسىرەپ بولسا دا جەتكەن جەرلەر، تاستاردىڭ اراسى جاپ-جاسىل مۇكتەن كورىنبەيتىن.
مىنە، تاپ سول اراعا قۇرباقانىڭ ۇلكەن توبىرى قونىستانعان. قۇدىقتاعىلار ولاردى اۋىپ كەلگەندەر دەپ ەسەپتەيدى. دالىرەك ايتقاندا، ءبىرىنشى قونىستانعان جانە ءبىرىنشى بولعاندا دا اياعى اسپاننان كەلىپ قۇدىققا قۇلاپ تۇسكەن وسىنداعى باقالاردىڭ ۇلى اجەسى-تىن، ول ءقازىر دە ءتىرى. قۇدىقتىڭ ەجەلگى تۇرعىندارى جاسىل باقالار سۋدىڭ ىشىندە وزدەرىن ايرىقشا سەزىنەتىن، ولار كەمپىر قۇرباقانى تۇقىمداسىمىز دەپ تانىپ، ونىڭ توبىرىن «شومىلۋعا كەلگەن دەمالۋشىلار» سانايتىن. ال دەمالۋشىلارعا بۇل ارا جايلى بولدى، سوندىقتان ولار قۇدىقتىڭ دىمقىل قابىرعاسىن وزدەرىنشە «قۇرعاق» جەر اتاپ، سول اراعا جايعاسا ورنالاستى.
بىردە كەمپىر قۇرباقا جولاۋشىلاپ تا قايتتى شەلەكتى تارتىپ جاتقاندا ىشىنە ءتۇسىپ كەتتى. جوعارىدا وتە جارىق بولىپ شىقتى، كوزى قارىعىپ قاراي المادى. باقىتىنا قاراي، تىرباڭداپ جاتىپ شەلەكتىڭ ىشىنەن دەر كەزىندە شىعىپ ۇلگەردى. سۋعا كەپ پارمەنىمەن شولپ ەتە قالدى، سودان بەلى اۋىرىپ ءۇش كۇن ورنىنان تۇرا الماي جاتتى. جوعارىداعى جارىق دۇنيە جايىندا ول جارىتىپ ەشتەڭە بىلمەيتىن، جالپى قالاي دەگەنمەن دە، ول دا، باسقالارى دا بۇكىل جەر بەتى تەك قۇدىقتىڭ ىشىمەن شەكتەلمەيتىنىن بىلەتىن. ارينە، جەر بەتىندەگى تىرشىلىك تۋرالى كەمپىر باقانىڭ ايتىپ بەرۋىنە بولار ەدى، ءبىراق ول ەش سۇراققا جاۋاپ بەرمەيتىن، سوندىقتان ودان سۇرامايتىن.
— وي، وسى جەكسۇرىن جۋان كەمپىردى-اي! — دەپ، بىردە جاس باقالاردىڭ جىنى كەلدى. قانداي ۇسقىنسىز! بالالارى دا، نەمەرەلەرى دە ءوزى قۇساپ ۇسقىنسىز بولادى!
— ابدەن مۇمكىن، — دەدى ولارعا كەمپىر باقا. — ءبىراق سولاردىڭ بىرەۋىنىڭ باسىندا، بالكىم، مەنىڭ ءوز باسىمدا بولۋى دا مۇمكىن، تىعۋلى اسىل تاس بار.
كەمپىردىڭ ءسوزىن جاسىل باقالار كوزدەرى باقىرايىپ تاڭدانا تىڭداستى، ءبىراق ولار ونداي سوزگە ءمان بەرمەدى، تىرجىڭ ەتىستى دە، سۋ تۇبىنە سۇڭگىپ كەتتى. ال جاس قۇرباقالاردىڭ ءبارى ارتقى اياقتارىن تاڭدانا سىلتەستى. ولاردىڭ ءارقايسىسى اسىل تاس ءدال مەنىڭ باسىمدا تىعۋلى دەپ ويلادى. ولار ءتىپتى باستارىن قوزعالتپاۋعا تىرىستى، ءبىراق اقىرى توزىمدەرى جەتپەي، كەمپىر باقادان نەلىكتەن ونى ماقتانىش ەتۋلەرى كەرەك ەكەندىكتەرىن، اسىل تاستىڭ نە قاسيەتى بارلىعىن سۇرادى.
— ول سونشالىق ادەمى، سونشالىق قىمبات، — دەدى كەمپىر، مەن ءتىپتى ونى سۋرەتتەپ ايتا دا المايمىن. ال ول ءوزىڭدى سونداي ءبىر راقات سەزىمگە بولەيدى، باسقالاردىڭ قىزعانىشىن قوزدىرادى. بولدى، ەندى باسقا ەشتەڭە سۇراماڭدار، مەن سۇراققا جاۋاپ بەرمەيمىن.
— ە، مەندە اسىل تاس جوق، — دەدى ەڭ كىشكەنتاي، ەڭ ۇسقىنسىز قۇرباقا، ۇسقىنسىز بولعاندا دا ودان وتكەن ۇسقىنسىز بولاتىن شىعار دەپ ويلاۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس ەدى. جانە ونداي ادەمىلىكتىڭ قانشا قاجەتى بار ماعان؟ — دەدى الگى. ال ەگەر باسقالار قىزعاناتىن بولسا، ونىڭ نەسى راقات؟ كەرەگى جوق، مەن وندايدى مۇلدە ارماندامايمىن؛ شىركىن، ودان دا ءبىر رەت قانا قۇدىقتىڭ ەرنەۋىنە كوتەرىلىپ، سىرتقا كوز سالسامشى! جوعارى جاق، قۇداي بىلەدى، ايتىپ جەتكىزگىسىز ادەمى شىعار!
— وتىرعان جەرىڭدە وتىرا بەر! — دەدى كەمپىر باقا وعان. مۇنداعىلاردىڭ سەن ءبارىن بىلەسىڭ، ولار دا سەنى جاقسى بىلەدى. بارىنەن بۇرىن شەلەكتەن ساقتان، سەنى مىجىپ كەتىپ جۇرمەسىن. ەگەر شەلەكتىڭ ىشىنە تۇسە قالساڭ، دەرەۋ ىرشىپ شىق. ارينە، بارىڭە مەن سياقتى ساتىمەن سەكىرە بەرۋ قايدا، تەرىم دە، سۇيەگىم دە امان.
— باق-اق! — دەدى كىشكەنتاي قۇرباقا، ونىسى ءبىزدىڭ «اھ!» دەگەنىمىز بولۋ كەرەك.
ول قۇدىقتىڭ ەرنەۋىنە دەيىن بارىپ، سىرتقا قاراۋعا قاتتى قۇمارتتى. جاسىل القاپ پەن كوگالدى سونشالىق كورگىسى كەلدى. ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ، سۋ تولا شەلەك ول وتىرعان تاستىڭ قاسىنا كەلىپ كەزدەيسوق كىدىرە قالعاندا، كىشكەنتاي قۇرباقانىڭ جۇرەگى لۇپىلدەپ قويا بەردى، قارعىپ شەلەكتىڭ ىشىنە ءتۇستى دە، تۇبىنە بارىپ تىعىلا قويدى، جوعارىعا كوتەرىپ العان سوڭ ونى دەرەۋ سۋمەن قوسىپ اقتارا سالدى.
— قاراشى جولىمنىڭ بولماۋىن! — دەدى شەلەكتىڭ يەسى قۇرباقاعا قاراپ. ۇسقىنسىز-اي ءوزىنىڭ! مەن مۇندايدى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن! اعاش باشماعىمەن تەۋىپ جىبەرىپ، باقا بايعۇستىڭ شارۋاسىن ءبىرجولا ءبىتىرىپ تاستاي جازدادى. ايتەۋىر، بيىك قالاقايدىڭ تۇبىنە قاشىپ تىعىلىپ، قانا جانى قالدى. قالاقايدىڭ ءاربىر بۇتاعىن مۇقيات تەكسەرىپ شىققان سوڭ، قۇرباقا جوعارى قارادى: اراسىنان كۇن سىعالاپ تۇرعان جاپىراقتار وعان ءبىر جۇپ-جۇقا ءمولدىر نارسەدەي كورىندى. مۇندا، قالاقايدىڭ ىشىندە، قۇرباقا ءوزىن قۇددى ءبىز جاپىراقتار مەن بۇتالاردىڭ اراسىنان كۇن ساۋلەسى ولىمسىرەپ قانا تۇسەتىن ۇلكەن ورماننىڭ ىشىندە جۇرگەن ادامدار سياقتى سەزىندى.
قۇدىقتىڭ ىشىنە قاراعاندا، مۇندا الدەقايدا ادەمى! ءومىر باقي وسىندا ءومىر سۇرۋگە بولادى، — دەدى كىشكەنتاي قۇرباقا. قالاقايدىڭ ىشىندە ول ءبىر ساعات، ەكى ساعات بويى وتىردى.
— Ay، بۇدان ارىدە نە بار ەكەن، ءا؟ اقىر مۇندا كەلىپ قالعان سوڭ اينالاسىن ارالاپ كورۋى كەرەك قوي.
سول ويمەن اسىعا قيمىلداپ، قيقالاڭداي ءجۇرىپ جولعا شىقتى. كوزىنە كۇن شاعىلىسىپ، ءۇستى-باسىن شاڭ باسىپ، باقاڭ بۇرقىلداتىپ وتىرىپ جولدى كەسىپ ءوتتى.
— مىنەكي، ناعىز قۇرعاقشىلىق دەگەنىڭ قايدا. اينالا قانداي ادەمى! قانداي جاقسى! مەنىڭ، مۇلدە ىشكى دۇنيەمنىڭ ءبارى جەلپىلدەپ بارادى!
ءبىرازدان كەيىن تىرباڭداپ ءبىر شۇڭقىرعا جەتتى. وندا ۇساق قۇرالاي گۇل مەن توبىلعى گۇلدەپ تۇر ەكەن. شۇڭقىردىڭ اينالا جيەگىنە، قۇددى گۇلدى قورشاۋ قۇساپ، بادام مەن دولانا ءوسىپتى. اق شىرماۋىق تۇتاسا شىرماتىلىپ جاتىر. شۇڭقىردىڭ ءىشى كوپ گۇلدەردەن كورىنبەيدى. ولاردىڭ ءۇستى تولا ۇشىپ-قونعان كوبەلەكتەر. قۇرباقا ولاردى دا گۇل ەكەن دەپ قالدى ساباعىنان بوساپ شىعىپ، جەر بەتىن شارلاپ جۇرگەن گۇل سەكىلدەندى. كىمگە قالاي ەكەنىن قايدام، ال قۇرباقا ونىڭ جاعدايىن جاقسى ءتۇسىندى.
— با-اق! اھ! قانداي ادەمى!
قۇرباقا شۇڭقىردىڭ ىشىندە سەگىز كۇن، سەگىز ءتۇن تۇنەدى، تاماق دەگەنىڭ شاش ەتەكتەن. توعىزىنشى كۇنى: «العا! العا!» — دەپ شەشتى.
جاقسىلىققا قولى جەتكەندەر جاقسىلىقتى ىزدەمەۋى كەرەك قوي، ول تاعى نە تابام دەپ ويلادى؟ باسقا ءبىر كىشكەنتاي قۇرباقاعا نەمەسە جاسىل باقالاردىڭ توبىنا جولىعىپ قالارمىن دەدى مە؟ سوڭعى ءتۇنى جەل ايداپ وعان ءبىر تانىس داۋىستاردى جەتكىزگەندەي بولدى؛ ءسىرا، جاقىن ماڭايدا، اعايىندارى بار سەكىلدى.
— ءومىر عاجاپ! قۇدىقتان شىعۋ، قالاقايدىڭ ىشىندە وتىرۋ، شاڭدى جولدى كەسىپ ءوتۋ، سىزدى شۇڭقىردا دەمالۋ سونىڭ ءبارى قانداي كەرەمەت! ءبىراق العا، العا! باقالاردى ىزدەپ تابۋ كەرەك. دوستارسىز ءومىر سۇرە المايسىڭ. جالعىز تابيعات ازدىق ەتەدى.
قۇرباقا تاعى ىلگەرى ساپار شەكتى.
اشىق دالانى كوكتەي ءوتىپ، قامىس باسقان ۇلكەن ءبىر بوگەتكە كەز كەلدى دە، قوپانىڭ ىشىنە كوز سالدى.
— سىزگە بۇل ارا اسا دىمقىل بولماس پا ەكەن؟ — دەستى ونداعى باقالار. ءبىراق بىزدەر ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزگە قۋانىشتىمىز. ءسىز جىگىتسىز بە، قىزسىز با؟ مەيلى، ءبارىبىر، ءوز ۇيىڭىزدەگىدەي سەزىنىڭىز.
كەشكىسىن ونى ءۇي ىشىلىك كونسەرتكە شاقىردى. وندا ءبارى اينا قاتەسى جوق ادامداردكىندەي ەكەن شۋى كوپ تە، داۋىستان تۇگى جوق. كەشكى تاماق بەرمەدى، ەسەسىنە ىشىمدىگى تەگىن بۇكىل بوگەتتىڭ سۋىن ءبىر ءوزىڭ ءىشىپ قويساڭ دا مەيلىڭ!
— جارايدى، مەن تاعى ىلگەرى جۇرەيىن، — دەدى كىشكەنتاي قۇرباقا، قۇددى ونى كەرەمەت جاعداي كۇتىپ تۇرعانداي.
قۇرباقا ۇلكەن ءارى جارىق جۇلدىزداردىڭ قالاي جىمىڭدايتىنىن، جاڭا تۋعان ايدىڭ ءقايتىپ جارقىرايتىنىن، كۇننىڭ قالاي شىعىپ، بيىك اسپانعا ءقايتىپ كوتەرىلەتىنىن ءبارىن كوردى.
— مەن ءالى قۇدىقتىڭ ىشىندەمىن، تەك كازىرگى قۇدىعىم بۇرىنعىمنان ۇلكەن. ماعان ەندى جوعارى كوتەرىلۋ كەرەك. سول جاق مەنى وزىنە تارتادى دا تۇرادى، تەگى، ءوزىمدى-وزىم قايدا قويارىمدى بىلمەي كەتەم.
اي تولىسىپ ابدەن دوڭگەلەكتەنگەن كەزدە: «بۇل دا، بالكىم، ۇلكەن شەلەك شىعار؟ — دەپ ويلادى. ونى تومەن تۇسىرگەن كەزدە ىشىنە كىرىپ السام، تاعى جوعارى كوتەرىلە الام عوي! بالكىم، كۇن شەلەك شىعار؟ قاراشى، قانداي ءداۋ، قانداي جارىق. بۇعان تالايىمىز سىيىپ كەتەمىز. كوز جازىپ قالماي، باقىلداپ ءجۇرۋ كەرەك. پاھ، قانداي ساۋلە! ءاي، ءسىرا، اسىل تاسىڭنىڭ ءوزى ءدال مۇنداي ساۋلە شاشپايتىن شىعار. ءبىراق مەندە اسىل تاس جوق، كەرەك تە ەمەس قانداي قاجەتى بار. جو، مەنىڭ جوعارىعا كوتەرىلگىم كەلەدى، جارقىلعا، باقىتقا جاقىنداۋىم كەرەك! مەن بەكىندىم، تەك ءبىر ءتۇرلى قورقىنىشتى، ونداي قادام جاساۋ وڭاي ما! الايدا، قاجەت پە، ونى ورىنداۋ كەرەك. العا، العا، جولعا شىعۋ قاجەت!»
ءسويتتى دە الىسقا، كەز كەلگەن قۇرباقانىڭ قولىنان كەلمەيتىندەي الىسقا سەكىرىپ كەتتى، سودان اۋىل اراسىنداعى كوشە جولدان ءبىر-اق شىقتى. اينالا ادامدار ءومىر سۇرەدى. جان-جاعىنىڭ ءبارى باۋ-باقشا. قۇرباقا دەمالۋعا كاپۋستانىڭ تۇبىنە كەلىپ توقتادى.
— اينالا عاجاپ جاراتىلىستار قانشاما، ال مەن وسىنىڭ ءبىرىن دە بىلمەپپىن. اھ، جەر بەتى نەتكەن كەڭ ەدى، مۇندا قانداي تاماشا! تەك ومالىپ وتىرا بەرمەي، ءبارىن جوندەپ كورۋگە ۇمتىلۋ كەرەك. ءسويتتى دە باقشاعا سەكىرىپ ءتۇستى. مۇنداعى كوكونىستىڭ كوبىن-اي. قانداي راقات!
— ەندى قالاي دەپ ەڭ! — دەدى كاپۋستا جاپىراعىنىڭ ۇستىندە وتىرعان جۇلدىزقۇرت. مەنىڭ جاپىراعىم وسىنداعى ەڭ ۇلكەنى! جارتى دۇنيەنى جاۋىپ تۇرادى، ءبىراق ماعان ونسىز دا جەتىپ جاتىر.
— قىت-قىت-قىت! — دەگەن دىبىستى ەستىدى قۇرباقا، ول باقشا ىشىندە جۇرگەن تاۋىقتار ەكەن. الدىدا كەلە جاتقان مەكيەننىڭ كوزى جەتكىر ەكەن. ءبۇرىسىپ قالعان كاپۋستا جاپىراعىنىڭ ۇستىندەگى جۇلدىزقۇرتىن بىردەن كورىپ، مەكيەن ونى تۇمسىعىمەن شوقىپ الدى. جۇلدىزقۇرت جەرگە دومالاپ ءتۇسىپ، جازىلىپ-كەرىلىپ، بۇرالاڭداپ جانتالاستى دا قالدى. مەكيەن وعان الدىمەن ءبىر كوزىمەن، سونان سوڭ ەكىنشى كوزىمەن قارادى: ونىڭ نەگە ءويتىپ بۇلتالاڭداپ جاتقانىن تۇسىنە المادى.
«ءاي، ءوز ەركىمەن يرەلەڭدەپ جاتپاعان شىعار» — دەپ ويلادى دا، مەكيەن تاعى ءبىر شوقىپ الۋعا ۇمتىلدى. قۇرباقا ءوزىن-وزى بيلەي الماي كەتىپ، تۇپ-تۋرا مەكيەنگە قاراي ىرشىدى.
— قاراي كور، مۇنىڭ قورعاۋشىسى بار ەكەن! — دەدى مەكيەن. قاراڭدارشى، قانداي ۇسقىنسىز! ءسويتتى دە تەرىس اينالدى. سول كوك جاسىق نەمە كەرەك بوپ تۇر ەدى ماعان، تاماعىڭدى جىبىرلاتقاننان باسقا تۇگى جوق.
باسقا تاۋىقتار دا سول پىكىردە بولدى دا، باقشادان الىستاي بەردى.
— كوردىڭ بە، قالاي قۇتىلىپ كەتكەنىمدى! — دەدى جۇلدىزقۇرت. مەنىڭ ءوستىپ ءارقاشان اقىلمەن قيمىلدايتىنىم جاقسى. ءالى ەڭ قيىنى الدا كاپۋستامنىڭ جاپىراعىنا قالاي جەتەر ەكەم؟ ول قايدا ءوزى؟
ءوز ويىن ايتپاق بوپ، قۇرباقا جۇلدىزقۇرتتىڭ جانىنا سەكىرىپ باردى. ول ءوز ۇسقىنسىزدىعىنىڭ جۇلدىزقۇرت ءۇشىن اجەتكە جاراپ، ونىڭ جاۋىن قورقىتقانىنا قۋانىشتى ەكەنىن ءبىلدىردى.
— ءسىزدىڭ نە ايتقىڭىز كەلىپ تۇر؟ — دەدى جۇلدىزقۇرت. مەن ءسىزدىڭ كومەگىڭىزسىز-اق ءوز كۇشىممەن قۇتىلىپ شىقتىم. ال سىزگە قاراۋ اسا جيىركەنىشتى. جالپى، مەنىڭ ءوز ۇيىمدە ءوزىمدى مازالاماۋعا بولماس پا ەكەن؟ و، كاپۋستانىڭ ءيىسى اڭقىپ قويا بەردى عوي! مەنىڭ جاپىراعىمنىڭ قايدا ەكەنىن ەندى تاپتىم. ءوز ۇيىڭنەن وتكەن تاماشا ەشتەڭە جوق. تەك جوعارىعا شىعىپ الۋ كەرەك.
— ءيا، ءيا، جوعارىعا، — دەدى قۇرباقا وزىنە. جۇلدىزقۇرت تا مەن قۇساپ جوعارىعا شىققىسى كەلەدى. ءقازىر انشەيىن كوڭىل-كۇيى جوق. ويتپەي دە ءقايتسىن، ابدەن زارە-قۇتىن الدى عوي. ءبىز ءبارىمىز دە جوعارىلاعاندى جاقسى كورەمىز. سولاي دەپ قۇرباقا باسىن جوعارى كوتەردى، باسىن ءويتۋ قۇرباقالار ءۇشىن قيىن-اق.
شارۋا ءۇيىنىڭ توبەسىن قۇتاندار مەكەن ەتىپتى. ەركەگى مەن ۇرعاشىسى اۋىز جاپپاي ءوزارا دابىرلاسادى.
— قالاي جوعارىدا تۇرادى، — دەپ تاڭداندى قۇرباقا، شىركىن، سول اراعا شىقسا!
ول ۇيدە ەكى ستۋدەنت تۇراتىن. ءبىرى اقىن، ەكىنشىسى تابيعات زەرتتەۋشى بولاتىن. ءبىرى تازا ءارى اۋەندى قىسقا ولەڭدەرىندە جانىن قۋانىشقا بولەپ، تەبىرەنتكەن تابيعات قۇبىلىستارىن جىر ەتەتىن. ەكىنشىسى ءار قۇبىلىستىڭ قىر-سىرىن قانىق ءبىلىپ، ءتىپتى قاجەت بولسا، بارلىق بايلانىستارىن اشۋعا تىرىساتىن. الەم ول ءۇشىن ءبىر كۇردەلى اريفمەتيكالىق ەسەپ، كوپ وقيدى، كوپ جينايدى؛ ءبارىن بىلۋگە، ءبارىن اقىلعا سالىپ ويلاۋعا قۇشتار؛ تىرشىلىكتىڭ دانا قۇرىلىسىنا تاڭدانادى، ءبارى جايىندا قىزىعا جانە تۇسىنىكتى اڭگىمەلەيدى. قىسقاسى، ەكى ستۋدەنت تە كوڭىلدى، سۇيكىمدى-تىن.
— قاراشى، قۇرباقانىڭ تاماشا ءتۇرى، — دەدى تابيعات سۇيگىش ستۋدەنت، سپيرتكە قاتىرىپ قويار ما ەدى ءوزىن.
— سەندە ەكەۋى بار عوي، — دەپ، اقىن قارسىلىق ءبىلدىردى، تيمە، تىرشىلىكتىڭ قىزىعىن كورە بەرسىن.
— سۇيكىمسىزىن-اي ءوزىنىڭ، ناعىز عاجاپ! — دەدى ەكىنشىسى.
— ەگەر باسىندا اسىل تاس بار ەكەنىنە سەنىمدى بولسام، — دەدى اقىن، وندا، مۇنى سويۋعا قارسى بولماس ەدىم.
— قۇرباقاداعى قايداعى اسىل تاس! — دەدى دوسى كۇلىپ. تابيعات تانۋدان جامان بىلمەيسىڭ-اۋ ءوزىڭ.
— ەڭ ۇسقىنسىز جاندىكتە قۇرباقانىڭ باسىندا اسىل تاس بولادى دەگەن حالىق نانىمىنىڭ ءوزى عاجاپ ەمەس پە؟ ادامداردى الىپ قاراشى، ولارعا دا وسىنى ايتۋعا بولادى. ءازوپتى، سوكراتتى ەسىڭە ءتۇسىرشى!
قۇرباقا باسقا ەشتەڭە ەستىمەدى، ەستىگەنىنىڭ دە جارتىسىن ۇقپادى. دوستار قاسىنان ءوتىپ كەتتى، سپيرت قۇيعان بانكىگە سالىنۋ قاۋپىنەن قۇتىلدى-اۋ، ايتەۋىر.
«بۇلار دا اسىل تاس تۋرالى ايتىپ بارا جاتىر، — دەپ تاڭداندى باقا. ونىڭ مەندە جوعى قانداي جاقسى بولدى، ايتپەسە ءبىر پالەگە ۇشىرار ەم».
ءۇيدىڭ توبەسىندەگىلەر قاتتى دابىرلاي باستادى. ەركەك قۇتان ءوز تۇتىنىندەگىلەرگە اقىل ايتىپ جاتىر ەدى، ال ەكى بالاپان قۇتان كوزدەرىن قيعاشتاتىپ باقشادا جۇرگەن ەكى دوسقا قارادى.
— ادام ەڭ مەنمەن جانۋار، — دەپ ۇيرەتتى قۇتان. ولاردىڭ نە دەپ مىلجىڭدايتىنىن تىڭداپ كورىڭدەرشى تەك! سول ەزبە سوزدەرىنەن نە پايدا سولاردىڭ؟ شەشەندىكتەرىڭ ءتىل بايلىقتارىن كەرەمەت سانايدى. ولاردىكى نە قىلعان ءتىل؟ ولار ءبىر جەردەن ءبىر جەرگە اۋىسىپ بارسا بولدى، ءبىرىن-بىرى تۇسىنبەيدى. ءبىزدى ايتساڭشى! ءبىزدىڭ ءتىلىمىز بارىمىزگە دە، جەر شارىنىڭ قاي بۇرىشىندا دا، دانيادا دا، ەگيپەتتە دە تۇسىنىكتى. ءاي، ادامدار-اي! ولار ءتىپتى ۇشا دا المايدى! راس، ولار ءقازىر جىلدامىراق قوزعالا باستايتىن بولدى، تەمىر جول دەگەن بىردەمەنى ويلاپ تاۋىپتى، ءبىراق قانشاما حالىقتىڭ سول جولدا جەلكەسى ءۇزىلىپ جاتىر دەسەڭشى! ويلاعاندا، تۇمسىعىڭدى اياز قارىپ وتەدى. ادامدارسىز الدەقايدا جاقسى بولار ەدى.
ولارسىز ءبىز تاماشا ءومىر سۇرەمىز، تەك باقالار مەن جاۋىنقۇرتتار بولسا جەتەدى.
«قانداي عاجاپ ءسوز! — دەپ ويلادى قۇرباقا. ءسىرا، ءوزى اتاقتى بىرەۋ بولۋ كەرەك، قالاي ءوزى جوعارىعا شىعىپ العان! ونداي بيىكتەن مەن ءالى ەش نارسە كورگەن ەمەسپىن. قۇتان قاناتىن جايىپ، اۋادا قالىقتاي جونەلگەندە: قالاي جاقسى جۇزەدى!» — دەپ قۇرباقا داۋىستاپ جىبەردى.
ال ۇرعاشى قۇتان ۇياسىندا وتىرىپ مىلجىڭداي بەردى. ول بالاپاندارىنا ەگيپەت جايىندا، ءنىلدىڭ سۋى مەن سول عاجايىپ ەلدە كوپ كەزدەسەتىن تاڭقالارلىق تۇنبالار تۋرالى ايتىپ بەردى. كىشكەنتاي قۇرباقا ءۇشىن ونىڭ ءبارى جاڭالىق جانە قىزىقتى ەدى.
— ەگيپەتكە بارۋعا تۋرا كەلەدى، — دەدى باقا. قۇتان مەنى الا كەتسە عوي، نە بولماسا بالاپاندارىنىڭ ءبىرى. كەيىن ەسەسىن قايتارار ەم، ۇيلەنۋ تويلارىندا قىزمەت جاساپ بەرەر ەم. ءاي، ءسىرا، ەگيپەتكە باراتىن شىعارمىن، جولىم بولعىش ەدى عوي! وسىنداي قۇشتار بولۋ، ىنتىعۋ، قانداي راقات! باسىندا اسىل تاس ساقتاعاننان الدەقايدا ارتىق.
ال اسىل تاس ءدال سونىڭ باسىندا تىعۋلى جاتقان-تىن! ماڭگى العا، ىلگەرى، ودان دا ىلگەرى ۇمتىلۋدان ارتىق اسىل نارسە بار ما! سول اسىل ونىڭ ونە بويىن ورتەپ، ءومىرىن نۇرلاندىرىپ، قۋانىشقا بولەدى.
سول ارادا قۇتان ۇشىپ كەلدى. ءشوپتىڭ ۇستىندەگى قۇرباقانى كورىپ تومەندەدى دە، بايعۇستى ءىلىپ الدى، ونىڭ ۇستىنە ونشا دا ەپتىلىك كورسەتە قويمادى. تۇمسىق قىسىلدى، قۇرباقانىڭ قۇلاعىندا جەل گۇلەدى. جاندى قيناۋىنداي-اق قينادى، ءبىراق ونى جوعارىعا كوتەردى عوي، ەگيپەتكە اپارا جاتتى عوي! قۇرباقانىڭ كوزى جايناپ، ۇشقىن شاشتى.
— باق-اھ!
كىشكەنتاي قۇرباقا عايىپ بولدى. الايدا، ونىڭ كوزىنەن شاشىراپ شىققان ۇشقىندار قايدا كەتتى؟
ونى كۇن نۇرى ءىلىپ اكەتتى، قۇرباقانىڭ باسىنداعى اسىل تاستى كۇن نۇرى اكەتتى. ءبىراق قايدا اكەتتى؟
ول جايىندا تابيعات زەرتتەۋشىدەن سۇراما، دۇرىسى اقىننان سۇرا. ول ساعان جۇلدىزقۇرت پەن قۇتاندار جايىندا ناعىز ەرتەگى ايتىپ بەرەدى. ويلاپ كورىڭىزشى!
جۇلدىزقۇرت ادەمى كوبەلەككە اينالادى. قۇتاندار تەڭىز بەن تاۋ اسىپ افريكاعا بارادى، سودان ەڭ قىسقا جولمەن قايتادان دانياعا، سول باياعى ورىنعا، سول ءۇيدىڭ توبەسىنە ورالادى. ونىڭ ءبارى ەرتەگى سياقتانادى، ءبىراق تۇپتەپ كەلگەندە، تاپ-تازا شىندىق. تابيعات زەرتتەۋشىدەن سۇراشى، راستىعىن دالەلدەپ بەرەدى. ونى سەن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ تالاي كورىپ ءجۇرسىڭ.
ال قۇرباقانىڭ باسىنداعى اسىل تاس قايدا؟ ونى كۇن كوزىنەن ىزدە، سونى كورۋگە تالپىن.
راس، كۇن تىم قاتتى جارىق شاشادى، ءبىزدىڭ كوزىمىز ءالى قۇداي جاراتقان ادەمىلىكتىڭ بارىنە تۋرا قاراي المايدى. الايدا، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىز ونى دا ۇيرەنەمىز. ناعىز عاجايىپ ەرتەگى سول بولادى ول ويتكەنى بىزدەر تۋرالى بولادى.
اۋدارعان ب. نۇروۆ
You Might Also Like
-
گرەيس، كلارا جانە كىشكەنتاي ءسوفيدىڭ اكەسى تاڭەرتەڭ ءوزىنىڭ ءتاتتى بالالىق شاعى وتكەن ەسكى ۇيىنە جول تارتادى. ۇيگە كىرە سالا لەزدە ءوزىنىڭ جاستىق شاعىندا وتكەن بارلىق ەركەلىگى ەسىنە تۇسەدى. ءار ءبى...
-
"نۇر شۋاق" مەكتەپكە دەيىنگى شاعىن ورتالىعىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى اسقار ولجاس اسحات ۇلى ۋرالبەك مانسۇر دوسبول ۇلى تۇرسىن ەرنۇر اسقاربەك ۇلى تاربيەشى: قونىسوۆا اقنۇر تاۋباي قىزى
