قۇرتتار الەمى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۇرتتار الەمى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ قۇرتتار تۋرالى العان بىلىمدەرىن دامىتۋ
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ؛
2. اقپاراتتى باعدارلاۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ؛
3. سىن تۇرعىدان ويلاۋ - قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات - ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: دامىتا وقىتۋ، ستو
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ەلەكتروندى وقۋلىق تىرەك - سىزبالار، كەستە، سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى: I قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. « ميعا شابۋىل»
اقتوبە – استانا مارشرۋتى بويىمەن ساياحاتقا بارۋ
وقۋشىلار 3 توپقا بولىنەدى
استانا پوەزىنا وتىرۋ ءۇشىن، ۇيدەن تاكسيگە مىنەمىز.
دەڭگەيلىك سۇراقتار.(ۆيدەو سۇراقتار)
1 - جەڭىل سۇراقتار:
1) باۋىرسورعىشتىڭ ارالىق يەسى قانداي جانۋار؟ (كىشى توسپاۇلۋ)
2) جۇمىر قۇرتتاردىڭ دەنەسىنىڭ 3 قاباتتارىنىڭ اتاۋلارى؟
(1 - سىرتقى – ءسىرقابىق، 2 - ورتاڭعى - گيپودەرما، 3 - ەڭ استىڭعى – ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىقەت)
3) بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ دەنەسى قالاي اتالادى؟ (سەللوم)
2 - كۇردەلى سۇراقتار:
1) شۇبالشاڭ توپىراقتا تىرشىلىك ەتۋگە قالاي بەيىمدەلگەن، ونىڭ قانداي پراكتيكالىق ماڭىزى بار؟
(وتە سەزىمتال بولعانىمەن دە توپىراقتا تىرشىلىك ەتەتىن شۇبالشاڭنىڭ كوزى دە، قارمالاۋىشتارى دا جوق، جانە پاراپوديالارىمەن قوزعالىپ، توپىراقتىڭ قۇنارلىعىن ارتتىرادى.)
2) العاشقى (تۇراقتى) يە جانە ارالىق يە ۇعىمىن قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
( العاشقى يەدە پارازيت قۇرتتاردىڭ جىنىستىق جولمەن كوبەيەتىن ۇرپاقتارى، ارالىق يەدە دەرناسىلدىك ۇرپاقتارى تىرشىلىك ەتەدى.)
3) نە سەبەپتى جۇمىر قۇرتتار دەنەسىن قىسقارتىپ تا، سوزىپ تا المايدى؟
( كوپتەگەن جۇمىر قۇرتتاردا تەرى - بۇلشىقەت قاپشىعى بار. كولدەنەڭ جولاقتى بۇلشىق ەتتەرى جوق. سوندىقتان دەنەسىن قىسقارتا دا، سوزا دا المايدى. ولار دەنەسىن تەك جان - جاعىنا عانا يە الادى.)
3 - وتە قيىن سۇراقتار
1) سورعىشتار كلاسىنا جاتاتىن ەندوپارازيتتەر قانداي اۋرۋلار تۋعىزادى؟
(قانسورعىش قۇرت – ايىردەنە - شيستوزوموس اۋرۋىن تۋعىزادى – ادامنىڭ قۇرساق قۋىسى جانە قۋىق ءىرى ۆەنالارىندا)
2) ءبوسىر (اسكاريدوز) اۋرۋى قالاي پايدا بولادى؟
(ىشەكسورعىلاردىڭ دەرناسىلدەرى ىشەكتىڭ قابىرعاسىنا قادالادى، ودان بولگەن ۋلى زاتتاردان ىشەكتىڭ قىزمەتى بۇزىلادى.)
3) سۋىرتقى ءتۇعىزاتىن اۋرۋ، ونىڭ قاۋىپتىلىگى نەدە؟
(سۋىرتقى كوبىنەسە سۇتقورەكتىلەردىڭ تەرىسى استىڭداعى شەل قاباتتى زاقىمداپ، دراكۋنكۋلەز اۋرۋىنا ۇشىراتادى.)
II. ماعىنانى تانۋ. «اقتوبە» ايالداماسى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. تىرەك - سىزبالار
1) جالپاق قۇرتتار
2) جۇمىر قۇرتتار
3) بۋىلتىق قۇرتتار
III.. «حرومتاۋ» ايالداماسى. جۇمباقتار شەشۋ. ءار توپقا 2 جۇمباق.
I توپ
1. ءتورت سورعىشپەن قارماقشالار باسىندا،
ەتپەن بىرگە قوسىلادى اسىڭا،
شالا پىسكەن ەتتى جەسەڭ بايقاماي،
ءقاۋىپ – قاتەر تۋعىزادى باسىڭا. (سيىر سەپەنى)
2. كىرپىكشەلەر كوپ دەنەسىن قاپتاعان،
سۋ ىشىندە تىنىم تاۋىپ جاتپاعان،
ەكى قۇلاق، ەكى كوزى تاعى بار،
وسى قۇرتتىڭ اتىن ءوزىن تاۋىپ ال. (اق سۇلاما)
II توپ
1. بۇل جۇمىر قۇرت اششى ىشەكتە بولادى،
ءوز قورەگىن جۇتقىنشاقپەن سورادى.
ءۇش ەرنىمەن كومكەرىلگەن اۋزى بار،
بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋىن سەن تاۋىپ ال. (ىشەكسورعى)
2. جاس بالانىڭ تىك ىشەگى مەكەنى،
كوپكە ءمالىم دارا جىنىس ەكەنى.
جۇمىرتقاسى داميدى ونىڭ دالادا،
جۇقپايدى ول تازا جۇرگەن بالاعا. (ۇشكىرقۇرت)
III توپ
1. توپىراقتىڭ اراسىندا تۇراعى،
توپىراققا قۇنار بەرىپ تۇرادى.
جاڭبىردان سوڭ جەر بەتىنە شىعادى،
ويلانعان جان ونىڭ ءمانىن ۇعادى. (شۇبالشاڭ)
2. قىلتانى كوپ دەنەسىندە، سۋ تۇبىندە جۇرەدى،
ونىڭ ءوزى بالىقتاردىڭ ەڭ سۇيكىمدى قورەگى.
ۇزىن كەلگەن دەنەسى، بۋىلتىقتان تۇرادى،
ول دا قۇرتتىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى ەدى. ( نەرەيدا)
IV. « رۋدنىي» ايالداماسى. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
1. توپقا – « قايسىسى ارتىق؟»
2. توپقا – «باسقاتىرعى»
3. توپقا – تانىمدىق ويىن. «ات ءجۇرىسى»
V. «قوستاناي» ايالداماسى.. تەست تاپسىرمالارى
1. جالپاق قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەرگە قانداي بەلگىلەر ءتان؟
ا) ەكى جاقتى سيممەتريالى
ءا) راديالدى سيممەتريال
ب) ەكى قاباتتى جانۋار
ۆ) سەلومدى جانۋار.
2. سيىر سەپەنىنىڭ دەرناسىلى قايدا داميدى؟
ا) ادام ىشەگىندە ءا) توپىراقتا ب) سيىر دەنەسىندە ۆ) توعان سۋدا
3. العاش جالپاق قۇرتتاردا پايدا بولعان جۇيە
ا) اس قورىتۋ ءا) قاناينالىم ب) تىنىس الۋ ۆ) ءزار شىعارۋ
4. ادام ىشەكسورعىسى دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى
ا) 10 ءا) 1 ب) 40 ۆ) 4
5. سوڭعى دەنە قۋىسى – سەلوم بار اعزالار
ا) ىشەكقۋىستىلار ءا) جۇمىر قۇرتتار ب) جالپاق قۇرتتار ۆ) بۋىلتىق قۇرتتار
6. بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ قوزعالۋ مۇشەسى بولىپ سانالادى
ا) كىرپىكشەلەرى ءا) پاراپوديي ب) تالششىقتارى ۆ) تامىراياقتارى
7. قان ۇيۋىن باياۋلاتاتىن قاسيەتى بار سۇلىكتەردە ەرەكشە قاتپارلى قاباتى:
ا) گيرۋدين ءا) گليكوگەن ب) ليزين ۆ) فەرمەنت
8. پارازيتتىك تىرشىلىك ەتەتىن جۇمىر قۇرتتار
ا) ىشەكسورعى ءا) ۇشكىرقۇرت ب) قىلقۇرت ۆ) بارلىق جاۋاپتار دۇرىس
9. جۇمىر قۇرتتاردىڭ اس قورىتۋ جۇيەسىنە قانداي بەلگىلەر ءتان؟
ا) الدىڭعى، ورتاڭعى، ارتقى بولىمدەردەن تۇراتىن ىشەك انال تەسىگىمەن اياقتالادى ءا) تۇيىق ىشەك ب) ورتاڭعى ىشەكتە كوپتەگەن وسىندىلىەردىڭ بولۋى ۆ) ىشەگى جوق
10. پارازيت قۇرتتاردى زەرتتەيتىن سالا
ا) پالەونتولوگيا ءا) پروتوزوولوگيا ب) گەلمينتولوگيا ۆ) زوولوگيا
V I. وي تولعانىس. «استانا» ايالداماسى. شىعارماشىلىق جۇمىستار.
1 - ەرتەگى.
2 - بەس جولدى ولەن.
3 - ەسسە جازۋ.
ۇيگە تاپسىرما:تەستتىك تاپسىرمالار قۇراستىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ قۇرتتار تۋرالى العان بىلىمدەرىن دامىتۋ
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ؛
2. اقپاراتتى باعدارلاۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ؛
3. سىن تۇرعىدان ويلاۋ - قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات - ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: دامىتا وقىتۋ، ستو
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ەلەكتروندى وقۋلىق تىرەك - سىزبالار، كەستە، سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى: I قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. « ميعا شابۋىل»
اقتوبە – استانا مارشرۋتى بويىمەن ساياحاتقا بارۋ
وقۋشىلار 3 توپقا بولىنەدى
استانا پوەزىنا وتىرۋ ءۇشىن، ۇيدەن تاكسيگە مىنەمىز.
دەڭگەيلىك سۇراقتار.(ۆيدەو سۇراقتار)
1 - جەڭىل سۇراقتار:
1) باۋىرسورعىشتىڭ ارالىق يەسى قانداي جانۋار؟ (كىشى توسپاۇلۋ)
2) جۇمىر قۇرتتاردىڭ دەنەسىنىڭ 3 قاباتتارىنىڭ اتاۋلارى؟
(1 - سىرتقى – ءسىرقابىق، 2 - ورتاڭعى - گيپودەرما، 3 - ەڭ استىڭعى – ءبىرىڭعاي سالالى بۇلشىقەت)
3) بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ دەنەسى قالاي اتالادى؟ (سەللوم)
2 - كۇردەلى سۇراقتار:
1) شۇبالشاڭ توپىراقتا تىرشىلىك ەتۋگە قالاي بەيىمدەلگەن، ونىڭ قانداي پراكتيكالىق ماڭىزى بار؟
(وتە سەزىمتال بولعانىمەن دە توپىراقتا تىرشىلىك ەتەتىن شۇبالشاڭنىڭ كوزى دە، قارمالاۋىشتارى دا جوق، جانە پاراپوديالارىمەن قوزعالىپ، توپىراقتىڭ قۇنارلىعىن ارتتىرادى.)
2) العاشقى (تۇراقتى) يە جانە ارالىق يە ۇعىمىن قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
( العاشقى يەدە پارازيت قۇرتتاردىڭ جىنىستىق جولمەن كوبەيەتىن ۇرپاقتارى، ارالىق يەدە دەرناسىلدىك ۇرپاقتارى تىرشىلىك ەتەدى.)
3) نە سەبەپتى جۇمىر قۇرتتار دەنەسىن قىسقارتىپ تا، سوزىپ تا المايدى؟
( كوپتەگەن جۇمىر قۇرتتاردا تەرى - بۇلشىقەت قاپشىعى بار. كولدەنەڭ جولاقتى بۇلشىق ەتتەرى جوق. سوندىقتان دەنەسىن قىسقارتا دا، سوزا دا المايدى. ولار دەنەسىن تەك جان - جاعىنا عانا يە الادى.)
3 - وتە قيىن سۇراقتار
1) سورعىشتار كلاسىنا جاتاتىن ەندوپارازيتتەر قانداي اۋرۋلار تۋعىزادى؟
(قانسورعىش قۇرت – ايىردەنە - شيستوزوموس اۋرۋىن تۋعىزادى – ادامنىڭ قۇرساق قۋىسى جانە قۋىق ءىرى ۆەنالارىندا)
2) ءبوسىر (اسكاريدوز) اۋرۋى قالاي پايدا بولادى؟
(ىشەكسورعىلاردىڭ دەرناسىلدەرى ىشەكتىڭ قابىرعاسىنا قادالادى، ودان بولگەن ۋلى زاتتاردان ىشەكتىڭ قىزمەتى بۇزىلادى.)
3) سۋىرتقى ءتۇعىزاتىن اۋرۋ، ونىڭ قاۋىپتىلىگى نەدە؟
(سۋىرتقى كوبىنەسە سۇتقورەكتىلەردىڭ تەرىسى استىڭداعى شەل قاباتتى زاقىمداپ، دراكۋنكۋلەز اۋرۋىنا ۇشىراتادى.)
II. ماعىنانى تانۋ. «اقتوبە» ايالداماسى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. تىرەك - سىزبالار
1) جالپاق قۇرتتار
2) جۇمىر قۇرتتار
3) بۋىلتىق قۇرتتار
III.. «حرومتاۋ» ايالداماسى. جۇمباقتار شەشۋ. ءار توپقا 2 جۇمباق.
I توپ
1. ءتورت سورعىشپەن قارماقشالار باسىندا،
ەتپەن بىرگە قوسىلادى اسىڭا،
شالا پىسكەن ەتتى جەسەڭ بايقاماي،
ءقاۋىپ – قاتەر تۋعىزادى باسىڭا. (سيىر سەپەنى)
2. كىرپىكشەلەر كوپ دەنەسىن قاپتاعان،
سۋ ىشىندە تىنىم تاۋىپ جاتپاعان،
ەكى قۇلاق، ەكى كوزى تاعى بار،
وسى قۇرتتىڭ اتىن ءوزىن تاۋىپ ال. (اق سۇلاما)
II توپ
1. بۇل جۇمىر قۇرت اششى ىشەكتە بولادى،
ءوز قورەگىن جۇتقىنشاقپەن سورادى.
ءۇش ەرنىمەن كومكەرىلگەن اۋزى بار،
بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋىن سەن تاۋىپ ال. (ىشەكسورعى)
2. جاس بالانىڭ تىك ىشەگى مەكەنى،
كوپكە ءمالىم دارا جىنىس ەكەنى.
جۇمىرتقاسى داميدى ونىڭ دالادا،
جۇقپايدى ول تازا جۇرگەن بالاعا. (ۇشكىرقۇرت)
III توپ
1. توپىراقتىڭ اراسىندا تۇراعى،
توپىراققا قۇنار بەرىپ تۇرادى.
جاڭبىردان سوڭ جەر بەتىنە شىعادى،
ويلانعان جان ونىڭ ءمانىن ۇعادى. (شۇبالشاڭ)
2. قىلتانى كوپ دەنەسىندە، سۋ تۇبىندە جۇرەدى،
ونىڭ ءوزى بالىقتاردىڭ ەڭ سۇيكىمدى قورەگى.
ۇزىن كەلگەن دەنەسى، بۋىلتىقتان تۇرادى،
ول دا قۇرتتىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى ەدى. ( نەرەيدا)
IV. « رۋدنىي» ايالداماسى. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
1. توپقا – « قايسىسى ارتىق؟»
2. توپقا – «باسقاتىرعى»
3. توپقا – تانىمدىق ويىن. «ات ءجۇرىسى»
V. «قوستاناي» ايالداماسى.. تەست تاپسىرمالارى
1. جالپاق قۇرتتار تيپىنە جاتاتىن جاندىكتەرگە قانداي بەلگىلەر ءتان؟
ا) ەكى جاقتى سيممەتريالى
ءا) راديالدى سيممەتريال
ب) ەكى قاباتتى جانۋار
ۆ) سەلومدى جانۋار.
2. سيىر سەپەنىنىڭ دەرناسىلى قايدا داميدى؟
ا) ادام ىشەگىندە ءا) توپىراقتا ب) سيىر دەنەسىندە ۆ) توعان سۋدا
3. العاش جالپاق قۇرتتاردا پايدا بولعان جۇيە
ا) اس قورىتۋ ءا) قاناينالىم ب) تىنىس الۋ ۆ) ءزار شىعارۋ
4. ادام ىشەكسورعىسى دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى
ا) 10 ءا) 1 ب) 40 ۆ) 4
5. سوڭعى دەنە قۋىسى – سەلوم بار اعزالار
ا) ىشەكقۋىستىلار ءا) جۇمىر قۇرتتار ب) جالپاق قۇرتتار ۆ) بۋىلتىق قۇرتتار
6. بۋىلتىق قۇرتتاردىڭ قوزعالۋ مۇشەسى بولىپ سانالادى
ا) كىرپىكشەلەرى ءا) پاراپوديي ب) تالششىقتارى ۆ) تامىراياقتارى
7. قان ۇيۋىن باياۋلاتاتىن قاسيەتى بار سۇلىكتەردە ەرەكشە قاتپارلى قاباتى:
ا) گيرۋدين ءا) گليكوگەن ب) ليزين ۆ) فەرمەنت
8. پارازيتتىك تىرشىلىك ەتەتىن جۇمىر قۇرتتار
ا) ىشەكسورعى ءا) ۇشكىرقۇرت ب) قىلقۇرت ۆ) بارلىق جاۋاپتار دۇرىس
9. جۇمىر قۇرتتاردىڭ اس قورىتۋ جۇيەسىنە قانداي بەلگىلەر ءتان؟
ا) الدىڭعى، ورتاڭعى، ارتقى بولىمدەردەن تۇراتىن ىشەك انال تەسىگىمەن اياقتالادى ءا) تۇيىق ىشەك ب) ورتاڭعى ىشەكتە كوپتەگەن وسىندىلىەردىڭ بولۋى ۆ) ىشەگى جوق
10. پارازيت قۇرتتاردى زەرتتەيتىن سالا
ا) پالەونتولوگيا ءا) پروتوزوولوگيا ب) گەلمينتولوگيا ۆ) زوولوگيا
V I. وي تولعانىس. «استانا» ايالداماسى. شىعارماشىلىق جۇمىستار.
1 - ەرتەگى.
2 - بەس جولدى ولەن.
3 - ەسسە جازۋ.
ۇيگە تاپسىرما:تەستتىك تاپسىرمالار قۇراستىرۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حيميالىق ەلەمەنتتەر، ولاردىڭ تاڭبالارى
