قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز
قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز
(پەداگوگيكا پانىنەن ءوسوج: ۇجىمدىق - شىعارماشىلىق ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ)
…ۋاقىت ساعان بەرىلدى ۇتاسىڭ – دەپ،
بەرىلگەن جوق ول جانە جۇتاسىن دەپ...
(تۇمانباي مولداعالييەۆ)
ساباقتىڭ ماقساتى: قۇستار تۋرالى تانىمدى كەڭەيتۋ ارقىلى تۇلعانىڭ قاسيەتتەرىن جۇيەلەپ مازمۇندىق سيپاتتاما بەرۋ، كوركەم سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ.
مىندەتتەرى:
1. وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋدىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋ ءۇشىن ۇجىمدىق شىعارماشىلىق جۇمىستىڭ قاجەتتىلىگىن ءتۇسىنۋ؛
2. ويلاۋدىڭ تۇرلەرىن، كوركەم سويلەۋدى، زەيىندى شوعىرلاندىرۋدى دامىتۋعا جاعدايلار جاساۋ؛
3. جاۋاپكەرشىلىك - بەيجايلىق ساپانى انىقتاۋ ارقىلى ادامگەرشىلىك سەزىمدى تەرەڭدەتۋ.
ۇجىمدىق - شىعارماشىلىق ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى:
ورىندالاتىن جۇمىستىڭ جوسپارىن بىرىگىپ قۇرۋ؛ پروبلەمالىق جاعداياتتى تالقىلاۋ؛ ۇجىمدىق اڭگىمە قۇراستىرۋ؛ ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ؛ لوگيكالىق تاسىلدەردى قولدانۋ، رەفلەكسيا.
1. ورىندالاتىن جۇمىستىڭ جوسپارىن بىرىگىپ قۇرۋ: ستۋدەنتتەردىڭ تاڭداۋى بويىنشا ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ «قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز» كىتابىنان جەتى قۇس (بارلىعى وتىزعا جۋىق قۇستىڭ قۇپيا سىرلارى قىزىقتى دا تارتىمدى تانىمدىق حيكايالار نەگىزىندە باياندالعان) تۋرالى ءماتىن ۇسىنىلدى. ماتىننەن نەگىزگى مەن قوسىمشانى اجىراتا وتىرىپ، بەس مينۋتقا شاعىنداپ اڭگىمە دايىنداۋ جانە ەتيكالىق اڭگىمەگە قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس بايانداپ بەرۋ تاپسىرىلدى. سونىمەن قاتار تومەندە قۇرىلعان پروبلەمالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ قاجەتتىگى ەسكەرتىلدى.
2. پروبلەمالىق جاعداياتقا كەلەسى سۇراقتار الىندى:
اققۋدىڭ ارمانى نەدە؟، قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنىڭ قۇپياسى نەدە؟، ۇلاردىڭ ادامدارعا قالدىرعان ەمى قانداي؟، قارعانىڭ ءتىلىن ءتۇسىنۋ وڭاي ما؟، قاراتورعايدى نەلىكتەن بارلىق ۇلتتىڭ وكىلدەرى قادىرلەيدى؟، بابىسەك نەلىكتەن پايعامبارلاردىڭ قۇسى دەپ اتالدى؟، قۇرالاي قۇستىڭ جۇمباعى؟
اعا وقىتۋشى ەلەۋسينوۆا گ. ە.: قۇرمەتتى وقىتۋشىلار، ستۋدەنتتەر ءبىز بۇگىن سىزدەرمەن بىرگە قۇستار تۋرالى تانىمىمىزدى كەڭەيتۋگە، قۇستار تۋرالى ستۋدەنتتەردىڭ بايانىنان ولاردىڭ قاسيەتتەرىن تىڭداي وتىرىپ، وزىمىزدە سول قاسيەتتەرگە سايكەس تۇستاردى انىقتاۋدى نيەت ەتەمىز. مۇنداي تاپسىرمانى تاڭداۋىمىزدىڭ سەبەبى، ەرتەرەكتە عۇلامالار قۇستار الەمىنە زەر سالىپ، ولاردى باقىلاپ، تىلدەرىن تۇسىنۋگە ۇمتىلعان ەكەن. سونىڭ ناتيجەسىندە پارسى اقىنى ف. اتتاردىڭ “قۇستار ءسوزى” داستانى، الىشەر ءناۋايدىڭ “قۇستار ءتىلى” دەگەن كىتابى، بەرىرەكتە م. ماقاتايەۆتىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى، ن. تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» شىعارماسى، پ. چايكوۆسكييدىڭ «اققۋ كولى» دۇنيەگە كەلەدى. قازىرگى كۇيبەڭى مول تىرشىلىكتە بىزدەر قۇستاردىڭ ءتىلى تۇگىل، كەيدە ولاردى اتىنا ساي تانىپ بىلۋدە قاتەلەسىپ جاتامىز. بۇل ءبىزدىڭ دۇنيەنى تانۋداعى بەيجايلىعىمىزدىڭ ءبىر مىسالى دەسەك بولادى. سوندىقتان، وسىنداي ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا، اينالامىزعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدى ماقسات ەتەمىز.
3. ۇجىمدىق اڭگىمە قۇراستىرۋ: اققۋ تۋرالى بىلەمىز دەگەنمەن، ونىڭ
بىزگە بەيمالىم تۇستارى بار. سول تۋرالى بىزگە گۇلدانا اڭگىمەلەپ بەرەدى.
گۇلدانا: اققۋ – كيەلى قۇس. كاسپييدىڭ جاعاسىندا تۇرىپ قارا جويقىن تولقىنداردى قاق جارىپ ەركىن ءجۇزىپ جۇرگەن اپپاق قۇستى كورگەندە، دۇنيەدە جالعىز عانا تەڭىز بار، ول كاسپيي تەڭىزى، جالعىز عانا قۇس بار، ول اققۋ دەگەن اقىن قيالىنا سەنگىڭىز كەلەدى. سودان كەيىن بۇل تەڭىزدىڭ اتى اققۋ تەڭىزى بولعانىن قالايسىز.
ونىڭ التى ءتۇرى بار، ءبىزدىڭ جەرىمىزدى قىستايتىنى ەكەۋى: سۇڭقىلداق اققۋ، سىبىرلاق اققۋ. قاراقۋ (تەك اۆتراليادا كەزدەسەدى)، كىشكەنتاي اققۋ، امەريكا اققۋى. اققۋدىڭ قورازى – ساھار، ءتورت جاسقا دەيىنگى بالاسى – كوگىلدىر، ءجۇنى جاڭا شىعا باستاعانى “اقۇرپەك” دەپ اتالادى. ءبىزدىڭ جەرىمىزدى قىستايتىن ەكەۋى سىبىرلاق جانە سۇڭقىلداق اققۋلار. باتىس جانە شىعىس انيماليست سۋرەتشىلەرىنىڭ اراسىندا سىبىرلاق اققۋدىڭ سۋرەتىن سالماعانى جوق شىعار. اسىرەسە اسەم يىلگەن موينىنا كەلگەندە قىلقالام شەبەرلەرى ەرەكشە شابىتتانىپ كەتەتىنگە ۇقسايدى. موينى دەمەكشى، ەرتەدە لاتىن ءالىپبيىن جاساعان عۇلامالار S ارپىنە كەلگەندە، ءۇي الدىنداعى حاۋىزدا ءبىر - بىرىنە ەركەلەپ وتىرعان قوس اققۋدى كورەدى دە، «تابىلدى، ءارىپ تابىلدى» دەپ ايقاي سالادى. بۇل باياعى ارحيمەدتىڭ ايقايىنداي، شىن مانىندەگى، ماعىنالى ايقاي ەدى. سودان سوڭ ءبىرسىپىرا ۋاقىت بۇل ءارىپتى «اققۋ مويىن» دەپ اتاپ كەلگەن كورىنەدى. كەلە - كەلە ءبارى دە ۇمىتىلعان.
اق، قارا، قىزىل تۇستەر... سىرتتاي قاراساڭىز، ۇيلەسپەيتىن ءۇش بوياۋدى ءبىر بويىنا جيناپ، ايتسا ءتىل جەتپەيتىن، كورسە كوز تويماتىن جاۋھاردىڭ جاۋھارى، اسىلدىڭ اسىلى اينالعان قۇدىرەتتى سۇلۋلىق بۇل... ءبىراق وسىنداي عاجاپ جاراتىلىس يەسىنە ەرەكشە داۋىس بۇيىرماعان. قارتتار «ءبىرى كەم دۇنيە» دەپ وسىندايدى ايتقان سەكىلدى. سۇڭقىلداق اققۋ دا سۇلۋ. ونىڭ داۋىسى ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزداعى سۇڭقىلدان گورى، انىعىندا قازدىڭ قاڭقىلىنا ۇقسايدى. ونىڭ سىبىرلاق اققۋدان نە ايىرماشىلىعى بار؟ بار ەرەكشەلىگى موينىندا عانا. سىبىرلاق ءيىر مويىن بولسا، بۇل موينىن تىك ۇستايدى. يمەيدى، يىلمەيدى. داۋسى اششى. جۇزگەندە سىبىرلاقتاي ەمەس، كەۋدەسىن سۋعا باتىرىڭقىراپ، قۇيرىعىن كوتەرىپ جۇزەدى...
(پەداگوگيكا پانىنەن ءوسوج: ۇجىمدىق - شىعارماشىلىق ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ)
…ۋاقىت ساعان بەرىلدى ۇتاسىڭ – دەپ،
بەرىلگەن جوق ول جانە جۇتاسىن دەپ...
(تۇمانباي مولداعالييەۆ)
ساباقتىڭ ماقساتى: قۇستار تۋرالى تانىمدى كەڭەيتۋ ارقىلى تۇلعانىڭ قاسيەتتەرىن جۇيەلەپ مازمۇندىق سيپاتتاما بەرۋ، كوركەم سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ.
مىندەتتەرى:
1. وقۋ ماتەريالىن قابىلداۋدىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋ ءۇشىن ۇجىمدىق شىعارماشىلىق جۇمىستىڭ قاجەتتىلىگىن ءتۇسىنۋ؛
2. ويلاۋدىڭ تۇرلەرىن، كوركەم سويلەۋدى، زەيىندى شوعىرلاندىرۋدى دامىتۋعا جاعدايلار جاساۋ؛
3. جاۋاپكەرشىلىك - بەيجايلىق ساپانى انىقتاۋ ارقىلى ادامگەرشىلىك سەزىمدى تەرەڭدەتۋ.
ۇجىمدىق - شىعارماشىلىق ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى:
ورىندالاتىن جۇمىستىڭ جوسپارىن بىرىگىپ قۇرۋ؛ پروبلەمالىق جاعداياتتى تالقىلاۋ؛ ۇجىمدىق اڭگىمە قۇراستىرۋ؛ ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ؛ لوگيكالىق تاسىلدەردى قولدانۋ، رەفلەكسيا.
1. ورىندالاتىن جۇمىستىڭ جوسپارىن بىرىگىپ قۇرۋ: ستۋدەنتتەردىڭ تاڭداۋى بويىنشا ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ «قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز» كىتابىنان جەتى قۇس (بارلىعى وتىزعا جۋىق قۇستىڭ قۇپيا سىرلارى قىزىقتى دا تارتىمدى تانىمدىق حيكايالار نەگىزىندە باياندالعان) تۋرالى ءماتىن ۇسىنىلدى. ماتىننەن نەگىزگى مەن قوسىمشانى اجىراتا وتىرىپ، بەس مينۋتقا شاعىنداپ اڭگىمە دايىنداۋ جانە ەتيكالىق اڭگىمەگە قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس بايانداپ بەرۋ تاپسىرىلدى. سونىمەن قاتار تومەندە قۇرىلعان پروبلەمالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ قاجەتتىگى ەسكەرتىلدى.
2. پروبلەمالىق جاعداياتقا كەلەسى سۇراقتار الىندى:
اققۋدىڭ ارمانى نەدە؟، قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنىڭ قۇپياسى نەدە؟، ۇلاردىڭ ادامدارعا قالدىرعان ەمى قانداي؟، قارعانىڭ ءتىلىن ءتۇسىنۋ وڭاي ما؟، قاراتورعايدى نەلىكتەن بارلىق ۇلتتىڭ وكىلدەرى قادىرلەيدى؟، بابىسەك نەلىكتەن پايعامبارلاردىڭ قۇسى دەپ اتالدى؟، قۇرالاي قۇستىڭ جۇمباعى؟
اعا وقىتۋشى ەلەۋسينوۆا گ. ە.: قۇرمەتتى وقىتۋشىلار، ستۋدەنتتەر ءبىز بۇگىن سىزدەرمەن بىرگە قۇستار تۋرالى تانىمىمىزدى كەڭەيتۋگە، قۇستار تۋرالى ستۋدەنتتەردىڭ بايانىنان ولاردىڭ قاسيەتتەرىن تىڭداي وتىرىپ، وزىمىزدە سول قاسيەتتەرگە سايكەس تۇستاردى انىقتاۋدى نيەت ەتەمىز. مۇنداي تاپسىرمانى تاڭداۋىمىزدىڭ سەبەبى، ەرتەرەكتە عۇلامالار قۇستار الەمىنە زەر سالىپ، ولاردى باقىلاپ، تىلدەرىن تۇسىنۋگە ۇمتىلعان ەكەن. سونىڭ ناتيجەسىندە پارسى اقىنى ف. اتتاردىڭ “قۇستار ءسوزى” داستانى، الىشەر ءناۋايدىڭ “قۇستار ءتىلى” دەگەن كىتابى، بەرىرەكتە م. ماقاتايەۆتىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى، ن. تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» شىعارماسى، پ. چايكوۆسكييدىڭ «اققۋ كولى» دۇنيەگە كەلەدى. قازىرگى كۇيبەڭى مول تىرشىلىكتە بىزدەر قۇستاردىڭ ءتىلى تۇگىل، كەيدە ولاردى اتىنا ساي تانىپ بىلۋدە قاتەلەسىپ جاتامىز. بۇل ءبىزدىڭ دۇنيەنى تانۋداعى بەيجايلىعىمىزدىڭ ءبىر مىسالى دەسەك بولادى. سوندىقتان، وسىنداي ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا، اينالامىزعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدى ماقسات ەتەمىز.
3. ۇجىمدىق اڭگىمە قۇراستىرۋ: اققۋ تۋرالى بىلەمىز دەگەنمەن، ونىڭ
بىزگە بەيمالىم تۇستارى بار. سول تۋرالى بىزگە گۇلدانا اڭگىمەلەپ بەرەدى.
گۇلدانا: اققۋ – كيەلى قۇس. كاسپييدىڭ جاعاسىندا تۇرىپ قارا جويقىن تولقىنداردى قاق جارىپ ەركىن ءجۇزىپ جۇرگەن اپپاق قۇستى كورگەندە، دۇنيەدە جالعىز عانا تەڭىز بار، ول كاسپيي تەڭىزى، جالعىز عانا قۇس بار، ول اققۋ دەگەن اقىن قيالىنا سەنگىڭىز كەلەدى. سودان كەيىن بۇل تەڭىزدىڭ اتى اققۋ تەڭىزى بولعانىن قالايسىز.
ونىڭ التى ءتۇرى بار، ءبىزدىڭ جەرىمىزدى قىستايتىنى ەكەۋى: سۇڭقىلداق اققۋ، سىبىرلاق اققۋ. قاراقۋ (تەك اۆتراليادا كەزدەسەدى)، كىشكەنتاي اققۋ، امەريكا اققۋى. اققۋدىڭ قورازى – ساھار، ءتورت جاسقا دەيىنگى بالاسى – كوگىلدىر، ءجۇنى جاڭا شىعا باستاعانى “اقۇرپەك” دەپ اتالادى. ءبىزدىڭ جەرىمىزدى قىستايتىن ەكەۋى سىبىرلاق جانە سۇڭقىلداق اققۋلار. باتىس جانە شىعىس انيماليست سۋرەتشىلەرىنىڭ اراسىندا سىبىرلاق اققۋدىڭ سۋرەتىن سالماعانى جوق شىعار. اسىرەسە اسەم يىلگەن موينىنا كەلگەندە قىلقالام شەبەرلەرى ەرەكشە شابىتتانىپ كەتەتىنگە ۇقسايدى. موينى دەمەكشى، ەرتەدە لاتىن ءالىپبيىن جاساعان عۇلامالار S ارپىنە كەلگەندە، ءۇي الدىنداعى حاۋىزدا ءبىر - بىرىنە ەركەلەپ وتىرعان قوس اققۋدى كورەدى دە، «تابىلدى، ءارىپ تابىلدى» دەپ ايقاي سالادى. بۇل باياعى ارحيمەدتىڭ ايقايىنداي، شىن مانىندەگى، ماعىنالى ايقاي ەدى. سودان سوڭ ءبىرسىپىرا ۋاقىت بۇل ءارىپتى «اققۋ مويىن» دەپ اتاپ كەلگەن كورىنەدى. كەلە - كەلە ءبارى دە ۇمىتىلعان.
اق، قارا، قىزىل تۇستەر... سىرتتاي قاراساڭىز، ۇيلەسپەيتىن ءۇش بوياۋدى ءبىر بويىنا جيناپ، ايتسا ءتىل جەتپەيتىن، كورسە كوز تويماتىن جاۋھاردىڭ جاۋھارى، اسىلدىڭ اسىلى اينالعان قۇدىرەتتى سۇلۋلىق بۇل... ءبىراق وسىنداي عاجاپ جاراتىلىس يەسىنە ەرەكشە داۋىس بۇيىرماعان. قارتتار «ءبىرى كەم دۇنيە» دەپ وسىندايدى ايتقان سەكىلدى. سۇڭقىلداق اققۋ دا سۇلۋ. ونىڭ داۋىسى ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزداعى سۇڭقىلدان گورى، انىعىندا قازدىڭ قاڭقىلىنا ۇقسايدى. ونىڭ سىبىرلاق اققۋدان نە ايىرماشىلىعى بار؟ بار ەرەكشەلىگى موينىندا عانا. سىبىرلاق ءيىر مويىن بولسا، بۇل موينىن تىك ۇستايدى. يمەيدى، يىلمەيدى. داۋسى اششى. جۇزگەندە سىبىرلاقتاي ەمەس، كەۋدەسىن سۋعا باتىرىڭقىراپ، قۇيرىعىن كوتەرىپ جۇزەدى...
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
