قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز
سىنىپتان تىس ءىس - شارا، 5 - 7 سىنىپتار ارالىعىندا وتكىزىلدى.
قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز
ماقساتى: وقۋشىلارعا جالپى قۇستاردىڭ پايداسى تۋرالى، ولار جونىندە ماعلۇمات بەرۋ. نەگىزىنەن ولارعا قامقور بولۋعا، قۇستاردى ايالاۋعا بەيىمدەۋ. اسەم قۇستارمەن تانىستىرۋ. مىنە مىناۋ كوڭىلدى كوكتەمدە قۇستاردىڭ ورالۋىن، ولاردىڭ ازايىپ كەتكەنىن حاباردار ەتۋ. وقۋشىلاردىڭ قۇستار تۋرالى وي ورىستەرىن، تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ. وتانىن، جەرىن، ورمانىن، كولىن، تابيعاتىن سۇيۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، بۋكلەتتەر «قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز!»، ناقىل سوزدەر، قۇستاردىڭ سۋرەتى، ءۇنتاسپا، قاناتتى سوزدەر، شار، گۇل، كوكتەم كورىنىسى.
كەشتىڭ بارىسى:
اقبوتا:
سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى ۇستازدار مەن قىمباتتى دوستار! سىزدەردى كوكتەم مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز. بۇل مەرەكە تابيعاتتىڭ قىسقى ۇيقىدان ويانۋىن تانىتاتىن كوكتەم حابارشىسى - قۇستىڭ كەلۋىنە بايلانىستى. سوندىقتان بۇگىنگى كەشىمىزدى «قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز» دەپ اشۋىمىزعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
قۇستار، قۇستار كەلەدى،
جەردى شۋعا بولەدى.
«كوكتەم كەلدى»- دەپ بىزگە،
جاقسى حابار بەرەدى.
تورەحان:
ءيا، اقبوتا مەن جىل مەزگىلدەرىنىڭ ىشىنەن كوكتەمدى جاقسى كورەمىن، سەبەبى كوكتەمدە جەر دۇنيەنىڭ بارلىعى قۇلپىرىپ، گۇلدەنىپ، كەرەمەت كۇيگە ەنەدى. سونىمەن بىرگە بىزدە ۇيدە وتىرا بەرمەي، دالادا ويناۋعا مۇمكىندىك بولادى.
ءساۋىر كەلدى مىنە جايلاپ،
كوكتەمنىڭ بۇل ايى.
قۇس بىتكەننەن توگىلگەن ءان،
بەينە كوكتەم جىرلارى.
ساعىنىشپەن جەتكەن،
قۋانتا بەر، كوكتەم!
اقبوتا:
نەلىكتەن « 1 - ءساۋىر قۇستار كۇنى» دەپ بەلگىلەنگەنى تۋرالى ءبىزدىڭ دوستارىمىز نە بىلەدى ەكەن؟
تورەحان:
وندا كەزەكتى قۇستاردى قۇرمەتتەيتىن دوستارىمىزعا بەرەيىك.
1 وقۋشى:
1927 جىلىنىڭ كوكتەمىندە جاس ناتۋراليستەردىڭ ق. ا. تيميريازيەۆ اتىنداعى ورتالىق بيوستانسياسىندا بۇلدىرشىندەردىڭ قۇستارعا ارنالعان تۇڭعىش مەرەكەسى - قۇستار كۇنى وتكىزىلدى. بۇل مەرەكەگە الدىن - الا ازىرلەنىپ، قۇستارعا ۇيا جاسايدى، پلاكات، ۇران جازادى، قابىرعا گازەتتەرىن شىعارادى، قۇس ماسكالارىن دايىندايدى. تابيعاتتا دا ادام ومىرىندە دە قۇستاردىڭ ءمانى وتە زور. قۇستار اۋەزدى اسەم سايراعىشتىعىمەن، سىمباتتى دا سۇلۋ، الۋان ءتۇرلى سىرتقى كورىنىسىمەن ورمانداردى، ساياباقتاردى، شالعىنداردى جانە تابيعاتتىڭ ءسانىن كەلتىرۋ ارقىلى ادامداردى ەستەتيكالىق ءلاززاتقا بولەيدى.
2 - وقۋشى:
ادام قۇستاردى سپورتقا جانە ءار ءتۇرلى ماقساتتا قولعا ۇيرەتىپ، باپتايدى. قۇستار اتاۋلىنىڭ ءبارى پايدالى. قۇستاردىڭ – قايسىسىن بولسا دا قورعاۋ كەرەك. قۇستاردىڭ ساياباققا، باۋ باقشاعا، ەگىستىكتەر مەن باقتارعا ۇيىرىلۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، ۇساق قۇستارعا قىستا جەم شاشار، جازدا ۇيالاعىش ۇيشىكتەر دايىنداۋ ارقىلى قامقورلىق جاساۋ - تابيعاتتى كوركەيتىپ، قۇستاردى ايالاي ءبىلۋدىڭ نەگىزگى شارتى، قۇستاردىڭ ۇياسىن بۇزىپ جۇمىرتقاسىن جارۋدان اۋلاق بولىڭدار.
اقبوتا:
راحمەت، دوستار. راسىندا قۇستاردىڭ پايداسىن اتا - بابالارىمىز ەرتەدەن - اق بىلگەن. قۇستاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى قازاق حالقىنىڭ تاماشا ماقال – ماتەلدەرى قانشاما دەسەڭشى!
تورەحان:
ماقال - ماتەلدەر حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ ۇلكەن ءبىر ارناسى. قۇستار تۋرالى ماقال - ماتەلدەردە بارشىلىق. كەزەكتى سول ماقال – ماتەلدەرگە بەرەيىك.
اقبوتا:
ولاي بولسا، مەن ماقالدىڭ العاشقى بولىگىن ايتايىن، ال دوستار، سىزدەر ماقالدى ءارى قاراي جالعاستىرىڭىزدار.
1. اققۋ قۇسسىز – كول جەتىم،
ايتىلماعان ءسوز جەتىم.
2. قارعا باپتانىپ، سۇڭقار بولماس،
ەسەك ماقتانىپ، تۇلپار بولماس.
3. قۇس قاناتىمەن ۇشادى، قۇيرىعىمەن قونادى.
4. يت تاماعى ءۇشىن جۇگىرەدى.
قۇس تاماعى ءۇشىن ۇشادى.
5. توتى قۇس بويىنا قاراپ زورلانادى، اياعىنا قاراپ قورلانادى.
6. قىران قۇس شاشىپ جەيدى، قارا قۇس باسىپ جەيدى.
7. قىران قۇستىڭ بالاسى ۇشسا كەلمەس ۇياعا.
8. جاپالاق ماقتانسا،
جاردان قويان الدىم دەر.
جامان ماقتانسا،
جاقسىنىڭ جاعاسىنان الدىم دەر.
9. قاز كەلسە، جاز كەلەر،
قارعا كەلسە، قاتقاق كەلەر.
10. شاعالا كەلمەي جاز بولماس،
شاڭقان كەلمەي، بوز بولماس.
11. قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىماس.
12. قىران قۇس قيسىق ۇشىپ، ءتۇزۋ ىلەر.
13. ولەڭگە ەنسە - ءسوز سۇلۋ،
اققۋ جۇزسە - كول سۇلۋ.
14. اققۋ قۇسقا وق تيسە، قاناتىن سۋعا تيدىرمەس،
ەر جىگىتكە وق تيسە، قينالعانىن بىلدىرمەس.
15. جىلقىدا ءوت جوق، قۇستا ءسۇت جوق.
تورەحان:
جارايسىڭدار، دوستار! قۇستار ادام ومىرىنە ءسان – سالتانات بەرىپ، اسەم سازدى ۇنىمەن جاندى راقاتقا بولەيدى. سوندىقتان، اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان حالىق شىعارماشىلىعىندا ادام بويىنداعى ەڭ سۇلۋ ەرەكشەلىكتەردى قۇستارعا تەڭەپ، «اققۋ مويىن»، «قاسى قارلىعاشتىڭ قاناتىنداي»، «بۇركىت تۇمسىق»، «قاز داۋىستى»ت. ب. دەپ سيپاتتاسا، «قارلىعاش»، «ساندۋعاش»، «بۇركىتباي» دەپ بالالارىنا ات بەرگەن. قۇستار تۋرالى سىزدەر قانداي مالىمەتتەر بىلەسىزدەر.
1 - وقۋشى
ەلىمىزدە 500-گە جۋىق قۇستىڭ ءتۇرى بار. ولار تابيعاتتى زيانكەستەردەن قورعايدى. سوندىقتان ولار تابيعات ەمشىلەرى. ولار تىرشىلىك يەلەرى. ولار ۇرپاق وربىتەدى. بالاپاندارىن قاناتتاندىرىپ جاۋلارىنان قورعايدى.
2 - وقۋشى
قۇستار تابيعاتقا ءسان بەرەدى. ولاردىڭ اۋەنى تابيعاتتى قۇلپىرتىپ،
ادامداردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەدى. قۇستاردىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. ونىڭ ىشىندە جىل قۇستارى تۋرالى اڭگىمەلەسەك.
3 - وقۋشى
جىل قۇستارى دەگەنىمىز - سالقىن تۇسە جىلى جاققا ۇشىپ كەتىپ، كوكتەمدە قايتا ۇشىپ كەلەتىن قۇستار. ول قۇستارعا كوكەك، قارلىعاش، اققۋ، قاراتورعاي، بۇلبۇل، توقىلداق، ۇيرەك، قاز، تىرنا.
4 - وقۋشى.
قۇستار تۋعان جەرگە توپ - توبىمەن ۇشىپ كەلىپ جاتىر. ولار جولدا تالاي قيىندىقتاردى باستان كەشىرەدى. بيىك اسۋلاردان اسادى. وزدەرىنىڭ تانىس جولدارىنان اداسپاعان.
5 - وقۋشى
قارلىعاش ادامعا ساۋلىق، جاقسىلىق تىلەپ جۇرەتىن جانە ءقاۋىپ قاتەردەن قورعاپ جۇرەدى. ءۇي سالۋدى دا ادامدار قارلىعاشتان ۇيرەنگەن.
قارلىعاشپىن مەن
ادامنىڭ تۇراعىمىن
مەكەن ەتىپ تۇرامىن
تازالايمىن ءۇي - ءىشىن
ەل اۋزىندا ماقتاۋلى
تازالىقشىمىن توسەلگەن
قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز
ماقساتى: وقۋشىلارعا جالپى قۇستاردىڭ پايداسى تۋرالى، ولار جونىندە ماعلۇمات بەرۋ. نەگىزىنەن ولارعا قامقور بولۋعا، قۇستاردى ايالاۋعا بەيىمدەۋ. اسەم قۇستارمەن تانىستىرۋ. مىنە مىناۋ كوڭىلدى كوكتەمدە قۇستاردىڭ ورالۋىن، ولاردىڭ ازايىپ كەتكەنىن حاباردار ەتۋ. وقۋشىلاردىڭ قۇستار تۋرالى وي ورىستەرىن، تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ. وتانىن، جەرىن، ورمانىن، كولىن، تابيعاتىن سۇيۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، بۋكلەتتەر «قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز!»، ناقىل سوزدەر، قۇستاردىڭ سۋرەتى، ءۇنتاسپا، قاناتتى سوزدەر، شار، گۇل، كوكتەم كورىنىسى.
كەشتىڭ بارىسى:
اقبوتا:
سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى ۇستازدار مەن قىمباتتى دوستار! سىزدەردى كوكتەم مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز. بۇل مەرەكە تابيعاتتىڭ قىسقى ۇيقىدان ويانۋىن تانىتاتىن كوكتەم حابارشىسى - قۇستىڭ كەلۋىنە بايلانىستى. سوندىقتان بۇگىنگى كەشىمىزدى «قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز» دەپ اشۋىمىزعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
قۇستار، قۇستار كەلەدى،
جەردى شۋعا بولەدى.
«كوكتەم كەلدى»- دەپ بىزگە،
جاقسى حابار بەرەدى.
تورەحان:
ءيا، اقبوتا مەن جىل مەزگىلدەرىنىڭ ىشىنەن كوكتەمدى جاقسى كورەمىن، سەبەبى كوكتەمدە جەر دۇنيەنىڭ بارلىعى قۇلپىرىپ، گۇلدەنىپ، كەرەمەت كۇيگە ەنەدى. سونىمەن بىرگە بىزدە ۇيدە وتىرا بەرمەي، دالادا ويناۋعا مۇمكىندىك بولادى.
ءساۋىر كەلدى مىنە جايلاپ،
كوكتەمنىڭ بۇل ايى.
قۇس بىتكەننەن توگىلگەن ءان،
بەينە كوكتەم جىرلارى.
ساعىنىشپەن جەتكەن،
قۋانتا بەر، كوكتەم!
اقبوتا:
نەلىكتەن « 1 - ءساۋىر قۇستار كۇنى» دەپ بەلگىلەنگەنى تۋرالى ءبىزدىڭ دوستارىمىز نە بىلەدى ەكەن؟
تورەحان:
وندا كەزەكتى قۇستاردى قۇرمەتتەيتىن دوستارىمىزعا بەرەيىك.
1 وقۋشى:
1927 جىلىنىڭ كوكتەمىندە جاس ناتۋراليستەردىڭ ق. ا. تيميريازيەۆ اتىنداعى ورتالىق بيوستانسياسىندا بۇلدىرشىندەردىڭ قۇستارعا ارنالعان تۇڭعىش مەرەكەسى - قۇستار كۇنى وتكىزىلدى. بۇل مەرەكەگە الدىن - الا ازىرلەنىپ، قۇستارعا ۇيا جاسايدى، پلاكات، ۇران جازادى، قابىرعا گازەتتەرىن شىعارادى، قۇس ماسكالارىن دايىندايدى. تابيعاتتا دا ادام ومىرىندە دە قۇستاردىڭ ءمانى وتە زور. قۇستار اۋەزدى اسەم سايراعىشتىعىمەن، سىمباتتى دا سۇلۋ، الۋان ءتۇرلى سىرتقى كورىنىسىمەن ورمانداردى، ساياباقتاردى، شالعىنداردى جانە تابيعاتتىڭ ءسانىن كەلتىرۋ ارقىلى ادامداردى ەستەتيكالىق ءلاززاتقا بولەيدى.
2 - وقۋشى:
ادام قۇستاردى سپورتقا جانە ءار ءتۇرلى ماقساتتا قولعا ۇيرەتىپ، باپتايدى. قۇستار اتاۋلىنىڭ ءبارى پايدالى. قۇستاردىڭ – قايسىسىن بولسا دا قورعاۋ كەرەك. قۇستاردىڭ ساياباققا، باۋ باقشاعا، ەگىستىكتەر مەن باقتارعا ۇيىرىلۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، ۇساق قۇستارعا قىستا جەم شاشار، جازدا ۇيالاعىش ۇيشىكتەر دايىنداۋ ارقىلى قامقورلىق جاساۋ - تابيعاتتى كوركەيتىپ، قۇستاردى ايالاي ءبىلۋدىڭ نەگىزگى شارتى، قۇستاردىڭ ۇياسىن بۇزىپ جۇمىرتقاسىن جارۋدان اۋلاق بولىڭدار.
اقبوتا:
راحمەت، دوستار. راسىندا قۇستاردىڭ پايداسىن اتا - بابالارىمىز ەرتەدەن - اق بىلگەن. قۇستاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى قازاق حالقىنىڭ تاماشا ماقال – ماتەلدەرى قانشاما دەسەڭشى!
تورەحان:
ماقال - ماتەلدەر حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ ۇلكەن ءبىر ارناسى. قۇستار تۋرالى ماقال - ماتەلدەردە بارشىلىق. كەزەكتى سول ماقال – ماتەلدەرگە بەرەيىك.
اقبوتا:
ولاي بولسا، مەن ماقالدىڭ العاشقى بولىگىن ايتايىن، ال دوستار، سىزدەر ماقالدى ءارى قاراي جالعاستىرىڭىزدار.
1. اققۋ قۇسسىز – كول جەتىم،
ايتىلماعان ءسوز جەتىم.
2. قارعا باپتانىپ، سۇڭقار بولماس،
ەسەك ماقتانىپ، تۇلپار بولماس.
3. قۇس قاناتىمەن ۇشادى، قۇيرىعىمەن قونادى.
4. يت تاماعى ءۇشىن جۇگىرەدى.
قۇس تاماعى ءۇشىن ۇشادى.
5. توتى قۇس بويىنا قاراپ زورلانادى، اياعىنا قاراپ قورلانادى.
6. قىران قۇس شاشىپ جەيدى، قارا قۇس باسىپ جەيدى.
7. قىران قۇستىڭ بالاسى ۇشسا كەلمەس ۇياعا.
8. جاپالاق ماقتانسا،
جاردان قويان الدىم دەر.
جامان ماقتانسا،
جاقسىنىڭ جاعاسىنان الدىم دەر.
9. قاز كەلسە، جاز كەلەر،
قارعا كەلسە، قاتقاق كەلەر.
10. شاعالا كەلمەي جاز بولماس،
شاڭقان كەلمەي، بوز بولماس.
11. قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىماس.
12. قىران قۇس قيسىق ۇشىپ، ءتۇزۋ ىلەر.
13. ولەڭگە ەنسە - ءسوز سۇلۋ،
اققۋ جۇزسە - كول سۇلۋ.
14. اققۋ قۇسقا وق تيسە، قاناتىن سۋعا تيدىرمەس،
ەر جىگىتكە وق تيسە، قينالعانىن بىلدىرمەس.
15. جىلقىدا ءوت جوق، قۇستا ءسۇت جوق.
تورەحان:
جارايسىڭدار، دوستار! قۇستار ادام ومىرىنە ءسان – سالتانات بەرىپ، اسەم سازدى ۇنىمەن جاندى راقاتقا بولەيدى. سوندىقتان، اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان حالىق شىعارماشىلىعىندا ادام بويىنداعى ەڭ سۇلۋ ەرەكشەلىكتەردى قۇستارعا تەڭەپ، «اققۋ مويىن»، «قاسى قارلىعاشتىڭ قاناتىنداي»، «بۇركىت تۇمسىق»، «قاز داۋىستى»ت. ب. دەپ سيپاتتاسا، «قارلىعاش»، «ساندۋعاش»، «بۇركىتباي» دەپ بالالارىنا ات بەرگەن. قۇستار تۋرالى سىزدەر قانداي مالىمەتتەر بىلەسىزدەر.
1 - وقۋشى
ەلىمىزدە 500-گە جۋىق قۇستىڭ ءتۇرى بار. ولار تابيعاتتى زيانكەستەردەن قورعايدى. سوندىقتان ولار تابيعات ەمشىلەرى. ولار تىرشىلىك يەلەرى. ولار ۇرپاق وربىتەدى. بالاپاندارىن قاناتتاندىرىپ جاۋلارىنان قورعايدى.
2 - وقۋشى
قۇستار تابيعاتقا ءسان بەرەدى. ولاردىڭ اۋەنى تابيعاتتى قۇلپىرتىپ،
ادامداردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەدى. قۇستاردىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. ونىڭ ىشىندە جىل قۇستارى تۋرالى اڭگىمەلەسەك.
3 - وقۋشى
جىل قۇستارى دەگەنىمىز - سالقىن تۇسە جىلى جاققا ۇشىپ كەتىپ، كوكتەمدە قايتا ۇشىپ كەلەتىن قۇستار. ول قۇستارعا كوكەك، قارلىعاش، اققۋ، قاراتورعاي، بۇلبۇل، توقىلداق، ۇيرەك، قاز، تىرنا.
4 - وقۋشى.
قۇستار تۋعان جەرگە توپ - توبىمەن ۇشىپ كەلىپ جاتىر. ولار جولدا تالاي قيىندىقتاردى باستان كەشىرەدى. بيىك اسۋلاردان اسادى. وزدەرىنىڭ تانىس جولدارىنان اداسپاعان.
5 - وقۋشى
قارلىعاش ادامعا ساۋلىق، جاقسىلىق تىلەپ جۇرەتىن جانە ءقاۋىپ قاتەردەن قورعاپ جۇرەدى. ءۇي سالۋدى دا ادامدار قارلىعاشتان ۇيرەنگەن.
قارلىعاشپىن مەن
ادامنىڭ تۇراعىمىن
مەكەن ەتىپ تۇرامىن
تازالايمىن ءۇي - ءىشىن
ەل اۋزىندا ماقتاۋلى
تازالىقشىمىن توسەلگەن
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ناۋرىزىم مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى قازاقستاننىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان قورىقتارىنىڭ ءبىرى، ول 1931 جىلى ۇيىمداستىرىلعان. قازىرگى كەزدەگى الاڭى 1914، 0 مىڭ گەكتاردى قۇرايدى. اكىمشىلىك جاعىنان قورىق قوست...
