پايدالى قازبالار
قازاقستاننىڭ فيزيكالىق گەوگرافياسى 8 سىنىپ
تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى، ولاردىڭ ورنالاسقان اۋماقتارىن، اتاۋلارىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ.
قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارىمەن تانىسا وتىرىپ، ادەپتىلىككە، ۇقىپتىلىق، ەكولوگيالىق ءتالىم الۋ.
العان ءبىلىمدى ومىردە دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ، ويلاۋ قابىلەتىن شىڭداپ، ويىن ەركىن جەتكىزە الۋ.
مىندەتتەرى: 1. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى اشۋىنا ىقپال ەتۋ.
2. قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى، ولاردىڭ اتاۋلارى، گەوگرافيالىق ورنى تۋرالى ۇعىمنىڭ قالىپتاسۋىنا جانە سيپاتتاما جاساي الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى، شىعارماشىلىق جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. وقۋشىلاردى ادەپتىلىككە، ۇقىپتىلىققا، ەكولوگيالىق ءتالىم ارقىلى ادامگەرشىلىككە، ەلىن - جەرىن ءسۇيۋ ارقىلى پاتريوتتىققا تاربيەلەۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە: قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى تۋرالى بىلەتىن بولادى.
قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى ورنالاسقان ايماقتاردى بىلەدى، كارتادان كورسەتە الادى.
وقۋشىلاردىڭ تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ارتادى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى يگەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەر، ستو، ديالوگ، وب، وجە، دت، وبك.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، تاريح، اعىلشىن جانە ورىس ءتىلى، حيميا.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق (وقۋ قۇرالدارى)، ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار،
جۇمباقتار:
1. قىزۋىن ايامايدى،
كولىككە ازىق جاسايدى. /مۇناي/نەفت/ويل
2. قارا ءتۇستى، وتىن،
جانادى جارقىن. /كومىر/ۋگول/
3. ءمولدىر، ءارى ءتۇسسىز،
ءوزى تابيعي وتىن. /گاز/گاز/
ءماتىن جانە كارتامەن جۇمىس. (10 مين)
1. پايدالى قازبالار — تەحنيكانىڭ قازىرگى جاعدايىندا حالىق شارۋاشىلىعىنا تابيعي كۇيىندە نەمەسە بايىتقاننان كەيىن پايدالانعاندا جەتكىلىكتى ەكونوميكالىق ناتيجە بەرە الاتىن جەر قوينىندا كەزدەسەتىن تابيعي مينەرالدىق زاتتار. ءوزىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى بويىنشا پايدالى قازىندىلار قاتتى، سۇيىق جانە گاز تارىزدەس بولىپ ۇشكە بولىنەدى. پايدالانىلۋىنا بايلانىستى ولار مىناداي توپتارعا بولىنەدى: جانعىش — كومىر، مۇناي، جانعىش گازدار مەن تاقتاتاستار؛ قۇرىلىستىق — گرانيت، مرامور، ۋتاس، قۇم تاعى باسقالار.؛ حيميالىق شيكىزات — كۇكىرت، كاليي تۇزى، اپاتيت، گرافيت تاعى باسقالار.؛ وتقا توزگىش شيكىزات — قارا، ءتۇستى جانە سيرەك مەتالل كەندەرى تاعى باسقالار. ورنالاسۋ جاعدايى بويىنشا بۇل قاباتتىڭ، جەلىلىك تاعى باسقالار. بولىپ بولىنەدى.
تاپسىرما:
1. پايدالى قازبالاردىڭ حالىق شارۋاشىلىعىندا الاتىن ورنىن كورسەت.
2. كومىر، تەمىر، مۇناي كەن ورىندارىن كارتادان كورسەت.
2. جاناتىن پايدالى قازبالار مۇناي مەن گاز - اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا، اقتوبە جانە باتىس قازاقستان وبلىستارىندا شوعىرلانعان. 1899 ج. قاراشۇڭگىلدە ءامبى كەن ورنىندا ءبىرىنشى رەت مۇناي اتقىلادى. 1911 ج. دوسسور، 1915 ج. ماقات كەن ورنى پايدالانۋعا بەرىلدى. 1960 ج. وزەن مەن جەتىباي قوسىلدى. كەيىننەن قاراجامباس پەن قالامقاس، تەڭىز ( اتىراۋ وبلىسى)، كەڭقياق جانە جاڭاجول
( اقتوبە وبلىسى)، قاراشىعاناق ( باتىس قازاقستان وبلىسى) پەن قۇمكول ( قىزىلوردا وبلىسى) كەن ورىندارى اشىلدى. قازاقستاندا مۇناي مەن گاز شوعىرلانعان 14 الاپ جانە 207 كەن ورنى بار.
تاپسىرما:
1. مۇناي مەن گازدىڭ ەل ەكونوميكاسىنا تيگىزەتىن اسەرى قانداي؟
2. اتالعان كەن ورىندارىن كارتادان كورسەت.
3. قازاقستاندا كومىر قورى مول. مۇندا تاس كومىر مەن قوڭىر كومىردىڭ 10 الابى، 300 كەن ورنى بار. قازاقستاننىڭ جالپى كومىر قورى 164 ملرد تونناعا جەتتى. رەسپۋبليكا 90 - جىلداردىڭ اياعىنا قاراي جىلىنا 90 ملن ت. كومىر وندىرەدى. عالىمداردىڭ جوبالاۋى بويىنشا جىلىنا 140 ملن ت. وندىرىلسە ەلىمىزدەگى كومىر قورى 250 جىلعا جەتەدى. كومىر كەن ورىندارىنىڭ باسىم بولىگى قاراعاندى، پاۆلودار جانە قوستاناي وبلىستارىندا ورنالاسقان. قازىرگى كەزدە قاراعاندى الابى 3600 كم2 جەردى الىپ جاتىر. بۇل قازاقستاننىڭ نەگىزگى كومىر بازاسى. قاراعاندى كومىرى كوكستەلەتىندىكتەن ساپاسى وتە جوعارى. تاس كومىردىڭ 80 قاباتى انىقتالعان، ولاردىڭ جالپى قالىڭدىعى 120 م. كومىردىڭ بارلانعان جالپى قورى 60 ملرد.
ماڭىزى جاعىنان ەكىنشى ورىندى ەكىباستۇز كومىر الابى الادى. بۇل الاپ سارىارقا مەن ەرتىس ماڭى جازىعى ارالىعىندا ورنالاسقان. پاۆلودار وبلىسىندا اۋدانى 160 كم2، قازىپ الىناتىن كومىر قاباتىنىڭ قالىڭدىعى 150 م. اشىق ادىسپەن وندىرىلەتىن بولعاندىقتان، ەلىمىزدەگى كومىردىڭ ەڭ ارزانى بولىپ تابىلادى. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى «الىپ» كەنىشىندە جىلىنا 36 ملن ت. كومىر وندىرىلەدى. سوڭعى كەزدە مايكۇبى (پاۆلودار وبلىسى) جانە تورعاي (وباعان) كومىر الاپتارىن يگەرۋ باستالىپ، سونداي - اق ەكىباستۇز كومىر الابىنىڭ «الىپ»، «سولتۇستىك» جانە «شىعىس» كەنىشتەرىندە كايتا قۇرۋ، كايتا جابدىقتاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
تاپسىرما:
1. قاراعاندى جانە ەكىباستۇز كومىر الاپتارىن سالىستىر.
2. كەسكىن كارتاعا اتالعان كەن ورىندارىن ءتۇسىر.
4. قانىش ساتبايەۆتىڭ سۋرەتى
- وتانىمىزعا، ەلىمىزگە، حالقىمىزعا، تابيعي بايلىقتارىمىزعا تىرەۋ دە، سۇيەۋ دە، قورعان دا بولا بىلگەن اكادەميك، عالىم، قوعام قايراتكەرى، جەزقازعان مىس رۋداسىن اشۋعا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن وسى قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆ بولاتىن.
تاپسىرما:
1. قانىش ساتبايەۆتىڭ قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارىن يگەرۋگە قوسقان ەڭبەكتەرى جايلى باياندا.
2. كارتادان قانىش ساتپايەۆتىڭ زەرتتەگەن اۋماقتارىن كورسەت.
تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى، ولاردىڭ ورنالاسقان اۋماقتارىن، اتاۋلارىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ.
قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارىمەن تانىسا وتىرىپ، ادەپتىلىككە، ۇقىپتىلىق، ەكولوگيالىق ءتالىم الۋ.
العان ءبىلىمدى ومىردە دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ، ويلاۋ قابىلەتىن شىڭداپ، ويىن ەركىن جەتكىزە الۋ.
مىندەتتەرى: 1. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى اشۋىنا ىقپال ەتۋ.
2. قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى، ولاردىڭ اتاۋلارى، گەوگرافيالىق ورنى تۋرالى ۇعىمنىڭ قالىپتاسۋىنا جانە سيپاتتاما جاساي الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى، شىعارماشىلىق جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. وقۋشىلاردى ادەپتىلىككە، ۇقىپتىلىققا، ەكولوگيالىق ءتالىم ارقىلى ادامگەرشىلىككە، ەلىن - جەرىن ءسۇيۋ ارقىلى پاتريوتتىققا تاربيەلەۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە: قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى تۋرالى بىلەتىن بولادى.
قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى ورنالاسقان ايماقتاردى بىلەدى، كارتادان كورسەتە الادى.
وقۋشىلاردىڭ تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ارتادى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى يگەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەر، ستو، ديالوگ، وب، وجە، دت، وبك.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، تاريح، اعىلشىن جانە ورىس ءتىلى، حيميا.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق (وقۋ قۇرالدارى)، ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار،
جۇمباقتار:
1. قىزۋىن ايامايدى،
كولىككە ازىق جاسايدى. /مۇناي/نەفت/ويل
2. قارا ءتۇستى، وتىن،
جانادى جارقىن. /كومىر/ۋگول/
3. ءمولدىر، ءارى ءتۇسسىز،
ءوزى تابيعي وتىن. /گاز/گاز/
ءماتىن جانە كارتامەن جۇمىس. (10 مين)
1. پايدالى قازبالار — تەحنيكانىڭ قازىرگى جاعدايىندا حالىق شارۋاشىلىعىنا تابيعي كۇيىندە نەمەسە بايىتقاننان كەيىن پايدالانعاندا جەتكىلىكتى ەكونوميكالىق ناتيجە بەرە الاتىن جەر قوينىندا كەزدەسەتىن تابيعي مينەرالدىق زاتتار. ءوزىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى بويىنشا پايدالى قازىندىلار قاتتى، سۇيىق جانە گاز تارىزدەس بولىپ ۇشكە بولىنەدى. پايدالانىلۋىنا بايلانىستى ولار مىناداي توپتارعا بولىنەدى: جانعىش — كومىر، مۇناي، جانعىش گازدار مەن تاقتاتاستار؛ قۇرىلىستىق — گرانيت، مرامور، ۋتاس، قۇم تاعى باسقالار.؛ حيميالىق شيكىزات — كۇكىرت، كاليي تۇزى، اپاتيت، گرافيت تاعى باسقالار.؛ وتقا توزگىش شيكىزات — قارا، ءتۇستى جانە سيرەك مەتالل كەندەرى تاعى باسقالار. ورنالاسۋ جاعدايى بويىنشا بۇل قاباتتىڭ، جەلىلىك تاعى باسقالار. بولىپ بولىنەدى.
تاپسىرما:
1. پايدالى قازبالاردىڭ حالىق شارۋاشىلىعىندا الاتىن ورنىن كورسەت.
2. كومىر، تەمىر، مۇناي كەن ورىندارىن كارتادان كورسەت.
2. جاناتىن پايدالى قازبالار مۇناي مەن گاز - اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا، اقتوبە جانە باتىس قازاقستان وبلىستارىندا شوعىرلانعان. 1899 ج. قاراشۇڭگىلدە ءامبى كەن ورنىندا ءبىرىنشى رەت مۇناي اتقىلادى. 1911 ج. دوسسور، 1915 ج. ماقات كەن ورنى پايدالانۋعا بەرىلدى. 1960 ج. وزەن مەن جەتىباي قوسىلدى. كەيىننەن قاراجامباس پەن قالامقاس، تەڭىز ( اتىراۋ وبلىسى)، كەڭقياق جانە جاڭاجول
( اقتوبە وبلىسى)، قاراشىعاناق ( باتىس قازاقستان وبلىسى) پەن قۇمكول ( قىزىلوردا وبلىسى) كەن ورىندارى اشىلدى. قازاقستاندا مۇناي مەن گاز شوعىرلانعان 14 الاپ جانە 207 كەن ورنى بار.
تاپسىرما:
1. مۇناي مەن گازدىڭ ەل ەكونوميكاسىنا تيگىزەتىن اسەرى قانداي؟
2. اتالعان كەن ورىندارىن كارتادان كورسەت.
3. قازاقستاندا كومىر قورى مول. مۇندا تاس كومىر مەن قوڭىر كومىردىڭ 10 الابى، 300 كەن ورنى بار. قازاقستاننىڭ جالپى كومىر قورى 164 ملرد تونناعا جەتتى. رەسپۋبليكا 90 - جىلداردىڭ اياعىنا قاراي جىلىنا 90 ملن ت. كومىر وندىرەدى. عالىمداردىڭ جوبالاۋى بويىنشا جىلىنا 140 ملن ت. وندىرىلسە ەلىمىزدەگى كومىر قورى 250 جىلعا جەتەدى. كومىر كەن ورىندارىنىڭ باسىم بولىگى قاراعاندى، پاۆلودار جانە قوستاناي وبلىستارىندا ورنالاسقان. قازىرگى كەزدە قاراعاندى الابى 3600 كم2 جەردى الىپ جاتىر. بۇل قازاقستاننىڭ نەگىزگى كومىر بازاسى. قاراعاندى كومىرى كوكستەلەتىندىكتەن ساپاسى وتە جوعارى. تاس كومىردىڭ 80 قاباتى انىقتالعان، ولاردىڭ جالپى قالىڭدىعى 120 م. كومىردىڭ بارلانعان جالپى قورى 60 ملرد.
ماڭىزى جاعىنان ەكىنشى ورىندى ەكىباستۇز كومىر الابى الادى. بۇل الاپ سارىارقا مەن ەرتىس ماڭى جازىعى ارالىعىندا ورنالاسقان. پاۆلودار وبلىسىندا اۋدانى 160 كم2، قازىپ الىناتىن كومىر قاباتىنىڭ قالىڭدىعى 150 م. اشىق ادىسپەن وندىرىلەتىن بولعاندىقتان، ەلىمىزدەگى كومىردىڭ ەڭ ارزانى بولىپ تابىلادى. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى «الىپ» كەنىشىندە جىلىنا 36 ملن ت. كومىر وندىرىلەدى. سوڭعى كەزدە مايكۇبى (پاۆلودار وبلىسى) جانە تورعاي (وباعان) كومىر الاپتارىن يگەرۋ باستالىپ، سونداي - اق ەكىباستۇز كومىر الابىنىڭ «الىپ»، «سولتۇستىك» جانە «شىعىس» كەنىشتەرىندە كايتا قۇرۋ، كايتا جابدىقتاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
تاپسىرما:
1. قاراعاندى جانە ەكىباستۇز كومىر الاپتارىن سالىستىر.
2. كەسكىن كارتاعا اتالعان كەن ورىندارىن ءتۇسىر.
4. قانىش ساتبايەۆتىڭ سۋرەتى
- وتانىمىزعا، ەلىمىزگە، حالقىمىزعا، تابيعي بايلىقتارىمىزعا تىرەۋ دە، سۇيەۋ دە، قورعان دا بولا بىلگەن اكادەميك، عالىم، قوعام قايراتكەرى، جەزقازعان مىس رۋداسىن اشۋعا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن وسى قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆ بولاتىن.
تاپسىرما:
1. قانىش ساتبايەۆتىڭ قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارىن يگەرۋگە قوسقان ەڭبەكتەرى جايلى باياندا.
2. كارتادان قانىش ساتپايەۆتىڭ زەرتتەگەن اۋماقتارىن كورسەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 1. ۇلەستەر. جاي بولشەكتەر
-
سىنىپتان تىس ءىس - شارا، 5 - 7 سىنىپتار ارالىعىندا وتكىزىلدى.
