حالىقتىڭ كوشى-قونى
9 سىنىپ
قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك گەوگرافياسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حالىقتىڭ كوشى-قونى
جالپى ماقساتى:
قازاقستاننىڭ حالىقتىڭ كوشى-قونى، ونىڭ تۇرلەرى مەن سەبەپتەرى تۋرالى ۇعىمنىڭ قالىپتاسۋى.
حالىقتىڭ كوشى - قونىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا تيگىزەتىن اسەرىن، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ.
العان ءبىلىمدى ومىردە دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ، ويلاۋ قابىلەتىن شىڭداپ، ويىن ەركىن جەتكىزە الۋ.
مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى اشۋىنا ىقپال ەتۋ.
2. قازاقستاننىڭ حالىقتىڭ كوشى-قونى، ونىڭ تۇرلەرى مەن سەبەپتەرى تۋرالى ۇعىمنىڭ قالىپتاسۋى جانە سيپاتتاما جاساي الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى، شىعارماشىلىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. ءوز وتانى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ارقىلى وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىن ارتتىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: وقۋشىلار قازاقستاننىڭ حالىقتىڭ كوشى-قونى، ونىڭ تۇرلەرى مەن سەبەپتەرى تۋرالى بىلەتىن بولادى.
ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ءتيىمدى جانە ءتيىمسىز تۇستارىن انىقتاي الادى.
ەل ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىم پايدا بولادى.
توپتاستىرۋ «سيقىرلى ارىپتەر» (1مين)
ءتۇستى قاعازعا جازىلعان ارىپتەردى تاراتىلىپ بەرىلەدى. تۇستەر بويىنشا توپتاسىپ وتىرادى.
سەرگىتۋ ءساتى استانانىڭ اۋا - رايى.(2 مين) جاتتىعۋلار جاسايدى
تاپسىرمالار: وي قوزعاۋ.
قولدارىڭىزعا بەرىلگەن ارىپتەردەن سوزدەر قۇراستىرىڭدار، سوزدەردىڭ حالىققا قاتىناسى بار؟ (2 مين)
1. جەكە جۇمىس. تەرمين سوزدەردىڭ ماعىناسىن انىقتا. (3 مين)
ەميگراسيا، يمميگراسيا، رەمەميگراسيا، رەپاترياسيا،
ديسكريميناسيا، ورالمان، تارتىلىس پوليۋستەرى.
2. توپتىق جۇمىس. كلاستەر قۇراۋ (7 مين)
1 - توپ - كوشى - قون ءتۇرى
2 - توپ - كوشى - قون سەبەپتەرى
3 - توپ - كوشى - قون ۇزاقتىعى
4 - توپ - كوشى - قون باعىتى
3. جۇپتىق جۇمىس. سايكەستىگىن انىقتا.(5 مين)
4. ءماتىن جانە كارتامەن جۇمىس. (10 مين)
5. توپتىق جۇمىس. لوگيكالىق سىزبا – تىرەكتى قۇراستىر. (10 مين)
ۇيگە تاپسىرما: §6 وقۋ، قوسىمشا مالىمەتتەر جازىپ كەلۋ (ستاتيستيكالىق، كەلگەندەرمەن، كەتكەندەردىڭ سانى 2013 جىلعا)
باعالاۋ:
«سيقىرلى ارىپتەر»
ءتۇستى قاعازعا جازىلعان ارىپتەردى تاراتىلىپ بەرىلەدى.
سىنىپتى 4 توپقا 5 ادامنان بولەمىز. ءتۇستى قاعازدار سانى 4 (سارى، كوك، جاسىل، قىزىل)
سارى ارىپتەر(ە، م، ي، گ، ر، ا، س، ي، يا)
كوك ارىپتەر (ي، م، م، ي، گ، ر، ا، س، ي، يا)
جاسىل ارىپتەر( رەميگراسيا)
قىزىل ارىپتەر(دەپورتاسيا)
1. جەكە جۇمىس. تەرمين سوزدەردىڭ ماعىناسىن انىقتا. (3 مين)
ەميگراسيا، يمميگراسيا، رەمەميگراسيا، رەپاترياسيا، ديسكريميناسيا، ورالمان، تارتىلىس پوليۋستەرى.
2. توپتىق جۇمىس. كلاستەر قۇراۋ (7 مين)
3. جۇپتىق جۇمىس. سايكەستىگىن انىقتا.(5 مين)
مازمۇنى --------- جاۋاپ
تۇراقتى كوشى - قون -------------------------------- ىشكى، سىرتقى
نەگىزگى كوشى - قون ----------------------------------- ەل اۋماعىندا
قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى ------ ەرلەر
ۋاقىتشا سىرتقى كوشى - قون -------------------- وسۋدە
كەلەتىندەردىڭ باسىم بولىگى -------------------- تمد ەلدەرىنىڭ حالقى
4. ءماتىن جانە كارتامەن جۇمىس. (10 مين)
ماتىندەر.
1. العاشقى ورالماندار قازاقستانعا 50 - ءشى جىلداردىڭ ورتاسىندا قىتايدان كەلدى. ولار جاپپاي قونىس اۋدارۋ 1991 جىلى، مونعوليادان 12 مىڭ ادام كەلگەن كەزدە باستالدى. 2003 جىلى ەلگە 39، 4 مىڭ قازاق يمميگراسياعا كەلسە، ەلدەن ەميگراسياعا كەتكەندەر سانى 4، 4 مىڭ ادامدى قۇرادى. تاپسىرما:
1. تاۋەلسىزدىك العان جىلدار ىشىندە قازاقستانعا قانشا ورالماندار كوشىپ كەلدى؟ ولارعا مەملەكەت تاراپىنان قانداي كومەكتەر بەرىلەدى؟
2. كارتادان ورالمانداردىڭ باسىم بولىگى كەلەتىن ەلدەردى كورسەت.
2. قازاقستانعا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ادامدار كوبىرەك كەلۋدە. كەيبىرەۋلەرى كوشى – قون ەرەجەلەرىن بۇزادى: ەلگە جاسىرىن جولمەن كەلىپ، رۇقساتسىز جۇمىسقا ورنالاسادى، كوشى - قوندىق ورگاندارعا تىركەلمەيدى.
تاپسىرما:
1. ول قانداي ورگان؟ ونىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى قانداي؟ ول جەردە كىمدەر جۇمىس جاسايدى؟
2. كارتادان جۇمىس ىزدەپ كەلەتىندەردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاننىڭ قاي ايماقتارىنا باراتىنىن كورسەت.
3. استانا قالاسى «ەلوردا» ستاتۋسىن العاننان كەيىن قالاعا كوشىپ كەلۋشىلەر سانى وسە ءتۇستى. ستاتيستيكالىق ورتالىققا ناقتى مالىمەت بەرىلمەگەندىكتەن، استانا قالاسىندا 2001 جىلى «مەن استانا تۇرعىنىمىن» اتتى اكسياسى وتكىزىلدى. ول بارلىق «ەسەپكە تۇرماعان» قونىس اۋدارۋشىلاردى تىركەۋدەن وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. قالا حالقى سول تۇستا 330 مىڭ دەپ سانالىپ كەلسە، تىركەۋدەن كەيىن قالا حالقىنىڭ سانى 500 مىڭعا جەتتى.
تاپسىرما:
1. قازىرگى كەزدە استانا قالاسىنىڭ حالقىنىڭ سانى قانشا؟
2. كارتادان استانا قالاسىنا قونىس اۋدارعانداردىڭ قاي ايماقتاردان كەلگەندەرىن كورسەت.
4. قازاق حالقىنىڭ جاپپاي ءماجبۇرلى ەميگراسياسى 1916 جىلى كوتەرىلىس كەزىنە، 1930 جىلدارداعى ۇجىمداسۋ مەن اشتىققا سايكەس كەلدى. ول كەزدەردە قىتايعا، مونعولياعا، اۋعانستانعا، يرانعا، ورتا ازيا مەن رەسەيگە 1 ملن. 300 مىڭداي ەل اۋدى.
تاپسىرما:
1. اتالعان ادامدار ەلدەن قونىس اۋدارماعاندا، حالىقتىڭ سانى قانشالىقتى بولار ەدى...
2. كارتادان اتالعان ەلدەردى، استانالارىمەن كورسەت.
لوگيكالىق سىزبا – تىرەكتى قۇراستىر. (10 مين)
قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك گەوگرافياسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حالىقتىڭ كوشى-قونى
جالپى ماقساتى:
قازاقستاننىڭ حالىقتىڭ كوشى-قونى، ونىڭ تۇرلەرى مەن سەبەپتەرى تۋرالى ۇعىمنىڭ قالىپتاسۋى.
حالىقتىڭ كوشى - قونىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا تيگىزەتىن اسەرىن، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ.
العان ءبىلىمدى ومىردە دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ، ويلاۋ قابىلەتىن شىڭداپ، ويىن ەركىن جەتكىزە الۋ.
مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى اشۋىنا ىقپال ەتۋ.
2. قازاقستاننىڭ حالىقتىڭ كوشى-قونى، ونىڭ تۇرلەرى مەن سەبەپتەرى تۋرالى ۇعىمنىڭ قالىپتاسۋى جانە سيپاتتاما جاساي الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، كارتامەن جۇمىستى، شىعارماشىلىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. ءوز وتانى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ارقىلى وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىن ارتتىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: وقۋشىلار قازاقستاننىڭ حالىقتىڭ كوشى-قونى، ونىڭ تۇرلەرى مەن سەبەپتەرى تۋرالى بىلەتىن بولادى.
ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ءتيىمدى جانە ءتيىمسىز تۇستارىن انىقتاي الادى.
ەل ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىم پايدا بولادى.
توپتاستىرۋ «سيقىرلى ارىپتەر» (1مين)
ءتۇستى قاعازعا جازىلعان ارىپتەردى تاراتىلىپ بەرىلەدى. تۇستەر بويىنشا توپتاسىپ وتىرادى.
سەرگىتۋ ءساتى استانانىڭ اۋا - رايى.(2 مين) جاتتىعۋلار جاسايدى
تاپسىرمالار: وي قوزعاۋ.
قولدارىڭىزعا بەرىلگەن ارىپتەردەن سوزدەر قۇراستىرىڭدار، سوزدەردىڭ حالىققا قاتىناسى بار؟ (2 مين)
1. جەكە جۇمىس. تەرمين سوزدەردىڭ ماعىناسىن انىقتا. (3 مين)
ەميگراسيا، يمميگراسيا، رەمەميگراسيا، رەپاترياسيا،
ديسكريميناسيا، ورالمان، تارتىلىس پوليۋستەرى.
2. توپتىق جۇمىس. كلاستەر قۇراۋ (7 مين)
1 - توپ - كوشى - قون ءتۇرى
2 - توپ - كوشى - قون سەبەپتەرى
3 - توپ - كوشى - قون ۇزاقتىعى
4 - توپ - كوشى - قون باعىتى
3. جۇپتىق جۇمىس. سايكەستىگىن انىقتا.(5 مين)
4. ءماتىن جانە كارتامەن جۇمىس. (10 مين)
5. توپتىق جۇمىس. لوگيكالىق سىزبا – تىرەكتى قۇراستىر. (10 مين)
ۇيگە تاپسىرما: §6 وقۋ، قوسىمشا مالىمەتتەر جازىپ كەلۋ (ستاتيستيكالىق، كەلگەندەرمەن، كەتكەندەردىڭ سانى 2013 جىلعا)
باعالاۋ:
«سيقىرلى ارىپتەر»
ءتۇستى قاعازعا جازىلعان ارىپتەردى تاراتىلىپ بەرىلەدى.
سىنىپتى 4 توپقا 5 ادامنان بولەمىز. ءتۇستى قاعازدار سانى 4 (سارى، كوك، جاسىل، قىزىل)
سارى ارىپتەر(ە، م، ي، گ، ر، ا، س، ي، يا)
كوك ارىپتەر (ي، م، م، ي، گ، ر، ا، س، ي، يا)
جاسىل ارىپتەر( رەميگراسيا)
قىزىل ارىپتەر(دەپورتاسيا)
1. جەكە جۇمىس. تەرمين سوزدەردىڭ ماعىناسىن انىقتا. (3 مين)
ەميگراسيا، يمميگراسيا، رەمەميگراسيا، رەپاترياسيا، ديسكريميناسيا، ورالمان، تارتىلىس پوليۋستەرى.
2. توپتىق جۇمىس. كلاستەر قۇراۋ (7 مين)
3. جۇپتىق جۇمىس. سايكەستىگىن انىقتا.(5 مين)
مازمۇنى --------- جاۋاپ
تۇراقتى كوشى - قون -------------------------------- ىشكى، سىرتقى
نەگىزگى كوشى - قون ----------------------------------- ەل اۋماعىندا
قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى ------ ەرلەر
ۋاقىتشا سىرتقى كوشى - قون -------------------- وسۋدە
كەلەتىندەردىڭ باسىم بولىگى -------------------- تمد ەلدەرىنىڭ حالقى
4. ءماتىن جانە كارتامەن جۇمىس. (10 مين)
ماتىندەر.
1. العاشقى ورالماندار قازاقستانعا 50 - ءشى جىلداردىڭ ورتاسىندا قىتايدان كەلدى. ولار جاپپاي قونىس اۋدارۋ 1991 جىلى، مونعوليادان 12 مىڭ ادام كەلگەن كەزدە باستالدى. 2003 جىلى ەلگە 39، 4 مىڭ قازاق يمميگراسياعا كەلسە، ەلدەن ەميگراسياعا كەتكەندەر سانى 4، 4 مىڭ ادامدى قۇرادى. تاپسىرما:
1. تاۋەلسىزدىك العان جىلدار ىشىندە قازاقستانعا قانشا ورالماندار كوشىپ كەلدى؟ ولارعا مەملەكەت تاراپىنان قانداي كومەكتەر بەرىلەدى؟
2. كارتادان ورالمانداردىڭ باسىم بولىگى كەلەتىن ەلدەردى كورسەت.
2. قازاقستانعا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ادامدار كوبىرەك كەلۋدە. كەيبىرەۋلەرى كوشى – قون ەرەجەلەرىن بۇزادى: ەلگە جاسىرىن جولمەن كەلىپ، رۇقساتسىز جۇمىسقا ورنالاسادى، كوشى - قوندىق ورگاندارعا تىركەلمەيدى.
تاپسىرما:
1. ول قانداي ورگان؟ ونىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى قانداي؟ ول جەردە كىمدەر جۇمىس جاسايدى؟
2. كارتادان جۇمىس ىزدەپ كەلەتىندەردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاننىڭ قاي ايماقتارىنا باراتىنىن كورسەت.
3. استانا قالاسى «ەلوردا» ستاتۋسىن العاننان كەيىن قالاعا كوشىپ كەلۋشىلەر سانى وسە ءتۇستى. ستاتيستيكالىق ورتالىققا ناقتى مالىمەت بەرىلمەگەندىكتەن، استانا قالاسىندا 2001 جىلى «مەن استانا تۇرعىنىمىن» اتتى اكسياسى وتكىزىلدى. ول بارلىق «ەسەپكە تۇرماعان» قونىس اۋدارۋشىلاردى تىركەۋدەن وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەردى. قالا حالقى سول تۇستا 330 مىڭ دەپ سانالىپ كەلسە، تىركەۋدەن كەيىن قالا حالقىنىڭ سانى 500 مىڭعا جەتتى.
تاپسىرما:
1. قازىرگى كەزدە استانا قالاسىنىڭ حالقىنىڭ سانى قانشا؟
2. كارتادان استانا قالاسىنا قونىس اۋدارعانداردىڭ قاي ايماقتاردان كەلگەندەرىن كورسەت.
4. قازاق حالقىنىڭ جاپپاي ءماجبۇرلى ەميگراسياسى 1916 جىلى كوتەرىلىس كەزىنە، 1930 جىلدارداعى ۇجىمداسۋ مەن اشتىققا سايكەس كەلدى. ول كەزدەردە قىتايعا، مونعولياعا، اۋعانستانعا، يرانعا، ورتا ازيا مەن رەسەيگە 1 ملن. 300 مىڭداي ەل اۋدى.
تاپسىرما:
1. اتالعان ادامدار ەلدەن قونىس اۋدارماعاندا، حالىقتىڭ سانى قانشالىقتى بولار ەدى...
2. كارتادان اتالعان ەلدەردى، استانالارىمەن كورسەت.
لوگيكالىق سىزبا – تىرەكتى قۇراستىر. (10 مين)
You Might Also Like
-
ينتەللەكتۋالدى سايىس 8 - 9 سىنىپ ارالىعىندا وتكىزىلدى.
