رەتتەۋشى بەلگىلەرى
5 سىنىپ
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: رەتتەۋشى بەلگىلەرى.
ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ، باعدارشام سيگنالدارىن مەڭگەرتۋ، كوشەدە دۇرىس جۇرۋگە ۇيرەتۋ.
2. جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋعا، وقۋشىلارعا جول بەلگىلەرىن نەشە ءتۇرى بار، ونى ءبىلۋ نە ءۇشىن قاجەت، باعدارشامنىڭ، جول بەلگىلەرىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى قانداي ەكەنىن ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پىكىرتالاس.
كورنەكىلىگى: جول بەلگىلەرىنىڭ سۋرەتتەرى، باعدارشام، سلايد.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءمۇعالىم ءسوزى: - قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى ءبىزدىڭ «رەتتەۋشى بەلگىلەرى» اتتى تاربيە ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر.
سۇراق – جاۋاپ: رەتتەۋشى دەگەنىمىز كىم؟
- رەتتەۋشى العاش ۇلكەن قالالاردا پايدا بولعان، ياعني ونىڭ نەگىزگى مىندەتتى كوشەدەگى قوزعالىستى رەتتەۋ. ونى رەتتەۋ ءۇشىن ول جەزل دەگەن قۇرالدى پايدالاندى. كوپشىلىك ونى «الا تاياق» دەپ تە اتايدى.
رەتتەۋشى - جول قوزعالىسىن دەنە جايىمەن، يشارات سابىن قولدانىپ قولدارىنىڭ قيمىلىمەن، ديسكپەن نەمەسە ونسىز، سونىمەن قاتار ىسقىرىق سيگنالىمەن رەتتەۋشى پوليسيا قىزىمەتكەرى.
5. 2. رەتتەرۋشىنىڭ سيگنالدارى (ق ر - نىڭ جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىنەن: العاشقى سان ەرەجە، ەكىنشى سان تارماق رەتىن بىلدىرەدى) رەتتەۋشىنىڭ دەنەسى مەن قولدارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە مىنانداي ماندەردى بىلدىرەتىن جەزلدەرمەن جاساعان قيمىلدارى رەتتەۋشىنىڭ سيگنالدارى بولىپ تابىلادى:
1. قولدارى ەكى جاققا سوزىلعان نەمەسە تومەن تۇسىرىلگەن:
- سول جانە وڭ ءبۇيىر جاقتارىنان — قوزعالىس ترامۆايعا تىكە، رەلسسىز كولىك قۇرالدارىنا تىكە جانە وڭعا قوزعالۋعا رۇقسات ەتىلەدى، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ءجۇرىس بولىگىن كەسىپ وتۋگە رۇقسات ەتىلەدى؛
كەۋدە جانە ارقا جاعىنان — بارلىق كولىك قۇرالدارىنىڭ جانە جاياۋ جۇرگىنشىنىڭ قوزعالىسىنا تىيىم سالىنادى.
2. وڭ قول العا سوزىلعان:
- سول ءبۇيىر جاقتان — قوزعالىس ترامۆايعا سولعا، رەلسسىز كولىك قۇرالدارىنا بارلىق باعىتتارعا رۇقسات ەتىلەدى؛
- كەۋدە جاعىنان — بارلىق قوزعالىس قۇرالدارىنا قوزعالىس تەك وڭعا رۇقسات ەتىلەدى؛
- وڭ ءبۇيىر جانە ارقا جاعىنان — بارلىق قوزعالىس قۇرالدارىنا قوزعالىس تىيىم سالىنادى، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ءجۇرىس بولىگىن كەسىپ وتۋگە رەتتەۋشىنىڭ ارت جاعىنان رۇقسات ەتىلەدى.
3. قول جوعارى كوتەرىلگەن:
ەرەجەنىڭ 5، 6 تارماعىندا كوزدەلگەننەن باسقا جاعدايلاردا بارلىق كولىك قۇرالدارى مەن جاياۋ جۇرگىزۋشىلەردىڭ بارلىق باعىتتا قوزعالىسىنا تىيىم سالىنادى.
سيگنالدار جاقسى كورىنۋى ءۇشىن رەتتەۋشى جەزلدى نەمەسە سيگنالدى ديسكىنى (جارىق قايتارعىشتى) قولدانۋى مۇمكىن.
- 5. 3. كولىك قۇرالىنىڭ ايالداۋىن تالاپ ەتۋ قاتتى داۋىستاۋ قۇرىلعىسىمەن نەمەسە ءبىر مەزگىلدە ىسقىرىپ سيگنال بەرە وتىرىپ، كولىك قۇرالىنا باعىتتالعان قول قيمىلىمەن كورسەتۋى مۇمكىن.
- 5. 4. ىسقىرىقپەن بەرىلگەن قوسىمشا سيگنال قوزعالىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋعا بەرىلەدى.
- 5. 5. باعدارشامنىڭ (ريەۆەرسيۆتىدەن باسقا) رەتتەۋشىنىڭ تىيىم سالاتىن سيگنالى كەزىندە جۇرگىزۋشىلەر توقتاۋ سىزىعىنىڭ (5. 3. 3 - بەلگىسىنىڭ) الدىندا، ال ولار بولماعان كەزدە:
جول قيىلىسىندا — كەسىپ وتەتىن ءجۇرىس بولىگىنىڭ الدىندا (ەرەجەنىڭ 13. 8 بولىگىن ەسكەرە وتىرىپ)، جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن كەدەرگى تۋدىرماي؛ تەمىرجول وتپەسى الدىندا — ەرەجەنىڭ 15. 4 - تارماعىنا سايكەس؛ باسقا جەرلەردە — قوزعالىس رۇقسات ەتىلگەن كولىك قۇرالى مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى تۋعىزباي توقتاتۋعا مىندەتتى.
1 – وقۋشى: «رەتتۋشى»
باقىلاپ جول ءتارتىبىن،
وتكىزەتىن ءار كۇنىن.
رەتتەۋشى كوردىم مەن،
قيىلىستان ءدال بۇگىن.
الا تاياق قولىندا
ايتارى كوپ ونىڭ دا.
نە ىستەۋ كەرەك، تۇرسا دا
رەتتەۋشى جولىندا.
تىك كوتەرسە تاياعىن،
باسپا العا اياقتى.
باعدارشامنىڭ بۇل بەلگى،
سارى شامى سياقتى.
2 – وقۋشى:
كەۋدەسىمەن بۇرىلسا،
قاراپ ساعان بەتپە-بەت.
تۇرعانى ونى ۇعىنساڭ،
جولدى جاپتى وتپە دەپ.
ارقا جاعىن قاراتسا،
ءوتىپ كەتپە اڭعارماي.
باعدارشامنىڭ بۇل بەلگى،
قىزىل ءتۇستى جانعانداي.
3 – وقۋشى:
وڭ يىق، نە سول يىق،
بۇرىلعاندا سەن جاققا،
تۇرىپ قالما ءمولتيىپ،
العا قاراي تەز اتتا.
رەتتەۋشى بۇرىلدى،
ءبىر قىرىنداپ تىك تۇرىپ،
جاسىل ساندا دەگەندى،
جۇرگىنشىگە ۇقتىرىپ.
رەتتەۋشى بار كوشەدە،
تاپ بولسا ەگەر كىمدە – كىم،
تەك سول بەرگەن بەلگىگە،
كونۋ سونىڭ مىندەتى.
ءمۇعالىم ءسوزى: راحمەت، بالالار. بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيە ساباعىمىز وسىمەن اياقتالدى. قاي جەردە جۇرسەڭدە دە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاپ، باسقالاردى دا سوعان شاقىرايىق.
ساۋ بولىڭدار!
تاراز قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
عاني مۇراتبايەۆ اتىنداعى № 17 ورتا مەكتەبى
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
سىنىپ جەتەكشىسى: سيراجييەۆ ە. ن.
رەتتەۋشى بەلگىلەرى جۇكتەۋ
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: رەتتەۋشى بەلگىلەرى.
ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرۋ، باعدارشام سيگنالدارىن مەڭگەرتۋ، كوشەدە دۇرىس جۇرۋگە ۇيرەتۋ.
2. جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋعا، وقۋشىلارعا جول بەلگىلەرىن نەشە ءتۇرى بار، ونى ءبىلۋ نە ءۇشىن قاجەت، باعدارشامنىڭ، جول بەلگىلەرىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى قانداي ەكەنىن ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پىكىرتالاس.
كورنەكىلىگى: جول بەلگىلەرىنىڭ سۋرەتتەرى، باعدارشام، سلايد.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءمۇعالىم ءسوزى: - قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى ءبىزدىڭ «رەتتەۋشى بەلگىلەرى» اتتى تاربيە ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر.
سۇراق – جاۋاپ: رەتتەۋشى دەگەنىمىز كىم؟
- رەتتەۋشى العاش ۇلكەن قالالاردا پايدا بولعان، ياعني ونىڭ نەگىزگى مىندەتتى كوشەدەگى قوزعالىستى رەتتەۋ. ونى رەتتەۋ ءۇشىن ول جەزل دەگەن قۇرالدى پايدالاندى. كوپشىلىك ونى «الا تاياق» دەپ تە اتايدى.
رەتتەۋشى - جول قوزعالىسىن دەنە جايىمەن، يشارات سابىن قولدانىپ قولدارىنىڭ قيمىلىمەن، ديسكپەن نەمەسە ونسىز، سونىمەن قاتار ىسقىرىق سيگنالىمەن رەتتەۋشى پوليسيا قىزىمەتكەرى.
5. 2. رەتتەرۋشىنىڭ سيگنالدارى (ق ر - نىڭ جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىنەن: العاشقى سان ەرەجە، ەكىنشى سان تارماق رەتىن بىلدىرەدى) رەتتەۋشىنىڭ دەنەسى مەن قولدارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە مىنانداي ماندەردى بىلدىرەتىن جەزلدەرمەن جاساعان قيمىلدارى رەتتەۋشىنىڭ سيگنالدارى بولىپ تابىلادى:
1. قولدارى ەكى جاققا سوزىلعان نەمەسە تومەن تۇسىرىلگەن:
- سول جانە وڭ ءبۇيىر جاقتارىنان — قوزعالىس ترامۆايعا تىكە، رەلسسىز كولىك قۇرالدارىنا تىكە جانە وڭعا قوزعالۋعا رۇقسات ەتىلەدى، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ءجۇرىس بولىگىن كەسىپ وتۋگە رۇقسات ەتىلەدى؛
كەۋدە جانە ارقا جاعىنان — بارلىق كولىك قۇرالدارىنىڭ جانە جاياۋ جۇرگىنشىنىڭ قوزعالىسىنا تىيىم سالىنادى.
2. وڭ قول العا سوزىلعان:
- سول ءبۇيىر جاقتان — قوزعالىس ترامۆايعا سولعا، رەلسسىز كولىك قۇرالدارىنا بارلىق باعىتتارعا رۇقسات ەتىلەدى؛
- كەۋدە جاعىنان — بارلىق قوزعالىس قۇرالدارىنا قوزعالىس تەك وڭعا رۇقسات ەتىلەدى؛
- وڭ ءبۇيىر جانە ارقا جاعىنان — بارلىق قوزعالىس قۇرالدارىنا قوزعالىس تىيىم سالىنادى، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ءجۇرىس بولىگىن كەسىپ وتۋگە رەتتەۋشىنىڭ ارت جاعىنان رۇقسات ەتىلەدى.
3. قول جوعارى كوتەرىلگەن:
ەرەجەنىڭ 5، 6 تارماعىندا كوزدەلگەننەن باسقا جاعدايلاردا بارلىق كولىك قۇرالدارى مەن جاياۋ جۇرگىزۋشىلەردىڭ بارلىق باعىتتا قوزعالىسىنا تىيىم سالىنادى.
سيگنالدار جاقسى كورىنۋى ءۇشىن رەتتەۋشى جەزلدى نەمەسە سيگنالدى ديسكىنى (جارىق قايتارعىشتى) قولدانۋى مۇمكىن.
- 5. 3. كولىك قۇرالىنىڭ ايالداۋىن تالاپ ەتۋ قاتتى داۋىستاۋ قۇرىلعىسىمەن نەمەسە ءبىر مەزگىلدە ىسقىرىپ سيگنال بەرە وتىرىپ، كولىك قۇرالىنا باعىتتالعان قول قيمىلىمەن كورسەتۋى مۇمكىن.
- 5. 4. ىسقىرىقپەن بەرىلگەن قوسىمشا سيگنال قوزعالىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋعا بەرىلەدى.
- 5. 5. باعدارشامنىڭ (ريەۆەرسيۆتىدەن باسقا) رەتتەۋشىنىڭ تىيىم سالاتىن سيگنالى كەزىندە جۇرگىزۋشىلەر توقتاۋ سىزىعىنىڭ (5. 3. 3 - بەلگىسىنىڭ) الدىندا، ال ولار بولماعان كەزدە:
جول قيىلىسىندا — كەسىپ وتەتىن ءجۇرىس بولىگىنىڭ الدىندا (ەرەجەنىڭ 13. 8 بولىگىن ەسكەرە وتىرىپ)، جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن كەدەرگى تۋدىرماي؛ تەمىرجول وتپەسى الدىندا — ەرەجەنىڭ 15. 4 - تارماعىنا سايكەس؛ باسقا جەرلەردە — قوزعالىس رۇقسات ەتىلگەن كولىك قۇرالى مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى تۋعىزباي توقتاتۋعا مىندەتتى.
1 – وقۋشى: «رەتتۋشى»
باقىلاپ جول ءتارتىبىن،
وتكىزەتىن ءار كۇنىن.
رەتتەۋشى كوردىم مەن،
قيىلىستان ءدال بۇگىن.
الا تاياق قولىندا
ايتارى كوپ ونىڭ دا.
نە ىستەۋ كەرەك، تۇرسا دا
رەتتەۋشى جولىندا.
تىك كوتەرسە تاياعىن،
باسپا العا اياقتى.
باعدارشامنىڭ بۇل بەلگى،
سارى شامى سياقتى.
2 – وقۋشى:
كەۋدەسىمەن بۇرىلسا،
قاراپ ساعان بەتپە-بەت.
تۇرعانى ونى ۇعىنساڭ،
جولدى جاپتى وتپە دەپ.
ارقا جاعىن قاراتسا،
ءوتىپ كەتپە اڭعارماي.
باعدارشامنىڭ بۇل بەلگى،
قىزىل ءتۇستى جانعانداي.
3 – وقۋشى:
وڭ يىق، نە سول يىق،
بۇرىلعاندا سەن جاققا،
تۇرىپ قالما ءمولتيىپ،
العا قاراي تەز اتتا.
رەتتەۋشى بۇرىلدى،
ءبىر قىرىنداپ تىك تۇرىپ،
جاسىل ساندا دەگەندى،
جۇرگىنشىگە ۇقتىرىپ.
رەتتەۋشى بار كوشەدە،
تاپ بولسا ەگەر كىمدە – كىم،
تەك سول بەرگەن بەلگىگە،
كونۋ سونىڭ مىندەتى.
ءمۇعالىم ءسوزى: راحمەت، بالالار. بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيە ساباعىمىز وسىمەن اياقتالدى. قاي جەردە جۇرسەڭدە دە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساقتاپ، باسقالاردى دا سوعان شاقىرايىق.
ساۋ بولىڭدار!
تاراز قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
عاني مۇراتبايەۆ اتىنداعى № 17 ورتا مەكتەبى
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
سىنىپ جەتەكشىسى: سيراجييەۆ ە. ن.
رەتتەۋشى بەلگىلەرى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قىسقا مەرزىمدى جوسپار
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اس - ادامنىڭ ارقاۋى. دىبىستار مەن ارىپتەر.
