قۇستار
بوزتورعاي.
بوزتورعاي - مەكەن جايدى توڭىرەكتەيتىن قۇس. ونىڭ قاناتىنىڭ ۇزىندىعى 8، 5 – 14 سم، سالماعى 30 – 48 گ. ول قازاقستاننىڭ ءشولدى دالاسىنان باسقا اۋماعىندا كەڭىنەن تاراعان. بوزتورعايلار جەردەگى شۇقىرلارعا ۇيالاپ، وعان 2 – 6 تارعىل جۇمىرتقا سالادى، كەيبىر تۇرلەرى جىلىنا 2 رەت جۇمىرتقالايدى. بالاپاندارىنىڭ دەنەسىن، اسىرەسە، جونىن قالىڭ مامىق جاپقان.
بوزتورعايلار – جىل قۇسى. ولار قىستاۋ ءۇشىن كۇزدە وڭتۇستىكتەگى جىلى ايماقتارعا ۇشىپ كەتەدى، قىسى جۇمساق جىلدارى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىندا قىستاپ قالادى. بوزتورعايلار وسىمدىك دانىمەن جانە جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. ارامشوپتەردىڭ دە ءدانىن جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدا كەلتىرەدى.
ءمارمار
شۇرەگەي.
ءمارمار شۇرەگەي – سۋدا جۇزەتىن قۇس. سالماعى 400 — 600 گ، قورازى مەن مەكيەنىنىڭ رەڭى بىردەي.
ءمارمار شۇرەگەيلەر كەيدە اعاش بۇتاعىنا قوناقتايدى. جەرگە، كەيدە سۋ جاعالاۋىنداعى اعاش كۋىسىنا نەمەسە بۇتاقتارعا ۇيا سالادى. ادەتتە 7 — 9 (كەيدە 12) ءجۇمىرتقا سالادى، ال بالاپاندارى 25 — 27 كۇندە قاناتتانادى.
تىرشىلىگى تولىق زەرتتەلمەگەن، قورەگى سۋدا جانە قۇرلىكتا وسەتىن وسىمدىكتەر. ءمارمار شۇرەگەي — جىل قۇسى. نەگىزگى قىستايتىن جەرلەرى سولتۇستىك افريكا، وڭتۇستىك ازيا ايماعى.
بۇركىت (لات. Aquila chrysaetos) — سۇڭقارتارىزدىلەر وتريادىنا، قارشىعا تۇقىمداسىنا جاتاتىن ۇلكەن قۇس. كوبىنەسە توعايلى جانە تاۋلى جەردە تىرشىلىك ەتەدى. بيىك اعاشتار مەن ءزاۋلىم جار تاسقا ۇيا سالىپ، 1 - 2 جۇمىرتقا تابادى. ورتا ازيادا، قازاقستاندا
بۇركىتتى قولعا ۇيرەتىپ تۇلكى، ەلىك، قاراقۇيرىق سياقتى اڭدارعا سالادى، شابىتى تۇسكەن كىراعى. بۇركىتتەر
قاسقىردى دا الادى، اشىنعاندا ادامعا دا تۇسەدى.
لاشىن (لات. Falco peregrinus) – سۇڭقار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش قۇس. قازاقستاندا ىلە الابىنىڭ
تومەنگى اعىسىندا، ەرتىس – ەسىل وزەندەرى الابىندا، الاكول، قىزىلتۇز، زايسان كولدەرى ماڭىنداعى ادىرلاردا، التاي، الاتاۋ، تارباعاتاي تاۋلارىنىڭ بوكتەرلەرىندە كەزدەسەدى. قاناتى ۇزىن، ۇشكىر، ۇستىڭگى بەتى سۇر، استىڭعى جاعى اقشىلداۋ كەلگەن، كولدەنەڭ قارا جولاقتى. كوزىنىڭ استىندا ۇزىنشا قوس قارا «مۇرتشاسى» (قاۋىرسىنى) بولادى. دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى 40 – 50 سم، قاناتتارى جايىلعاندا 90 – 110 سم. ءشاۋلىسى ۇياباسارىنان كىشىرەك. ءشاۋلىسىنىڭ سالم. 500 – 800 گ، ال ۇياباسارىنىكى – 540 – 1090 گ. اياقتارى قىسقا، تىرناقتارى مايىسقان، وتكىر.[3] ساعاتىنا 300 كم جىلدامدىقپەن ۇشادى. لاشىن جارتاس، قۇزداعى قولايلى قۋىسقا، قيادا وسكەن اعاش باسىنا ۇيا سالادى. كەيدە وزگە قۇستاردىڭ ۇياسىن دا يەمدەنەدى. ۇياسىنا 2 – 4 (كوبىنەسە 3) جۇمىرتقا (سەكپىلدى، قىزعىش) سالادى. ونى ۇياباسارى 28 – 32 كۇندەي باسادى. بالاپاندار ءبىر جارىم ايدا ۇيادان ۇشادى. نەگىزگى قورەگىن (تورعاي، قارعا، كەپتەر، ءشىل، كەكىلىك، ۇيرەك، ت. ب.) ۇشىپ ءجۇرىپ اۋلايدى. لاشىن قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگىزىلگەن (1996).
بودەنە.
بودەنە - قازاقستاندا ءشول دالا مەن بيىكتىگى 3000 مەتردەن جوعارى تاۋلاردان باسقا جەرلەردىڭ بارىندە ۇيالايدى، ءبىرقاتارى رەسپۋبليكامىزدىڭ قيىر وڭتۇستىگىندە قىستاپ تا قالادى. دەنە تۇرقى 20 سم - دەي، سالماعى 80 — 150 گ شاماسىندا. اقشىل جولاقتى كىشكەنە سۇر قۇس. مەكيەنىنىڭ تاماعى اق، جەمساۋى مەن كوكىرەگى تەڭبىل بولادى.
بودەنە — جىل قۇسى، سونىڭ ىشىندە تۇندە قونىس اۋداراتىن جالعىز ءتۇر.
بودەنە ۇيالايتىن جەرىنە كوكتەمدە ۇشىپ كەلەدى دە، قىستاۋ ءۇشىن وڭتۇستىك ازيا مەن افريكاعا ۇشىپ كەتەدى. دالادا، شابىندىقتا، ەگىستىكتە جەردى شۇڭقىرلاپ، قۇرعاق ءشوپ توسەيدى دە، 7 — 20 شۇبار جۇمىرتقا سالادى، ونى مەكيەنى 15 — 17 كۇن باسادى.
بودەنە وسىمدىك تۇقىمىمەن جانە وركەنىمەن، كەيدە جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى.
بودەنە اۋەسقوي اڭشىلىق ماقساتتا كوپ اۋلانادى، سونداي - اق، ۇيدە دە ۇستالادى.
قارشىعالار.
قارشىعالار — جەر شارىندا كەڭ تاراعان. 52 ءتۇرى بار. بۇلاردىڭ قاناتتارى قىسقا، ۇشى ەكىگە ايىرىلعان، اياعى مىقتى، وندا ۇزىن، وتكىر تىرناقتارى بولادى. ەستۋ مۇشەلەرى جاقسى دامىعان. ۇياسىن اعاش باسىنا سالادى. 2 — 6 ءبىر ءتۇستى نەمەسە تەڭبىل جۇمىرتقاسىن ۇياباسارى شايقايدى. بالاپاندارىن ءشاۋلىسى مەن ۇياباسارى كەزەكتەسىپ قورەكتەندىرەدى. نەگىزىنەن ۇساق سۇتقورەكتىلەرمەن، قۇستارمەن، كەيدە قوسمەكەندىلەرمەن، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلارمەن جانە جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. قازاقستاندا قارشىعا، قىرعي، مىقي جانە ۇلكەن مىقي تۇرلەرى تىرشىلىك ەتەدى.
جۇڭگو قازى، قۋتۇمسىق قاز (لات. Anser cygnoides) – قازتارىزدىلەر وتريادىنىڭ ۇيرەكتەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن قۇس. قولعا ۇيرەتىلگەن جۇڭگو قازىسىن تۇمسىعىنداعى نۇكتەسى مەن جۋان كەلگەن قۇيرىق جاعىمەن تانۋعا بولادى.
باسقا قازداردانەرەكشەلىگى – ارقاسى مەن ءبۇيىرى اقشىل كولدەنەڭ جولاقتى قوڭىر - سۇر، باۋىرى – اق. موينى ۇزىن ءارى جىڭىشكە جانە قاۋىرسىندارىنىڭ ءتۇسى ءار ءتۇرلى.
تۇمسىعى قارا، باسقا قازدارعا قاراعاندا ۇزىن. وسىمدىكتەردىڭ جاپىراعى، ساباعى جانە تۇقىمدارىمەن قورەكتەنەدى. جاعالاۋلارىندا قامىس پەن قۇراق، قوعا وسكەن كولدەرمەن وزەندەردىڭ بيىكتەۋ جاعالاۋىنا ۇيا سالادى. 6 – 7 جۇپ بولىپ ۇشىپ كەلىپ، ءبىر - بىرىنەن الىس قونىستانادى. 3 – 5 (كەيدە 9) جۇمىرتقا باسىپ، ونى اتاقاز بەن اناقاز كەزەكتەسىپ 30 كۇندەي شايقايدى.
بالاپاندارى جۇمىرتقادان شىققان سوڭ جۇڭگو قازى سۋ قويمالارىنىڭ قۇمدى جانە باتپاقتى جاعالاۋلارىن مەكەندەيدى. سم، سالماعى 3، 5 كگ - داي.
سايكەستەندىرۋ
كىم كىمنەن ءجابىر كوردى؟
بوزتورعاي ---------- بۇركىت
بودەنە --------- قىرعي
ۇيرەك --------- تۇرىمتاي
قاز --------- لاشىن
شۇرەگەي --------- قارشىعا
قۇستار جۇكتەۋ
بوزتورعاي - مەكەن جايدى توڭىرەكتەيتىن قۇس. ونىڭ قاناتىنىڭ ۇزىندىعى 8، 5 – 14 سم، سالماعى 30 – 48 گ. ول قازاقستاننىڭ ءشولدى دالاسىنان باسقا اۋماعىندا كەڭىنەن تاراعان. بوزتورعايلار جەردەگى شۇقىرلارعا ۇيالاپ، وعان 2 – 6 تارعىل جۇمىرتقا سالادى، كەيبىر تۇرلەرى جىلىنا 2 رەت جۇمىرتقالايدى. بالاپاندارىنىڭ دەنەسىن، اسىرەسە، جونىن قالىڭ مامىق جاپقان.
بوزتورعايلار – جىل قۇسى. ولار قىستاۋ ءۇشىن كۇزدە وڭتۇستىكتەگى جىلى ايماقتارعا ۇشىپ كەتەدى، قىسى جۇمساق جىلدارى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىندا قىستاپ قالادى. بوزتورعايلار وسىمدىك دانىمەن جانە جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. ارامشوپتەردىڭ دە ءدانىن جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدا كەلتىرەدى.
ءمارمار
شۇرەگەي.
ءمارمار شۇرەگەي – سۋدا جۇزەتىن قۇس. سالماعى 400 — 600 گ، قورازى مەن مەكيەنىنىڭ رەڭى بىردەي.
ءمارمار شۇرەگەيلەر كەيدە اعاش بۇتاعىنا قوناقتايدى. جەرگە، كەيدە سۋ جاعالاۋىنداعى اعاش كۋىسىنا نەمەسە بۇتاقتارعا ۇيا سالادى. ادەتتە 7 — 9 (كەيدە 12) ءجۇمىرتقا سالادى، ال بالاپاندارى 25 — 27 كۇندە قاناتتانادى.
تىرشىلىگى تولىق زەرتتەلمەگەن، قورەگى سۋدا جانە قۇرلىكتا وسەتىن وسىمدىكتەر. ءمارمار شۇرەگەي — جىل قۇسى. نەگىزگى قىستايتىن جەرلەرى سولتۇستىك افريكا، وڭتۇستىك ازيا ايماعى.
بۇركىت (لات. Aquila chrysaetos) — سۇڭقارتارىزدىلەر وتريادىنا، قارشىعا تۇقىمداسىنا جاتاتىن ۇلكەن قۇس. كوبىنەسە توعايلى جانە تاۋلى جەردە تىرشىلىك ەتەدى. بيىك اعاشتار مەن ءزاۋلىم جار تاسقا ۇيا سالىپ، 1 - 2 جۇمىرتقا تابادى. ورتا ازيادا، قازاقستاندا
بۇركىتتى قولعا ۇيرەتىپ تۇلكى، ەلىك، قاراقۇيرىق سياقتى اڭدارعا سالادى، شابىتى تۇسكەن كىراعى. بۇركىتتەر
قاسقىردى دا الادى، اشىنعاندا ادامعا دا تۇسەدى.
لاشىن (لات. Falco peregrinus) – سۇڭقار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش قۇس. قازاقستاندا ىلە الابىنىڭ
تومەنگى اعىسىندا، ەرتىس – ەسىل وزەندەرى الابىندا، الاكول، قىزىلتۇز، زايسان كولدەرى ماڭىنداعى ادىرلاردا، التاي، الاتاۋ، تارباعاتاي تاۋلارىنىڭ بوكتەرلەرىندە كەزدەسەدى. قاناتى ۇزىن، ۇشكىر، ۇستىڭگى بەتى سۇر، استىڭعى جاعى اقشىلداۋ كەلگەن، كولدەنەڭ قارا جولاقتى. كوزىنىڭ استىندا ۇزىنشا قوس قارا «مۇرتشاسى» (قاۋىرسىنى) بولادى. دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى 40 – 50 سم، قاناتتارى جايىلعاندا 90 – 110 سم. ءشاۋلىسى ۇياباسارىنان كىشىرەك. ءشاۋلىسىنىڭ سالم. 500 – 800 گ، ال ۇياباسارىنىكى – 540 – 1090 گ. اياقتارى قىسقا، تىرناقتارى مايىسقان، وتكىر.[3] ساعاتىنا 300 كم جىلدامدىقپەن ۇشادى. لاشىن جارتاس، قۇزداعى قولايلى قۋىسقا، قيادا وسكەن اعاش باسىنا ۇيا سالادى. كەيدە وزگە قۇستاردىڭ ۇياسىن دا يەمدەنەدى. ۇياسىنا 2 – 4 (كوبىنەسە 3) جۇمىرتقا (سەكپىلدى، قىزعىش) سالادى. ونى ۇياباسارى 28 – 32 كۇندەي باسادى. بالاپاندار ءبىر جارىم ايدا ۇيادان ۇشادى. نەگىزگى قورەگىن (تورعاي، قارعا، كەپتەر، ءشىل، كەكىلىك، ۇيرەك، ت. ب.) ۇشىپ ءجۇرىپ اۋلايدى. لاشىن قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگىزىلگەن (1996).
بودەنە.
بودەنە - قازاقستاندا ءشول دالا مەن بيىكتىگى 3000 مەتردەن جوعارى تاۋلاردان باسقا جەرلەردىڭ بارىندە ۇيالايدى، ءبىرقاتارى رەسپۋبليكامىزدىڭ قيىر وڭتۇستىگىندە قىستاپ تا قالادى. دەنە تۇرقى 20 سم - دەي، سالماعى 80 — 150 گ شاماسىندا. اقشىل جولاقتى كىشكەنە سۇر قۇس. مەكيەنىنىڭ تاماعى اق، جەمساۋى مەن كوكىرەگى تەڭبىل بولادى.
بودەنە — جىل قۇسى، سونىڭ ىشىندە تۇندە قونىس اۋداراتىن جالعىز ءتۇر.
بودەنە ۇيالايتىن جەرىنە كوكتەمدە ۇشىپ كەلەدى دە، قىستاۋ ءۇشىن وڭتۇستىك ازيا مەن افريكاعا ۇشىپ كەتەدى. دالادا، شابىندىقتا، ەگىستىكتە جەردى شۇڭقىرلاپ، قۇرعاق ءشوپ توسەيدى دە، 7 — 20 شۇبار جۇمىرتقا سالادى، ونى مەكيەنى 15 — 17 كۇن باسادى.
بودەنە وسىمدىك تۇقىمىمەن جانە وركەنىمەن، كەيدە جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى.
بودەنە اۋەسقوي اڭشىلىق ماقساتتا كوپ اۋلانادى، سونداي - اق، ۇيدە دە ۇستالادى.
قارشىعالار.
قارشىعالار — جەر شارىندا كەڭ تاراعان. 52 ءتۇرى بار. بۇلاردىڭ قاناتتارى قىسقا، ۇشى ەكىگە ايىرىلعان، اياعى مىقتى، وندا ۇزىن، وتكىر تىرناقتارى بولادى. ەستۋ مۇشەلەرى جاقسى دامىعان. ۇياسىن اعاش باسىنا سالادى. 2 — 6 ءبىر ءتۇستى نەمەسە تەڭبىل جۇمىرتقاسىن ۇياباسارى شايقايدى. بالاپاندارىن ءشاۋلىسى مەن ۇياباسارى كەزەكتەسىپ قورەكتەندىرەدى. نەگىزىنەن ۇساق سۇتقورەكتىلەرمەن، قۇستارمەن، كەيدە قوسمەكەندىلەرمەن، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلارمەن جانە جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. قازاقستاندا قارشىعا، قىرعي، مىقي جانە ۇلكەن مىقي تۇرلەرى تىرشىلىك ەتەدى.
جۇڭگو قازى، قۋتۇمسىق قاز (لات. Anser cygnoides) – قازتارىزدىلەر وتريادىنىڭ ۇيرەكتەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن قۇس. قولعا ۇيرەتىلگەن جۇڭگو قازىسىن تۇمسىعىنداعى نۇكتەسى مەن جۋان كەلگەن قۇيرىق جاعىمەن تانۋعا بولادى.
باسقا قازداردانەرەكشەلىگى – ارقاسى مەن ءبۇيىرى اقشىل كولدەنەڭ جولاقتى قوڭىر - سۇر، باۋىرى – اق. موينى ۇزىن ءارى جىڭىشكە جانە قاۋىرسىندارىنىڭ ءتۇسى ءار ءتۇرلى.
تۇمسىعى قارا، باسقا قازدارعا قاراعاندا ۇزىن. وسىمدىكتەردىڭ جاپىراعى، ساباعى جانە تۇقىمدارىمەن قورەكتەنەدى. جاعالاۋلارىندا قامىس پەن قۇراق، قوعا وسكەن كولدەرمەن وزەندەردىڭ بيىكتەۋ جاعالاۋىنا ۇيا سالادى. 6 – 7 جۇپ بولىپ ۇشىپ كەلىپ، ءبىر - بىرىنەن الىس قونىستانادى. 3 – 5 (كەيدە 9) جۇمىرتقا باسىپ، ونى اتاقاز بەن اناقاز كەزەكتەسىپ 30 كۇندەي شايقايدى.
بالاپاندارى جۇمىرتقادان شىققان سوڭ جۇڭگو قازى سۋ قويمالارىنىڭ قۇمدى جانە باتپاقتى جاعالاۋلارىن مەكەندەيدى. سم، سالماعى 3، 5 كگ - داي.
سايكەستەندىرۋ
كىم كىمنەن ءجابىر كوردى؟
بوزتورعاي ---------- بۇركىت
بودەنە --------- قىرعي
ۇيرەك --------- تۇرىمتاي
قاز --------- لاشىن
شۇرەگەي --------- قارشىعا
قۇستار جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ
