InfoHub Logo

«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى كەرەك ۋاقىتىندا ۇسىنىلدى. كازىرگى ءبىزدىڭ تاريحي دامۋ كەزىندە بۇرىن-سوڭدى بولماعانداي ءوزىمىزدىڭ تاريحىمىزدى ءبىلۋىمىز قاجەت. اسىرەسە قازىرگى زامانداعى جاستارعا. باعدارلامالار كوپ بولعانىمەن، ولاردىڭ بىرەۋىدە «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. سول باعدارلامانىڭ ەرەكشەلىگى، ۇلكەن ىسكە ورتاقتاستىق. ءار ادام ءوزىنىڭ ۇلەسىن قوسا الادى. ول بىرەۋگە كومەكتەسىپ، الەۋمەتتىك باعدارلامالاردا، قولداۋشىلىقتا جانە تاعىدا باسقا قوعامدىق جۇمىستارعا قاتىسۋدان باستالادى. سوعان قاتىستى كوپتەگەن مىسالدار بار. ادامدار ادال نيەتتى جەكەشە باستامادان باستاپ، جاستار ءوزىنىڭ رۋحاني جاڭعىرعانىڭ كورسەتەدى.

جاڭعىرۋ دەگەنىمىز- دامۋ رەجيمى. بۇل رەجيمدە قوعامنىڭ ساياسي جۇيەسى ۇزدىكسىز كەمەلدەنىپ وترادى. وندا جاڭعىرۋ تەندەنسياسى باسىم بولادى. ول جەتكىلىكتى تۇردە بەلسەنەدى جاڭعىرۋلاردى قابىلدايدى.

رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەنىمىز مەملەكەت قارجىسىنا ءۋالايات ارالاپ، شەتەل ارالاپ بوي جازىپ، كوزگە ءتۇسىپ كوڭىل كوتەرىپ قايتۋ ەمەس دەپ وتىرعان سەبەبىمىز دە وسى. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن عاسىرلار بويى قانى مەن تەرىن قوسا توككەن قازاق حالقى تەك قارنىمىز توقتىعىنا ءماز بولىپ ۇرانداتا بەرەيىك دەگەن جوق. قازاق ۇرپاعىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋحى، ۇلتتىق ءتىلى، ءدىلى ەڭ بولماسا ءوز ەلىندە اۋەلەپ تۇرسىن دەپ، رۋحىمىز ازات، وزگەلەرمەن تەرەزەمىز تەڭ ەل بولساق دەپ اڭساپ ەدى عوي! ... رۋحاني جاڭعىرۋ – ءدىنى بولەك، ءتىلى بولەك، ءسالت-داستۇرى بولەك، باي ەلدەرگە ەلىكتەۋ ەمەس. اتتەڭ، قازاق بيلىگىندەگىلەر وسىنى دا تۇسىنگىسى كەلمەيتىن سياقتى. ولار اۋزىن اشسا «ەۋروپادا ويتەدى، رەسەيدە بۇيتەدى» دەگەن سياقتى ەسىرمە ەرمەلىكتەن شىعا الاتىن ءتۇرى جوق. 

ەلباسىمىزدىڭ  «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى 12  ءساۋىر 2017 جىلى قالىڭ بۇقاراعا جول تاپقان ەدى.  ءبىر جىل ۋاقىت  ارالىعىندا  ەلباسى باستى ماقسات ەتكەن باعىتتاردى ورىنداۋ  اياسىندا  كەڭ اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلدى.  ءبىلىم وشاعىندا   ءبىلىم مەن تاربيە  سالاسىنىڭ  باستى باعىت ۇستانىمى  –  جاس بۋىن جاستار.  ءيا، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى سىڭىرە وتىرىپ، جاھاندىق وزگەرىستەرگە بەيىم،  ءارى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ قاشان دا وزەكتى ماسەلە بولىپ كەلگەن. سوندىقتان پرەزيدەنت ۇسىنعان رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسى – بالا تاربيەسىنە جاۋاپتى مامانداردىڭ باستى باعدارىنا اينالۋى زاڭدىلىق.

ەلباسىنىڭ ماقساتى – ۇلتتىڭ ۇلى مۇراتى. ول – ۇلى دالا ەلىنىڭ بويىندا قالعىپ كەتكەن قۇلدىق سانانى وياتۋ ارقىلى ۇلتتىق، قوعامدىق ويعا، ىسكە سىلكىنىس اكەلدى. «ۇلتتىق  كود»، «ءبىلىم كۋلتى»، «ەۆوليۋسيالىق جول» جاڭعىرۋ تەرميندەرىن  كوپكە جول سىلتەۋشى  تەمىرقازىققا  اينالدىردى.

 رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – زامان تالابى ەكەنىن ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆ ماقالاسىندا ايتىپ كەتكەن ەدى.  «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا قازاق ءتىلى ءالىپبيىنىڭ تاريحى تەرەڭنەن تامىر تارتاتىنىن  ايتىپ ءوتتى. VI-VII عاسىرلاردان باستاۋ الاتىن كونە تۇركىلەردىڭ رۋنيكالىق جازۋىنان اراب الىپبيىنە اۋىسىپ، كەيىننەن كيريلليساعا كوشكەن سۇرلەۋ جولدى تاريح بەتتەرىمەن سىر ءبولىستى. راسىمەن دە، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالىق ورتانىڭ، كوممۋنيكاسيانىڭ جانە عىلىمنىڭ جاڭا قارقىندا دامۋىنان تۋىنداپ وتىر. وسى ورايدا، كوللەدج قابىرعالارىندا «لاتىن الىپبيىنە كوشۋ: ماسەلە، پىكىر، ۇسىنىس» تاقىرىبى اياسىندا كەزدەسۋلەر مەن پىكىرسايىستار ءوتتى.  اسىرەسە بۇل ۇدەرىس ستۋدەنت جاستارىمىزعا عىلىم مەن تەحنيكانى مەڭگەرۋگە جول اشا وتىرىپ، ءتول ءالىپبيىمىزدىڭ قايتا جاڭعىرۋىنا مۇمكىندىك بەرمەك. جالپى، كوللەدج جاستارى  لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى  قولدايدى.  وعان قوسا، ءتۇبى ءبىر تۇركى دۇنيەسى، نەگىزىنەن، لاتىندى قولدانادى. بىزدەرگە ولارمەن رۋحاني، مادەني، عىلىمي، ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى، تىعىز بايلانىستى كۇشەيتۋىمىز كەرەك.

كوشباسشىمىزدىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى حالىقتان قىزۋ قولداۋ تاپقان كەشەگى تۇعىرناماسىن شيرەك عاسىردى ارتقا تاستاعان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاھاندانۋ داۋىرىندەگى رۋحاني كەڭىستىگىمىزدىڭ جاڭا باستاۋى دەپ باعالاۋىمىز كەرەك. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ بۇل ماقالاسى ەل دامۋىنىڭ جارقىن ۇلگىسى مەن ناقتى قادامدارىن كورسەتەتىن كەلەلى وي، ساليقالى پىكىر، باتىل شەشىمدەرگە قۇرىلعان ماڭىزدى قۇجات. بۇل ماقالادا سانانى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق بولمىستان، ۇلتتىق كودتان ايىرىلىپ قالماي، ونى الەمدىك قۇندىلىقتارمەن ۇيلەستىرىپ، قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ جولىنداعى ماقسات-مۇددەلەر تۋرالى وزەكتى ماسەلە كوتەرىلىپ وتىر. وندا ەل پرەزيدەنتى قازاقستان ءۇشىن قايتا تۇلەۋدىڭ ايىرىقشا ماڭىزدى ەكى ۇدەرىسى – ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدى قولعا الا وتىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىن جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنى جونىندە الىستى بولجايتىن كوزقاراستارىمەن بولىسەدى.

مەملەكەت باسشىسى اتالمىش جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى قىزمەتى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە وي جۇگىرتىپ، بۇل جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالادى: «جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى. سونىمەن بىرگە، رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانىڭ ءتۇرلى پوليۋستەرىن قيىننان قيىستىرىپ، جاراستىرا الاتىن قۇدىرەتىمەن ماڭىزدى». ساياسي، ەكونوميكالىق رەفورمالاردا ەگەمەندى ەلىمىز ءبىرقاتار جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەنى بارشاعا ءمالىم. ول ادامي قۇندىلىقتار، رۋحاني قازىنا، جاستاردى تاربيەلەۋ، ولاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق رۋحتى سىڭىرە ءبىلۋ جۇمىسىندا رۋحاني سالاعا باسىمدىق بەرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن العا قويىپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز – ۇلتىمىزدىڭ بارلىق ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز بەن ادەبيەتىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، ۇلتتىق رۋحىمىزدى جاڭعىرتۋ دەگەن اسىل ۇعىمعا كەلىپ سايادى. ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋعا، رۋحانياتقا، ءبىلىم، عىلىمعا ماڭىز بەرۋى – ۇلكەن كورەگەندىك پەن ۇلتتىڭ العا ىلگەرلەۋىن جىلدام قارقىنمەن جىلجىتاتىن قوزعاۋشى كۇش. بۇل – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ باقىتتى بولاشاعى مەن الاڭسىز كەلەشەگى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جۇمىس. ويتكەنى، رۋحاني بايلىقتىڭ كەمەل بولعانى بۇل جەكە ازاماتتارىمىز ءۇشىن دە، ءاربىر جەكە تۇلعادان قۇرالعان قوعام، تۋعان ەلىمىز ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى ۇدەرىس.

ن.ءا.نازاربايەۆ بۇل رەتتە، تۇتاس قوعامنىڭ جانە ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋدىڭ بىرنەشە باعىتىنا جەكە-جەكە توقتالادى. «سانانى جاڭعىرتۋدىڭ» مازمۇنىن نەگىزدەي وتىرىپ، پرەزيدەنت جاڭعىرۋدىڭ التى باعىتىن بەلگىلەيدى:

1. باسەكەگە قابىلەتتىلىك؛

2. پراگماتيزم؛

3. ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ؛

4. ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى؛

5. قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسيالىق ەمەس، ەۆوليۋسيالىق دامۋى؛

6. سانانىڭ اشىقتىعى.

اتالمىش باعىتتاردىڭ ءبارى بارىنشا وزەكتەندىرىلگەن جانە ۋاقىتتىڭ تالاپتارىنا ناقتى جاۋاپ بەرەدى. «ماڭگىلىك ەل» بولۋىمىز ءۇشىن بىزگە اۋاداي قاجەتتى قاسيەتتەر مەن قۇندىلىقتاردىڭ قاينارى توعىسىپ، اقىل-پاراساتى تولىسقان، عالامدىق عىلىمدى يگەرگەن ادامدار كوپ بولسا، ەلىمىز وركەنيەتتى، باسەكەگە قابىلەتتى بولاتىنى اقيقات. «بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قابىلەتىمەن ايقىندالادى… سوندىقتان، ءاربىر قازاقستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك. مىسالى، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، مادەني اشىقتىق سياقتى فاكتورلار اركىمنىڭ العا باسۋىنا ءسوزسىز قاجەتتى العىشارتتاردىڭ ساناتىندا. سول سەبەپتى، «سيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى»، – دەپ اشىپ كورسەتەدى. باسەكەگە قابىلەتتىلىك ساياسات پەن ەكونوميكادا، ءبىلىم، عىلىمدا، تەحنولوگيادا، ياعني بارلىق سالادا بولۋى ءتيىس. لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – ماڭگىلىك ەلدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ باسى بولسا، «تۋعان جەر»باعدارلاماسى جاڭا عاسىرداعى الەمدىك، وڭىرلىك، ىشكى-سىرتقى تاۋەكەلدەرگە قارسى تۇرا الاتىن وتانشىلدىق تاربيەنىڭ، ۇلتجاندىلىقتىڭ كەپىلى بولماق.

سونداي-اق،«قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جوباسى جالپىۇلتتىق قاسيەتتى ورىنداردى جانە اسا قاستەرلى جەرلەردى ساقتاۋعا، ءارى ەلدەگى تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.«جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» جوباسىن ىسكە اسىرۋ قازاقستاندى ءوز شىعارماشىلىعى ارقىلى دۇنيە جۇزىنە تانىتاتىن كوپتەگەن تالانتتارعا جول اشادى.

«قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى بۇگىنگى زامانداستارىمىزدىڭ ءتۇرلى سالالارداعى جەتىستىكتەرىن دارىپتەۋدى قامتاماسىز ەتەدى جانە جاستاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى بولادى. بۇل تاپسىرمالار مەملەكەتتىڭ جانە ازاماتتىق قوعامنىڭ بارلىق يدەولوگيالىق جۇمىسىنىڭ ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆاداعى نەگىزى بولادى. نازاربايەۆ ايتقانداي: «بولاشاقتىڭ نەگىزى، ءبىلىم وردالارىنىڭ اۋديتوريالارىندا قالانادى». «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن جۇزەگە اسىرىپ، قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمداردى وقىتۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە شىعۋ مىنا ماقساتتارعا قول جەتكىزۋدى كوزدەيدى: – ەلىمىزدىڭ بارلىق جوعارعى وقۋ ورىندا- رىندا گۋمانيتارلىق عىلىم كافەدرالارىن قايتا قۇرۋ؛ – گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 100 كىتاپتى قازاق تىلىنە اۋدارۋ؛ – مەملەكەتتىك ەمەس ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىن قۇرۋ. وقۋلىقتاردى قازاق تىلىنە اۋدارۋ جوباسىنىڭ جيىنتىق اسەرى 2018-2019 جىلداردان باستاپ ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا الەمدە ۇزدىك وقۋ ۇلگىلەرى بولىپ تا-بىلاتىن كىتاپتارمەن وقۋدى باستايدى

سونداي-اق، ەلباسى ءوز ماقالاسىندا قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ قالۋ، وركەنيەتتىڭ جاقسىسىن الىپ، جامانىنان جيرەنۋ جونىندە وتە قۇندى پىكىرلەر ايتتى. ەندىگى مىندەت – وسى ايتىلعانداردى ىسكە اسىرۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋ.

سونىمەن قورىتا كەلگەندە، باسەكە بولعان جەردە ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ ەڭ ساپالى قىزمەت ءتۇرىن ۇسىنادى. ءبىلىم مەن تاربيەسى عاجايىپ تۇردە ۇندەسكەن، ۇلتتىق يدەولوگياسى تەمىرقازىعىنا اينالعان تابىستى ەل بولۋىمىز ءۇشىن جاقسىلىققا ۇمتىلىپ، جامانشىلىقتان ارىلىپ، سانالى تۇردە بارلىق قاسيەتتەرىمىزدى ىزگىلەندىرىپ، سانانى رۋحاني جاعىنان ۇنەمى جەتىلدىرىپ، دامىتىپ وتىرۋعا ءتيىستىمىز. ەڭ باستىسى – باعىت-باعدارىمىز انىق، جولىمىز جارقىن.

بياحمەت جاراس. جەتەكشى: اۋباكيروۆ ەرلان جانايداروۆيچ

---