ساندى ورنەكتەر. ءارىپتى ورنەكتەر
ماتەماتيكا 5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §1 ساندى ورنەكتەر. ءارىپتى ورنەكتەر
ساباقتىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: ساندى، ءارىپتى ورنەكتەردىڭ ءمانىن تابا ءبىلۋ، ەسەپتەردىڭ شارتى بويىنشا ورنەك قۇرا بىلۋگە ۇيرەتۋ
2. تاربيەلىك ماقساتى: ۇقىپتىلىققا، ەڭبەككە تاربيەلەۋ
3. دامىتۋ ماقساتى: قابىلەتتىلىك پەن بەلسەندىلىكتى دامىتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى تانىستىرۋ ساباعى
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايتتار، تاراتپالار، ءتۇرلى ءتۇستى بور، كودوسكوپ
ساباقتىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ جانە سىنىپتىڭ تازالىعىنا ءمان بەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ
ناتۋرال ساندارعا قولدانىلاتىن امالدار قايتالاۋ، ءۇي تاپسىرماسىن №18، №20 ەسەپتەردىڭ شىعارىلۋىن تەكسەرۋ، الدىن الا دايىندالعان سلايدتارمەن كودوسكوپتا كورسەتە وتىرىپ تەكسەرۋ جۇرگىزۋ
№18 تەڭدەۋ قۇرىپ شەشۋ:
8ح - 36=76
8ح= 76+36
8ح =112
ح=112: 8
ح=14
تەكسەرۋ: 8•14 - 36=112 - 36=76
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى:
ساندى ورنەك دەپ امالدار تاڭبالارى جانە قاجەت بولعان جاعدايدا جاقشالاردىڭ كومەگىمەن سانداردان قۇراستىرىلعان ورنەكتى ايتادى.
مىسالى: باقتا 12 الما اعاشى بار، ال المۇرت اعاشتىڭ ودان 5 - ەۋى كەم. باقتا نەشە جەمىس اعاشى بار؟
شەشۋى: باقتاعى المۇرت اعاشتارىنىڭ سانى: 12 - 5=7
ال باقتاعى بارلىق جەمىس اعاشتارىنىڭ سانى: 12+(12 - 5) بۇل ساندى ورنەك
بارلىق امالداردى ورىنداۋ ناتيجەسىندە شىققان سان ورنەكتىڭ ءمانى دەپ اتايمىز.
12+(12 - 5)= 12+7=19، مۇنداعى 19 سانى ساندى ورنەكتىڭ ءمانى.
قۇرامىندا ارىپتەرى بار ورنەك ءارىپتى ورنەك دەپ اتالادى.
مىسالى: كومپيۋتەردە تەرۋشىلەردىڭ بىرەۋى شىعارمانىڭ 86 بەتىن تەرسە، ەكىنشىسى ودان ح بەتتى ارتتىق تەردى. كومپيۋتەردە تەرۋشىلەردىڭ ەكەۋى بىرىگىپ شىعارمانىڭ نەشە بەتىن تەردى؟
شەشۋى: ەكىنشى تەرۋشى 86+ح بەتىن تەردى.
ال ەكەۋى بىرىگىپ شىعارمانىڭ 86+(86+ح) بەتىن تەردى.
مۇنداعى 86+(86+ح) ءارىپتى ورنەك
ەگەر ح= 12 بولسا، وندا 86+(86+ح)= 86+(86+12)= 86+98=184
مۇنداعى 12 سانى – ح ءارپىنىڭ ءمانى، ال 184 سانى - بەرىلگەن ورنەكتىڭ ءمانى.
ساندى ورنەكتەر، ءارىپتى ورنەكتەر جالپى تۇردە ماتەماتيكالىق ورنەكتەر دەپ اتالادى. ماتەماتيكالىق ورنەكتەردى جازۋدا لاتىن ارىپتەرى پايدالانىلادى.
ءارىپتى ورنەكتەردىڭ بىرەۋى سان بولسا، ول ءارىپ كوبەيتكىشتىڭ الدىنا جازىلادى. ونى كوەففيسيەنت دەپ اتالادى. كوەففيسەنت پەن ءارىپتىڭ اراسىنا كوبەيتۋ تاڭباسى قويىلمايدى. ال ح، ۋ - ءارىپتى ورنەكتەرىنىڭ كوەففيسەنتتەرى 1 - گە تەڭ، ول جازىلمايدى. ءارىپتى ورنەكتەردەگى ءارىپ كوبەيتكىشتەرىنىڭ اراسىنا كوبەيتۋ تاڭباسى قويىلمايدى.
پاۆلودار وبلىسى جەلەزين اۋدانى
ۆەسەلايا روششا جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبى
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
بورامبايەۆا گۋلميرا ەرنار قىزى
ساندى ورنەكتەر. ءارىپتى ورنەكتەر جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §1 ساندى ورنەكتەر. ءارىپتى ورنەكتەر
ساباقتىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: ساندى، ءارىپتى ورنەكتەردىڭ ءمانىن تابا ءبىلۋ، ەسەپتەردىڭ شارتى بويىنشا ورنەك قۇرا بىلۋگە ۇيرەتۋ
2. تاربيەلىك ماقساتى: ۇقىپتىلىققا، ەڭبەككە تاربيەلەۋ
3. دامىتۋ ماقساتى: قابىلەتتىلىك پەن بەلسەندىلىكتى دامىتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى تانىستىرۋ ساباعى
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايتتار، تاراتپالار، ءتۇرلى ءتۇستى بور، كودوسكوپ
ساباقتىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ جانە سىنىپتىڭ تازالىعىنا ءمان بەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ
ناتۋرال ساندارعا قولدانىلاتىن امالدار قايتالاۋ، ءۇي تاپسىرماسىن №18، №20 ەسەپتەردىڭ شىعارىلۋىن تەكسەرۋ، الدىن الا دايىندالعان سلايدتارمەن كودوسكوپتا كورسەتە وتىرىپ تەكسەرۋ جۇرگىزۋ
№18 تەڭدەۋ قۇرىپ شەشۋ:
8ح - 36=76
8ح= 76+36
8ح =112
ح=112: 8
ح=14
تەكسەرۋ: 8•14 - 36=112 - 36=76
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى:
ساندى ورنەك دەپ امالدار تاڭبالارى جانە قاجەت بولعان جاعدايدا جاقشالاردىڭ كومەگىمەن سانداردان قۇراستىرىلعان ورنەكتى ايتادى.
مىسالى: باقتا 12 الما اعاشى بار، ال المۇرت اعاشتىڭ ودان 5 - ەۋى كەم. باقتا نەشە جەمىس اعاشى بار؟
شەشۋى: باقتاعى المۇرت اعاشتارىنىڭ سانى: 12 - 5=7
ال باقتاعى بارلىق جەمىس اعاشتارىنىڭ سانى: 12+(12 - 5) بۇل ساندى ورنەك
بارلىق امالداردى ورىنداۋ ناتيجەسىندە شىققان سان ورنەكتىڭ ءمانى دەپ اتايمىز.
12+(12 - 5)= 12+7=19، مۇنداعى 19 سانى ساندى ورنەكتىڭ ءمانى.
قۇرامىندا ارىپتەرى بار ورنەك ءارىپتى ورنەك دەپ اتالادى.
مىسالى: كومپيۋتەردە تەرۋشىلەردىڭ بىرەۋى شىعارمانىڭ 86 بەتىن تەرسە، ەكىنشىسى ودان ح بەتتى ارتتىق تەردى. كومپيۋتەردە تەرۋشىلەردىڭ ەكەۋى بىرىگىپ شىعارمانىڭ نەشە بەتىن تەردى؟
شەشۋى: ەكىنشى تەرۋشى 86+ح بەتىن تەردى.
ال ەكەۋى بىرىگىپ شىعارمانىڭ 86+(86+ح) بەتىن تەردى.
مۇنداعى 86+(86+ح) ءارىپتى ورنەك
ەگەر ح= 12 بولسا، وندا 86+(86+ح)= 86+(86+12)= 86+98=184
مۇنداعى 12 سانى – ح ءارپىنىڭ ءمانى، ال 184 سانى - بەرىلگەن ورنەكتىڭ ءمانى.
ساندى ورنەكتەر، ءارىپتى ورنەكتەر جالپى تۇردە ماتەماتيكالىق ورنەكتەر دەپ اتالادى. ماتەماتيكالىق ورنەكتەردى جازۋدا لاتىن ارىپتەرى پايدالانىلادى.
ءارىپتى ورنەكتەردىڭ بىرەۋى سان بولسا، ول ءارىپ كوبەيتكىشتىڭ الدىنا جازىلادى. ونى كوەففيسيەنت دەپ اتالادى. كوەففيسەنت پەن ءارىپتىڭ اراسىنا كوبەيتۋ تاڭباسى قويىلمايدى. ال ح، ۋ - ءارىپتى ورنەكتەرىنىڭ كوەففيسەنتتەرى 1 - گە تەڭ، ول جازىلمايدى. ءارىپتى ورنەكتەردەگى ءارىپ كوبەيتكىشتەرىنىڭ اراسىنا كوبەيتۋ تاڭباسى قويىلمايدى.
پاۆلودار وبلىسى جەلەزين اۋدانى
ۆەسەلايا روششا جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبى
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
بورامبايەۆا گۋلميرا ەرنار قىزى
ساندى ورنەكتەر. ءارىپتى ورنەكتەر جۇكتەۋ
You Might Also Like
