ساۋلەسى مەن ساناڭنىڭ جىگەرلەنسىن تالابىڭ
اشىق ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساۋلەسى مەن ساناڭنىڭ جىگەرلەنسىن تالابىڭ
ماقساتى:
- وقۋشىلارعا ەرىك – جىگەر، كۇش – قۋات، سانا - سەزىم ءتارىزدى قۇندىلىقتاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
مىندەتتەرى:
- وقۋشىلاردى ءوز ومىرىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي الۋعا، كۇش - جىگەرىن ىرىقتى تۇردە تولىق پايدالانا الۋعا ۇيرەتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ەرىك - جىگەرىن، كۇش - قۋاتىن سانالى تۇردە ارتتىرا الۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ تاباندىلىققا، توزىمدىلىككە، جىگەرلىلىككە، قاجىرلىققا، ەرىك - كۇشتىڭ مىقتىلىعىنا تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى:
ەرلىككە شاقىرۋ
ءسوزى مەن ءانى. م. شاحانوۆتىكى
مىنە، ساعان ويلاناتىن كەلدى كۇن،
ازامات بوپ اتقا ءمىندىڭ سەن بۇگىن.
ءبىراق اتقا مىنگەنىڭنەن نە پايدا،
جۇرەگىڭدە قالعىپ جاتسا ەرلىگىڭ.
ا - ا - ا
بوزبالا،
قاناتىڭدى تالدىرما،
الاي - تۇلەي جاڭبىردا،
تىزگىنىڭدى بەرىپ قويما تاعدىرعا،
قۋانىشىم.
جان - تانىڭمەن ءبىر ادامدى سۇيمەگەنىڭ ءۇشىن،
سۇيە الماعانىڭ ءۇشىن
تابيعاتتىڭ الدىندا كىنالىسىڭ
ماتىنمەن جۇمىس:
بەرىلگەن ءماتىندى ءمۇعالىم ۇلكەن ىقىلاسپەن وقۋدى ۇسىنادى. تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن اشاتىن سۇراقتار ارقىلى وقۋشىلار ماتىندەگى نەگىزگى ويدى جيناقتاپ، ولاردىڭ قۇندىلىقتى ءمانىن ءوز پىكىرىمەن پايىمدايدى. وقۋشىلار جىگەر تۋرالى ءوز ويلارىن ايتىپ، اڭىز اڭگىمەدەگى اركىمنىڭ ءوز ىسىنە لايىق كۇش يەسى ەكەندىگىنە نازار اۋدارادى. ەڭ باستىسى دۇنيەدەگى ەڭ كۇشتىنىڭ ادام ەكەندىگىن تۇسىنەدى. ءماتىندى ۇيدە قايتالاپ وقۋدى تاپسىرادى.
كۇش قايدان كەلەدى؟
اۆتور: مال قاراي شىققان ءبىر بالا جۋان ءدوڭنىڭ ەتەگىندەگى سازدىڭ قارا باتپاعىنا باتىپ جاتقان تايىنشانى كورەدى دە، جۇگىرىپ قاسىنا بارادى. سۇيمەلەپ شىعارىپ العىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق قوزعالتۋعا شاماسى جەتپەدى. بالانىڭ بۇل ءىسىن اعاشتا قوناقتاپ وتىرعان ءبىر قۇزعىن كورىپ تۇرعان ەدى.
بالا: جويقىن كۇشىم بولار ما ەدى، شىركىن! دۇنيەدەگى ناعىز كۇشتى كىم ەكەن؟.. كۇشتى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك سوندا؟
قۇزعىن: كۇللى الەمگە جارىق سەۋىپ، توبەسىنەن قاراپ، باقىلاپ تۇرعان كۇننەن كۇشتى كىم بولۋشى ەدى.
بالا: ەي، وتتى كۇن!.. سەن ايتشى، اسقان كۇشتى ەكەنىڭ راس پا؟..
كۇن: جوق، ولاي ەمەس، مەنەن دە كۇشتى بار.
بالا: سەنەن دە كۇشتى كىم ول؟
كۇن: اسپاندى كەزگەن اناۋ كوكالا بۇلتتار مەنەن كۇشتى، سىرعىپ كەلىپ، بەتىمدى جاۋىپ كولەگەيلەسە، ءارى قاراي قوزعالتىپ جىبەرۋگە شامام جەتپەيدى. ولار مەنەن دە قايراتتى، جىگەرلى - اۋ دەيمىن.
بالا: و، جوڭكىگەن بۇلتتار، ايتىڭدارشى، راسىندا دا سەندەر كۇشتىسىڭدەر مە؟
بۇلت: ەگەر ءبىز كۇشتى بولساق، ورەكپى سوققان جەلدىڭ قالاي بولسا سولاي ايداعانىنا كونبەس ەدىك قوي. بىزدەن جەل كۇشتى. ونىڭ ءوز ەركى وزىندە. نە ىستەيمىن دەسە دە ءوزى بىلەدى.
بالا: و، ارىنى قاتتى ەركە جەل، ايتشى، سەن كۇشتى ەكەنسىڭ عوي، بويىڭا سول كۇشتى ءقايتىپ جينايسىڭ؟.. وعان سەنىڭ جىگەرىڭ جەتە مە؟
جەل: مەندە قايداعى كۇش؟.. ناعىز كۇشتىنى بىلگىڭ كەلسە – اسقار تاۋعا بار. ول ءومىرى ماعان جول بەرگەن ەمەس.
بالا: و، قۇدىرەتتى تاۋ، قالاي، ءقايتىپ كۇش جيناعانىڭدى ايتشى!..
تاۋ: سەن، بالا، ناعىز مىقتىعا جولىعىپ، بويىڭا كۇش جيناۋدىڭ ءتاسىلىن بىلگىڭ كەلسە، قۇمىرسقاعا بار. ودان اسقان كۇشتى، جىگەرلى ەشكىم جوق. مەنىڭ مىناۋ الپامساداي دەنەمدى ۇڭگىپ، ۇيا سالىپ الادى. سوعان قارسىلىق كورسەتۋگە مەندە شاما جوق.
اۆتور: بالا جالپاق بەتكەيدى جاپقان قالىڭ اعاشتاردىڭ اراسىنداعى ءۇي ورنىنداي اشىق الاڭقايعا سالىنعان قۇمىرسقا يلەۋىن ىزدەپ تاۋىپ الادى. ىشكە كىرىپ – شىعىپ، ءدان تاسىپ جۇرگەن قۇمىرسقالار قۇج - قۇج قاينايدى.
بالا: سۇيكىمدى قۇمىرسقالار، سەندەر شىنىمەن كۇشتىسىڭدەر مە؟..
قۇمىرسقالار: يا، ءبىز كۇشتىمىز!..
بالا: ولاي بولسا ايتشى، بويلارىڭا كۇشتى ءقايتىپ جينايسىڭدار؟
قۇمىرسقالار: ونىڭ ساعان نە كەرەگى با؟
بالا: مەنىڭ دە بويىما كۇش جيناپ، مىقتى بولعىم كەلەدى...
قۇمىرسقا: تالابىڭ تاۋداي ەكەن، شەگىنبە!.. ول ءۇشىن الدىمەن ءوزىڭدى سوعان ازىرلە، ويىڭدى بەكىت.
بالا: قالاي، ءقايتىپ؟ نە ىستەۋىم كەرەك؟
قۇمىرسقا: ساناڭنان جالقاۋلىقتى قۋىپ شىق تا، ويىڭدى ماقساتىڭا باعىندىر. بۇلاي ىستەۋگە ەرىك - كۇشىڭ جەتە مە؟
بالا: ماقسات ەتكەن سوڭ، سونى ورىنداۋعا جىگەرىمدى جۇمسايمىن. سودان كەيىن ءقايتۋىم كەرەك؟
قۇمىرسقا: كۇنىنە ءۇش مەزگىل - تاڭەرتەڭ، تۇستە جانە كەشكىسىن ۇزبەي قيمىل - قوزعالىس جاساپ وتىرۋعا داعدىلان. ۋاقىتتى بوس وتكىزبە. كۇن سايىن ءبىر جۇمىس تىندىر. قانداي شارۋا ىستەسەڭ دە ويلانىپ، ساناڭمەن ساناسىپ، پايىمداپ اتقار. ەشقاشان اسىعىپ، اپتىقپا، جىگەرىڭدى جاسىتپا. سوندا بىرتە - بىرتە اقىلىڭ تولىعادى، بويىڭداعى كۇش - قۋاتىڭ مولىعادى. ءسويتىپ، تۇلا بويىڭا كۇشتىڭ ورنىعۋىنا جاعداي جاسالادى. سول جينالعان كۇشتى تىنىمسىز قيمىل - قوزعالىس جاساۋ ارقىلى ۇدايى ۇستەمەلەپ وتىراسىڭ.
اۆتور: بالا سولاي ىستەۋگە بەكىنىپ، ءوزىنىڭ ويىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسەدى. بويىنا كۇش جيناۋ ءۇشىن قۇلشىنىپ، الگى قۇمىرسقا ايتقان شارتتاردى ورىنداي ءجۇرىپ ءۇي شارۋاسىنا قارايلاسادى. ءوز ىقتيارىمەن اكە - شەشەسىنە قولقابىس بەرە باستايدى. مال قايىرادى، ءشوپ شابادى، ەگىن ورادى. وسىلايشا بالانىڭ بىرتە - بىرتە قابىرعاسى قاتايادى. وسىدان كەيىن بالا: “كۇش – ادامنىڭ بويىنا ۇزدىكسىز قيمىل جاساۋ ارقىلى جيناقتالادى ەكەن - اۋ...”دەگەن وي تۇيەدى. ءسويتىپ، ادام بويىنا كۇشتىڭ قالاي پايدا بولاتىنىن ۇعىپ، مۇراتىنا جەتەدى.
• نەلىكتەن ادام بارىنەن كۇشتى دەپ ويلايسىڭدار؟
• بالاعا وزدەرىڭ قانداي اقىل قوسار ەدىڭدەر؟
جۇرەكتەن جۇرەككە:
جاسىمايتىن جاستىق جىگەر
جاسىمايتىن، جاستىق جىگەر ءور نەتكەن،
ءجۇزىپ كەلەم، قۇلاشىمدى سەرمەپ كەڭ.
ماحامبەتتىڭ ادىرناسىن موڭىرەتكەن.
وندا جاتىر مەنىڭ بالا ارمانىم،
ارمانداعان اسقار تاۋدىڭ زاڭعارىن.
بىلەسىڭ عوي ايتقانىڭا كونبەيتىن،
ءار جۇرەكتە وزىنە ءتان زاڭ بارىن.
ماقساتى:
- وقۋشىلارعا ەرىك – جىگەر، كۇش – قۋات، سانا - سەزىم ءتارىزدى قۇندىلىقتاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
مىندەتتەرى:
- وقۋشىلاردى ءوز ومىرىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي الۋعا، كۇش - جىگەرىن ىرىقتى تۇردە تولىق پايدالانا الۋعا ۇيرەتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ەرىك - جىگەرىن، كۇش - قۋاتىن سانالى تۇردە ارتتىرا الۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ تاباندىلىققا، توزىمدىلىككە، جىگەرلىلىككە، قاجىرلىققا، ەرىك - كۇشتىڭ مىقتىلىعىنا تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى:
ەرلىككە شاقىرۋ
ءسوزى مەن ءانى. م. شاحانوۆتىكى
مىنە، ساعان ويلاناتىن كەلدى كۇن،
ازامات بوپ اتقا ءمىندىڭ سەن بۇگىن.
ءبىراق اتقا مىنگەنىڭنەن نە پايدا،
جۇرەگىڭدە قالعىپ جاتسا ەرلىگىڭ.
ا - ا - ا
بوزبالا،
قاناتىڭدى تالدىرما،
الاي - تۇلەي جاڭبىردا،
تىزگىنىڭدى بەرىپ قويما تاعدىرعا،
قۋانىشىم.
جان - تانىڭمەن ءبىر ادامدى سۇيمەگەنىڭ ءۇشىن،
سۇيە الماعانىڭ ءۇشىن
تابيعاتتىڭ الدىندا كىنالىسىڭ
ماتىنمەن جۇمىس:
بەرىلگەن ءماتىندى ءمۇعالىم ۇلكەن ىقىلاسپەن وقۋدى ۇسىنادى. تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن اشاتىن سۇراقتار ارقىلى وقۋشىلار ماتىندەگى نەگىزگى ويدى جيناقتاپ، ولاردىڭ قۇندىلىقتى ءمانىن ءوز پىكىرىمەن پايىمدايدى. وقۋشىلار جىگەر تۋرالى ءوز ويلارىن ايتىپ، اڭىز اڭگىمەدەگى اركىمنىڭ ءوز ىسىنە لايىق كۇش يەسى ەكەندىگىنە نازار اۋدارادى. ەڭ باستىسى دۇنيەدەگى ەڭ كۇشتىنىڭ ادام ەكەندىگىن تۇسىنەدى. ءماتىندى ۇيدە قايتالاپ وقۋدى تاپسىرادى.
كۇش قايدان كەلەدى؟
اۆتور: مال قاراي شىققان ءبىر بالا جۋان ءدوڭنىڭ ەتەگىندەگى سازدىڭ قارا باتپاعىنا باتىپ جاتقان تايىنشانى كورەدى دە، جۇگىرىپ قاسىنا بارادى. سۇيمەلەپ شىعارىپ العىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق قوزعالتۋعا شاماسى جەتپەدى. بالانىڭ بۇل ءىسىن اعاشتا قوناقتاپ وتىرعان ءبىر قۇزعىن كورىپ تۇرعان ەدى.
بالا: جويقىن كۇشىم بولار ما ەدى، شىركىن! دۇنيەدەگى ناعىز كۇشتى كىم ەكەن؟.. كۇشتى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك سوندا؟
قۇزعىن: كۇللى الەمگە جارىق سەۋىپ، توبەسىنەن قاراپ، باقىلاپ تۇرعان كۇننەن كۇشتى كىم بولۋشى ەدى.
بالا: ەي، وتتى كۇن!.. سەن ايتشى، اسقان كۇشتى ەكەنىڭ راس پا؟..
كۇن: جوق، ولاي ەمەس، مەنەن دە كۇشتى بار.
بالا: سەنەن دە كۇشتى كىم ول؟
كۇن: اسپاندى كەزگەن اناۋ كوكالا بۇلتتار مەنەن كۇشتى، سىرعىپ كەلىپ، بەتىمدى جاۋىپ كولەگەيلەسە، ءارى قاراي قوزعالتىپ جىبەرۋگە شامام جەتپەيدى. ولار مەنەن دە قايراتتى، جىگەرلى - اۋ دەيمىن.
بالا: و، جوڭكىگەن بۇلتتار، ايتىڭدارشى، راسىندا دا سەندەر كۇشتىسىڭدەر مە؟
بۇلت: ەگەر ءبىز كۇشتى بولساق، ورەكپى سوققان جەلدىڭ قالاي بولسا سولاي ايداعانىنا كونبەس ەدىك قوي. بىزدەن جەل كۇشتى. ونىڭ ءوز ەركى وزىندە. نە ىستەيمىن دەسە دە ءوزى بىلەدى.
بالا: و، ارىنى قاتتى ەركە جەل، ايتشى، سەن كۇشتى ەكەنسىڭ عوي، بويىڭا سول كۇشتى ءقايتىپ جينايسىڭ؟.. وعان سەنىڭ جىگەرىڭ جەتە مە؟
جەل: مەندە قايداعى كۇش؟.. ناعىز كۇشتىنى بىلگىڭ كەلسە – اسقار تاۋعا بار. ول ءومىرى ماعان جول بەرگەن ەمەس.
بالا: و، قۇدىرەتتى تاۋ، قالاي، ءقايتىپ كۇش جيناعانىڭدى ايتشى!..
تاۋ: سەن، بالا، ناعىز مىقتىعا جولىعىپ، بويىڭا كۇش جيناۋدىڭ ءتاسىلىن بىلگىڭ كەلسە، قۇمىرسقاعا بار. ودان اسقان كۇشتى، جىگەرلى ەشكىم جوق. مەنىڭ مىناۋ الپامساداي دەنەمدى ۇڭگىپ، ۇيا سالىپ الادى. سوعان قارسىلىق كورسەتۋگە مەندە شاما جوق.
اۆتور: بالا جالپاق بەتكەيدى جاپقان قالىڭ اعاشتاردىڭ اراسىنداعى ءۇي ورنىنداي اشىق الاڭقايعا سالىنعان قۇمىرسقا يلەۋىن ىزدەپ تاۋىپ الادى. ىشكە كىرىپ – شىعىپ، ءدان تاسىپ جۇرگەن قۇمىرسقالار قۇج - قۇج قاينايدى.
بالا: سۇيكىمدى قۇمىرسقالار، سەندەر شىنىمەن كۇشتىسىڭدەر مە؟..
قۇمىرسقالار: يا، ءبىز كۇشتىمىز!..
بالا: ولاي بولسا ايتشى، بويلارىڭا كۇشتى ءقايتىپ جينايسىڭدار؟
قۇمىرسقالار: ونىڭ ساعان نە كەرەگى با؟
بالا: مەنىڭ دە بويىما كۇش جيناپ، مىقتى بولعىم كەلەدى...
قۇمىرسقا: تالابىڭ تاۋداي ەكەن، شەگىنبە!.. ول ءۇشىن الدىمەن ءوزىڭدى سوعان ازىرلە، ويىڭدى بەكىت.
بالا: قالاي، ءقايتىپ؟ نە ىستەۋىم كەرەك؟
قۇمىرسقا: ساناڭنان جالقاۋلىقتى قۋىپ شىق تا، ويىڭدى ماقساتىڭا باعىندىر. بۇلاي ىستەۋگە ەرىك - كۇشىڭ جەتە مە؟
بالا: ماقسات ەتكەن سوڭ، سونى ورىنداۋعا جىگەرىمدى جۇمسايمىن. سودان كەيىن ءقايتۋىم كەرەك؟
قۇمىرسقا: كۇنىنە ءۇش مەزگىل - تاڭەرتەڭ، تۇستە جانە كەشكىسىن ۇزبەي قيمىل - قوزعالىس جاساپ وتىرۋعا داعدىلان. ۋاقىتتى بوس وتكىزبە. كۇن سايىن ءبىر جۇمىس تىندىر. قانداي شارۋا ىستەسەڭ دە ويلانىپ، ساناڭمەن ساناسىپ، پايىمداپ اتقار. ەشقاشان اسىعىپ، اپتىقپا، جىگەرىڭدى جاسىتپا. سوندا بىرتە - بىرتە اقىلىڭ تولىعادى، بويىڭداعى كۇش - قۋاتىڭ مولىعادى. ءسويتىپ، تۇلا بويىڭا كۇشتىڭ ورنىعۋىنا جاعداي جاسالادى. سول جينالعان كۇشتى تىنىمسىز قيمىل - قوزعالىس جاساۋ ارقىلى ۇدايى ۇستەمەلەپ وتىراسىڭ.
اۆتور: بالا سولاي ىستەۋگە بەكىنىپ، ءوزىنىڭ ويىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسەدى. بويىنا كۇش جيناۋ ءۇشىن قۇلشىنىپ، الگى قۇمىرسقا ايتقان شارتتاردى ورىنداي ءجۇرىپ ءۇي شارۋاسىنا قارايلاسادى. ءوز ىقتيارىمەن اكە - شەشەسىنە قولقابىس بەرە باستايدى. مال قايىرادى، ءشوپ شابادى، ەگىن ورادى. وسىلايشا بالانىڭ بىرتە - بىرتە قابىرعاسى قاتايادى. وسىدان كەيىن بالا: “كۇش – ادامنىڭ بويىنا ۇزدىكسىز قيمىل جاساۋ ارقىلى جيناقتالادى ەكەن - اۋ...”دەگەن وي تۇيەدى. ءسويتىپ، ادام بويىنا كۇشتىڭ قالاي پايدا بولاتىنىن ۇعىپ، مۇراتىنا جەتەدى.
• نەلىكتەن ادام بارىنەن كۇشتى دەپ ويلايسىڭدار؟
• بالاعا وزدەرىڭ قانداي اقىل قوسار ەدىڭدەر؟
جۇرەكتەن جۇرەككە:
جاسىمايتىن جاستىق جىگەر
جاسىمايتىن، جاستىق جىگەر ءور نەتكەن،
ءجۇزىپ كەلەم، قۇلاشىمدى سەرمەپ كەڭ.
ماحامبەتتىڭ ادىرناسىن موڭىرەتكەن.
وندا جاتىر مەنىڭ بالا ارمانىم،
ارمانداعان اسقار تاۋدىڭ زاڭعارىن.
بىلەسىڭ عوي ايتقانىڭا كونبەيتىن،
ءار جۇرەكتە وزىنە ءتان زاڭ بارىن.
You Might Also Like
