شارتتى ولشەۋىشتىڭ كومەگىمەن ۇزىندىقتى ولشەۋ
اقتوبە قالاسى
№20 ديدار بالاباقشاسىنىڭ 1 ساناتتى تاربيەشىسى
مۋكاتوۆا جانىلسىن بەسپاي قىزى
ءبىلىم سالاسى: تانىم
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ - ءىس - ارەكەتى: ماتەماتيكا ( ق. م. ۇ. ق )
تاقىرىبى: « شارتتى ولشەۋىشتىڭ كومەگىمەن ۇزىندىقتى ولشەۋ»
ماقساتى: شارتتى ولشەۋىشتەردىڭ كومەگىمەن ۇزىندىقتى ولشەۋ تۋرالى بالالاردىڭ تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ؛ كوكتەمنىڭ العاشقى ايىمەن تانىستىرۋ؛ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
كورنەكى قۇرالدار:
1) ايسۇلۋ مەن ءىلياس بەينەلەنگەن سۋرەت؛
2) ءجىپ نەمەسە لەنتا 4 تال ( ۇزىندىقتارى – 2م، 180سم، 110سم، 110سم)؛
3) ويىنشىقتار. ماشينا جانە قۋىرشاق؛
4) 2 قاعاز ۇشاق؛
5) تەكشە، سيليندر؛
6) ۇلكەن جانە كىشى گۇلدەر بەينەلەنگەن سۋرەتتەر؛
7) ەكى جاعى دا تور كوزدەرگە بولىنگەن جالاۋشالار ( 5 ۇلكەن، 10 كىشكەنتاي)؛
8) ۇلكەن، كىشى دوڭگەلەكتەر.
ساباقتىڭ بارىسى
1. بالالار كىلەم ۇستىندە جارتى شەڭبەر بولىپ وتىرادى. ورتاداعى كەڭىستىكتەگى ءسيليندردىڭ جان – جاعىنا ۇزىن لەنتالار قويىلادى. ءبىر لەنتا ماشينانىڭ الدىنان، ەكىنشىسى قۋىرشاقتىڭ ارتىنان وتەدى. ءار لەنتانىڭ ۇشىندا ۇزىندىعى 20سم ۇشاق قويىلعان.
- ءىلياس پەن ايسۇلۋ ۇشاقتارىن ۇشىردى. ولار كىمنىڭ ۇشاعى الىسقا ۇشاتىنىن بىلگىسى كەلدى. ولار باعانانىڭ (ستولبيك) الدىندا تۇردى، ونىڭ ءپىشىمى نەگە ۇقسايدى؟ (سيليندرگە). بالالار ۇشاقتارىن ءار جاققا جىبەردى.
- بالالاردىڭ قايسىسى ۇشاعىن قاي باعىتقا جىبەردى؟ ول قالاي ۇشتى؟
( سول جاققا – وڭ جاققا؛ الدىندا – ارتىندا.
- كىمنىڭ ۇشاعى الىسقا ۇشقانىن قالاي بىلەمىز؟
بالالار ءوز ويلارىن ايتادى. ولار ايتقان تاسىلدەردىڭ ءبىرى تاڭدالىپ، ۇشاقتىڭ قاشىقتىعى ولشەنەدى.
ءبىرىنشى ءتاسىل: ادىم ارقىلى ولشەۋ.
تاربيەشى ءار اتتاعان سايىن ءبىر دوڭگەلەك قويادى. سودان كەيىن دوڭگەلەكتەردى ساناۋ ارقىلى، قايسىسىنىڭ الىسقا ۇشقانىن انىقتايدى.
ەكىنشى ءتاسىل: ارا قاشىقتىقتى ۇشاقپەن ولشەۋ.
ولشەۋدى باستاماس بۇرىن تاربيەشى ۇشاقتاردىڭ ۇزىندىعىن ولشەپ، ولاردىڭ ۇزىندىقتارىنىڭ بىردەي ەكەنىنە بالالاردىڭ كوزىن جەتكىزەدى. سودان سوڭ ۇشاقتى لەنتانىڭ ۇستىنە قويىپ، ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ۇزىندىققا ۇشاقتىڭ نەشە رەت سياتىنىن ولشەيدى.
ەكى تاسىلمەن دە ولشەپ بىتكەننەن كەيىن بالالار ءبىرىنشى، ەكىنشى جاعدايدا دا ءىلياستىڭ ۇشاعىنىڭ قاشىقتىعى ايسۇلۋدىڭ ۇشاعىنىڭ قاشىقتىعىنان ارتىق بولعانىن ايتادى.
تاربيەشى بالالاردى « شارتتى ولشەۋىش» دەگەن تۇسىنىكپەن تانىستىرادى.
- ءبىز قاي ۇشاقتىڭ الىسقا ۇشقانىن انىقتاۋ ءۇشىن قانداي شارتتى ولشەۋىشتەردى قولداندىق؟ ( ادىم، ۇشاقتار).
2. تاربيەشى بەلگىلى ءبىر ارا قاشىقتىقتا سيليندرمەن تەكشەنى قويادى. بالالاردىڭ بىرىنەن سيليندردەن تەكشەگە دەيىن ارا قاشىقتىقتى ادىممەن ولشەۋدى سۇرايدى.
بالا ءار ادىم اتتاعان سايىن ەدەنگە كىشكەنتاي دوڭگەلەكتى قويىپ وتىرۋ ارقىلى ولشەيدى. سودان سوڭ تاربيەشى وسى ارا قاشىقتىقتى ءوزىنىڭ ادىمىمەن ولشەپ، ۇلكەن دوڭگەلەكتى قويىپ وتىرادى. بالالار دوڭگەلەكتەردى ساناپ سالىستىرادى.
- ەكى جاعدايدا دا بىردەي شارتتى ولشەۋشى – ادىمداۋدى قولداندىق. نەگە
بالانىڭ ادىمىنىڭ سانى كوپ، ال مەنىڭ ادىمىمنىڭ سانى از بولدى؟
بالالار ەرەسەكتەردىڭ ادىمى ۇلكەن، بالالاردىڭ ادىمى كىشى ەكەندىگىن اڭعارادى. تاربيەشى شارتتى ولشەۋىشتىڭ مولشەرى بىردەي بولۋ كەرەكتىگىنە بالالاردىڭ نازارىن اۋدارادى. تاربيەشى ءوزىنىڭ دوڭگەلەكتەرىن الىپ تاستايدى دا، تاعى ءبىر بالاعا وسى ارا قاشىقتىقتى ادىمداپ، ءار ادىمىنا دوڭگەلەكتى قويىپ وتىرۋىن سۇرايدى. ول بالانىڭ ادىمى الدىنعى بالانىڭ ادىمىمەن بىردەي بولۋى كەرەك. سودان كەيىن ناتيجەلەر سالىستىرىلادى.
3. كوكتەم تۋرالى ولەڭ وقىتىلادى نەمەسە جۇمباق جاسىرىلادى.
- ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- سەندەر قالاي بىلدىڭدەر؟
- كوكتەمنىڭ ءبىرىنشى ايى قالاي اتالادى؟
- ناۋرىز ايىندا بالالار قانداي مەرەكەلەرگە دايىندالادى؟
- ءىلياس پەن ايسۇلۋ دا 8 ناۋرىز انالار مەرەكەسىنە دايىندالماق بولدى. ولار بولمەنى گۇلدەرمەن بەزەندىردى.
گۇلدەر بەينەلەنگەن 2 سۋرەتتى كورسەتۋ. ءبىر سۋرەتتە 9 ۇلكەن گۇل، ال ەكىنشىسىندە 10 كىشى گۇل بەينەلەنگەن.
- ۇلكەن گۇلدەردى ءىلياس، كىشى گۇلدەردى ايسۇلۋ دايىندادى. كىم كوپ گۇل
جاسادى؟
ادەتتە بالالار قاي سۋرەتتە ۇلكەن گۇلدەر بەينەلەنسە، سوندا ارتىق، كىشى گۇلدەر بەينەلەنگەن سۋرەتتى كەم دەپ سانايدى. كەيبىر بالالار ساناي باستايدى. تاربيەشى بالالاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭدايدى.
- كىمنىڭ جاۋابى دۇرىس ەكەنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟
تاربيەشى تاقتاعا كەزەكپەن ەكى بالانى شاقىرادى. ءارقايسىسىنىڭ ءوزىنىڭ قولىنداعى سۋرەتتەگى گۇلدەردى ساناپ، قورىتىندى ساندى اتايدى. ساناپ بولعاننان كەيىن بالالار دۇرىس جاۋاپتى ايتادى.
- قاي سان ارتىق: 9 نەمەسە 10؟
تاربيەشى زاتتىڭ سانىنىڭ ونىڭ كولەمىنە بايلانىستى ەمەس ەكەندىگىنە كوزدەرىن جەتكىزەدى.
4. سەرگىتۋ ءساتى.
بالالار ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىر – بىرىنە قاراما - قارسى تۇرادى. ۇل بالالار – ءبىر توپتا، قىز بالالار – ەكىنشى توپتا.
- قاي توپتا بالالار ارتىق؟
- توپتاعى بالالاردىڭ سانى ولاردىڭ بويىنا قاتىستى ما؟
5. – ايسۇلۋ مەن ءىلياس بىزگە توپ بولمەسىن بەزەندىرۋ ءۇشىن جالاۋشالار سىيلاماقشى.
تاربيەشى قىسقا ءجىپ پەن ۇلكەن جالاۋشالاردى الادى. ەكى بالا ءجىپتى ۇستايدى دا، ال ءۇشىنشىسى ۇلكەن جالاۋشالاردى ىلەدى. بالالار جىپكە نەشە ۇلكەن جالاۋشا سىيعانىن سانايدى(5). سودان سوڭ الدىڭعى جىپپەن بىردەي ۇزىندىقتاعى جىپكە كىشى جالاۋشالار ىلىنەدى (10).
- نەگە ۇزىندىعى بىردەي جىپكە ىلگەن جالاۋشالار سانى ءار ءتۇرلى بولدى؟
تاربيەشى شارتتى ولشەۋىش كىشى بولسا، ۇزىندىققا ارتىق سىياتىنىن، شارتتى ولشەۋىش ۇلكەن بولسا، ۇزىندىققا از سىياتىنىنا بالالاردىڭ نازارىن اۋدارادى.
6. ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
- شارتتى ولشەۋىشتەردىڭ كومەگىمەن نە ىستەۋگە بولادى؟
- ساننىڭ شارتتى ولشەۋىشتىڭ مولشەرىنە بايلانىسى بار ما؟ وسى بايلانىستى اتا.
- ساننىڭ زاتتىڭ كولەمىنە بايلانىسى بار ما؟ ونى ءبىز قانداي مىسالدار ارقىلى تەكسەردىك؟
- كوكتەمنىڭ ءبىرىنشى ايىن اتا.
№20 ديدار بالاباقشاسىنىڭ 1 ساناتتى تاربيەشىسى
مۋكاتوۆا جانىلسىن بەسپاي قىزى
ءبىلىم سالاسى: تانىم
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ - ءىس - ارەكەتى: ماتەماتيكا ( ق. م. ۇ. ق )
تاقىرىبى: « شارتتى ولشەۋىشتىڭ كومەگىمەن ۇزىندىقتى ولشەۋ»
ماقساتى: شارتتى ولشەۋىشتەردىڭ كومەگىمەن ۇزىندىقتى ولشەۋ تۋرالى بالالاردىڭ تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ؛ كوكتەمنىڭ العاشقى ايىمەن تانىستىرۋ؛ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
كورنەكى قۇرالدار:
1) ايسۇلۋ مەن ءىلياس بەينەلەنگەن سۋرەت؛
2) ءجىپ نەمەسە لەنتا 4 تال ( ۇزىندىقتارى – 2م، 180سم، 110سم، 110سم)؛
3) ويىنشىقتار. ماشينا جانە قۋىرشاق؛
4) 2 قاعاز ۇشاق؛
5) تەكشە، سيليندر؛
6) ۇلكەن جانە كىشى گۇلدەر بەينەلەنگەن سۋرەتتەر؛
7) ەكى جاعى دا تور كوزدەرگە بولىنگەن جالاۋشالار ( 5 ۇلكەن، 10 كىشكەنتاي)؛
8) ۇلكەن، كىشى دوڭگەلەكتەر.
ساباقتىڭ بارىسى
1. بالالار كىلەم ۇستىندە جارتى شەڭبەر بولىپ وتىرادى. ورتاداعى كەڭىستىكتەگى ءسيليندردىڭ جان – جاعىنا ۇزىن لەنتالار قويىلادى. ءبىر لەنتا ماشينانىڭ الدىنان، ەكىنشىسى قۋىرشاقتىڭ ارتىنان وتەدى. ءار لەنتانىڭ ۇشىندا ۇزىندىعى 20سم ۇشاق قويىلعان.
- ءىلياس پەن ايسۇلۋ ۇشاقتارىن ۇشىردى. ولار كىمنىڭ ۇشاعى الىسقا ۇشاتىنىن بىلگىسى كەلدى. ولار باعانانىڭ (ستولبيك) الدىندا تۇردى، ونىڭ ءپىشىمى نەگە ۇقسايدى؟ (سيليندرگە). بالالار ۇشاقتارىن ءار جاققا جىبەردى.
- بالالاردىڭ قايسىسى ۇشاعىن قاي باعىتقا جىبەردى؟ ول قالاي ۇشتى؟
( سول جاققا – وڭ جاققا؛ الدىندا – ارتىندا.
- كىمنىڭ ۇشاعى الىسقا ۇشقانىن قالاي بىلەمىز؟
بالالار ءوز ويلارىن ايتادى. ولار ايتقان تاسىلدەردىڭ ءبىرى تاڭدالىپ، ۇشاقتىڭ قاشىقتىعى ولشەنەدى.
ءبىرىنشى ءتاسىل: ادىم ارقىلى ولشەۋ.
تاربيەشى ءار اتتاعان سايىن ءبىر دوڭگەلەك قويادى. سودان كەيىن دوڭگەلەكتەردى ساناۋ ارقىلى، قايسىسىنىڭ الىسقا ۇشقانىن انىقتايدى.
ەكىنشى ءتاسىل: ارا قاشىقتىقتى ۇشاقپەن ولشەۋ.
ولشەۋدى باستاماس بۇرىن تاربيەشى ۇشاقتاردىڭ ۇزىندىعىن ولشەپ، ولاردىڭ ۇزىندىقتارىنىڭ بىردەي ەكەنىنە بالالاردىڭ كوزىن جەتكىزەدى. سودان سوڭ ۇشاقتى لەنتانىڭ ۇستىنە قويىپ، ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ۇزىندىققا ۇشاقتىڭ نەشە رەت سياتىنىن ولشەيدى.
ەكى تاسىلمەن دە ولشەپ بىتكەننەن كەيىن بالالار ءبىرىنشى، ەكىنشى جاعدايدا دا ءىلياستىڭ ۇشاعىنىڭ قاشىقتىعى ايسۇلۋدىڭ ۇشاعىنىڭ قاشىقتىعىنان ارتىق بولعانىن ايتادى.
تاربيەشى بالالاردى « شارتتى ولشەۋىش» دەگەن تۇسىنىكپەن تانىستىرادى.
- ءبىز قاي ۇشاقتىڭ الىسقا ۇشقانىن انىقتاۋ ءۇشىن قانداي شارتتى ولشەۋىشتەردى قولداندىق؟ ( ادىم، ۇشاقتار).
2. تاربيەشى بەلگىلى ءبىر ارا قاشىقتىقتا سيليندرمەن تەكشەنى قويادى. بالالاردىڭ بىرىنەن سيليندردەن تەكشەگە دەيىن ارا قاشىقتىقتى ادىممەن ولشەۋدى سۇرايدى.
بالا ءار ادىم اتتاعان سايىن ەدەنگە كىشكەنتاي دوڭگەلەكتى قويىپ وتىرۋ ارقىلى ولشەيدى. سودان سوڭ تاربيەشى وسى ارا قاشىقتىقتى ءوزىنىڭ ادىمىمەن ولشەپ، ۇلكەن دوڭگەلەكتى قويىپ وتىرادى. بالالار دوڭگەلەكتەردى ساناپ سالىستىرادى.
- ەكى جاعدايدا دا بىردەي شارتتى ولشەۋشى – ادىمداۋدى قولداندىق. نەگە
بالانىڭ ادىمىنىڭ سانى كوپ، ال مەنىڭ ادىمىمنىڭ سانى از بولدى؟
بالالار ەرەسەكتەردىڭ ادىمى ۇلكەن، بالالاردىڭ ادىمى كىشى ەكەندىگىن اڭعارادى. تاربيەشى شارتتى ولشەۋىشتىڭ مولشەرى بىردەي بولۋ كەرەكتىگىنە بالالاردىڭ نازارىن اۋدارادى. تاربيەشى ءوزىنىڭ دوڭگەلەكتەرىن الىپ تاستايدى دا، تاعى ءبىر بالاعا وسى ارا قاشىقتىقتى ادىمداپ، ءار ادىمىنا دوڭگەلەكتى قويىپ وتىرۋىن سۇرايدى. ول بالانىڭ ادىمى الدىنعى بالانىڭ ادىمىمەن بىردەي بولۋى كەرەك. سودان كەيىن ناتيجەلەر سالىستىرىلادى.
3. كوكتەم تۋرالى ولەڭ وقىتىلادى نەمەسە جۇمباق جاسىرىلادى.
- ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- سەندەر قالاي بىلدىڭدەر؟
- كوكتەمنىڭ ءبىرىنشى ايى قالاي اتالادى؟
- ناۋرىز ايىندا بالالار قانداي مەرەكەلەرگە دايىندالادى؟
- ءىلياس پەن ايسۇلۋ دا 8 ناۋرىز انالار مەرەكەسىنە دايىندالماق بولدى. ولار بولمەنى گۇلدەرمەن بەزەندىردى.
گۇلدەر بەينەلەنگەن 2 سۋرەتتى كورسەتۋ. ءبىر سۋرەتتە 9 ۇلكەن گۇل، ال ەكىنشىسىندە 10 كىشى گۇل بەينەلەنگەن.
- ۇلكەن گۇلدەردى ءىلياس، كىشى گۇلدەردى ايسۇلۋ دايىندادى. كىم كوپ گۇل
جاسادى؟
ادەتتە بالالار قاي سۋرەتتە ۇلكەن گۇلدەر بەينەلەنسە، سوندا ارتىق، كىشى گۇلدەر بەينەلەنگەن سۋرەتتى كەم دەپ سانايدى. كەيبىر بالالار ساناي باستايدى. تاربيەشى بالالاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭدايدى.
- كىمنىڭ جاۋابى دۇرىس ەكەنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟
تاربيەشى تاقتاعا كەزەكپەن ەكى بالانى شاقىرادى. ءارقايسىسىنىڭ ءوزىنىڭ قولىنداعى سۋرەتتەگى گۇلدەردى ساناپ، قورىتىندى ساندى اتايدى. ساناپ بولعاننان كەيىن بالالار دۇرىس جاۋاپتى ايتادى.
- قاي سان ارتىق: 9 نەمەسە 10؟
تاربيەشى زاتتىڭ سانىنىڭ ونىڭ كولەمىنە بايلانىستى ەمەس ەكەندىگىنە كوزدەرىن جەتكىزەدى.
4. سەرگىتۋ ءساتى.
بالالار ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىر – بىرىنە قاراما - قارسى تۇرادى. ۇل بالالار – ءبىر توپتا، قىز بالالار – ەكىنشى توپتا.
- قاي توپتا بالالار ارتىق؟
- توپتاعى بالالاردىڭ سانى ولاردىڭ بويىنا قاتىستى ما؟
5. – ايسۇلۋ مەن ءىلياس بىزگە توپ بولمەسىن بەزەندىرۋ ءۇشىن جالاۋشالار سىيلاماقشى.
تاربيەشى قىسقا ءجىپ پەن ۇلكەن جالاۋشالاردى الادى. ەكى بالا ءجىپتى ۇستايدى دا، ال ءۇشىنشىسى ۇلكەن جالاۋشالاردى ىلەدى. بالالار جىپكە نەشە ۇلكەن جالاۋشا سىيعانىن سانايدى(5). سودان سوڭ الدىڭعى جىپپەن بىردەي ۇزىندىقتاعى جىپكە كىشى جالاۋشالار ىلىنەدى (10).
- نەگە ۇزىندىعى بىردەي جىپكە ىلگەن جالاۋشالار سانى ءار ءتۇرلى بولدى؟
تاربيەشى شارتتى ولشەۋىش كىشى بولسا، ۇزىندىققا ارتىق سىياتىنىن، شارتتى ولشەۋىش ۇلكەن بولسا، ۇزىندىققا از سىياتىنىنا بالالاردىڭ نازارىن اۋدارادى.
6. ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
- شارتتى ولشەۋىشتەردىڭ كومەگىمەن نە ىستەۋگە بولادى؟
- ساننىڭ شارتتى ولشەۋىشتىڭ مولشەرىنە بايلانىسى بار ما؟ وسى بايلانىستى اتا.
- ساننىڭ زاتتىڭ كولەمىنە بايلانىسى بار ما؟ ونى ءبىز قانداي مىسالدار ارقىلى تەكسەردىك؟
- كوكتەمنىڭ ءبىرىنشى ايىن اتا.
You Might Also Like
-
№20 ديدار بالاباقشاسىنىڭ 1 ساناتتى تاربيەشىسى
