شەڭبەردىڭ ۇزىندىعى. دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى. شار.
جانسەن كەرەيەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
جانباۋوۆا مارۋان ساكەنوۆنا
5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شەڭبەردىڭ ۇزىندىعى. دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى. شار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: شەڭبەر ۇزىندىعى، دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى، شار، سفەرا تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ؛
تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ەڭبەك سۇيگىشتىككە، ساۋاتتىلىققا جانە سالىستىرا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: لوگيكالىق ويلاۋىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن، تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكا جۇزىندە قولدانا ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، گلوبۋس، دوپ، شارلار، فورمۋلا جازىلعان پلاكاتتار، سىزعىش، ءجىپ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: ەسەپتەر شىعارۋدا شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن تابادى، دوڭگەلەكتىڭ اۋدانىنىڭ فورمۋلاسىن پايدالانا الادى.
ساباقتىڭ مازمۇنى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، ساباققا قاجەتتى قۇرالداردى دايىنداتۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق. «لوگيكالىق سۇراقتار».
1. ءبىر اياعىمەن تۇرعان اتەش سالماعى 2 كگ. ول ەكى اياعىمەن تۇرعاندا سالماعى قانشا كگ؟
2. دايىنداۋعا بولادى، ءبىراق جەۋگە بولمايدى، ول نە؟
3. 5 وقۋشى كەزدەسىپ سالەمدەستى، نەشە رەت سالەمدەسۋلەر ورىندالادى؟
4. قالايشا جۇمىرتقا 3 مەترگە ۇشىپ جارىلماۋى مۇمكىن؟
«موزايكا» ستراتەگياسى بويىنشا توپقا ءبولىپ، توپتىڭ اتىن قۇراستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: «ميعا شابۋىل» ستراتەگياسى بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. قاتىناس دەگەنىمىز نە؟
2. پروپورسيا دەگەنىمىز نە؟
3. پروپورسيانىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىن ايت؟
4. قانداي شامالاردى تۋرا پروپورسيونال شامالار دەپ اتايدى؟
5. قانداي شامالاردى كەرى پروپورسيونال شامالار دەپ اتايدى؟
6. ماسشتاب دەگەنىمىز نە؟
7. شەڭبەر دەگەنىمىز نە؟
8. دوڭگەلەك دەگەنىمىز نە؟
9. شەڭبەردىڭ راديۋسى دەگەنىمىز نە؟
10. شەڭبەردىڭ ديامەترى دەگەنىمىز نە؟
11. ديامەتر راديۋستان نەشە ەسە ۇزىن؟
3) جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ
پراكتيكالىق تاپسىرما
1. بەرىلگەن زاتتىڭ جيەگىن جىپپەن اينالدىرىپ ورا.
2. ءجىپتىڭ ۇزىندىعىن سىزعىشپەن ولشە.
3. شابلوننىڭ ديامەترىن سىزعىشپەن ولشە.
4. شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن ونىڭ ديامەترىنىڭ ۇزىندىعىنا بولىڭدەر. وقۋشىلاردىڭ شىعارعان ءبولىندىسى بىردەي بولادى. كەز كەلگەن دوڭگەلەكتىڭ شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعىنىڭ ونىڭ ديامەترىنىڭ ۇزىندىعىنا قاتىناسى تۇراقتى شاما. ونى گرەكتىڭ π - ارپىمەن بەلگىلەيمىز.
π – سانى شەكتەۋسىز وندىق بولشەك.
ەسەپتەۋلەردە ءمانى الىنادى = π بۇدان س = π • D
ەگەر D = 2 R وندا س = 2 π R
شەبەردىڭ ۇزىندىعى π سانى مەن شەڭبەردىڭ ديامەترىنىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
شەڭبەردىڭ ۇزىندىعى مەن دوڭگەلەكتىڭ اۋدانىن انىقتاعاندا π – سانى ماڭىزدى جانە وتە قاجەت. بۇل ساندى ەجەلگى گرەك ماتەماتيگى پيفاگور اشقان بولاتىن. ول شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن ونىڭ ديامەترىنەن قانشا ەسە ۇلكەن ەكەندىگىن كورسەتەدى:
شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن ولشەپ تابۋعا بولادى.
1 ەسەپ: D = 10 سم. س -؟ س = π • D
س = π • D =3، 14 •10 = 31، 4 (سم) جاۋابى: 31، 4 سم.
2 ەسەپ: R =15 سم. س -؟ س = 2 π • R
س = 2 • 3، 14 • 15 = 94، 2 (م) جاۋابى: 94، 2 م.
دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى
كوپتەگەن زەرتتەۋلەردىڭ كومەگىمەن دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى قابىرعاسى دوڭگەلەكتىڭ راديۋسىنداي كۆادراتتىڭ اۋدانىنان π - ەسە ارتىق ەكەنى دالەلدەنگەن.
S = π R2 دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى ونىڭ راديۋسىنىڭ كۆادراتى مەن π – ءدىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
3 ەسەپ: بەرىلگەنى: R = 5 سم. شەشۋى: S = π R2
تابۋ كەرەك؛ S -؟
S = 3، 14 • 5 2 = 3، 14 • 25 = 78، 5 م2. ج: 78، 5 م 2
شار: گلوبۋس، ويىن دوبى، يادرو ت. ب. شار دەپ اتالاتىن فيگۋرا. شاردىڭ بەتى سفەرا دەپ اتالادى. «سفەرا» گرەك ءسوزى. قازاقشا «دوپ» دەگەندى بىلدىرەدى. شاردىڭ سەنترى ارقىلى ءوتىپ، سفەرانىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى شاردىڭ (سفەرانىڭ) ديامەترى دەپ اتالادى. شاردىڭ قيماسى دوڭگەلەك بولادى. سفەرانى جازىقتىقپەن قيعانداعى قيماسى شەڭبەر بولادى. جەر شار تارىزدەس.
4. وقۋلىقپەن جۇمىس.
№1. R=4 R=3 R=5
س=2*3، 14*4=6، 28*4=25، 12 س=2*3، 14*3=18، 84س س=2*3، 14*5=31، 4(م)
№162
ءراديۋسى 10 سم، 20 دم، 1 م شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن تابىڭدار
№163
ساعاتتىڭ مينۋتتىق ءتىلىنىڭ ۇشى 1 ساعاتتا ۇزىندىعى 31، 4 سم شەڭبەر سىزادى.
ساعاتتىڭ مينۋتتىق ءتىلىنىڭ ۇزىندىعى نەشە سانتيمەتر؟
№168. امالداردى ورىنداڭدار.
100 - 6، 72: 5، 6 - 41، 4∙2=
(13، 67 - 9، 99): 2، 3+6، 05∙4=
№169
ۆەلوسيپەد دوڭعالاعىنىڭ ديامەترى 60سم. ۆەلوسيپەد دوڭعالاعى 5 اينالىم جاساعاندا قانشا جەرگە بارادى؟
№170
1) شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 84 سم دوڭعالاق 35 اينالىم جاساعاندا باراتىن قاشىقتىقتى ءوتىپ شىعۋ ءۇشىن شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 98 سم دوڭعالاق نەشە اينالىم جاسايدى؟
№170
1) شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 84 سم دوڭعالاق 40 اينالىم جاساعاندا باراتىن قاشىقتىقتى ءوتىپ شىعۋ ءۇشىن شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 98 سم دوڭعالاق نەشە اينالىم جاسايدى؟
5. بوي سەرگىتۋ ءساتى.
6. «سۇراقتار شەڭبەرى» ستراتەگياسى. وقۋشىلار «سۇراقتار شەڭبەرى» پاراعىنا ءبىر ەسەپ جازىپ، كەلەسى توپقا بەرەدى. ول توپ جاۋابىن ايتادى.
7. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ
1. π – سانى نەگە تەڭ.
2. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ فورمۋلاسى.
3. دوڭگەلەكتىڭ اۋدانىنىڭ فورمۋلاسى.
4. شارعا مىسال كەلتىر
5. سفەراعا مىسال كەلتىر.
6. شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن قانداي ارىپپەن بەلگىلەيمىز.
7. راديۋس دەگەنىمىز نە؟
8. ديامەتر نەشە راديۋسقا تەڭ؟
9. شار، سفەراعا مىسال كەلتىر.
8. «بەس ساۋساق» رەفلەكسياسى.
9. باعالاۋ. توپتىق باعالاۋ.
10. ۇيگە تاپسىرما: № 164. № 176.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
جانباۋوۆا مارۋان ساكەنوۆنا
5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شەڭبەردىڭ ۇزىندىعى. دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى. شار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: شەڭبەر ۇزىندىعى، دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى، شار، سفەرا تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ؛
تاربيەلىك: ۇقىپتىلىققا، ەڭبەك سۇيگىشتىككە، ساۋاتتىلىققا جانە سالىستىرا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: لوگيكالىق ويلاۋىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن، تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكا جۇزىندە قولدانا ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، گلوبۋس، دوپ، شارلار، فورمۋلا جازىلعان پلاكاتتار، سىزعىش، ءجىپ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: ەسەپتەر شىعارۋدا شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن تابادى، دوڭگەلەكتىڭ اۋدانىنىڭ فورمۋلاسىن پايدالانا الادى.
ساباقتىڭ مازمۇنى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، ساباققا قاجەتتى قۇرالداردى دايىنداتۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق. «لوگيكالىق سۇراقتار».
1. ءبىر اياعىمەن تۇرعان اتەش سالماعى 2 كگ. ول ەكى اياعىمەن تۇرعاندا سالماعى قانشا كگ؟
2. دايىنداۋعا بولادى، ءبىراق جەۋگە بولمايدى، ول نە؟
3. 5 وقۋشى كەزدەسىپ سالەمدەستى، نەشە رەت سالەمدەسۋلەر ورىندالادى؟
4. قالايشا جۇمىرتقا 3 مەترگە ۇشىپ جارىلماۋى مۇمكىن؟
«موزايكا» ستراتەگياسى بويىنشا توپقا ءبولىپ، توپتىڭ اتىن قۇراستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: «ميعا شابۋىل» ستراتەگياسى بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. قاتىناس دەگەنىمىز نە؟
2. پروپورسيا دەگەنىمىز نە؟
3. پروپورسيانىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىن ايت؟
4. قانداي شامالاردى تۋرا پروپورسيونال شامالار دەپ اتايدى؟
5. قانداي شامالاردى كەرى پروپورسيونال شامالار دەپ اتايدى؟
6. ماسشتاب دەگەنىمىز نە؟
7. شەڭبەر دەگەنىمىز نە؟
8. دوڭگەلەك دەگەنىمىز نە؟
9. شەڭبەردىڭ راديۋسى دەگەنىمىز نە؟
10. شەڭبەردىڭ ديامەترى دەگەنىمىز نە؟
11. ديامەتر راديۋستان نەشە ەسە ۇزىن؟
3) جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ
پراكتيكالىق تاپسىرما
1. بەرىلگەن زاتتىڭ جيەگىن جىپپەن اينالدىرىپ ورا.
2. ءجىپتىڭ ۇزىندىعىن سىزعىشپەن ولشە.
3. شابلوننىڭ ديامەترىن سىزعىشپەن ولشە.
4. شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن ونىڭ ديامەترىنىڭ ۇزىندىعىنا بولىڭدەر. وقۋشىلاردىڭ شىعارعان ءبولىندىسى بىردەي بولادى. كەز كەلگەن دوڭگەلەكتىڭ شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعىنىڭ ونىڭ ديامەترىنىڭ ۇزىندىعىنا قاتىناسى تۇراقتى شاما. ونى گرەكتىڭ π - ارپىمەن بەلگىلەيمىز.
π – سانى شەكتەۋسىز وندىق بولشەك.
ەسەپتەۋلەردە ءمانى الىنادى = π بۇدان س = π • D
ەگەر D = 2 R وندا س = 2 π R
شەبەردىڭ ۇزىندىعى π سانى مەن شەڭبەردىڭ ديامەترىنىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
شەڭبەردىڭ ۇزىندىعى مەن دوڭگەلەكتىڭ اۋدانىن انىقتاعاندا π – سانى ماڭىزدى جانە وتە قاجەت. بۇل ساندى ەجەلگى گرەك ماتەماتيگى پيفاگور اشقان بولاتىن. ول شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن ونىڭ ديامەترىنەن قانشا ەسە ۇلكەن ەكەندىگىن كورسەتەدى:
شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن ولشەپ تابۋعا بولادى.
1 ەسەپ: D = 10 سم. س -؟ س = π • D
س = π • D =3، 14 •10 = 31، 4 (سم) جاۋابى: 31، 4 سم.
2 ەسەپ: R =15 سم. س -؟ س = 2 π • R
س = 2 • 3، 14 • 15 = 94، 2 (م) جاۋابى: 94، 2 م.
دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى
كوپتەگەن زەرتتەۋلەردىڭ كومەگىمەن دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى قابىرعاسى دوڭگەلەكتىڭ راديۋسىنداي كۆادراتتىڭ اۋدانىنان π - ەسە ارتىق ەكەنى دالەلدەنگەن.
S = π R2 دوڭگەلەكتىڭ اۋدانى ونىڭ راديۋسىنىڭ كۆادراتى مەن π – ءدىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
3 ەسەپ: بەرىلگەنى: R = 5 سم. شەشۋى: S = π R2
تابۋ كەرەك؛ S -؟
S = 3، 14 • 5 2 = 3، 14 • 25 = 78، 5 م2. ج: 78، 5 م 2
شار: گلوبۋس، ويىن دوبى، يادرو ت. ب. شار دەپ اتالاتىن فيگۋرا. شاردىڭ بەتى سفەرا دەپ اتالادى. «سفەرا» گرەك ءسوزى. قازاقشا «دوپ» دەگەندى بىلدىرەدى. شاردىڭ سەنترى ارقىلى ءوتىپ، سفەرانىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى شاردىڭ (سفەرانىڭ) ديامەترى دەپ اتالادى. شاردىڭ قيماسى دوڭگەلەك بولادى. سفەرانى جازىقتىقپەن قيعانداعى قيماسى شەڭبەر بولادى. جەر شار تارىزدەس.
4. وقۋلىقپەن جۇمىس.
№1. R=4 R=3 R=5
س=2*3، 14*4=6، 28*4=25، 12 س=2*3، 14*3=18، 84س س=2*3، 14*5=31، 4(م)
№162
ءراديۋسى 10 سم، 20 دم، 1 م شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن تابىڭدار
№163
ساعاتتىڭ مينۋتتىق ءتىلىنىڭ ۇشى 1 ساعاتتا ۇزىندىعى 31، 4 سم شەڭبەر سىزادى.
ساعاتتىڭ مينۋتتىق ءتىلىنىڭ ۇزىندىعى نەشە سانتيمەتر؟
№168. امالداردى ورىنداڭدار.
100 - 6، 72: 5، 6 - 41، 4∙2=
(13، 67 - 9، 99): 2، 3+6، 05∙4=
№169
ۆەلوسيپەد دوڭعالاعىنىڭ ديامەترى 60سم. ۆەلوسيپەد دوڭعالاعى 5 اينالىم جاساعاندا قانشا جەرگە بارادى؟
№170
1) شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 84 سم دوڭعالاق 35 اينالىم جاساعاندا باراتىن قاشىقتىقتى ءوتىپ شىعۋ ءۇشىن شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 98 سم دوڭعالاق نەشە اينالىم جاسايدى؟
№170
1) شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 84 سم دوڭعالاق 40 اينالىم جاساعاندا باراتىن قاشىقتىقتى ءوتىپ شىعۋ ءۇشىن شەڭبەرىنىڭ ۇزىندىعى 98 سم دوڭعالاق نەشە اينالىم جاسايدى؟
5. بوي سەرگىتۋ ءساتى.
6. «سۇراقتار شەڭبەرى» ستراتەگياسى. وقۋشىلار «سۇراقتار شەڭبەرى» پاراعىنا ءبىر ەسەپ جازىپ، كەلەسى توپقا بەرەدى. ول توپ جاۋابىن ايتادى.
7. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ
1. π – سانى نەگە تەڭ.
2. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ فورمۋلاسى.
3. دوڭگەلەكتىڭ اۋدانىنىڭ فورمۋلاسى.
4. شارعا مىسال كەلتىر
5. سفەراعا مىسال كەلتىر.
6. شەڭبەردىڭ ۇزىندىعىن قانداي ارىپپەن بەلگىلەيمىز.
7. راديۋس دەگەنىمىز نە؟
8. ديامەتر نەشە راديۋسقا تەڭ؟
9. شار، سفەراعا مىسال كەلتىر.
8. «بەس ساۋساق» رەفلەكسياسى.
9. باعالاۋ. توپتىق باعالاۋ.
10. ۇيگە تاپسىرما: № 164. № 176.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، ادەبيەت 5 سىنىپ.تاقىرىپتار:16. شەشەندىك سوزدەر. تايكەلتىردىڭ تورەلىگى17. بايدالى ءبيدىڭ كوڭىل ايتۋى18. قازىبەك بي مەن بۇقار جىراۋ19. سىرىم مەن مالايسارى20. قاسيەتتى قۇران ك...
