InfoHub Logo

قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار. 6 سىنىپ
بارلىعى: 102 ساعات.
ءىى توقسان
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 6 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
6. سىن ەسىمنىڭ جاسالۋى.
7. سىن ەسىمنىڭ ماعىنالىق تۇرلەرى.
8. سىن جۇمىسى. اتا - انا.
9. سان ەسىم تۋرالى تۇسىنىك. دارا جانە كۇردەلى سان
10. سان ەسىمنىڭ تۇرلەرى. ەسەپتىك جانە رەتتىك سان ەسىمدەر.

6. ساباقتىڭ وتىلەتىن مەرزىمى:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سىن ەسىمنىڭ جاسالۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سىن ەسىمنىڭ جاسالۋى جايلى تولىق مالىمەت بەرە وتىرىپ ولاردىڭ وي - پىكىرىن قالىپتاستىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، ساۋاتتىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك؛ ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەۋگە، ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا،
ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سوزدىكپەن جۇمىس، باعالاۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ديد. ماتەريالدار، كەستەلەر، كەسپە قاعازدارى، تىرەك سىزبالار.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ز. جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
4. جاڭا ساباققا دايىندىق.

ءا) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. وتكەن ساباقتا وتىلگەن ەرەجەنى سۇراۋ.
2. جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن داپتەرلەرىنەن تەكسەرۋ.
3. داپتەرلەرىن الماستىرۋ.
4. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
بۇگىنگى جاڭا ساباقتا وقۋشىلارعا «سىن ەسىمنىڭ جاسالۋى» تاقىرىبى جايلى تۇسىندىرەمىن.
سىن ەسىم قۇرامى جاعىنان نەگىزگى سىن ەسىم جانە تۋىندى سىن ەسىم بولىپ بولىنەدى. ەشبىر قوسىمشاسىز نەگىزگى ءتۇبىر كۇيىندە جۇمسالاتىن سىن ەسىمدى نەگىزگى سىن ەسىم دەيدى. مىسالى؛ قارا، كوك، بيىك، تازا، جاقسى، سارى، تەرەڭ، ت. ب. بۇل سياقتى سوزدەر - ءارى قاراي بولشەكتەۋگە كەلمەيتىن نەگىزگى تۇبىرلەر.
باسقا ءسوز تابىنان جۇرناق ارقىلى جاسالعان سىن ەسىمدى تۋىندى سىن ەسىم دەيدى. مىسالى: كوش - پەلى (ەل)، كەش - كى، (اۋا.)، ونەر - ءلى (جىگىت)، اۋدان - دىق (اكىمشىلىك)، ازامات - تىق (بورىش)، تاريح - ي (وقيعا)، ۇرك - ەك (ات)، ت. ب. تۇلعاسى جاعىنان تۋىندى سىن ەسىم نەگىزگى ءتۇبىر مەن قوسىمشادان (جۇرناقتان) تۇرادى. دەمەك، تۋىندى سىن ەسىمدەر دەگەنىمىز - جۇرناقتار ارقىلى جاسالعان سىن ەسىمدەر. تۋىندى سىن ەسىمدەر جۇرناقتار ارقىلى ەسىم سوزدەردەن دە، ەتىستىكتەردەن دە جاسالادى. مىسالى: قىس - قى (كۇن)، سۋ - سىز (جەر)، ءسوز - شەڭ (ادام)، ت. ب. سىن ەسىمدەردىڭ ءتۇبىرى زات ەسىمدەر بولسا، تول - ىق (ادام)، كوتەر - ىڭكى (كوڭىل)، اۋىس - پالى (ەگىس)، ۇستە - مە (اقى)، ت. ب. سىن ەسىمدەردىڭ ءتۇبىرى - ەتىستىكتەر. سوندىقتان دا سىن ەسىم جاسايتىن جۇرناقتار ەكى توپقا بولشەك ەسىم سوزدەن سىن ەسىم تۋدىراتىن جۇرناقتار جانە ەتىستىكتەن سىن ەسىم تۋدىراتىن جۇرناقتار. سىن ەسىمدەر، سونداي - اق قوسارلانۋ جانە تىركەسۋ ارقىلى دا جاسالادى. مىسالى: ۇلكەن - كىشى، اپالى - ءسىڭلى، بيىك - بيىك، جاقسى - جامان، بالالى - شاعالى جانە شۇبار - الا، قارا كوك، اق ساقالدى، جيرەن قاسقا، ت. ب. بۇلار قۇرامىنا قاراي كۇردەلى سىن ەسىمدەر دەپ اتالادى. ال ءبىر عانا تۇبىردەن (نەگىزگى نەمەسە تۋىندى تۇبىردەن) تۇراتىن سىن ەسىمدەر دارا سىن ەسىمدەر دەپ اتالادى.

ەسىم سوزدەردەن سىن ەسىم تۋدىراتىن نەگىزگى جۇرناقتار مىنالار:
1) - لى، - ءلى، - دى، - ءدى، - تى، - ءتى: تاۋ - لى، تاس - تى، دەنە - ءلى، كورىك - ءتى، ونەر - ءلى، ت. ب.
2) - سىز، - ءسىز: ءۇي - ءسىز، جەر - ءسىز، قىزمەت - ءسىز، جولداس - سىز، اتش - سىز، ت. ب.؛
3) - عى، - گى، - قى، - كى: جاز - گى، ءىش - كى، سىرت - قى، سوڭ - گى، كۇز - گى، ءتۇن - گى، ت. ب.؛
4) - لىق، - لىك، - دىق، - دىك، - تىق، - تىك: ازامات - تىق، جىل - دىڭ، كولەم - دىك، كۇن - دىك، ولكە - لىك، ت. 6.؛
5) - شىل، - ءشىل: جەر - ءشىل، ءۇيقى - شىل، كۇلكى - ءشىل، ءۇي - ءشىل، سىر - شىل، ت. ب.؛
6) - شاڭ، - شەڭ: بوي - شاڭ، ءسوز - شەڭ، كيىم - شەڭ، تەر - شەڭ، ت. ب.؛
7) - داي، - دەي، - تاي، - تەي: ءۇي - دەپ، قوي - داي، ارىستان - داي، ات - تاي، تۇلكى - دەي، ت. ب.؛
8) - كەر، - گەر، - قوي، - قور، - پاز (- ىمپاز، - ءىمپاز): تا - بىس - كەر، نايزا - گەر، اۋەس - قوي، بالە - ڭور،
جەم - قور، شاي - قور، ونەر - پاز، جەڭ - ءىمپاز، ت. ب.؛
9) - ي، - ى، - ءى: تاريح - ي، ءدىن - ي، ادەب - ي، رەسم - ي، مادەن - ي، قازاق - ى، تۇرك - ءى، قالماق - ى، التاي - ى، ت. ب.

ەتىستىكتەن سىن ەسىم تۋدىراتىن نەگىزگى جۇرناقتار مىنالار:
1) - عاك، - گەك، - قاق، - كەك، - اق، - ەك: ۇرىس - قاق، تاي - عاق، ءۇر(ءى) ك - ەك، قور(ى) ق - اق، ءبول - ەك، ت. ب؛
2) - ىق، - ىك، - ق، - ك: تول - ىق، سىن - ىق، اش - ىڭ، اقسا - ق، سيرە - ك، ءبىت - ىك، ت. ب.
3) - عىش، - گىش، - قىش، - كىش: ءبىل - گىش، جاز - عىش، كور - گىش، ايت - قىش، بار - عىش، ت. ب.؛
4) - عىر، - گىر، - قىر، - كىر: ءوت - كىر، ۇش - قىر، ال - عىر، تاپ - قىر، ءبىل - گىر، ت. ب.؛
5) - شاق، - شەك: ۇرىن - شاق، جاسقان - شاق، ءسۇرىن - شەك، قىزعان - شاق، ماقتان - شاق، ت. ب.؛
6) - ىڭقى، - ىڭكى، - ڭقى، - ڭكى: باس - ىڭقى، كوتەر - ىڭكى، شاش - ىڭقى، سالبىرا - ڭقى، ت. ب.؛
7) - ىندى، - ءىندى، - ندى، - ءندى: جاسا - ندى، اسىرا - ندى، قۇرا - ندى، ءتۇي - ءىندى، ت. ب.؛
8) - مالى، - مەلى، - بالى، - بەلى، - پالى، - پەلى: كوتەر - مەلى، تاڭدا - مالى، اينى - مالى ت. ب.؛
9) - ىمدى، - ءىمدى، - مدى، - ءمدى: جارا - مدى، شىدا - مدى، قون - ىمدى، كەلىس - ءىمدى، ت. ب.؛

10) - اعان، - ەگەن: قاش - اعان، ءسۇز - ەگەن، تەب(پ)- ەگەن، قاب(پ)- اعان، ت. ب.؛
11) - ۋلى، - ءۋلى: قاڭتار - ۋلى، ءىل - ءۋلى، ايا - ۋلى، اس - ۋلى، ت. ب.؛
12) - ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە: قىز - با، بۇرا - ما، ەس - پە، بويا - ما، ت. ب.
ەسكەرتۋ.
1. كورسەتىلگەن جۇرناقتاردىڭ كەيبىرى باسقا ءسوز تابىندا دا كەزدەسەدى. مىسالى: - لىق، لىك، - دىق، - دىك، - تىق، - تىك جۇرناعى زات ەسىم دە جاسايدى: جاقسى - لىق، جامان - دىق، دوس - تىڭ، كۇندە - لىك، ورىن - دىق، ت. ب.؛ - سىز، - ءسىز، - داي، - دەي، - تاي، - تەي، - شاڭ، - شەڭ، ت. ب. ۇستەۋدە دە كەزدەسەدى. مىسالى: اقى - سىز بەردى، ات - سىز كەلدى، قىس - تاي دايىن - دشدى، توتى - داي سايرادى، كويلەك -

ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
1. سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
2. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
3. ۇيگە تاپسىرما: 145 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتىن تۇسىندىرەمىن: تىرەك
سوزدەردى پايدالانىپ، وزدەرىڭە تانىس ءبىر ادامعا مىنەزدەمە جازىڭدار.



تولىق نۇسقاسىن قاراۋ