InfoHub Logo

شەرحان مۇرتازانىڭ قاي شىعارماسىن الىپ قاراساق تا، ءومىردىڭ اششى شىندىعى مەن اۆتوردىڭ جان كۇيزەلىسىن، سونداي-اق سىني كوزقاراسىن انىق بايقاي الامىز. جازۋشى قالامىنان تۋعان ءاربىر شىعارما تەرەڭ ماعىناسىمەن جانە جازىلۋ شەبەرلىگىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. قالامگەر ارتىنا وشپەيتىن ءىز - ادەبي مۇرا قالدىرىپ، ونىڭ شىعارمالارى قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا ەندى. ش. مۇرتازانىڭ ۇتقىر ويلى، ۇشقىر قالامدى جازۋشى ەكەنى ءسوزسىز.

«ءبىر كەم دۇنيە» شىعارماسىنان اۆتوردىڭ ومىردەن كورگەن- بىلگەن «اتتەگەن-ايلارى» مەن وتكەن زامانعا دەگەن وكىنىشىن بايقاۋعا بولادى. بۇل كىتاپ ۇلتتىمىزدىڭ، قوعامىمىزدىڭ ورەسىز قىلىقتارى مەن كەلەڭسىز مىنەز-قۇلىقتارىنا دەگەن رەنىشتەن تۋعان.

اۆتوردىڭ وراق تىلىمەن ورىپ تۇسەر فيلوسوفيالىق ويلارى اباي قاراسوزدەرىنەن كەيىن حالىققا وي سالىپ، ءومىر مەن كوڭىلدىڭ كولەڭكەلى تۇستارىن اشۋعا باعىتتالدى. جازۋشى بۇل كىتاپتا وي-تۇجىرىمدارىن قىسقا-نۇسقا جەتكىزىپ، جالپىلاما ەمەس، دالەلدى مىسالدارمەن جازعان. فيلوسوفيالىق تولعامدار  تۇسىنگەن ادامنىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە جەتىپ، وقىرماندى ەرىكسىز ويعا باتىرادى.

شەرحان مۇرتازا «كەم دۇنيە» دەپ باعا بەرگەن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - ساتقىندىق. جازۋشى كەزىندە ماحامبەتتىڭ باسىن العان دا، 1937 جىلى الاش ازاماتتارىنا ناقاق جالا جاۋىپ، ۇستاتىپ جىبەرگەن دە، كەنەسارى حاندى ساتىپ كەتكەن دە ءوزىمىزدىڭ قازاقتار ەكەنىن اشىنا جازادى. ولاردىڭ ومىرلەرىنە بالتا شاپقان دوسىم دەپ جاقىن تارتقان، اۋىلداسىم دەپ ارداقتاعان ادامدارى بولعانىن ساتقىندىقتىڭ ناق بەلگىسى ەكەنىن كورسەتەدى.

تاعى دا ءبىر وزەكتى تاقىرىپ- كورەالماۋشىلىق. كەلتىرگەن مىسالدارى ارقىلى اۆتور قازاقتىڭ ءبىرىن-بىرى كورە الماي، بىرەۋدىڭ ارباسى جوعارى جىلجىسا، الدىنان كەسە كولدەنەڭ شىعىپ، كەدەرگى بولۋعا تىرىساتىنىن جەتكىزەدى. بۇدان بولەك، كىتاپتا ادىلەتسىزدىك، ناداندىق، ار-ۇيات، جانە تاعى دا باسقا تاقىرىپتار قامتىلعان.

جارتى الەمدى جاۋلاعان شىنعىس حاننىڭ جەرلەنگەن جەرىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن تابىلماعانى، كەنەسارى حاننىڭ باسىنىڭ  اراعا قانشاما ۋاقىت وتسەدە ەلگە قايتپاعانى، بالاساعۇن قالاسىنا قازاق پەن قىرعىزدىڭ تالاسۋى سەكىلدى وقيعالاردىڭ جاۋابىنىڭ تابىلماۋىنا دەگەن وكىنىشىن سىنمەن جەتكىزگەن. بارشامىزعا بەلگىلى ۇلت زيالىلارىن ارقاۋ قىلا وتىرىپ زامان مەن ادام قاتەلىكتەرىن تەرە جازعان. سونىمەن قاتار كىتاپتا قازىرگى تاڭداعى ەڭ وزەكتى بولىپ تابىلاتىن ءتىل ماسەلەسىدە كەزدەسەدى. ش. مۇرتازا حالقىمىزدىڭ جارتىسىنا جۋىعى انا ءتىلىن بىلمەيتىنىنە، بىلسەدە سويلەمەيتىنىنە، ءتىپتى  داۋىسقا سالعاندا 90 پايىزعا جۋىعى قازاق تىلىنە قارسى داۋىس بەرگەنىنە ۇلتتىق قاسيەتتىڭ جوقتىعى دەپ باعا بەرگەن. راسىمەندە ءبىر كەم دۇنيە. جوق زور كەڭ دۇنيە.

شىعارمادان وقىرمان ەڭ اۋەلى ءومىردى، ارتىنان ءوزىن تانيدى. قالامگەر كەسەك سوزدەرمەن زامان مەن قوعامدى، ادامداردى سىنعا الىپ جازادى. «ءبىر كەم دۇنيە» كىتابىن اقيقاتتىڭ استارى دەسەك بولادى. ءدال وسى سەبەپتەن دە تۋىندى جوعارى سۇرانىسقا يە.

سەيدالى توعجان 2-كۋرس ستۋدەنتى

---