سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 اپتا بۇرىن)
شىلدەحانا، بەسىك توي
ادەبيەت الەمىنە ساياحات (2 سىنىپ)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شىلدەحانا، بەسىك توي.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ارا جىگى ايىرعىسىز وسى ەكى داستۇرمەن تانىس ەتۋ. ونداعى ىرىم، جورالعىلارعا ءمان بەرۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءتىل دامىتۋ. «قالجا»، «يتكويلەك» سوزدەرىنىڭ ءمانىن ءبىلدىرۋ، شاقالاق، پەرىشتە، نارەستە، ءسابي، بوبەك – جاس بالانىڭ اتاۋلارى ەكەندىگىن ۇقتىرۋ.
تاربيەلىك: تويدىڭ تاربيەلىك ءمانىن اشۋ، كوپشىل بولۋعا، كىشىگە قامقور بولۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ساباقتىڭ تاقىرىبى، ماقال - ماتەلدەر، مازمۇندى سۋرەتتەر، بەسىك، قۋىرشاق،.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك، اڭگىمەلەۋ، وزىندىك.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. ساباققا ازىرلىك.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ..
ءىىى ماقسات قويۋ كەزەڭى.
V. جاڭا ساباق:
- بالالار، بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىپقا قوناقتار كەلىپ وتىر. قوناقتارعا نە كورسەتۋىمىز كەرەك؟
- قوناقجايلىعىمىزدى قالاي كورسەتەمىز؟
- جاقسى بىلىمىمىزبەن ءتارتىبىمىزدى كورسەتسەك، قوناقتاردىڭ كوڭىلدەرى مارقايىپ قايتادى.
- مىنا تاقتاداعى رەبۋسقا كوڭىل ءبولىپ شەشەيىك.
«شىلدەحانا»

بۇگىن ءبىز «شىلدەحانا بەسىك تويى» - دەگەن تاقىرىپتى قالاپ الىپ، وسى ەكى ءداستۇر تۋرالى ماعلۇمات الامىز. سابيگە ارنالعان العاشقى ەكى توي ارا جىگى اجىراتقىسىز، ءبىر – بىرىنە جالعاسقان، دۇنيەگە كەلگەن ءسابي قۇرمەتىنە ارنالعان توي.
دۇنيەگە ءسابي كەلۋ – ۇرپاق جالعاسى، بولاشاق ازامات، ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، وتباسىنىڭ تىرەگى دەپ ۇعىنۋىمىز كەرەك.
- نارەستەنىڭ دۇنيەگە كەلۋ قۇرمەتىنە ارنالعان توي؟
«شىلدەحانا»
- ءسابي دۇنيەگە كەلگەندە تۋىستارىنان نە سۇرالادى؟
ءسۇيىنشى!
ءسۇيىنشى!
دۇنيەگە التىن ايدارلى ۇل كەلدى!
ات ۇستار، ەلىن قورعار جان كەلدى!
نەمەسە
قىلىعى ءتاتتى، سۇيسىنتەر جاندى،
اقىلىنا كوركى ساي ارۋ كەلدى! – دەپ سۇيىنشىلەپ، ءسۇيىنشىسىن العان.
- ءسابي كىندىگىن كەسكەن انانى كىم دەيمىز؟
«كىندىك شەشە»
- ەڭ العاش كيگەن كيىمى
«يتكويلەك»، جاس بوسانعان اناعا ارناپ «قالجا». الىپ كەلەدى
- بالانى نەمەن شومىلدىرامىز؟
بالانى تۇزعا ءپىسىرىپ، يتكويلەگىن كيگىزەدى. «ءسابيدى سىلاۋ وسىرەدى» - دەپ بالانى كۇندە شومىلدىرىپ، كۇندە سىلاپ قىرقىنان شىققانشا قاداعالايدى. قالجاعا ءۇي يەسى دە ءىرى قوي سويادى. ارنايى سويىلعان مال – «قالجا» دەپ اتالادى.
قالجاعا سويىلعان قويدىڭ مويىن ومىرتقاسىن تۇتاس تازالاپ، ماڭدايشاعا ءىلىپ قويادى. بۇل ءسابيدىڭ مويىنى تەز قاتايسىن دەگەن ىرىم.
قالجاعا كۇيى جوق ۇيگە جەكجات – جاماعاتتارى جيىلىپ قالجا اپەرەدى. دۇنيەگە ءسابي اكەلگەن انانىڭ بەلى بەكىنگەنشە جاس سورپا مەن ەتتى اۋزىنان ۇزبەيدى. بۇل سالتتار ادامداردى جاقىنداتىپ، ءبىر – بىرىنە تىلەكشى، قامقورشى قىلادى.
قايىن ءسىڭلى، قايىن اپالارى انا مەن جاس ءسابيدى كۇتىمگە الادى. بۇل يماندىلىق دارىپ، جۇرەگىمىز جۇمسارۋىنا اسەر ەتەتىن كوركەم سالت.
ءسۇيىنشى سۇراعاندا ەستىگەندەر، قۇتتى بولسىن ايتا كەلگەندەر، تويعا كەلگەندەر «بالانىڭ باۋى بەرىك بولسىن!» - دەپ تىلەك ارناعان. ءسابيدىڭ ۇل نە قىز بالا ەكەندىگىن ايتۋ ءۇشىن «ات ۇستار»، «جىلقى ايدار»، «قوي باعار»، «شاي قۇيار» دەپ تۇسپالداعان.
«شىلدە»- ءسوزى پارسىنىڭ «چەل نەمەسە چيل(قىرىق) سوزىنەن شىققان. شىلدەحانانىڭ كونە اتاۋى «شىلدە كۇزەت» بولعان. ماعىناسى تۋىلعاننان كەيىنگى قىرىق كۇندىك كۇزەت( اناسى مەن بالاسى جىن - شايتانداردان 40 كۇن بويىنا، ياعني قىرقىنا دەيىن كۇزەتۋ.
– حالقىمىزدىڭ قاستەرلى، جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان توي. تويعا جاستار جينالىپ، ويىن ساۋىق ۇيىمداستىرىلادى.
شىلدەحانا – بالانى جىن – شايتاننان قورعاپ، كۇزەتۋدەن پايدا بولعان ءداستۇر. جاس بوسانعان انا مەن جاس سابيگە جىن – شايتان ءۇيىر دەگەن تۇسىنىك بار. تۇنگى قاراڭعى مەزگىل قاتەرلى دەپ ۇققان. سوندىقتان شىلدەحانانى كەيدە «شىلدەكۇزەت» - دەپ تە اتايدى. شىلدەكۇزەت كەيدە ءۇش كۇنگە دەيىن سوزىلادى. جاستار كەشتە جينالىپ، تاڭعا دەيىن ءان ايتىپ، دومبىرا تارتىپ، ايتىس ۇيىمداستىرىپ، كوڭىلدى وتكىزەدى.

سەرگىتۋ ءساتى «كۇنباعىس».
كۇركىرەدى كۇن، كۇن...
تەرەزەلەر شىڭ، شىڭ.
جاۋدى جاڭبىر توپ - توپ،
شەلەك - شەلەك كوپ - كوپ!
جون ارقاڭدى توس - توس،
كۇنباعىس، تەز ءوس - ءوس!

جۇمباق
يەسى ونىڭ - ءسابي،
ءارى توسەك، ءارى ءۇي.
(بەسىك)
بەسىك – قازاق حالقىنىڭ مادەني مۇرالارىنىڭ ءبىرى، ۇلت ونەرىنىڭ ءتول تۋىندىسى، تاربيە قۇرالى، نارەستەگە ارناپ جاسالىنعان اعاش توسەك.
ءسابيدى جەلدىڭ وتىنەن، جەردىڭ سىزىنان، سالقىننىڭ قاھارىنان، اپتاپتىڭ ىستىعىنان قورعايتىن – كيەلى ۇيا. يەسى قازاق بالاسى وسى بەسىكتەن ءوسىپ شىقتى.
بەسىك - ىقشام، اتتىڭ جالىندا، تۇيەنىڭ قومىندا وڭگەرىپ الىپ جۇرۋگە بولادى. تازالىق مەكەنى، دەنساۋلىق قورعانى، تەربەلمەلى – سابيگە جۇبانىش سىيلار جايلى ورىن.
بەسىكتىڭ قۇرىلىسىمەن تانىستىرۋ.
بوگەن، ارقالىق (بەلاعاش)، جاقتاۋ، ساباۋ، شاباق، جورعا، تۇبەك، شۇمەك. تۇبەك – ىشىنە كۇل سالىنعان كيىز قالتا.

شىلدەحانا وتكەننەن كەيىن بالانىڭ اكە – شەشەسى بەسىك تويىن جاسايدى. ەگەر ءسابي بۇل ءۇيدىڭ تۇڭعىشى بولسا بەسىكتى ءسابيدىڭ ناعاشى جۇرتى نەمەسە ۇرپاعى جالعاسا بەرسىن دەگەن نيەتپەن ءقادىرلى، كوپ بالالى انالاردىڭ ءبىرى سىيعا تارتادى. ۇيدە الدىڭعى بالالاردىڭ بەسىگى بولسا، سول بەسىككە سالىنادى.

«بالانى بەسىككە سالۋ» وتباسى ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. بالانى بەسىككە جاسى ۇلكەن، جاپىراعى جايىلعان ءقادىرلى انا سالادى. «بەسىككە سالار» سىياقىنى يەلەنەدى.
وسى داستۇرگە تۇسپا – تۇس سابيگە ات قويۋ ءراسىمى وتەدى. قولايلاعان ەسىمىن مولدا الدىرىپ، ازان شاقىرتىپ، ءسابيدىڭ قۇلاعىنا الما كەزەك «سەنىڭ اتىڭ پالەنشە»، - دەپ ءۇش رەت اتايدى. ازان شاقىرىپ، ات قويعان ادام دا سىياقىسىز قالمايدى.
كورىنىس. ازان شاقىرتىپ ات قويۋ.

«بەسىككە سالۋ» ءراسىمىن كورسەتۋ
1. بەسىكتى الاستاۋ
2. تىشتىرماي جاساۋ
3. بەسىك جابدىقتارىن سالۋ.
4. ءتىل – كوز تيمەسكە تۇمار، ۇكى تاعادى. شوشىماسىن دەپ ەر بالانىڭ جاستىعىنىڭ استىنا باكى سالادى، ال قىز بالا كورىكتى بولسىن جاستىعىنىڭ استىنا اينا – تاراق سالادى.
5. ءسابيدى بولەۋ.
6. جابىندىسىن جابۋ.
7. حالىقشىل بولسىن دەپ – تون، جاسى ۇزاق بولسىن دەپ – شاپان، سىيلاپ ءوسسىن دەپ اتا – اجەسىنىڭ، اكە – شەشەسىنىڭ ءبىر – ءبىر كيىمىن جابادى. ات جالىن تارتىپ ءمىنسىن دەپ – قامشى، ۇيقىسى كوپ بولسىن دەپ – قاپشىق ىلەدى. كيىم سانىن جەتىگە تولتىرادى. بەسىكتى ات قىپ شاباتىن دا ىرىم بار.

بەسىككە سالعان ادام دا سىياقىسىز قالمايدى.

جالعاسىن تاپ:
بەسىككە بايلانىستى ىرىم - تىيىمدار:
بوس بەسىكتى............. تەربەتپە.
بەسىكتى................... اشىق قالدىرما.
ساتىپ الساڭ.............. ساۋدالاسپا.
ءوز بالاڭا............. بەسىك جاساما.
بەسىك سىيلاعاندى............ ەلەۋسىز قالدىرما.
بەسىكتى پايدالانباساڭ.............. جوعارى قويىپ، تازا ساقتا.

قۇراستىرۋ:
بولىكتەرگە بولىنگەن سۋرەتتەردى قۇراستىرۋ، سول بويىنشا ءوز ويلارىن ورتاعا سالۋ
3 توپقا 3 سۋرەت بەرۋ

قورىتىندىلاۋ:
«اتا داستۇرلەرى» انىمەن اياقتاۋ
باعالاۋ: كوپ جيناعان سمايليكتەرى بويىنشا باعالاۋ

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما