شىڭىراۋ (ءىح نۇسقا)
ىقىلاستىڭ بۇل كۇيىنىڭ شىعۋىنا دا ەل ىشىندە ايتىلاتىن اڭىز اڭگىمە سەبەپشى بولسا كەرەك. سول اڭىز اڭگىمەنىڭ ءبىر نۇسقاسى بىلاي ايتىلادى.
ەرتەدە قاناتى تۋىرلىقتاي شىڭىراۋ دەگەن سامۇرىق قۇس بولىپتى. شىڭىراۋ ادام اياعى جەتە بەرمەيتىن جاپان تۇزدە ءوسىپ تۇرعان الىپ بايتەرەككە ۇيا سالادى ەكەن. سول ۇياسىندا جۇمىرتقا باسىپ، ەكى جىلدا ءبىر رەت جالقى بالاپان شىعارىپ جۇرەدى. بالاپانى قارا قانات بولىپ، جەتىلە باستاعاندا توڭىرەكتىڭ اڭ-قۇسى جانىنان بەزىپ جوعالىپ كەتەدى ەكەن دە، سامۇرىق قۇس قوماعاي بالاپانىنا ايشىلىق الىس جەرلەردەن شەڭگەلدەپ جەم تاسيدى ەكەن. ءبىراق، امال قانشا، ايشىلىق الىس جەرلەردەن تاڭىن سوزىپ، توپشىسىن تالدىرىپ، ءولىپ-وشىپ جەتكەندە بالاپانى ىلعي ۇيادا جوق بولىپ شىعادى. سويتسە، سول توڭىرەكتى مەكەن ەتكەن ءبىر ءابجىلان شىڭىراۋ جەم ىزدەپ كەتىسىمەن بايتەرەككە ورمەلەپ شىعىپ، بالاپاندى لەبىمەن تارتىپ، جۇتىپ كەتىپ ءجۇرىپتى.
وسى وقيعا جىل سايىن قايتالانا بەرىپتى. سودان، شىڭىراۋ ابدەن زارەزاپ بولىپ، قاسىرەت شەگىپ، قيان شەتتەن جەم الىپ كەلە جاتىپ، باۋىر ەتىندەي بالاپانىن ويلاعاندا اعىل-تەگىل جىلايدى ەكەن. سوندا، شىڭىراۋدىڭ كوز جاسى جەرگە نوسەر جاڭبىر بولىپ قۇيىلادى دەيدى. ەندى بىردە، تۋىرلىقتاي قوس قاناتىن قۇشىرلانا سەرپىپ، بالاپانىنا جەتۋگە اسىعىپ ۇشادى ەكەن. وندايدا، جەر بەتىندە جويقىن داۋىل تۇرىپ، جەل ەكىلەنىپ، ەكپىندەي سوعادى دەيدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە شىڭىراۋدىڭ توپشىسى اعارىپ قارتايادى. بۇل ومىردەن ەندى ۇرپاقسىز وتەم-اۋ دەپ، ۋايىمداپ جۇرگەندە تاعى دا ءبىر جۇمىرتقا كورىپ، بالاپان باسىپ شىعارادى. كەشىكپەي-اق، بالاپانى باسى باقىرداي قارا قانات قۇس بولىپ، ءوسىپ جەتىلەدى. كوزىنە كورىنگەندى الماپ-جالماپ، قاقشىپ جۇتىپ، توڭىرەكتىڭ ۇساق-تۇيەك اڭ-قۇسىنا تويمايتىن بولادى. سول كەزدە شىڭىراۋ جالعىز بالاپانىنا جەم ىزدەپ، قينالا-قينالا تاعى دا الىس ساپارعا ۇشىپ كەتەدى.
سول زاماندا ەلدىڭ شەتىندە، جەلدىڭ وتىندە، جاۋدىڭ بەتىندە ءجۇرىپ، ەل-جۇرتىنا قورعان بولعان ايدوس اتتى ءبىر باتىر بولادى ەكەن. بىردە، ايدوس باتىر جول ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، ميداي دالادا ەلدى تورىعان جاۋمەن سوعىسىپ ءجۇرىپ ەلسىز-كۇنسىز قيان شولگە شىعىپ كەتەدى. اي ءجۇرىپ، اپتا ءجۇرىپ، استىنداعى اتى شولگە شىداماي ۇشىپ ولەدى. سوندا ايدوس باتىردىڭ وزەگى تالىپ، كوزى قاراۋىتىپ كەلە جاتسا، ميداي دالادا ءبىر الىپ بايتەرەك ءوسىپ تۇر دەيدى. سول جەردە باتىر بايتەرەكتىڭ كولەڭكەسىن سايالاپ، دەم الۋعا تىزە بۇگەدى. دەم الىپ وتىرسا، بايتەرەكتىڭ ۇشار باسىنان شىرىلداعان بالاپان داۋىسى ەستىلەدى. «بۇل نەعىلعان بالاپان؟» دەپ قاراسا، بايتەرەكتى بىرنەشە ساقينا ەتىپ وراعان ءبىر ءابجىلان ۇياداعى بالاپاندى ارباپ، جۇتۋعا وقتالىپ تۇرعانىن كورەدى. سول جەردە، ايدوس باتىر سەلەبەسىن قىنىنان سۋىرىپ، ءابجىلاننىڭ باسىن شاۋىپ تاستايدى. بالاپان بولسا، ادامشا سويلەپ، ايدوس باتىرعا العىسىن ايتادى، جاي-جاپسارىن تۇسىندىرەدى.
وسى كەزدە، اياق استىنان داۋىل تۇرىپ، الىپ بايتەرەكتى سىقىرلاتا ىرعايدى. بۇعان بالاپان قۋانىپ، ايدوس باتىرعا بۇل داۋىل شەشەسى شىڭىراۋدىڭ قاناتىنان ەسكەن جەلدىڭ ەكپىنى ەكەنىن ايتادى. الدەن ۋاقىتتا شۇمەكتەپ جاڭبىر جاۋادى. بالاپان ودان سايىن قۋانىپ، مىنا جاڭبىر جاقىنداپ قالعان شەشەسىنىڭ كوز جاسى ەكەنىن ايتادى. سونان سوڭ ايدوس باتىرعا: «مەنىڭ شەشەم الىس جولدان شارشاپ، ۋايىم شەگىپ، اشۋلانىپ كەلە جاتىر عوي. كەلگەن بەتتە كوزىنە تۇسسەڭ، جازىم ەتۋى مۇمكىن. اشۋىن باسقانشا مەنىڭ قاناتىمنىڭ استىنا جاسىرىنا تۇر»، — دەيدى. ايدوس باتىر بالاپاننىڭ ايتقانىن ىستەيدى.
ايتقانىنداي، كەشىكپەي-اق سامۇرىق قۇس تا جەتەدى. سىقىرلاتىپ اعاش باسىنا قونادى. بالاپانىنىڭ اماندىعىن كورىپ شەكسىز قۋانىشقا بولەنەدى. باۋىرىنا قىسىپ ماۋقىن باسادى. سول كەزدە عانا سەكەم الىپ، بالاپانىنان: «ادام ءيىسى شىعادى عوي!» — دەپ سۇرايدى. بالاپان شىندىقتى جاسىرماي، بولعان وقيعانى باستان-اياق ايتىپ بەرەدى. سوندا سامۇرىق قۇس بالاپانىنىڭ قاناتىن كوتەرىپ: «ەي، ادام بالاسى، اسپان استىندا مەنەن كۇشتى جوق قوي دەۋشى ەدىم. قاتەلەسەدى ەكەنمىن. جەر بەتىندە سەنەن اقىلدى، سەنەن كۇشتى، سەنەن باقىتتى تىرشىلىك يەسى جوق ەكەن. قۇدىرەتىڭە قۇلدىق، قولىمنان كەلگەن جاقسىلىعىمدى ايامايىن، قالاۋىڭدى ايت»، — دەيدى. ايدوس باتىر ءشول دالاعا ۇرىنىپ، ەلىنە جەتە الماي
كەلە جاتقانىن ايتادى. سودان، سامۇرىق قۇس ايدوس باتىردى قاناتىنا وتىرعىزىپ الىپ، اپ-ساتتە ەلىنە جەتكىزىپ سالعان ەكەن دەيدى.
ىقىلاس كۇيشى وسى وقيعاعا تەبىرەنىپ، قوبىزىنا سالعان عوي. شىنىندا دا، كۇيدىڭ باسى قاناتىنان داۋىل ەسىپ، كوزىنىڭ جاسى جاڭبىر بولىپ، بالاپانىنىڭ اماندىعىن ويلاپ، ۋايىم ەتىپ كەلە جاتقان شىڭىراۋ اتتى سامۇرىق قۇستىڭ شامىرقانعان مىنەزىن بىلدىرەدى. سونان سوڭ، بالاپانىن كورگەننەن كەيىن سابىرلى قۋانىش، شۇكىرلىك سەزىم ءتاتتى مۇڭعا ۇلاسىپ، قوبىز تىلىندە جۇرەك شىمىرلاتا سارنايدى.
«شىڭىراۋ» كۇيىنىڭ ەل اراسىندا مۇنان باسقا دا اڭىزدارى بار. سونىڭ ءبىرى، شىڭىراۋ دەگەن ۇلكەندىگى تورعايداي عانا اق قۇس ەكەن دەسەدى. سول قۇس جىلى جاققا ۇشىپ كەلە جاتىپ، جولاي شەت-شەگى جوق دارياعا تاپ بولادى عوي. العان بەتىنەن قايتپاي ۇشا بەرگەن ەكەن، ءبىراق جاعالاۋ وڭايلىقپەن جەتكىزبەيدى. اقىرى قاناتى تالىپ، تيتىقتايدى. قانات بۇگىپ تىنىس الار بۇدىر بولماي قالجىراپ، شىبىن جانىن قويارعا جەر تاپپاي شىرىلدايدى.
ءتۇپسىز داريا مۇنى جۇتاتىن اجالداي بولىپ كورىنەدى. سودان، دارمەنى ءبىتىپ، ەندى سۋعا قۇلايمىن-اۋ دەپ كەلە جاتقاندا داريانىڭ بەتىنەن جونى شىعىپ ءجۇزىپ بارا جاتقان الىپ بالىقتى كورەدى. سول جەردە قاناتىن بۇگىپ، بالىقتىڭ جونىنا قونىپ تىنىس الادى دا، داريانىڭ كەلەسى شەتىنە امان-ەسەن ۇشىپ جەتكەن ەكەن دەيدى. ال داريا ۇستىندەگى شىڭىراۋدىڭ قاناتى تالىپ، شىرىلداعان ءساتىن دومبىراشى كۇي ەتىپ تارتىپتى دەيدى.
«شىڭىراۋ» كۇيىنىڭ كەلەسى اڭىزى دا قۇس تۋرالى. شىڭىراۋ دەگەن ءبىر قۇس بيىك شىڭعا ۇيا سالسا كەرەك. بىردە ۇياداعى اش بالاپاندارىنا جەم الىپ كەلە جاتسا، شىڭنىڭ باسىن بۇلت شالىپ تۇرسا كەرەك. ۇياعا تەزىرەك جەتسەم دەپ زاۋلاي ۇشىپ كەلە جاتقان شىڭىراۋ جارتاسقا سوعىلىپ، ەتەككە قۇلايدى. قايتا كوتەرىلىپ ۇشايىن دەسە، توپشىسى سىنعان، دارمەنى بولمايدى. وسى كەزدە قۇز جارتاستىڭ باسىنداعى اش بالاپانداردىڭ شىرىلداعان داۋىسى شىڭىراۋدىڭ قۇلاعىنا جەتەدى. سوندا، امالى تاۋسىلعان شىڭىراۋدىڭ كوزىنەن شەرلى جاسى سورعالاعان ەكەن.
وسىناۋ قايعىلى وقيعا كۇي تىلىنە تۇسكەن عوي.
You Might Also Like
-
كەز-كەلگەن كىتاپتىڭ ىشكى الەمىنە ۇڭىلە بىلۋ-ۇلكەن ونەر. كىتاپ-اينىماس جولداسىڭىز، باعالى قۇندىلىعىڭىز، رۋحاني بايي ءتۇسۋدىڭ وزگەرمەس شارتى. جان دۇنيەڭىزگە جاقىن ادەبي تۋىندىنى تاڭداۋ-عۇمىرىڭىزعا جاڭ...
-
ءبىر باتىر نەمەسە جولاۋشى ۇزاق جولدان شارشاپ كەلە جاتىپ، كۇن ىستىقتا جاپانداعى ءبىر ءوسىپ تۇرعان الىپ بايتەرەكتىڭ كولەڭكەسىنە كەلىپ دەمالادى. ماۋجىراپ ۇيىقتاپ كەتكەن ول ءبىر كەزدە تىنىمسىز شىرىلداعان د...
