شىرشانىڭ جىرى
(مۋلتفيلم ءۇشىن)
مەن ءولىپ تىرىلگەن شىرشامىن. كىشكەنتايمىن.
تاۋدا تۋىپپىن. قالاي تۋعانىمدى، قالاي جاراتىلعانىمدى مەن بىلمەيمىن. مۇمكىن، مەنى ءبىر يگى جان شىبىقتان شانشىعان شىعار. مۇمكىن، الىپ اتانىڭ جاڭعاعىنان جاراتىلعان شىعارمىن.
الىپ اتا دەگەنىم — ءداۋ شىرشا. ونىڭ ۇلكەندىگى سونشا، بۇتاقتارى مەن قىلقاندارىنان اسپان كورىنبەيدى. مەن سونىڭ ىرگەسىندە ءوستىم عوي.
الىپ اتانىڭ ءتۇر-تۇسى كوگىلدىر، ءتىپتى ۇشار باسى بۋرىل تارتىپ كەتەدى. كوپ جاساعانىنان بولار.
ونىڭ اينالاسىندا وسكەن جالعىز مەن ەمەس. مەن سياقتى بالاپان شىرشاقايلار كوپ بولاتىن. ەسىمدە قالعانى: ءبىز وسكەن الاڭقايلاردىڭ استىندا وزەن گۇرىلدەپ جاتادى. ونىڭ وزەن ەكەنىن مەن قايدان بىلەيىن. الىپ اتادان سۇرادىم:
— الىپ اتا، اناۋ ءبىر تىنباي سارقىراپ جاتقان نە؟ — دەپ.
ويتكەنى الىپ اتا ءبارىن كورىپ تۇرادى عوي. ويتكەنى ول اسپاننىڭ ءوزىن تىرەپ تۇرادى عوي.
الىپ اتا:
— ول وزەن دەگەن بولادى، شىرشاقاي، — دەدى.
— الىپ اتا، وزەن دەگەن نە؟ ول ءبىزدى جۇتىپ جىبەرەتىن سياقتى. قورقامىن. گۇرىلدەيدى.
— قورىقپا، شىرشاقاي. وزەن دەگەن سۋ بولادى. اسپاننان جاڭبىر جاۋعاندا سەنىڭ ينەدەي قىلقاندارىڭا مونشاقتاي جىلتىراعان تامشىلار ءىلىنىپ قالادى. انە، اناۋ تومەندە جاتقان قالانى كوردىڭ بە؟ راس، تۇتىننەن انىق كورىنبەيدى. سول قالادا ادامدار تۇرادى. ولار سۋ بولماسا ءولىپ قالادى. مىنا وزەن سولاردى اسىرايدى.
— ا-ا، — دەدىم ويلانىپ.
جاڭبىر جاۋعاندا قىلقاندارىما ءىلىنىپ قالاتىن ءىنجۋ-مارجان تامشىلار ەسىمە ءتۇستى. مەنەن باسقا شىرشاقايلاردىڭ ۇستىنە دە ءىنجۋ-مارجان ءىلىنىپ قالادى.
كۇن شىڭداردان اسىپ شىعا كەلگەندە، سول تامشىلار جاقۇتتاي جارقىرايدى.
شىركىن، سوندا ءتاڭىرتاۋ تۇتاس ءان سالادى. ول ءان ءىنجۋ-مارجان تامشىلاردىڭ قوڭىراۋلاتقان جىرى سياقتى. جاڭبىر تەز باسىلادى. كۇن تەز اشىلادى. الگىندە جاڭبىر نوسەرلەتىپ، توگىپ-توگىپ وتكەندە تىنا قالعان كىشكەنتاي ءانشى قۇستار قايتادان قۇيقىلجىتىپ، مىڭ قۇبىلتىپ ءتاڭىرتاۋ ءىشىن اۋەنگە بولەيدى.
قىزىل-سارى، جاسىل-كوك كوبەلەكتەر ءبىرىن-بىرى قۋالاپ اسىر سالادى. بال ارالارىنىڭ باعى جانادى. ەڭلىك گۇلىنە قونىپ الىپ، شىرىنىن سورىپ، قۇنجىنداعانىن كورسەڭ...
ال، ەڭلىك گ ۇلىنىڭ شىرىنىنان شىققان بال ولگەندى تىرىلتەدى، اۋرۋدى جازادى، كارىنى جاسارتادى، — دەيدى الىپ اتا. الىپ اتا ايتسا، راس بولعانى. ويتكەنى بۇل ءتاڭىرتاۋدا ودان كوپ جاساعان شىرشا جوق.
تاۋدا نە ءجيى — جاڭبىر ءجيى. كۇن جادىراپ تۇرىپ، كەنەت قارا بۇلت ۇيىرىلە قالادى. لەزدە نايزاعاي جارق-جۇرق ەتىپ، كۇن كۇركىرەگەندە ءتاڭىرتاۋدىڭ ءوزى ءدىر-دىر ەتىپ، تەڭسەلىپ كەتكەندەي بولادى. ءبىز، كىشكەنتاي شىرشاقايلار تاۋ قۇلاپ، ءبىزدى باسىپ قالادى ەكەن دەپ قورقامىز.
الىپ اتا:
— قورىقپاڭدار، شىرشاقايلار. كازىر ءبارى باسىلادى، — دەپ قويادى.
نوسەر كەزىندە لاعىن ەرتكەن ەلىك بيكە ەلەڭ-ەلەڭ ەتىپ، الىپ اتانىڭ تۇبىنە كەلىپ تىعىلادى. ويتكەنى الىپ اتانىڭ ءتۇبى جىپ-جىلى عوي. كيىزدەي قالىڭ قىلقاندارىنان تامشى وتپەيدى. اينالاسى تەكەمەت توسەپ تاستاعانداي جۇپ-جۇمساق. ءجۇز جىل بويى تۇلەگەن قىلقانداردان جارالعان مۇنداي توسەك پاتشالاردا دا جوق قوي!
اققۋ مامىقتى توسەكتە جاتقان پاتشالاردان مىنا بالالى ەلىك بيكە مىڭ ەسە باقىتتىراق. جاڭبىر تولاستاعاندا ەلىك بيكەنىڭ لاعى ماعان جاقىنداپ كەلىپ، قىلقاندارىمدى يىسكەلەيدى. قىلقاندارىمنىڭ ينەدەي ۇشى تۇمسىعىن قىتىقتايتىن بولۋى كەرەك، كەگجەڭ ەتىپ باسىن تارتىپ الىپ، ءموپ-مولدىر ءجاۋدىر كوزدەرىن ماعان توڭكەرىپ:
— نەگە قىتىقتايسىڭ، مەن سەنىمەن ويناعىم كەلەدى، — دەيدى. ءسويتىپ، الدىڭعى اياقتارىن اسپانعا كوتەرىپ، بي بيلەي باستايدى. ماعان:
— كەل، بىرگە بيلەيىك، — دەپ قيىلا سىبىرلايدى. مەن بيلەگىم-اق كەلەدى، ءبىراق ورنىمنان قوزعالا المايمىن.
سوندا الىپ اتا اسپانداپ تۇرىپ:
— ءاي، بالاقاي، اۋرەلەمە شىرشاقايدى. شىرشالار بيلەۋگە جارالماعان. شىرشالار جۇرە المايدى. قۇداي سولاي جاراتقان. ءبىز ءبىر ورىندا تۋامىز، سول جەردە ولە-ولگەنشە تۇرامىز. شىرشالار قاڭعىباس ەمەس، — دەيدى. — شىرشالار جۇرە السا، ءبارى جان-جاققا قاڭعىپ كەتىپ، مىنا تاۋ جالاڭاش قالار ەدى.
سوندا لاقتىڭ ەنەسى:
— ونىڭ راس، الىپ اتا. شىرشالار ءوز مەكەنىنەن ەشقايدا كەتپەيدى. ويتكەنى سەندەردىڭ جاۋلارىڭ جوق. ەشكىم تيمەيدى. دۇنيەدە قورعانسىز جاراتىلعان مىنا ءبىز، ەلىكتەرمىز عوي، — دەيدى: — اينالا ءبارى جاۋ: قاسقىر دا، بارىس تا، انە اناۋ قالىقتاپ جۇرگەن بۇركىت تە. بارىنەن دە ادام جامان. جانىڭا جاقىنداماي-اق ولتىرە سالادى. الىستا تۇرىپ-اق ءتۇتىن تۇكىرسە بولدى — ولەمىز دە قالامىز. سوندىقتان بىزگە اياق كەرەك. ءبىزدى اياعىمىز اسىرايدى.
ەنەسى لاعىن جانىنا شاقىرىپ الادى. مەن قيمايمىن. ەلىكتىڭ لاعى جانىمدا تۇرا بەرسە ەكەن. اڭگىمە ايتسا ەكەن دەيمىن. ويتكەنى ول كوپ بىلەدى عوي. بۇل تاۋدا ول كورمەگەن جەر جوق. ءبارىن بىلەدى. ىلەسىپ كەتكىم كەلەدى، ءبىراق جۇرە المايمىن.
ەنە ەلىك الىپ اتاعا قاراپ:
— راقمەت، الىپ اتا، جاۋراعاندا پاناسىڭ، اداسقاندا اقىل ايتار داناسىڭ. شىرشاقايلارىڭ امان بولسىن. جاڭبىر باسىلدى. كۇن ىسىدى. كيىكوتى مەن كوكەمارالدىڭ شىعى ۇشتى. مەن مىنا لاعىمدى وتقا اپارىپ، تويدىرايىن، — دەيدى. — بۇل بايعۇستىڭ اكەسى دە جوق. قايدا ساندالىپ جۇرگەنىن بىلمەيمىن. ادامداردىڭ ءتۇتىن تۇكىرىگىنەن، تەڭبىل بارىستىڭ ازۋىنان امان بولسىن، جۇرگەن شىعار. قىستىڭ قارا سۋىعىندا، تەكەبۇرقاقتا ءبىر-اق جولىعامىز. از كۇن قىزىق داۋرەن سۇرەمىز. سول ءبىزدىڭ كورگەن كۇنىمىز. قوش، راقمەت.
الىپ اتا:
— ساۋ بول، ەلىك بيكە، — دەيدى. — ءبىراق سەن جاڭا شىرشالاردىڭ جاۋى جوق دەپ قاتتى قاتەلەستىڭ. شىرشالاردان گورى سەندەر، ەلىكتەر، الدەقايدا باقىتتىسىڭدار. جەلمەن جارىساسىڭدار، تاستان تاسقا سەكىرەسىڭدەر، ءساتىن سالسا، جاۋلارىڭنان قۇتىلىپ كەتەسىڭدەر. ال، بىزدە اياق جوق. ەشقايدا قاشا المايمىز. ادامدار اسىرەسە شىرشاقايلارعا ءوش. «جاڭا جىل» دەگەن بىردەڭەلەرى بار. قاقاعان قىستىڭ قاق ورتاسى. ول نەعىلعان جاڭا جىل؟ نە كوكتەمنىڭ باسى ەمەس، دۇن-دۇنيە جاڭاراتىن. «جاڭا جىل» دەيدى دە شىرشاقايلاردى بالتامەن شاۋىپ قىرىپ سالادى. الىسارعا دارمەن جوق.
— شىرشاقايلارىڭدى قۇداي جاۋلاردىڭ بالتاسىنان ساقتاسىن، الىپ اتا، — دەيدى ەلىك بيكە كەتىپ بارا جاتىپ.
— راقمەت، ەلىك بيكە، كەلىپ تۇر. جوعارىداعى ۇلاردىڭ ءحالى قانداي ەكەن؟ تومەندەگى كەكىلىكتىڭ جاعدايى جاقسى ما؟ سونى بىلە كەل، — دەپ قالادى الىپ اتا.
الىپ اتا ەلىكتەردى جاقسى كورەدى.
— مومىن جاراتىلعان جانۋار، — دەپ ايايدى. — ارقار مەن تاۋتەكەنىڭ تىم قۇرىسا ءمۇيىزى بار. اناۋ-مىناۋ قاسقىرعا الدىرمايدى. ال، ەلىك بيكە بايعۇستا و دا جوق قوي. ءمۇيىزى ءالسىز. ءالسىزدى اياۋ كەرەك.
ال، مەن ويلايمىن: ءبىز دە ءالسىزبىز عوي. ءبىزدى كىم ايايدى؟ بىزگە قاراعاندا، ءبىزدىڭ اتالاس اعايىنىمىز ارشا بەك باقۋات. ارشا ءار ءتۇرلى: جايىلىپ جاتاتىنى بولادى. ءبىز سياقتى ۇشكىرلەنىپ، اسپانعا شانشىلا وسەتىندەرى دە بولادى. «جاڭا جىل» دەگەن جاۋدىڭ ارشادا شارۋاسى جوق. ءبىز عوي جەلدىڭ وتىندە، جاۋدىڭ بەتىندە تۇرعان. وسىنى ويلاسام زارەم ۇشادى. الىپ اتا جاڭا ەلىك بيكەگە بار شىندىقتى تۇگەل ايتقان جوق. شىنى سول: ادامدار شىرشاقايلاردى عانا بالتالامايدى. الىپ اتا سياقتى ءىرى شىرشالاردى دا شابادى. راس، شىرشاقايلار سياقتى جاپپاي ەمەس، ىرىلەردىڭ ەڭ بيىگىن، ەڭ سۇلۋىن تاڭدايدى. ونى «پاتشا شىرشاسى» دەپ اتايتىن كورىنەدى. ونى مەن قايدان بىلەيىن، الىپ اتا ايتادى عوي:
— مەنى دە الدەقاشان كەسىپ اكەتەتىن ەدى، قۇداي جارىلقاعاندا، مەن سۇلۋ ەمەسپىن، ءارى دەسە كارىمىن. قارقاراداي توبە قىلقاندارىم اعارىپ، ءورت شالعانداي الا-قۇلا سارعايىپ كەتكەن، — دەپ.
مەن سوندا ارماندايمىن: جارقاباقتاعى باقا-تەرەك سياقتى قيسىق-قىڭىر بولىپ وسسەم ەكەن دەپ. سۇلۋلىعىڭ وزىڭە سور. سۇلۋلىق — قۇدايدىڭ سىيى دەيدى. ءبىراق سيىنارى جوق سۇلۋلىق قورعانسىز. قورعانسىزدىڭ كۇنى قۇرىسىن.
ادامدار ايتقانداي، «بەسىكتەن بەلىم شىقپاي» جاتىپ ۋايىمشىل بولدىم. ويتكەنى قىر استىندا قىس تۇر. ودان كەيىن «جاڭا جىل»دەگەنى كەلەدى...
تەرەكتەر مەن ۇيەڭكىلەردىڭ، قايىڭداردىڭ جاپىراقتارى سارعايا باستادى. مۇنداي مەزگىلدى ادامدار «كۇز» دەيدى ەكەن. ال، «قىس» دەگەنى تۇسكەندە تەرەكتەر، ۇيەڭكىلەر، قارا اعاشتار جاپىراقتارىنان تىپ-تيپىل ايىرىلىپ، قاڭقا بوپ قالادى. تەك ءبىز عوي قىسى-جازى جاپ-جاسىل بوپ تۇراتىن. ءبىز نەگە تەرەكتەر سياقتى بولمادىق ەكەن. سوندا قىرشىنىمىزدان قيىلماس ەدىك.
سول كۇنى قار جاپالاقتاپ جاۋدى. كۇللى دۇنيە اقتورعىن جامىلىپ، بۇل الەمدە ەشقانداي جامانشىلىق بولمايتىنداي، ءبارى دە ارۋلانىپ، كۇنادان پاك تازارىپ، كىر باسقان جەر بەتىنە پەرىشتەلەر كەلىپ قونعانداي، كەرەمەت جۇماق ورناعانداي ەدى.
پەرىشتەلەر كەلسە، ازىرەيىلدەر جولامايتىن شىعار. الىپ اتا سولاي دەيدى. ويتپەسە پەرىشتە كىم، ازىرەيىل كىم، مەن قايدان بىلەيىن.
الىپ اتا دا اداسادى ەكەن. ايتقانىنىڭ ءبارى التىن ەمەس. دۇنيەدە كوپ جاساسا دا، ونىڭ دا بىلمەيتىنى كوپ. پەرىشتەلەر دەگەنىمىز، اق جامىلعان قاراقشىلار ەكەن. اقىرى بالتاسىن الىپ جەتتى.
الىپ اتانىن اينالاسىنداعى ءبۇلدىرشىن شىرشالاردى بالتالاپ، قىلقانداي قىرقىپ تىپ-تيپىل ەتتى.
سوندا الىپ اتا:
— ا، قۇداي! جاس جەتكىنشەكتى العانشا، مىنا كارى قاقباس مەنى نەگە المايسىڭ؟! — دەپ كۇڭىرەندى. — اينالام تاقىرلانىپ، جاپادان-جالعىز قۋباس بولىپ قالدىم عوي. ەندى ەرتەگىمدى، جىرىمدى، سىرىمدى كىمگە ايتامىن، — دەپ زارلادى.
قاراقشىلار ونىڭ زارىن ەلەڭ قىلعان جوق. ءبىزدى ءداۋ ماشيناعا تيەپ الىپ، قاپ-قارا ءتۇتىن باسىپ تۇراتىن «قالا» دەگەنىنە قاراي اعىزا جونەلدى.
بالتا شاپقان دىڭىمنەن جىلاي جىلجىپ سول اقتى. سىرقىراپ اۋىرعاندا جانىمدى قويارعا جەر تاپپايمىن.
ادامداردىڭ توپاستىعى: شىرشادا جان جوق دەپ ويلايدى. جان بولماسا مەن وسىنشا كۇيزەلەم بە؟ سول ادامداردىڭ وزدەرىن بالتالاپ، اياقتارىن جىلىگىنەن شاۋىپ تاستاسا قايتەر ەدى؟ ءبىراق ولار دا دۇنيە-دۇنيە بولىپ جاراتىلعالى ءبىرىن-بىرى بالتالاپ-اق كەلەدى عوي. وزدەرىن وزدەرى. ولاردى ءبىر شىرشا بالتالاعان جوق. وزدەرىن وزدەرى. وزدەرىن وزدەرى اياماعان، شىرشانى اياپ نەعىلسىن.
الىپ اتا ايتۋشى ەدى:
—جان-جانۋار، ءتۇرلى ماقۇلىقات، وسىمدىك بىتكەن ەكىگە بولىنەدى، — دەپ. — ءبىر پاراسى جىرتقىشتار، ءبىر پاراسى مومىندار. سوندا اللاتاعالا اقىلدى ەتىپ جاراتقان ادامدار دا جىرتقىشتار توبىنا جاتقانى عوي.
دۇنيەدە مەيىرىمدىلەردەن مەيىرىمسىزدەر كوپ بولسا، ول دۇنيە قايعى-قاسىرەتتەن كوز اشپايدى.
مەنى ءبىر بيىك ۇيگە الىپ كەلدى. ادامدار قىزىق: ۇيلەرىن نەعۇرلىم بيىكتەتە بەرۋگە تىرىسادى. تاڭىرتاۋمەن تالاستىرعىسى كەلە مە ەكەن. ءبىراق تاڭىرتاۋمەن تەڭەسۋ قايدا-ا-ا.
ادامدار وتىرىكشى بولادى ەكەن. مەنى يىعىنا سالىپ كوتەرىپ كەلە جاتقان قاباساقال وزىنە كەزدەسكەن كىسىگە:
— بازاردان ساتىپ الدىم، — دەدى.
مەن:
— سەنبەڭىز، مەنى بالتالاپ شاۋىپ الدى، — دەپ ەدىم، ەشكىم ەلەڭ قىلعان جوق. ءسىرا، شىرشاقايلاردىڭ ءتىلىن بۇلار تۇسىنبەيتىن بولۋى كەرەك.
كاۋسار اۋا جۇتىپ وسكەن مەن بايعۇس مىنا قالانىن اۋاسىنان جۇرەگىم اينىپ، قۇسقىم كەلدى. ادامدار بىزدە جۇرەك جوق دەپ ويلايدى. بىلمەيدى عوي.
قاباساقال مەنى ۇيىنە كىرگىزىپ، كرەش اعاشقا ءدىڭىمدى سۇعىپ قويدى. بالتا شاپقان جارام بۇرىنعىدان بەتەر سىرقىراپ اۋىرعاندا، جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي جىلادىم. ءبىراق شىرشانىڭ جىلاعانىن ادامدار سەزبەيدى.
قاباساقالدىڭ بالالارى بار ەكەن. مەنى اينالا قورشاپ: «ەلوچكا، ەلوچكا» دەپ قۋانا ايقايلايدى. بۇتاقتارىما نەشە ءتۇرلى جىلتىراق بىردەڭەلەردى ءىلىپ تاستادى. «ەلوچكا ۆ لەسۋ جيلا» دەي مە، بىردەڭەلەردى ايتىپ ءان سالادى. قول ۇستاسىپ مەنى اينالا بەرەدى، اينالا بەرەدى.
ۇيلەرى ىستىق ەكەن، تۇنشىعىپ، ىستىقتان تەرلەپ، ارەڭ شىدايمىن.
— اياعىم اۋىردى، — دەپ جىلايمىن.
ءبىراق ەشكىم مەنىڭ جىلاعانىمدى ەستىمەيدى. قۇلاقتارى بىتەۋ مە، بىلمەيمىن. ايتپەسە، ءبىز شىرشالار بىر-بىرىمىزبەن سىبىرلاپ سويلەسكەندە ءبارىن انىق ەسىتەمىز عوي. تىم-تىم، نازىك، وتە سازدى، ۇلبىرەك سەزىمدى ءۇندى ەستۋدى قۇداي ادامدارعا بۇيىرتپاعان.
بالاقايلار مەنى اينالىپ، اينالىپ، ءتۇننىڭ ورتاسىنا دەيىن شۇلدىرلەستى دە، اقىرى باستارى اينالدى ما — ءبارى تىرايىپ، تىرايىپ جاتىپ قالدى.
ادامداردىڭ بالاقايلارى قىزىق بولادى ەكەن: جاتىپ ۇيىقتايدى ەكەن. ال، ءبىز بولساق، تىكەمىزدەن تىك تۇرىپ-اق ۇيىقتاي بەرەمىز عوي.
وسىلايشا، شامادا ءبىر اپتاداي ۋاقىت ءوتتى. ەندى ماعان ەشقايسىسى نازار سالمايتىن بولدى. بالاقايلار دا اينالمايدى. مەنى مۇلدە ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى. مەن وكپەلەپ قالدىم. ادامدار اينىعىش بولادى ەكەن-اۋ، دەدىم. تەز جانىعىپ، تەز سۋىپ قالادى ەكەن. جاقسى كورسەڭ — اقىرىنا دەيىن جاقسى كور.
ءبىر كۇنى قاباساقال مەنىڭ بۇتاقتارىما ىلىنگەن جىلتىراق ويىنشىقتاردى: جانسىز قويانداردى، بۇلبۇلداردى، اتەشتەردى، تاعى باسقالارىن سىلدىرلاتىپ، سىپىرىپ الىپ تاستادى. ءارقايسىسىن ماقتاعا جەكە-جەكە وراپ، ءبىر قاعاز قوراپقا سالىپ قويدى. اياعىمداعى كىرەش-اعاش كەبىسىمدى دە شەشىپ الدى.
ءسويتتى دە، ءوزىمدى كوتەرىپ، بالكون دەگەنىنە شىعارىپ، بيىكتەن-بيىكتەن تومەن قاراي تاستاپ كەپ جىبەردى. جۇرەگىم تاس توبەمە شىعىپ، قورىققاننان كوزىمدى تارس جۇمىپ الدىم. ادامدار ويلايدى: بىزدە جۇرەك جوق، كوز دە جوق دەپ. بىلمەيدى.
ۇشىپ كەلەم، ۇشىپ كەلەم، ءبىر ۋاقىتتا قالىڭ قارعا ءتۇسىپ، قيسايىڭقىراپ بارىپ قادالدىم دا قالدىم. سويتسەم ول بيىك ءۇيدىڭ كىرە بەرىس سىرتقى ەسىگىنىڭ ۇستىندەگى قالقان-قالپاق ەكەن. بيىكتەن ۇستىمىزگە بىردەڭە ءتۇسىپ كەتپەسىن دەپ ادامدار كىرەبەرىسكە قالقان-قالپاق جاساپ قويادى ەكەن.
تاعى دا بولسا قالىڭ قارعا ءتۇسىپ جانىم قالدى. تاقىرعا تۇسكەندە تالقانىم شىعاتىن ەدى.
ەسىمدى جيىپ العان سوڭ: «بۇعان دا شۇكىر» دەدىم. اشىعان كاپۋستا، اراق ساسىعان ىستىق ۇيدەن گورى، مىناۋ اۋاسى ءتۇتىن-ساسىق بولسا دا دالا عوي، ايتەۋىر.
مەنى كوپكە دەيىن ەشكىم بايقاعان جوق. ويتكەنى ادامدار تۇقشيىپ تومەن قاراپ جۇرەدى. التىن تاۋىپ الاتىنداي جەردەن كوزدەرىن المايدى. اسپان دەگەندى بىلمەيدى. باستارىن كوتەرىپ اسپانعا ءبىر قارامايدى. ادامدار اسپانعا ءجيى-جيى قاراسا مەيىرىمدىرەك بولار ەدى. ءبىراق بۇل قالادا اسپان دەيتىن اسپان دا جوق. ءتۇتىن تۇمشالاپ تۇرادى.
مەنى الدىمەن شىمشىقتار كوردى. كادىمگى جاۋشىمشىقتار. ولاردى كەيبىرەۋلەر: «ۆوروبەي» دەيدى ەكەن. «ۇرىنى ۇر» دەگەنى بولسا كەرەك. شىمشىق بايعۇس ەشكىمدى توناپ تا جاتقان جوق. ادامدار قىزىق: ءوز ۇرىلارىن ۇستاپ الىپ ۇرسا دا جارار ەدى. تۇيەنى تۇگىمەن، كەمەنى جۇگىمەن جۇتىپ جاتقاندار جەتەدى عوي. بەيشارا، قىسى-جازى مەكەنىن تاستامايتىن، ءوز وتانىنا ءپارۋانا بەرىلگەن مومىن، ءالسىز قۇستى ۇرى دەيدى.
شىمشىقتار ماعان ءۇيىر بولىپ الدى. تاۋداعى قۇستار سياقتى بۇلار دا شىرشالار ءتىلىن بىلەدى ەكەن. تەك ادامدار عوي وزدەرىنىڭ تىلدەرىنەن باسقانى تۇسىنبەيتىن.
شىمشىقتار شيق-شيق ەتىپ:
— قايدان كەلدىڭ؟
— قالقان-قالپاققا قاي قاباتتان ءتۇستىڭ؟ — دەپ سۇرايدى.
مەن بولعان ءىستىڭ ءبارىن ايتىپ بەردىم. ولار مەنى اياپ، قاباساقالعا اشۋلانىپ، وزدەرىنشە شۋ-شۋ ەتتى.
مەنەن:
— نە كەرەك، جاۋرامايسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى.
— جوق، جاۋرامايمىن. تەك اياعىم سىرقىراپ اۋىرادى. جاراسى جازىلماي قويدى،—دەدىم.
— ولار:
— قار كەتكەن سوڭ اياعىڭدى بالشىقپەن ەمدەيمىز، — دەدى.
— قار كازىر مەنى تىرەپ تۇر عوي. ەرىپ كەتسە، قۇلاپ قالمايمىن با؟ — دەيمىن.
— قۇلاتپايمىز!
— قۇلاتپايمىز! — دەپ شۋلادى شىمشىقتار.
— اياعىڭنىڭ اينالاسىنا توپىراق ۇيەمىز.
كادىمگىدەي ۇمىتتەنىپ قالدىم. اياعىمنىڭ قاقساپ اۋىرعانى دا ازايايىن دەدى.
اقىرى كۇن جىلىپ، قار ەري باستادى. مەن ءبىر جاعىما قيسايىپ، قۇلايىن دەپ تە قالدىم. استىمداعى سۇر بەتون جالاڭاشتانىپ بارا جاتىر. قاپ-قاتتى.
انە سوندا شىمشىقتار اياعىمنىڭ اينالاسىنا بالشىق، توپىراق تاسي باستادى. ولار بۇرىنعىدان دا كوبەيىپ كەتتى. ءسىرا، باسقا اۋلالاردىڭ دا شىمشىقتارىن اسارعا شاقىرعان بولۋى كەرەك.
ەندى شىمشىقتارعا قاراتورعايلار قوسىلدى. قاراتورعايلار شىمشىقتاردان گورى ۇلكەنىرەك قوي. قالانىڭ قاراتورعايلارى.
قارعالار جانىما جولاماي، اۋلاقتان باقىلاپ وتىرادى. اقىرى ولار دا ءىستىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىنىپ، ءجۇن-جۇرقا ارالاس بالشىقتى تۇياقتارىنا ۋىستاپ الىپ، توبەمنەن تومەن قاراي تاستايتىندى شىعاردى.
الىستان-الىستان، افريكادان ارىپ-اشىپ جەتكەن ناۋرىز-كوكتەر دە قاراپ قالمادى. ولار دا شىمشىق سياقتى كىشكەنتاي. ول ءبىر ارامدىعى جوق، تىلەۋقور قۇس قوي.
ءتىپتى كەپتەرلەر دە قاپتاپ كەلدى. مىسىر كەپتەرلەرى دە قاراپ قالمادى.
ءسويتىپ استىما ەداۋىر توبەشىك ءۇيىلدى. مەن ەندى قۇلامايتىن بولدىم. بالتا شاپقان جارام دا قاقساعانىن قويايىن دەدى. تۇلا بويىم ءيسىنىپ، تامىرلارىما سول جۇگىرە باستادى. ءبىزدىڭ ءسولىمىز — ادامداردىڭ قانى سياقتى عوي. ءسولى باردا اعاش دۇنيەسى وپ-وڭاي ولە قويمايدى. ءسولى بىتكەندە اعاش قۋرايدى، ولەدى.
اقىرى استىمداعى تاس بەتون شىتىناي باستادى. بالتا شاپقان جارامنان تامىر ءوسىپ، بەتون جارىقشاعىن كەۋلەپ، تەرەڭدەي بەرگەن سياقتى.
ءسويتىپ توعىز قابات ۇلكەن ءۇيدىڭ قالقان-قالپاعىنىڭ ۇستىندە مەن جايراڭداپ، قايتادان قۇلپىرا باستادىم. شىمشىقتار مەنى ۇمىتقان جوق. بۇتاقتارىما قونىپ، قىلقاندارىما تۇمسىقتارىن ۇيكەپ، مەنى ايالاپ، ماپەلەگەندەي بولادى. ءتىپتى مىسىر كەپتەرى مەنىڭ بۇتاعىما ۇيا سالا باستادى. مىسىر كەپتەرى دۇنيەدەگى مومىن قۇس. بۇتاعىنا قۇس ۇيا سالعان اعاش — ءزاھارسىز، مەيىرلى اعاش.
مەنى ادامدار دا بايقاي باستادى. سۇپ-سۇر بەتوننىڭ ۇستىنە ءوسىپ تۇرعان بۇل نە كەرەمەت دەپ تاڭعالىپ، تاڭدايلارىن تاقىلداتتى. قاباساقال سوندا ماقتانىپ:
— بۇل مەنىكى عوي. وھو! قالاي، ءا! كەلەر جاڭا جىلدا ۇيگە قايتىپ اپارامىن، — دەپ كەڭك-كەڭك كۇلىپ الدى.
ءبىراق، «بۇيىرسا» دەپ ايتپادى. ايتقاندا، بالكىم، مەنى تاعى دا بالتالاپ شاۋىپ، ۇستىمە الەم-جالەمىن ءىلىپ، يت اۋرەگە سالار ما ەدى، كىم بىلەدى.
استىمداعى سۇر بەتون ابدەن شىتىناپ، و دا توپىراققا اينالا باستاعانداي ەدى. نەگىزىنە تارتقان شىعار. دۇن-دۇنيەنىڭ نەگىزى توپىراق قوي.
بىردە ءتۇنى بويى جاڭبىر جاۋدى. جەردىڭ بەتىن سەل الىپ كەتتى. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا اسىققان ادامدار قالقان-قالپاقتىڭ استىنا تۇرا قالىپ، قولشاتىرلارىن اشىپ، سۋ كەشىپ، بۇرسەڭدەپ كەتىپ بارا جاتتى.
— وھو! — دەگەن داۋىستى بىردەن تانىدىم. بۇل قاباساقال ەدى. قالقان-قالپاقتىڭ استىندا شىلىمىن تۇتاتىپ ءبىراز تۇرىپ قالدى. شىلىم تارتقانىن ءتۇتىننىڭ يىسىنەن ءبىلدىم.
ءبىر كەزدە قالقان-قالپاق كۇتىر-كۇتىر ەتە قالىپ، گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلاپ ءتۇستى. مەن دە قۇلادىم. ەسىم اۋىپ كوپ جاتىپپىن.
ءبىر ۋاقىتتا بۋلدوزەر دەگەن كەلىپ، بەتون سىنىقتارىن، ولارمەن قوسا مەنى دە قوقىس ماشينانىڭ ۇستىنە لاقتىرىپ-لاقتىرىپ تاستادى.
ەسىم ءسال-سال كىرە باستاعاندا بايقاسام: ادامدار ۋ-شۋ. الدەكىمدەر باقىرىپ جىلاپ جاتىر. ءسىرا، قاباساقالدىڭ ايەلى، بالالارى-اۋ دەدىم. ءجوندى كورە المادىم. ويتكەنى ماشينانىڭ قورابىندا، بەتون سىنىقتاردىڭ استىندا قالدىم عوي.
ماشينا ءجۇرىپ كەپ بەردى. قايدا بارا جاتىر — بىلمەيمىن. ءسىرا، قالانىڭ سىرتىنا اپارىپ توگەتىن شىعار. سوندا مەن ول جەردە تاعى دا تامىر جايا الامىن با، جوق پا — بولجاۋسىز. بالكىم مەن دە، قاباساقال دا توپىراققا اينالارمىز. ويتكەنى ءبارىمىزدىڭ نەگىزىمىز توپىراق قوي.
You Might Also Like
-
تاۋىق كۇلگە اۋناعاندى ءتاۋىر كورەدى. ال ءقازىر بۇرىنعىداي ەسىكتىڭ كوزىنە شىعارىپ تاستاي سالاتىن كۇل جوق. ءقازىر جۇرت باللونمەن تاسىپ گاز جاعادى، ءۇي جىلىتۋعا كومىر ءتۇسىرىپ الادى. كومىردىكى قايران باياعى...
