InfoHub Logo

سىن ەسىم تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: سىن ەسىم تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورلارىن، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: سويلەۋ، تالداۋ بارىسىندا ادەمىلىكتى، اسەمدىكتى تۇسىنۋگە، تۋعان تابيعاتقا قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، بەينەلەۋ ونەرى، مۋزىكا
ساباق كورنەكىلىكتەرى: ابايدىڭ تابيعات ليريكالارىنان بۋكلەت، اندەرى، پلاكات. سىن ەسىم سوزدەرى بار ماقال - ماتەلدەر ءىلىنىپ تۇرادى.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق

ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا 10 - سۇراق كويامىن.
زىمىران سۇراقتار دەپ اتالادى. / ءيا نەمەسە جوق دەپ عانا جاۋاپ بەرسىندەر/
1. قازاق تىلىندە 9 - ءسوز تابى بار. /ءيا/
2. زات ەسىم زاتتىڭ سانىن بىلدىرەدى./جوق/ زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ ۇعىمىنىڭ اتىن بىلدىرەدى
3. جالقى ەسىم زاتتاردىڭ وزىنە عانا قويىلعان اتى. /ءيا/
4. بايجان، گۋلنار جالپى ەسىم بە. /جوق/ جالقى ەسىمدەر
5. بىركەلكى زاتتاردىڭ جالپى اتاۋى جالپى ەسىم دەپ اتالادى ما. /ءيا/
6. اكە، وقۋشى، تاۋ، اۋىل، قۇس، اقىل دەگەن سوزدەرگە كىم دەگەن سۇراق قويىلا ما. /ءيا/
7. زات ەسىمدەر تۇلعاسىنا قاراي، ماعىناسىنا قاراي، قۇرامىنا قاراي بولىنە مە/ءيا/
8. ادامگەرشىلىك، كۋانىش، سەزىم، يناباتتىلىق سوزدەرى دەرەكتى زات ەسىم بولا الا ما./جوق/
/دەرەكسىز زات ەسىم/
9. ءسوز قۇرامىنا اتاۋىش ءسوز، كومەكشى ءسوز، وداعاي سوزدەر جاتا ما./جوق/
ءتۇبىر مەن قوسىمشا جاتادى
10. اتا - انا، ۇلكەن - كىشى قوسارلانۋ، ارقىلى جاسالعان ءسوز بولا ما./ءيا/

I وي قوزعاۋ: بالالار سەندەردىڭ سىنىپتارىڭ قانداي،/كەڭ، ءارى جارىق،/ گۇلدەردىڭ ءيىسى بار ما، /ءيا ءيىسى كەرەمەت/ تاقتا قانداي تۇستە،/ جاسىل تۇسكە بويالعان/ ءيا بالالار وزدەرىڭ ايتىپ تۇرعانداي قانداي دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، زاتتىڭ سىنىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن سيپاتىن بىلدىرەتىن سوزدەر سىن ەسىم دەپ اتالادى.
ءبىزدىڭ بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى « سىن ەسىم» دەپ اتالادى

II. ماعىنانى تانىتۋ: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
بۇگىنگى اي كۇندى، جاڭا ساباق تاقىرىبىن داپتەرلەرىڭە جازىپ قويىڭدار.
قازاق ءتىلى — وتە باي ءتىل. ونىڭ قۇرامىندا نەشە مىڭداعان سوزدەر بار. سول سوزدەر ماعىناسىنا، سۇراعىنا، اتقارىلاتىن قىزمەتىنە قاراي 9 - توپقا ءبولىنىپ، سونىڭ ءبىر توبى زات ەسىم دەپ اتالسا، كەلەسى ءبىر توبى سىن ەسىم دەپ اتالادى. زات ەسىم زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ اتىن بىلدىرسە، سىن ەسىم سول زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ سىن - سيپاتىن، كولەمىن، ءتۇر - ءتۇسىن، ساپاسىن بىلدىرەدى.
سىن ەسىم قانداي؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
تاقتاعا جازىمىن، تالدايمىن وقۋشىلارعا جازىپ الۋدى ۇسىنامىن.
م: جەلسىز تۇندە جارىق اي ساۋلەسى سۋدا دىرىلدەپ...../اباي/. وسى سويلەمدە جەلسىز، جارىق سوزدەرى ءتۇن جانە اي دەگەن زات ەسىمدەردىڭ سىن ساپاسىن ءبىلدىرىپ تۇر، قانداي؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. قانداي ءتۇن؟- جەلسىز ءتۇن، قانداي اي؟- جارىق اي.

سىن ەسىمنىڭ مىناداي ماڭىزدى بەلگىلەرى بولادى:
1) زاتتىڭ ءتۇرىن، ءتۇسىن بىلدىرەدى: اق (قاعاز)، سۇر (بۇلت)، قىزىل (الما) ت. ب.
سۇراق قويىڭدار؟ جانە زاتتىڭ نەسىن بىلدىرەدى؟ قانداي ءسوز تىركەستەرى بار داۋىستاپ وقىڭدار

2) زاتتىڭ كولەمدىك، اۋماقتىق، سالماقتىق بەلگىسىن، سىنىن بىلدىرەدى: بيىك (ءۇي)، ۇزىن (اعاش)؛
سۇراق قويىڭدار؟ جانە زاتتىڭ نەسىن بىلدىرەدى؟ قانداي ءسوز تىركەستەرى بار داۋىستاپ وقىڭدار

3) زاتتىڭ ساپالىق بەلگىسىن، سيپاتىن بىلدىرەدى: جاقسى (ءسوز)، جامان (ىرىم)، تەنتەك (بالا)، زەرەك (وقۋشى)، اقىلدى (ادام)؛ قانداي ءسوز تىركەستەرى بار داۋىستاپ وقىڭدار
سۇراق قويىڭدار؟ جانە زاتتىڭ نەسىن بىلدىرەدى؟ قانداي ءسوز تىركەستەرى بار داۋىستاپ وقىڭدار

4) زاتتىڭ دامىنە، يىسىنە سيپاتتارىنا بايلانىستى بەلگىلەرىن بىلدىرەدى: اششى (كۇرت)، ءتاتتىى(تاعام)، جۇمساق، (نان)؛
سۇراق قويىڭدار؟ جانە زاتتىڭ نەسىن بىلدىرەدى؟ قانداي ءسوز تىركەستەرى بار داۋىستاپ وقىڭدار

5) زاتقا، قيمىل، ءىس - ارەكەتكە، مەزگىل - مەكەنگە قاتىستى سىندى بىلدىرەدى: تاستى (جەر)، كوتەرىڭكى(كوڭىل)، جازعى (دەمالىس)، اسپالى (شام)، ءبىلىمدى (جىگىت) ت. ب.
سۇراق قويىڭدار؟ جانە زاتتىڭ نەسىن بىلدىرەدى؟ قانداي ءسوز تىركەستەرى بار داۋىستاپ وقىڭدار.
6.) Cىن ەسىم ەرەجەسىن ەستەرىڭە ءتۇسىرىپ ايتىڭدار؟

ءمۇعالىم ءسوزى: ەرەجەنى قايتالاپ ايتىپ وتەمىن.
زاتتىڭ سىنىن، سيپاتىن، ساپاسىن، ءتۇر - ءتۇسىن، كولەمىن ءبىلدىرىپ، قانداي؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن ءسوز تابى سىن ەسىم دەپ اتالادى.
- بالالار، ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنە ارناپ ولەڭ شىعارعان قازاقتىڭ، قانداي اقىنىن بىلەسىڭدەر؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار. اباي — قازاقتىڭ ۇلى اقىنى. (پلاكاتقا جازىلعان "اباي — اقىن"تاقىرىبىن ءىلىپ كويامىن).

- «پوەزيا مينۋتى» وقىتا ۇيرەتۋ ويىنى
- كىم ابايدىڭ"كۇز" تۋرالى ولەڭىنەن جاتقا ءۇزىندى ايتىپ بەرە الادى؟ وقۋشىعا ولەڭدى جاتقا ايتقىزىپ، سىن ەسىمدەردى تاپقىزىپ، تاقتاعا جازعىزامىن.
سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق، قاپتايدى اسپان،
كۇز بولىپ دىمقىل تۇمان جەردى باسقان.
بىلمەيمىن تويعانى ما، توڭعانى ما،
جىلقى ويناپ، بيە اشقان، تاي جارىسقان.
"قىس" ولەڭىنەن ءۇزىندىنى جاتقا ايتقىزىپ، سىن ەسىمگە تالداتۋ.
اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى،
سوقىر، مىلقاۋ تانىماس ءتىرى جاندى.
ءۇستى - باسى اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى.
مىنە وسىلايشا ابايدىڭ « قىس جانە كۇز» ولەڭىن وقىتىپ، سونىڭ ىشىنەن سىن ەسىمدەردى تابۋ ارقىلى بۇگىنگى جاڭا ساباقتان العان بىلىمدەرىن پىسىقتايمىن دا، جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە كىرىسەمىز.

كىتاپپەن جۇمىس: 86 - جاتتىعۋ. وقىپ شىعىپ ولەڭ جولدارىنداعى سىن ەسىمدەردى تاپ، ولاردىڭ ماعىنالىق بەلگىلەرىن اجىراتىڭدار.
اۋىلدىڭ جانى تەرەڭ ساي، ------- قانداي ساي؟/تەرەڭ ساي/
تاسىعان وزەن گۇرىلدەپ..... ------ قانداي وزەن؟ تاسىعان وزەن/

كەلەسى تاپسىرما: مىنا سىن ەسىمدەرگە سويلەم قۇراڭدار./قوراپتاردان وقۋشىلار وزدەرى الىپ جۇمىس جاسايدى./
كوگىلدىر اسپان، اۋىر اتلەتيكا، كەڭ دالا، جاعىمدى داۋىس، ءدامدى تاعام، شىرايلى جەر، جۇمساق جاستىق، قىمبات بۇيىم، مەنىمەن جاستى، ءبىلىمدى ۇرپاق، ۇستىڭگى قابات، جازعى دەمالىس، قىسقى كۇن، ۇزىن شاش.
كەلەسى تاپسىرما: سۋرەتكە قاراپ ءماتىن قۇراستىرىڭدار. سىن ەسىمنىڭ ماڭىزدى بەلگىلەرىن قولدانا وتىرىپ قۇراستىرىڭدار.

III وي قورىتۋ: وسى جازعان ماتىندەرىڭ بويىنشا بەس جولدى ولەڭ جازاتىن بولامىز.
وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن باعالاۋ ءۇشىن تەست ارقىلى 6 - سۇراق بەرەمىن دە كەرى بايلانىس جاساۋ ارقىلى دۇرىس جاۋابىن تەكسەرەمىن - اۋىزشا ايتىپ.
ۇيگە تاپسىرما: 87 - جاتتىعۋ. بۇل جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي: ءماتىندى وقىپ، سىن ەسىمدەردى تاپ تا، ولاردى تىركەسكەن سوزىمەن قوسا تەرىپ جازىڭدار.

اقمولا وبلىسى،
اتباسار اۋدانى، سەرگەيەۆكا ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
حابىلحانىم ايناگۋل