ءسىڭىر سوزىلعاندا، بۋىن شىققاندا، سۇيەك سىنعاندا كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
ءسىڭىر سوزىلعاندا، بۋىن شىققاندا، سۇيەك سىنعاندا كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) بىلىمدىلىك: ءار ءتۇرلى جاراقات تۇرلەرى، ولاردىڭ الدىن الۋ، دارىگەرگە دەيىنگى كومەك بەرۋ شارالارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ
2) دامىتۋشىلىق: ءار ءتۇرلى ادىستەر، ومىرمەن بايلانىستىرۋ ارقىلى ءوز دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا كوڭىل ءبولۋى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن دامىتۋ
3) تاربيەلىك: جەكە باسىنىڭ عانا ەمەس، وزگەنىڭ دە دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋى، ادامگەرشىلىك ساپاسىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، ينتەراكتيۆتى، پىكىر - تالاس
ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۇيەكتەردىڭ تۇرلەرى، سىزبانۇسقا، داكە، قاتتى قاعاز، جۇقا تاقتاشالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
IV. ساباقتى بەكىتۋ
V. قورىتىندىلاۋ
VI. ۇيگە تاپسىرما
1. سىنىپپەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا نازارلارىن اۋدارۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تەكسەرۋ.
1) سۇيەك قانداي ۇلپادان تۇزىلگەن؟ (دانەكەر)
2) قاڭقانىڭ تولىق سۇيەكتەنۋى نەشە جاسقا دەيىن قالىپتاسادى؟(20 - 25 جاس)
3) سۇيەكتىڭ قۇرامىنداعى اعزالىق زاتتار سۇيەككە قانداي قاسيەت بەرەدى؟ (سەرپىمدىلىك، يىلگىش)
4) سۇيەكتىڭ بايلانىسى اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي نەشەگە بولىنەدى (3 توپ)
5) بۋىن دەگەنىمىز نە؟ ادام دەنەسىندە قانشا بۋىن بار؟ (سۇيەكتىڭ قوزعالىسپەن بايلانىساتىن جەرى؛ 230 بۋىن بار)
6) بۋىن قاپشىعى دەگەن نە؟ (بۋىننىڭ سىرتقى قابىعى)
7) سۇيەكتىڭ جۋانداپ ءوسۋى نەگە بايلانىستى؟ (سۇيەكقاپ)
8) سۇيەكتىڭ ۇزارىپ ءوسۋىن ءتۇسىندىر؟ (شەمىرشەكتى قاباتتاعى جاسۋشانىڭ ءبولىنۋى)
9) سۇيەككە قورەكتىك زاتتار قالاي جەتكىزىلەدى؟ (قانتامىر)
10) سۇيەكتىڭ قۇرامىندا قانداي زاتتار بولادى؟ (اعزالىق، بەياعزالىق)
11) قارت ادامنىڭ سۇيەگى نەگە تەز سىنادى؟ (مينەرالدى زاتتاردىڭ كوبەيۋىنەن)
12) سۇيەكتە وسسەيننىڭ قىزمەتى قانداي؟ (يىلگىشتىك)
13) سۇيەكتەردىڭ شەتىندە بولاتىن شەمىرشەكتىڭ قانداي پايداسى بار؟ (جاسۋشالارى ءبولىنىپ، ۇزارىپ وسەدى)
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
«وي قوزعاۋ»
وقۋشىلار العاشقى جاردەم تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعى سالدى. ءارى قاراي جاڭا ساباقتى كەستە جانە سىزبانۇسقا ارقىلى تۇسىندىرەمىن.
العاشقى جاردەم
↓
ءسىڭىردىڭ سوزىلۋى
سۇيەكتىڭ سىنۋى
بۋىنىڭ شىعۋى
1) ءسىڭىردىڭ سوزىلۋى - ادام ابايسىزدا ويلى - شۇقىرلى جەردەن اياعىن ىڭعايسىز باسۋدان بولادى. اياقتىڭ ۇشى بۇرالىپ، ءسىڭىرى سوزىلادى.
سوزىلۋدىڭ بەلگىلەرى: سىزداپ اۋرادى، ىسىنەدى، بۋىننىڭ قوزعالىسىن تەجەيدى. العاشقى كورسەتىلەتىن جاردەم: زاقىمدانعان جەردى بينتپەن نەمەسە جۇمساق ماتادان جاسالعان تاڭعىشپەن قاتتى قىسىپ بايلايدى، مۇنىڭ ءوزى ىشكى قان قۇيىلۋىنىڭ توقتالۋىنا كومەكتەسەدى جانە بۋىننىڭ قيمىلداماۋىن قامتاماسىز ەتەدى. تاڭىلعان جەرگە مۇز نەمەسە قار سالىنعان تۇيىنشەك باسادى
2) سۇيەكتىڭ سىنۋى - ادام قاتتى قۇلاعاندا نەمەسە باسقا وقىس جاعدايدا سۇيەكتىڭ سىنۋى مۇمكىن. سۇيەكتىڭ سىنۋى 2 ءتۇرلى: مورت سىنۋ، شىتىناپ سىنۋ.
مورت سىنعاندى اشىق سىنۋ دەپ اتايدى. شىتىناپ سىنۋدى جابىق سىنۋ دەپ اتايدى. مورت سىنعان كەزدە سۇيەكتەردىڭ ۇشتارى قانتامىرلارىنا، بۇلشىقەتتەرگە، تەرىگە زيان كەلتىرەدى. جاراقاتتانعان جەرگە ميكروبتار ءتۇسۋى مۇمكىن. سىنعان جەرى قاتتى اۋىرىپ شىداتپايدى، سوندىقتان قوزعالمايتىنداي ەتىپ شەندەۋىش سالىپ تاڭادى. اشىق سىنعان جەردىڭ الدىمەن اققان قانىن توقتاتىپ، جارانى تازالاپ الىپ، شەڭدەۋىش سالادى. اشىق سىنىق وتە ءقاۋىپتى، ويتكەنى سۇيەكتەر ۇساتىلىپ كەتەدى.
شىتىناپ سىنۋ - بۇل سىنۋدىڭ جاي ءتۇرى. مۇنداي سۇيەكتىڭ سىنعان جەرىندە شىتىناعان سىزات پايدا بولادى. مورت سىنۋداعىداي سۇيەك ءبولىنىپ، ۇگىلىپ تەرىنى تەسىپ جاراقاتتامايدى. شىتىناپ سىنۋ دا اۋىرادى، ىنعان جەرى دومىعىپ ىسەدى. سەبەبى سۇيەكتە جۇيكەلەر مەن قانتامىرلار بولعاندىقتان، اۋىرعان جەرى تەز بىلىنەدى. مۇنداي جاعدايدا قاتتى تاڭىپ، اۋىرعانى ابدەن باسىلعانشا تىنىشتىق قالىپتى ساقتاۋ كەرەك. سىنعان سۇيەكتەردى ورنىنا كەلتىرىپ سالۋشى ادامدى سىنىقشى دەپ اتايدى. سىنىق بەلگىلەرى: جاراقات العاننان سوڭ قاتتى شانشۋ، سىنعان اياق - قولدى تولىق قولدانا الماۋ، اياق - قولدىڭ سىرتقى ءپىشىنى مەن ۇزىندىعىنىڭ وزگەرۋى، سۇيەك سىنعان جەردە قوزعالۋدىڭ پايدا بولۋى، قورشاعان ورتاعا (جابىق) نەمەسە سىرتقى ورتاعا (اشىق) قاننىڭ كوپ كەتۋى. سۇيەك سىنعان جەردەن تومەن تەرى بوزارۋى، دەنە بولىگى مۇزداۋى، سەزىمتالدىقتىڭ تومەندەۋى بولۋى مۇمكىن. العاشقى جاردەم سىنىقتاردىڭ جىلجىپ كەتۋىن بولدىرماۋ ءۇشىنتولىق تىنىشتىق ساقتاۋدان باستالادى. قول نەمەسە اياق سىنعاندا قوزعالمايتىنداي ەتۋ ءۇشىن شينا جاقتاۋ قولدانىلادى. ەگەر ول قولدا بولماسا، تاياقتى، قول شاتىردى، شىبىق بۇتاسىن جانە ت. ب. پايدالانۋعا بولادى. ءتىپتى بولماعان جاعدايدا سىنعان قولدى كەۋدەگە قوسىپ، ال سىنعان اياقتى ساۋ اياققا قوسىپ تاڭۋ كەرەك. ىسىك بولدىرماۋ ءۇشىن جاقتاۋشالاردى ساۋساقتاردى باستاپ جوعارى قاراي زاقىمدانعان اياق - قولعا تاڭادى. توقپان جىلىك سىنعاندا يمموبيليزاسيا جاساۋ. اسىق جىلىك سىنعاندا يمموبيليزاسيا جاساۋ.
3) بۋىننىڭ شىعۋى. بۋىن ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا شىعادى: مەحانيكالىق جاراقات، سپورتتا، ترانسپورت اۆارياسى، ت. ب كەزدە بولۋى مۇمكىن. بۋىن شىققاندا اياق قاتتى اۋىرىپ، ءىسىنىپ، قوزعالماي قالادى. مۇندا دا اۋىرعان جەرگە سۋىق شۇبەرەك باسۋ كەرەك. بۋىن شىعۋى بەلگىلەرى: كەنەتتەن شانشۋ، بۋىن ءتۇرىنىڭ وزگەرۋى جانە ونىڭ قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋى. ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ ءىسىنۋ پايدا بولادى. جاراقاتتانعان ادامدى مۇمكىندىگىنشە، زاقىمدانعان اياق - قولدارىن قوزعالمايتىنداي وراپ، تەز ارادا مەديسينالىق جاردەم كورسەتۋ پۋنكتىنە جىبەرگەن ءجون. قولدارى زاقىمدانعان جاعدايدا ورامال ارقىلى اسىپ قويادى، ال اياعى مەرتىككەن كەزدە زاقىمدانعان ادامدى جۇمساق ەتىپ توسەلگەن زەمبىلگە جاتقىزىپ، مەرتىككەن اياعىنىڭ استىنا جۇمساق جاستىق نەمەسە كيىم سالادى. ەش ۋاقىتتا سۇيەكتى ءوز بەتىمەن سالۋعا بولمايدى، ويتكەنى سۇيەكتەردى، نەرۆتەردى، تامىرلار مەن باسقا دا تكاندەردى ءبۇلدىرىپ الۋى مۇمكىن.
ساباقتى بەكىتۋ
سايكەستەندىرۋ تەستى
سۇراقتارى
1) ادام جىعىلعاندا، ىڭعايسىز قوزعالىس جاساعاندا سۇيەك باسىنىڭ تايۋى
2) مورت سىنعاندى نە دەپ اتايدى؟
3) سىنعان جەردى قوزعالمايتىنداي ەتىپ نەمەن تانادى؟
4) شىتىناپ سىنۋدى نە دەپ اتايدى؟
5) سىنعان سۇيەكتى ورنىنا كەلتىرىپ سالۋشى ادام؟
6) بۋىننىڭ شىعۋىن ەمدەيتىن دارىگەر؟
7) سىنىقتاردىڭ جىلجىپ كەتۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
8) قانتامىرلارعا، بۇلشىقەتتەرگە، تەرىگە زيان كەلتىرەتىن سىنىقتىڭ ءتۇرى
9) سۇيەكتىڭ ءبىتىپ قايتا قالپىنا كەلۋى نەگە بايلانىستى
10) ءسىڭىر سوزىلعاندا كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
جاۋاپتارى:
ە) مورت سىنۋ
ۆ) شەندەۋىش
ز) تىنىشتىق
گ) جابىق سىنۋ
د) سىنىقشى
ج) حيرۋرگ - دارىگەر
ب) اشىق سىنۋ
ا) بۋىننىڭ شىعۋى
م) تاڭىلعان جەرگە مۇز باسۋ
ل) سۇيەكتىڭ سىرتقى قابى
جاسىرىن ءسوز
«ومىرتقا» سوزىنە ءسوزجۇمباق قۇرۋ
1. كولدەنەڭ تەگىستىكتە ومىرتقا جوتاسىنىڭ قيسايۋى.
2. ومىرتقا جوتاسىنىڭ فيزيكالىق اينالىمدارىنا بايلانىستى ادام دەنەسىنىڭ ءتۇرۋ، ءجۇرۋ، وتىرۋداعى ادەتتى قالپى.
3. سۇيەكتەردىڭ قوزعالمالى بايلانىساتىن جەرى.
4. بۇلشىقەت بولىگى، سونىڭ ارقاسىندا ول سۇيەكپەن جالعاسادى
5. اياق ۇشى سۇيەكتەرىنىڭ دۇرىس قالىپتاسپاۋىنان اۋىتقۋدىڭ پايدا بولۋى.
6. تومەنگى اياقتىڭ بولىگى، ەكى سۇيەكتەن تۇرادى: اسىقتى جىلىك جانە ساداق سۇيەك
7. سۇيەك سىنعاندا بىرتىندەپ ءبىتىپ، قايتا قالپىنا كەلۋى
بيولوگيالىق تەرمين سوزدەر
ءسىڭىر، مورت سىنۋ، شىتىناپ سىنۋ، بۋىننىڭ سوزىلۋى، سۇيەك باسىنىڭ تايۋى، اشىق سىنۋ، شەندەۋىش.
وقۋشىلاردىڭ سۇيەكتىڭ شىعۋىنا، سىنۋىنا بايلانىستى ءبىر - بىرىنە العاشقى كومەك كورسەتۋى
زەرتحانالىق جۇمىس. ادام قاڭقاسىمەن تانىسۋ
1. سۇيەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىسۋ (ۇزىن، قىسقا، جالپاق). بيولوگيا كابينەتىندەگى سۇيەكتەردىڭ جيناقتاماسىن (كوللەكسياسى) تالداۋ، جوق بولسا كەستەدەن قاراپ تانىسۋ.
2. قاڭقادان ومىرتقا جوتاسىنىڭ 4 يىلىمدەرىن تاۋىپ، قالاي قاراي يىلگەندەرىنە زەر سالىپ قاراڭدار.
3. ومىرتقا جوتاسىنىڭ بولىمدەرىمەن (مويىن، ارقا، بەل، سەگىزكوز، قۇيىمشاق). ومىرتقانىڭ دەنەسىن، ارتقى جانە كولدەنەڭ قاناتتارىن جانە دوعاسىن تابۋ. ءپىشىنى جاعىنان بىرىنەن - ءبىرى قانداي ايىرماشىلىعى بار ەكەنىن انىقتاڭدار.
4. باسسۇيەك بولىمدەرىن، ورنالاسۋىن، اتىن بىرىمەن - ءبىرى (قوزعالمالى ما، قوزعالمايتىن با) جاناسقان جەرلەرىن تابىڭدار.
5. جۇپ سۇيەكتەردىڭ ورنالاسۋىن، اتالۋىن بىلىڭدەر. بەت بولىمىندەگى سۇيەكتەرگە كوڭىل اۋدارىڭدار.
ۇيگە تاپسىرما: زەرتحانالىق جۇمىستى ورىنداۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) بىلىمدىلىك: ءار ءتۇرلى جاراقات تۇرلەرى، ولاردىڭ الدىن الۋ، دارىگەرگە دەيىنگى كومەك بەرۋ شارالارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ
2) دامىتۋشىلىق: ءار ءتۇرلى ادىستەر، ومىرمەن بايلانىستىرۋ ارقىلى ءوز دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا كوڭىل ءبولۋى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن دامىتۋ
3) تاربيەلىك: جەكە باسىنىڭ عانا ەمەس، وزگەنىڭ دە دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋى، ادامگەرشىلىك ساپاسىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، ينتەراكتيۆتى، پىكىر - تالاس
ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۇيەكتەردىڭ تۇرلەرى، سىزبانۇسقا، داكە، قاتتى قاعاز، جۇقا تاقتاشالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
IV. ساباقتى بەكىتۋ
V. قورىتىندىلاۋ
VI. ۇيگە تاپسىرما
1. سىنىپپەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا نازارلارىن اۋدارۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تەكسەرۋ.
1) سۇيەك قانداي ۇلپادان تۇزىلگەن؟ (دانەكەر)
2) قاڭقانىڭ تولىق سۇيەكتەنۋى نەشە جاسقا دەيىن قالىپتاسادى؟(20 - 25 جاس)
3) سۇيەكتىڭ قۇرامىنداعى اعزالىق زاتتار سۇيەككە قانداي قاسيەت بەرەدى؟ (سەرپىمدىلىك، يىلگىش)
4) سۇيەكتىڭ بايلانىسى اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي نەشەگە بولىنەدى (3 توپ)
5) بۋىن دەگەنىمىز نە؟ ادام دەنەسىندە قانشا بۋىن بار؟ (سۇيەكتىڭ قوزعالىسپەن بايلانىساتىن جەرى؛ 230 بۋىن بار)
6) بۋىن قاپشىعى دەگەن نە؟ (بۋىننىڭ سىرتقى قابىعى)
7) سۇيەكتىڭ جۋانداپ ءوسۋى نەگە بايلانىستى؟ (سۇيەكقاپ)
8) سۇيەكتىڭ ۇزارىپ ءوسۋىن ءتۇسىندىر؟ (شەمىرشەكتى قاباتتاعى جاسۋشانىڭ ءبولىنۋى)
9) سۇيەككە قورەكتىك زاتتار قالاي جەتكىزىلەدى؟ (قانتامىر)
10) سۇيەكتىڭ قۇرامىندا قانداي زاتتار بولادى؟ (اعزالىق، بەياعزالىق)
11) قارت ادامنىڭ سۇيەگى نەگە تەز سىنادى؟ (مينەرالدى زاتتاردىڭ كوبەيۋىنەن)
12) سۇيەكتە وسسەيننىڭ قىزمەتى قانداي؟ (يىلگىشتىك)
13) سۇيەكتەردىڭ شەتىندە بولاتىن شەمىرشەكتىڭ قانداي پايداسى بار؟ (جاسۋشالارى ءبولىنىپ، ۇزارىپ وسەدى)
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
«وي قوزعاۋ»
وقۋشىلار العاشقى جاردەم تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعى سالدى. ءارى قاراي جاڭا ساباقتى كەستە جانە سىزبانۇسقا ارقىلى تۇسىندىرەمىن.
العاشقى جاردەم
↓
ءسىڭىردىڭ سوزىلۋى
سۇيەكتىڭ سىنۋى
بۋىنىڭ شىعۋى
1) ءسىڭىردىڭ سوزىلۋى - ادام ابايسىزدا ويلى - شۇقىرلى جەردەن اياعىن ىڭعايسىز باسۋدان بولادى. اياقتىڭ ۇشى بۇرالىپ، ءسىڭىرى سوزىلادى.
سوزىلۋدىڭ بەلگىلەرى: سىزداپ اۋرادى، ىسىنەدى، بۋىننىڭ قوزعالىسىن تەجەيدى. العاشقى كورسەتىلەتىن جاردەم: زاقىمدانعان جەردى بينتپەن نەمەسە جۇمساق ماتادان جاسالعان تاڭعىشپەن قاتتى قىسىپ بايلايدى، مۇنىڭ ءوزى ىشكى قان قۇيىلۋىنىڭ توقتالۋىنا كومەكتەسەدى جانە بۋىننىڭ قيمىلداماۋىن قامتاماسىز ەتەدى. تاڭىلعان جەرگە مۇز نەمەسە قار سالىنعان تۇيىنشەك باسادى
2) سۇيەكتىڭ سىنۋى - ادام قاتتى قۇلاعاندا نەمەسە باسقا وقىس جاعدايدا سۇيەكتىڭ سىنۋى مۇمكىن. سۇيەكتىڭ سىنۋى 2 ءتۇرلى: مورت سىنۋ، شىتىناپ سىنۋ.
مورت سىنعاندى اشىق سىنۋ دەپ اتايدى. شىتىناپ سىنۋدى جابىق سىنۋ دەپ اتايدى. مورت سىنعان كەزدە سۇيەكتەردىڭ ۇشتارى قانتامىرلارىنا، بۇلشىقەتتەرگە، تەرىگە زيان كەلتىرەدى. جاراقاتتانعان جەرگە ميكروبتار ءتۇسۋى مۇمكىن. سىنعان جەرى قاتتى اۋىرىپ شىداتپايدى، سوندىقتان قوزعالمايتىنداي ەتىپ شەندەۋىش سالىپ تاڭادى. اشىق سىنعان جەردىڭ الدىمەن اققان قانىن توقتاتىپ، جارانى تازالاپ الىپ، شەڭدەۋىش سالادى. اشىق سىنىق وتە ءقاۋىپتى، ويتكەنى سۇيەكتەر ۇساتىلىپ كەتەدى.
شىتىناپ سىنۋ - بۇل سىنۋدىڭ جاي ءتۇرى. مۇنداي سۇيەكتىڭ سىنعان جەرىندە شىتىناعان سىزات پايدا بولادى. مورت سىنۋداعىداي سۇيەك ءبولىنىپ، ۇگىلىپ تەرىنى تەسىپ جاراقاتتامايدى. شىتىناپ سىنۋ دا اۋىرادى، ىنعان جەرى دومىعىپ ىسەدى. سەبەبى سۇيەكتە جۇيكەلەر مەن قانتامىرلار بولعاندىقتان، اۋىرعان جەرى تەز بىلىنەدى. مۇنداي جاعدايدا قاتتى تاڭىپ، اۋىرعانى ابدەن باسىلعانشا تىنىشتىق قالىپتى ساقتاۋ كەرەك. سىنعان سۇيەكتەردى ورنىنا كەلتىرىپ سالۋشى ادامدى سىنىقشى دەپ اتايدى. سىنىق بەلگىلەرى: جاراقات العاننان سوڭ قاتتى شانشۋ، سىنعان اياق - قولدى تولىق قولدانا الماۋ، اياق - قولدىڭ سىرتقى ءپىشىنى مەن ۇزىندىعىنىڭ وزگەرۋى، سۇيەك سىنعان جەردە قوزعالۋدىڭ پايدا بولۋى، قورشاعان ورتاعا (جابىق) نەمەسە سىرتقى ورتاعا (اشىق) قاننىڭ كوپ كەتۋى. سۇيەك سىنعان جەردەن تومەن تەرى بوزارۋى، دەنە بولىگى مۇزداۋى، سەزىمتالدىقتىڭ تومەندەۋى بولۋى مۇمكىن. العاشقى جاردەم سىنىقتاردىڭ جىلجىپ كەتۋىن بولدىرماۋ ءۇشىنتولىق تىنىشتىق ساقتاۋدان باستالادى. قول نەمەسە اياق سىنعاندا قوزعالمايتىنداي ەتۋ ءۇشىن شينا جاقتاۋ قولدانىلادى. ەگەر ول قولدا بولماسا، تاياقتى، قول شاتىردى، شىبىق بۇتاسىن جانە ت. ب. پايدالانۋعا بولادى. ءتىپتى بولماعان جاعدايدا سىنعان قولدى كەۋدەگە قوسىپ، ال سىنعان اياقتى ساۋ اياققا قوسىپ تاڭۋ كەرەك. ىسىك بولدىرماۋ ءۇشىن جاقتاۋشالاردى ساۋساقتاردى باستاپ جوعارى قاراي زاقىمدانعان اياق - قولعا تاڭادى. توقپان جىلىك سىنعاندا يمموبيليزاسيا جاساۋ. اسىق جىلىك سىنعاندا يمموبيليزاسيا جاساۋ.
3) بۋىننىڭ شىعۋى. بۋىن ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا شىعادى: مەحانيكالىق جاراقات، سپورتتا، ترانسپورت اۆارياسى، ت. ب كەزدە بولۋى مۇمكىن. بۋىن شىققاندا اياق قاتتى اۋىرىپ، ءىسىنىپ، قوزعالماي قالادى. مۇندا دا اۋىرعان جەرگە سۋىق شۇبەرەك باسۋ كەرەك. بۋىن شىعۋى بەلگىلەرى: كەنەتتەن شانشۋ، بۋىن ءتۇرىنىڭ وزگەرۋى جانە ونىڭ قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋى. ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ ءىسىنۋ پايدا بولادى. جاراقاتتانعان ادامدى مۇمكىندىگىنشە، زاقىمدانعان اياق - قولدارىن قوزعالمايتىنداي وراپ، تەز ارادا مەديسينالىق جاردەم كورسەتۋ پۋنكتىنە جىبەرگەن ءجون. قولدارى زاقىمدانعان جاعدايدا ورامال ارقىلى اسىپ قويادى، ال اياعى مەرتىككەن كەزدە زاقىمدانعان ادامدى جۇمساق ەتىپ توسەلگەن زەمبىلگە جاتقىزىپ، مەرتىككەن اياعىنىڭ استىنا جۇمساق جاستىق نەمەسە كيىم سالادى. ەش ۋاقىتتا سۇيەكتى ءوز بەتىمەن سالۋعا بولمايدى، ويتكەنى سۇيەكتەردى، نەرۆتەردى، تامىرلار مەن باسقا دا تكاندەردى ءبۇلدىرىپ الۋى مۇمكىن.
ساباقتى بەكىتۋ
سايكەستەندىرۋ تەستى
سۇراقتارى
1) ادام جىعىلعاندا، ىڭعايسىز قوزعالىس جاساعاندا سۇيەك باسىنىڭ تايۋى
2) مورت سىنعاندى نە دەپ اتايدى؟
3) سىنعان جەردى قوزعالمايتىنداي ەتىپ نەمەن تانادى؟
4) شىتىناپ سىنۋدى نە دەپ اتايدى؟
5) سىنعان سۇيەكتى ورنىنا كەلتىرىپ سالۋشى ادام؟
6) بۋىننىڭ شىعۋىن ەمدەيتىن دارىگەر؟
7) سىنىقتاردىڭ جىلجىپ كەتۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
8) قانتامىرلارعا، بۇلشىقەتتەرگە، تەرىگە زيان كەلتىرەتىن سىنىقتىڭ ءتۇرى
9) سۇيەكتىڭ ءبىتىپ قايتا قالپىنا كەلۋى نەگە بايلانىستى
10) ءسىڭىر سوزىلعاندا كورسەتىلەتىن العاشقى جاردەم
جاۋاپتارى:
ە) مورت سىنۋ
ۆ) شەندەۋىش
ز) تىنىشتىق
گ) جابىق سىنۋ
د) سىنىقشى
ج) حيرۋرگ - دارىگەر
ب) اشىق سىنۋ
ا) بۋىننىڭ شىعۋى
م) تاڭىلعان جەرگە مۇز باسۋ
ل) سۇيەكتىڭ سىرتقى قابى
جاسىرىن ءسوز
«ومىرتقا» سوزىنە ءسوزجۇمباق قۇرۋ
1. كولدەنەڭ تەگىستىكتە ومىرتقا جوتاسىنىڭ قيسايۋى.
2. ومىرتقا جوتاسىنىڭ فيزيكالىق اينالىمدارىنا بايلانىستى ادام دەنەسىنىڭ ءتۇرۋ، ءجۇرۋ، وتىرۋداعى ادەتتى قالپى.
3. سۇيەكتەردىڭ قوزعالمالى بايلانىساتىن جەرى.
4. بۇلشىقەت بولىگى، سونىڭ ارقاسىندا ول سۇيەكپەن جالعاسادى
5. اياق ۇشى سۇيەكتەرىنىڭ دۇرىس قالىپتاسپاۋىنان اۋىتقۋدىڭ پايدا بولۋى.
6. تومەنگى اياقتىڭ بولىگى، ەكى سۇيەكتەن تۇرادى: اسىقتى جىلىك جانە ساداق سۇيەك
7. سۇيەك سىنعاندا بىرتىندەپ ءبىتىپ، قايتا قالپىنا كەلۋى
بيولوگيالىق تەرمين سوزدەر
ءسىڭىر، مورت سىنۋ، شىتىناپ سىنۋ، بۋىننىڭ سوزىلۋى، سۇيەك باسىنىڭ تايۋى، اشىق سىنۋ، شەندەۋىش.
وقۋشىلاردىڭ سۇيەكتىڭ شىعۋىنا، سىنۋىنا بايلانىستى ءبىر - بىرىنە العاشقى كومەك كورسەتۋى
زەرتحانالىق جۇمىس. ادام قاڭقاسىمەن تانىسۋ
1. سۇيەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىسۋ (ۇزىن، قىسقا، جالپاق). بيولوگيا كابينەتىندەگى سۇيەكتەردىڭ جيناقتاماسىن (كوللەكسياسى) تالداۋ، جوق بولسا كەستەدەن قاراپ تانىسۋ.
2. قاڭقادان ومىرتقا جوتاسىنىڭ 4 يىلىمدەرىن تاۋىپ، قالاي قاراي يىلگەندەرىنە زەر سالىپ قاراڭدار.
3. ومىرتقا جوتاسىنىڭ بولىمدەرىمەن (مويىن، ارقا، بەل، سەگىزكوز، قۇيىمشاق). ومىرتقانىڭ دەنەسىن، ارتقى جانە كولدەنەڭ قاناتتارىن جانە دوعاسىن تابۋ. ءپىشىنى جاعىنان بىرىنەن - ءبىرى قانداي ايىرماشىلىعى بار ەكەنىن انىقتاڭدار.
4. باسسۇيەك بولىمدەرىن، ورنالاسۋىن، اتىن بىرىمەن - ءبىرى (قوزعالمالى ما، قوزعالمايتىن با) جاناسقان جەرلەرىن تابىڭدار.
5. جۇپ سۇيەكتەردىڭ ورنالاسۋىن، اتالۋىن بىلىڭدەر. بەت بولىمىندەگى سۇيەكتەرگە كوڭىل اۋدارىڭدار.
ۇيگە تاپسىرما: زەرتحانالىق جۇمىستى ورىنداۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
