سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى
دۇنيە ءجۇزى تاريحى 9 سىنىپ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى: ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى دانيا، نورۆەگيا، شۆەسيا، فينليانديا، يسلانديانىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك دامۋىنا سيپاتتاما بەرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: 1. مازمۇنعا بايلانىستى مىندەت: سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنىڭ سوعىستان كەيىنگى ونجىلدىقتاردا قارقىندى دامۋ سەبەپتەرىن تالداۋ.
2. سىني ويلاۋدى دامىتۋعا بايلانىستى مىندەت: سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە ءتان ورتاق بەلگىلەر مەن ايىرماشىلىقتاردى تابۋ.
3. توپتىق مىندەت: توپپەن بىرلەسە وتىرىپ قوسىمشا قۇجاتتارمەن جۇمىس ىستەۋگە، تاريحي وقيعالاردى تالداي جانە جيناقتاي بىلۋگە ۇيرەنۋ. تاريح پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: 1. دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساياسي كارتاسى.
2. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى تۋرالى سلايد.
3. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تۋى، ەلتاڭباسىنىڭ سۋرەتتەرى.
4. «سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە جالپى سيپاتتاما» كەستە.
5. سۋرەتتەر، كىتاپتار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ. تالداۋ، زەرتتەۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: گەوگرافيا ءپانى.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
2. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
3. ماعىنانى تانۋ.
4. وي - تولعانىس.
5. ۇيگە تاپسىرما.
ءىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
1. شەتەلدىك ەۋروپا تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
2. «ۇلكەن جەتىلىككە» كىرەتىن ەلدەردى اتا.
3. تابيعات جاعدايلارى مەن شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى قانداي ايماقتارعا بولىنەدى؟
جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى:
1. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە جالپى سيپاتتاما.
2. دانيا.
3. نورۆەگيا.
4. شۆەسيا.
5. فينليانديا.
6. يسلانديا.
7. قورىتىندى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ.
1. ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن، ماقساتىمەن، جوسپارىمەن تانىسۋ.
2. ساباقتىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن اۋىزشا بايانداۋ ادىسىمەن ءتۇسىندىرۋ.
3. جۇپتىق توپتىق جۇمىستار.
1. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە دانيا، نورۆەگيا، شۆەسيا، دانيا، يسلانديا جاتادى. بۇل ەلدەردىڭ تاريحي ورتاق نەگىزدەرى كوپ. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى نەگىزىنەن تۇبەكتەر مەن ارالداردى الىپ جاتىر. بۇل ايماقتىڭ ەرەكشەلىكتەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالعان. ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا دانيا مەن نورۆەگيانى گەرمانيا 1940 جىلى باسىپ الدى. شۆەسيا بەيتاراپ ەل بولىپ جاريالاندى.
فينليانديا 1939 جىلى30 قاراشا – 1940 جىلى 12 ناۋرىز كەڭەس – فين سوعىسىنا قاتىستى. كەيىن فينليانديا ۇشتىك پاكتىگە قوسىلىپ گەرمانيانىڭ وداقتاسىنا اينالدى. ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىن بۇل ەلدەردىڭ مەملەكەتارالىق قاتىناستارى ەداۋىر تەرەڭدەدى. ونى 1951 جىلى ءارتۇرلى سالاداعى قارىم - قاتىناستى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان سولتۇستىك كەڭەس ۇيىمى تەزدەتتى. ءبىراق سىرتقى ساياسات سالاسىندا سكانديناۆيالىق ەلدەر ءبىر جاقتى باعداردا بولعان جوق. نورۆەگيا، دانيا – ناتو - عا مۇشە، شۆەسيا بەيتاراپ ەل، فينليانديا كسرو - مەن كەلىسىمدى بايلانىستا بولعاندىقتان سىرتقى ساياسي ارەكەتتەردەن قالىس قالىپ وتىردى. بۇل مەملەكەتتەردىڭ ساياساتىندا سوسيال - دەموكراتيالىق پارتيالار شەشۋشى رول اتقاردى. شۆەسيادا وكىمەتتى ونداعان جىلدار بويى سدپ باسقاردى. دانيا مەن نورۆەگيادا سدپ ساياسي ومىردە ماڭىزدى ورىن الدى، ءبىراق ولاردىڭ بيلىگى شۆەسياداعىداي مىقتى بولعان جوق.
ۇكىمەتتى قۇرۋدا سوسيال – دەموكراتتار ليبەرالدار جانە كونسەرۆاتورلار پارتيالارىمەن وداقتاسۋدان تارتىنبادى. جاپپاي قارۋ جاراق وندىرۋگە قاتىسپاعان بۇل ەلدەر سوعىستان كەيىنگى ون جىلدىقتاردا جوعارى دامۋ دەڭگەيىنە كوتەرىلدى جانە دەموكراتيالىق جۇيەنى تۇراقتاندىردى. حالىقتىڭ جەكە تابىس مولشەرى جوعارى، تۇرعىن ۇيلەرى ساپالى، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، جۇيەسىنىڭ جەتىستىكتەرى، قىلمىس دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ وتە جوعارى بولۋىنا سەبەپشى.
ەر ادامداردىڭ ورتاشا ءومىر جاسىنىڭ ۇزاقتىعى – 76، ايەلدەردە 81 جاسقا تەڭ. قازىرگى جاعدايدا بۇل ەلدەردىڭ قۇقىقتىق قۇجاتتارى ءبىر - بىرىنە ىڭعايلاستىرىلعان. بەس ەلدىڭ ءاربىر ازاماتى ءوزى قالاعان مەملەكەتكە قونىسىن اۋىستىرادى، سوندا ەڭبەك ەتەدى، بارلىق الەۋمەتتىك جاعىنان قامتاماسىز ەتىلەدى. بەس ەلدىڭ تۇرعىندارى وسى ەلدەر شەڭبەرىندە ەركىن ءجۇرىپ تۇرۋىنا ەشقانداي بوگەت بولمايدى. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق ىقپالداستىق ۇردىسىنەن شەت قالماي 1980 جىلى ەۋروپا قۇرلىعىنداعى بارلىق قوزعالىستاردىڭ ورتاسىندا بولدى. ەۋروپا وداعىنا 1973 جىلى دانيا، 1995 جىلى شۆەسيا جانە فينليانديا تولىق قۇقىلى مۇشە بولىپ قابىلداندى. سكانديناۆيا ەلدەرى 1991 جىلى مااستريحت كەلىسىمىنە قاتىسىپ، ءححى عاسىر باسىندا ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق، ۆاليۋتالىق جانە ساياسي وداقتىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ، قولداۋ كورسەتتى.
ءىى. سىنىپ وقۋشىلارىن 5 توپقا ءبولۋ. ءار توپ سولتۇستىك ەۋروپانىڭ ءبىر ەلىن الىپ، سول ەل بويىنشا ءوز بىلىمدەرىن قورعايدى.
1. ءار ەلدىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىنىڭ سۋرەتتەرىن تاقتاعا ءىلىپ، اۋماعىن كارتادان كورسەتۋ.
2. رەفەرات قورعاۋ.
3. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە سيپاتتاما كەستەسىن تولتىرۋ:
ەلدەر، مەملەكەتتىك باسقارىلۋى، اكىمشىلىك تەرريتوريالىق قۇرىلىسى، زاڭ شىعارۋ بيلىگى، اتقارۋ بيلىگى، ساياسي پارتيالارى، حالقى استاناسى.
ءىىى. وقۋلىقپەن، انىقتامالىقتارمەن جۇمىس:
ۇقساستىق پەن دارالىق ستراتەگياسى بويىنشا سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە ءتان ورتاق بەلگىلەرى مەن ايىرماشىلىقتاردى تابۋ.
ءىۇ. جۇلدىزدى ءسات: (قاي توپ تەز جاۋاپ بەرەدى)
1. سولتۇستىك ەۋروپاداعى تەرريتورياسى ەڭ كىشى مەملەكەت.
2. سولتۇستىك ەۋروپانىڭ ەكى مەملەكەتتىك ءتىلى بار ەلىن اتا.
3. رەسپۋبليكا دەگەن نە؟ رەسپۋبليكالىق باسقارۋداعى ەلدەردى اتا.
4. مونارحيا دەگەن نە؟ سولتۇستىك ەۋروپانىڭ مونارحيالىق ەلدەرىن اتا.
5. سولتۇستىك ەۋروپانىڭ كسرو – مەن سوعىسقان ەلى قاي ەل؟
6. ۋنيتارلى مەملەكەت دەگەن نە؟
7. ەڭ سولتۇستىكتەگى استانا قاي ەلدىكى؟
8. سولتۇستىك ەۋروپانىڭ قاي ەلىنىڭ وكىلدەرى قازاقستاندا جۇمىس ىستەپ جاتىر؟
9. ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا قاي ەل بەيتاراپ ەل بولىپ جاريالاندى؟
10. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىندە قاي ساياسي پارتيا ماڭىزدى رول اتقارادى؟
ءۇى. قورىتىندى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:§26.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى: ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى دانيا، نورۆەگيا، شۆەسيا، فينليانديا، يسلانديانىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك دامۋىنا سيپاتتاما بەرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: 1. مازمۇنعا بايلانىستى مىندەت: سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنىڭ سوعىستان كەيىنگى ونجىلدىقتاردا قارقىندى دامۋ سەبەپتەرىن تالداۋ.
2. سىني ويلاۋدى دامىتۋعا بايلانىستى مىندەت: سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە ءتان ورتاق بەلگىلەر مەن ايىرماشىلىقتاردى تابۋ.
3. توپتىق مىندەت: توپپەن بىرلەسە وتىرىپ قوسىمشا قۇجاتتارمەن جۇمىس ىستەۋگە، تاريحي وقيعالاردى تالداي جانە جيناقتاي بىلۋگە ۇيرەنۋ. تاريح پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: 1. دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساياسي كارتاسى.
2. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى تۋرالى سلايد.
3. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تۋى، ەلتاڭباسىنىڭ سۋرەتتەرى.
4. «سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە جالپى سيپاتتاما» كەستە.
5. سۋرەتتەر، كىتاپتار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ. تالداۋ، زەرتتەۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: گەوگرافيا ءپانى.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
2. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
3. ماعىنانى تانۋ.
4. وي - تولعانىس.
5. ۇيگە تاپسىرما.
ءىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
1. شەتەلدىك ەۋروپا تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
2. «ۇلكەن جەتىلىككە» كىرەتىن ەلدەردى اتا.
3. تابيعات جاعدايلارى مەن شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى قانداي ايماقتارعا بولىنەدى؟
جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى:
1. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە جالپى سيپاتتاما.
2. دانيا.
3. نورۆەگيا.
4. شۆەسيا.
5. فينليانديا.
6. يسلانديا.
7. قورىتىندى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ.
1. ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن، ماقساتىمەن، جوسپارىمەن تانىسۋ.
2. ساباقتىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن اۋىزشا بايانداۋ ادىسىمەن ءتۇسىندىرۋ.
3. جۇپتىق توپتىق جۇمىستار.
1. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە دانيا، نورۆەگيا، شۆەسيا، دانيا، يسلانديا جاتادى. بۇل ەلدەردىڭ تاريحي ورتاق نەگىزدەرى كوپ. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى نەگىزىنەن تۇبەكتەر مەن ارالداردى الىپ جاتىر. بۇل ايماقتىڭ ەرەكشەلىكتەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالعان. ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا دانيا مەن نورۆەگيانى گەرمانيا 1940 جىلى باسىپ الدى. شۆەسيا بەيتاراپ ەل بولىپ جاريالاندى.
فينليانديا 1939 جىلى30 قاراشا – 1940 جىلى 12 ناۋرىز كەڭەس – فين سوعىسىنا قاتىستى. كەيىن فينليانديا ۇشتىك پاكتىگە قوسىلىپ گەرمانيانىڭ وداقتاسىنا اينالدى. ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىن بۇل ەلدەردىڭ مەملەكەتارالىق قاتىناستارى ەداۋىر تەرەڭدەدى. ونى 1951 جىلى ءارتۇرلى سالاداعى قارىم - قاتىناستى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان سولتۇستىك كەڭەس ۇيىمى تەزدەتتى. ءبىراق سىرتقى ساياسات سالاسىندا سكانديناۆيالىق ەلدەر ءبىر جاقتى باعداردا بولعان جوق. نورۆەگيا، دانيا – ناتو - عا مۇشە، شۆەسيا بەيتاراپ ەل، فينليانديا كسرو - مەن كەلىسىمدى بايلانىستا بولعاندىقتان سىرتقى ساياسي ارەكەتتەردەن قالىس قالىپ وتىردى. بۇل مەملەكەتتەردىڭ ساياساتىندا سوسيال - دەموكراتيالىق پارتيالار شەشۋشى رول اتقاردى. شۆەسيادا وكىمەتتى ونداعان جىلدار بويى سدپ باسقاردى. دانيا مەن نورۆەگيادا سدپ ساياسي ومىردە ماڭىزدى ورىن الدى، ءبىراق ولاردىڭ بيلىگى شۆەسياداعىداي مىقتى بولعان جوق.
ۇكىمەتتى قۇرۋدا سوسيال – دەموكراتتار ليبەرالدار جانە كونسەرۆاتورلار پارتيالارىمەن وداقتاسۋدان تارتىنبادى. جاپپاي قارۋ جاراق وندىرۋگە قاتىسپاعان بۇل ەلدەر سوعىستان كەيىنگى ون جىلدىقتاردا جوعارى دامۋ دەڭگەيىنە كوتەرىلدى جانە دەموكراتيالىق جۇيەنى تۇراقتاندىردى. حالىقتىڭ جەكە تابىس مولشەرى جوعارى، تۇرعىن ۇيلەرى ساپالى، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، جۇيەسىنىڭ جەتىستىكتەرى، قىلمىس دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ وتە جوعارى بولۋىنا سەبەپشى.
ەر ادامداردىڭ ورتاشا ءومىر جاسىنىڭ ۇزاقتىعى – 76، ايەلدەردە 81 جاسقا تەڭ. قازىرگى جاعدايدا بۇل ەلدەردىڭ قۇقىقتىق قۇجاتتارى ءبىر - بىرىنە ىڭعايلاستىرىلعان. بەس ەلدىڭ ءاربىر ازاماتى ءوزى قالاعان مەملەكەتكە قونىسىن اۋىستىرادى، سوندا ەڭبەك ەتەدى، بارلىق الەۋمەتتىك جاعىنان قامتاماسىز ەتىلەدى. بەس ەلدىڭ تۇرعىندارى وسى ەلدەر شەڭبەرىندە ەركىن ءجۇرىپ تۇرۋىنا ەشقانداي بوگەت بولمايدى. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرى ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق ىقپالداستىق ۇردىسىنەن شەت قالماي 1980 جىلى ەۋروپا قۇرلىعىنداعى بارلىق قوزعالىستاردىڭ ورتاسىندا بولدى. ەۋروپا وداعىنا 1973 جىلى دانيا، 1995 جىلى شۆەسيا جانە فينليانديا تولىق قۇقىلى مۇشە بولىپ قابىلداندى. سكانديناۆيا ەلدەرى 1991 جىلى مااستريحت كەلىسىمىنە قاتىسىپ، ءححى عاسىر باسىندا ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق، ۆاليۋتالىق جانە ساياسي وداقتىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ، قولداۋ كورسەتتى.
ءىى. سىنىپ وقۋشىلارىن 5 توپقا ءبولۋ. ءار توپ سولتۇستىك ەۋروپانىڭ ءبىر ەلىن الىپ، سول ەل بويىنشا ءوز بىلىمدەرىن قورعايدى.
1. ءار ەلدىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىنىڭ سۋرەتتەرىن تاقتاعا ءىلىپ، اۋماعىن كارتادان كورسەتۋ.
2. رەفەرات قورعاۋ.
3. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە سيپاتتاما كەستەسىن تولتىرۋ:
ەلدەر، مەملەكەتتىك باسقارىلۋى، اكىمشىلىك تەرريتوريالىق قۇرىلىسى، زاڭ شىعارۋ بيلىگى، اتقارۋ بيلىگى، ساياسي پارتيالارى، حالقى استاناسى.
ءىىى. وقۋلىقپەن، انىقتامالىقتارمەن جۇمىس:
ۇقساستىق پەن دارالىق ستراتەگياسى بويىنشا سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىنە ءتان ورتاق بەلگىلەرى مەن ايىرماشىلىقتاردى تابۋ.
ءىۇ. جۇلدىزدى ءسات: (قاي توپ تەز جاۋاپ بەرەدى)
1. سولتۇستىك ەۋروپاداعى تەرريتورياسى ەڭ كىشى مەملەكەت.
2. سولتۇستىك ەۋروپانىڭ ەكى مەملەكەتتىك ءتىلى بار ەلىن اتا.
3. رەسپۋبليكا دەگەن نە؟ رەسپۋبليكالىق باسقارۋداعى ەلدەردى اتا.
4. مونارحيا دەگەن نە؟ سولتۇستىك ەۋروپانىڭ مونارحيالىق ەلدەرىن اتا.
5. سولتۇستىك ەۋروپانىڭ كسرو – مەن سوعىسقان ەلى قاي ەل؟
6. ۋنيتارلى مەملەكەت دەگەن نە؟
7. ەڭ سولتۇستىكتەگى استانا قاي ەلدىكى؟
8. سولتۇستىك ەۋروپانىڭ قاي ەلىنىڭ وكىلدەرى قازاقستاندا جۇمىس ىستەپ جاتىر؟
9. ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا قاي ەل بەيتاراپ ەل بولىپ جاريالاندى؟
10. سولتۇستىك ەۋروپا ەلدەرىندە قاي ساياسي پارتيا ماڭىزدى رول اتقارادى؟
ءۇى. قورىتىندى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:§26.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقستان دۇنيەجۇزى كارتاسىندا (پرەزەنتاسياسىمەن)
