سولتۇستىك قازاق جازىعى
سولتۇستىك قازاق جازىعى
8 سىنىپ
ماقساتى: 1. سولتۇستىك قازاق جازىعىنىڭ گەوگرافيالىق ورنى، گەولوگيالىق قۇرىلىسى، جەر بەدەرى، كليمات، وزەن - كولدەرى جايلى ءبىلىم بەرۋ
2. وقۋشىلاردىڭ وقۋلىق كارتا، باسقا دا قوسىمشا دەرەك كوزدەرىمەن وزدىگىنەن جۇمىس جاساۋ، ىزدەنۋ، سالىستىرۋ، ءوز ويلارىن ەركىن دە جۇيەلى بايانداۋ سياقتى قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. قورشاعان تابيعاتتى قورعاۋعا باعىتتالعان ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، اتلاس، كەسكىن كارتالار، قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، كارتوچكالار، پايدالى قازبا ۇلگىلەرى، كەپپەشوپتەر (گەرباري) ۇلگىلەرى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، قازاقستان تاريحى
ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، كەستە، تەست ت. ب. جۇمىستار
ساباقتىڭ بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى - «تۇران جازىعى» تاقىرىبى بويىنشا سۇراقتار: 1. گەگرافيالىق ورنى؟
2. ايماقتىڭ قۇرامى؟ 3. جەر بەدەرى؟ 4. وقۋلىق ءماتىنى سوڭىندا بەرىلگەن №7 سۇراققا جاۋاپتارىن تىڭداۋ (ارال تەڭىزىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى)
ءىىى. جاڭا ساباقتى قۇرمانعازىنىڭ كۇيى «سارىارقامەن» باستايمىز جانە ينتەراكتيۆتى تاقتادا دالانى بەينەلەيتىن سۋرەتتەر كورسەتىلەدى.
تاقتادا 5 باقىلاۋ سۇراقتارى بويىنشا جاڭا ساباعىمىزدى جالعاستىرامىز:
1. نە؟ 2. قايدا؟ 3. قانداي؟ 4. نەگە؟ 5. نە ءۇشىن؟
(وقۋشى جاۋاپتارى مىنانداي ۇلگىدە بولۋى ءتيىس: 1. سولتۇستىك قازاق جازىعى. 2. ەلىمىزدىڭ سولت - دە، 3. تەگىس، جاسىل، شوق ورماندار ارالاسقان. 4 ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگى جەر بەدەرى، تابيعاتى ت. ب بىلگىمىز كەلەدى.)
داپتەرگە تاقىرىپتى، كۇندى جازۋ. كارتانى پايدالانا وتىرىپ گەوگرافيالىق ورنىمەن گەولوگيالىق قۇرىلىمىن بايانداۋ. بۇل جازىق قازاقستان جەرىندە ورال تاۋلارىنان التايعا دەيىن ەنى 200 - 250 كم. جىڭىشكە الاپتى الىپ جاتىر. وڭتۇستىگىندە سارىارقامەن شەكتەسەدى. پالەوزويدىڭ قاتپارلى - جاقپارلى شوگىندىلەرىنەن تۇرادى. كاينوزوي ەراسىندا تەڭىز تارتىلىپ، قازىرگى جەر بەدەرى قالىپتاسقان.
سولتۇستىك قازاق جازىعى 4 اۋدانعا بولىنەدى.(ينت. تاقتادا كورسەتىلەدى) 1. ەسىلدىڭ جازىق ورماندى دالاسى. 2. توبىل - وباعان جازىق دالاسى. 3. ەسىل - ەرتىس دالاسى. 4. ەرتىس - قۇلىندى جازىعى.
سىنىپپەن «وقۋلىقسىز كارتامەن جۇمىس» دەپ اتالاتىن وزدىك جۇمىسى:
تاپسىرماسى: وقۋلىقتى جاۋىپ قويىپ، سولتۇستىك قازاق جازىعىنىڭ تابيعات زونالارى، كليماتى، توپىراعى، گەولوگيالىق قۇرىلىمىن اتلاستىڭ تاقىرىپتىق كارتالارى بويىنشا وقۋشىلار وزدەرى انىقتايدى.
توپپەن جۇمىس
ءى توپ - وقۋلىق ءماتىنى مەن كارتانى پايدالانىپ، وسىمدىك جامىلعىسى مەن جانۋارلار دۇنيەسىن سيپاتتاۋ. كەپپە شوپتەردى (قايىڭ. كوكتەرەك جاپىراعى، قامىس، ءسابىزشوپ، بەتەگە، مويىل) پايدالانىپ 5 سەزۋ مۇشەسى ارقىلى نەنى بايقادى سول تۋرالى مىنا سۇراقتار بويىنشا شاعىن شىعارما جازۋ (كورەمىن، ەستيمىن، سەزەمىن، ۇستاپ كورۋ ارقىلى سەزىنەمىن)
ءىى توپ - پايدالى قازبا ۇلگىلەرى ارقىلى وقۋلىق ءماتىنى مەن كارتانى پايدالانىپ سيپاتتاما بەرۋ. (تاس كومىر مەن قوڭىر كومىر، تەمىر، بوكسيت ت. ب)
ءىىى توپ - وزەن - كولدەردىڭسيپاتتاپ توپتاستىرۋ. شىعىس قازاستان جەرى ارقىلى اعىپ وتەتىن نەگ ىزگى ەرتىس وزەنى جايلى ايتۋ. ول وبەكتىڭ سول جاق سالاسى. قىتايدان بالا ەرتىس دەپ باستالىپ، قازاقستاندا قارا ەرتىس دەپ اتالىپ، زايسان كولىنە قۇيادى. ومبى قالاسىنا دەيىن 1000كم. دەن استام جەرىندە بىردە - ءبىر سالا قۇيمايدى. توبىل وزەنى قۇياتىن جەردەن باستاپ ەرتىستىڭ سۋى مولايىپ، بىرنەشە تارماققا بولىنەدى. تومەنگى اعىسىندا سول جاعىنان - توبىل، ەسىل، ۆاگاي، قوڭدى، وڭ جاعىنان - وم. تارتا، دەميانكا كەلىپ قۇيادى. ولكەدە قۇسمۇرىن، شاعالالى تەڭىز، سىلەتى تەڭىز، قىزىلقاق، تەكە ت. ب كولدەرى كوپ (ىشكى سۋلار تاقىرىبىنان مالىمەتتەر قوسۋعا بولادى)
توپتاردىڭ دايىندالۋىنا 5 - 7 مين. ۋاقىت بەرىلەدى. ءار توپ جاۋاپتارىن قورعاپ، گەوگر. نىسانداردى كارتادان كورسەتىپ، باعالانادى.
ەكولوگيالىق جاعداي تۋرالى ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: ەلىمىز تاريحىندا 1955 - 1958 ج. ج. تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋگە بايلانىستى سولتۇستىك قازاق جازىعىنداعى پاۆلودار، قوستاناي وبلىستارىنىڭ 805 مىڭ گا. قارا جانە قوڭىر توپىراق جەرلەرى جىرتىلىپ، جەل ەروزياسىنا ۇشىراپ، ەگىسكە جاراماي ىستەن شىعىپ قالعان. (سلايد كورسەتۋ)
سوندىقتان بۇل جەردىڭ ەكولوگيالىق تەپە - تەڭدىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ورمان القاپتارىن كەڭەيتۋ، ەگىستىك جەرلەردىڭ قۇنارلىعى ءۇشىن كۇرەسۋ، وسىمدىك جامىلعىسىن جەتىلدىرۋ جاڭا تەحنولوگيالادى پايدالانۋدا.
وزدىك جۇمىس: سولتۇستىك قازاق جازىعى مەن تۇران جازىقتارىنا بايلانىستى جاۋاپتاردى توپتاستىرۋ: سىرداريا، بالقاش، ەرتىس، قۇلىندا جازىعى، شاعالالى تەڭىز كولى، بەتپاقدالا، 18 - 20°س، ءشول - شولەيت زوناسى، +22° +24°س، كاينوزوي ەراسىندا تەڭىز تارتىلعان، پالەوزويدا قالىپتاسقان ەپيگەرسيندىك قۇرىلىم.(جاۋاپتاردى كەستەگە ءبولىپ جازۋ، ءاربىر جاۋاپقا قىسقاشا تۇسىنىك بەرۋ)
سولتۇستىك قازاق جازىعى
ەرتىس، قۇلىندى جازىعى، 18°- 20 °س، كاينازوي ەراسىندا تەڭىز تارتىلعان،
تۇران جازىعى
بالقاش، سىرداريا، بەتپاقدالا، +22،+24°س، ءشول - شولەيت زوناسىپالەوزويدا قالىپتاسقان
ءىV. بەكىتۋ سۇراقتارى:
بىرنەشە جاۋاپتارى بار تەست: سولت. قازاق جازىعىنا بايلانىستى تۇجىرىمداردى انىقتاۋ:
ا) ونىڭ قۇرامىنا جالپى سىرت، كاسپيي ماڭى، جەم ءۇستىرتى كىرەدى (جاۋاپ: قاتە، بۇل شىعىس ەۋروپا جازىعىنا قاتىستى)
ءا) ول وڭت - دە سارىارقامەن شەكتەسەدى. (جاۋاپ: دۇرىس)
ب) ونىڭ باستى وزەنى ەرتىس (جاۋاپ - دۇرىس)
ۆ) ءشول، شولەيت زونالارى تارالعان (جاۋاپ - قاتە، بۇل بەتپاقدالاعا قاتىستى)
گ) قايىڭ، كوكتەرەك، ءسابىزشوپ وسەدى (دۇرىس)
د) نەگىزگى باستى وزەنى - جايىق. (دۇرىس ەمەس) (دۇرىس جاۋاپتارى - ءا، ب، گ.)
«ساندار سويلەيدى» دەپ اتالاتىن سۇراقتار، بەرىلگەن سانداردى وقۋشىلار «سويلەتۋى» كەرەك.
1) 200 - 250كم، 2) 1700كم، 3) 100م، 4) 18 - 20°س، 5) 350مم، 6)- 17،- 19 °س.
جاۋاپتارى: 1 - سولت. قازاق جازىعىنىڭ قازاق جەرىندەگى ورالدان التايعا دەيىنگى قاشىقتىعى.
2 - ەسىلدىڭ قازاقستان جەرىندەگى ۇزىندىعى
3 - جازىقتىڭ سولتۇستىگىندە بيىكتىگى
4 - شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى
5 - جاۋىن-شاشىننىڭ مولشەرى
6 - قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى.
V. ۇيگە: كەسكىن كارتامەن جۇمىس جانە ەرەكشە تۇردەگى ءۇي تاپسىرماسى:
شىعىس قازاقستان وبلىسى، اياگوز قالاسى
اياگوز اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
«№4 ارالاس جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ» كمم
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى تۇراروۆا نازگۇل سايلاۋبەكوۆنا
8 سىنىپ
ماقساتى: 1. سولتۇستىك قازاق جازىعىنىڭ گەوگرافيالىق ورنى، گەولوگيالىق قۇرىلىسى، جەر بەدەرى، كليمات، وزەن - كولدەرى جايلى ءبىلىم بەرۋ
2. وقۋشىلاردىڭ وقۋلىق كارتا، باسقا دا قوسىمشا دەرەك كوزدەرىمەن وزدىگىنەن جۇمىس جاساۋ، ىزدەنۋ، سالىستىرۋ، ءوز ويلارىن ەركىن دە جۇيەلى بايانداۋ سياقتى قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. قورشاعان تابيعاتتى قورعاۋعا باعىتتالعان ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، اتلاس، كەسكىن كارتالار، قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، كارتوچكالار، پايدالى قازبا ۇلگىلەرى، كەپپەشوپتەر (گەرباري) ۇلگىلەرى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، قازاقستان تاريحى
ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، كەستە، تەست ت. ب. جۇمىستار
ساباقتىڭ بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى - «تۇران جازىعى» تاقىرىبى بويىنشا سۇراقتار: 1. گەگرافيالىق ورنى؟
2. ايماقتىڭ قۇرامى؟ 3. جەر بەدەرى؟ 4. وقۋلىق ءماتىنى سوڭىندا بەرىلگەن №7 سۇراققا جاۋاپتارىن تىڭداۋ (ارال تەڭىزىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى)
ءىىى. جاڭا ساباقتى قۇرمانعازىنىڭ كۇيى «سارىارقامەن» باستايمىز جانە ينتەراكتيۆتى تاقتادا دالانى بەينەلەيتىن سۋرەتتەر كورسەتىلەدى.
تاقتادا 5 باقىلاۋ سۇراقتارى بويىنشا جاڭا ساباعىمىزدى جالعاستىرامىز:
1. نە؟ 2. قايدا؟ 3. قانداي؟ 4. نەگە؟ 5. نە ءۇشىن؟
(وقۋشى جاۋاپتارى مىنانداي ۇلگىدە بولۋى ءتيىس: 1. سولتۇستىك قازاق جازىعى. 2. ەلىمىزدىڭ سولت - دە، 3. تەگىس، جاسىل، شوق ورماندار ارالاسقان. 4 ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگى جەر بەدەرى، تابيعاتى ت. ب بىلگىمىز كەلەدى.)
داپتەرگە تاقىرىپتى، كۇندى جازۋ. كارتانى پايدالانا وتىرىپ گەوگرافيالىق ورنىمەن گەولوگيالىق قۇرىلىمىن بايانداۋ. بۇل جازىق قازاقستان جەرىندە ورال تاۋلارىنان التايعا دەيىن ەنى 200 - 250 كم. جىڭىشكە الاپتى الىپ جاتىر. وڭتۇستىگىندە سارىارقامەن شەكتەسەدى. پالەوزويدىڭ قاتپارلى - جاقپارلى شوگىندىلەرىنەن تۇرادى. كاينوزوي ەراسىندا تەڭىز تارتىلىپ، قازىرگى جەر بەدەرى قالىپتاسقان.
سولتۇستىك قازاق جازىعى 4 اۋدانعا بولىنەدى.(ينت. تاقتادا كورسەتىلەدى) 1. ەسىلدىڭ جازىق ورماندى دالاسى. 2. توبىل - وباعان جازىق دالاسى. 3. ەسىل - ەرتىس دالاسى. 4. ەرتىس - قۇلىندى جازىعى.
سىنىپپەن «وقۋلىقسىز كارتامەن جۇمىس» دەپ اتالاتىن وزدىك جۇمىسى:
تاپسىرماسى: وقۋلىقتى جاۋىپ قويىپ، سولتۇستىك قازاق جازىعىنىڭ تابيعات زونالارى، كليماتى، توپىراعى، گەولوگيالىق قۇرىلىمىن اتلاستىڭ تاقىرىپتىق كارتالارى بويىنشا وقۋشىلار وزدەرى انىقتايدى.
توپپەن جۇمىس
ءى توپ - وقۋلىق ءماتىنى مەن كارتانى پايدالانىپ، وسىمدىك جامىلعىسى مەن جانۋارلار دۇنيەسىن سيپاتتاۋ. كەپپە شوپتەردى (قايىڭ. كوكتەرەك جاپىراعى، قامىس، ءسابىزشوپ، بەتەگە، مويىل) پايدالانىپ 5 سەزۋ مۇشەسى ارقىلى نەنى بايقادى سول تۋرالى مىنا سۇراقتار بويىنشا شاعىن شىعارما جازۋ (كورەمىن، ەستيمىن، سەزەمىن، ۇستاپ كورۋ ارقىلى سەزىنەمىن)
ءىى توپ - پايدالى قازبا ۇلگىلەرى ارقىلى وقۋلىق ءماتىنى مەن كارتانى پايدالانىپ سيپاتتاما بەرۋ. (تاس كومىر مەن قوڭىر كومىر، تەمىر، بوكسيت ت. ب)
ءىىى توپ - وزەن - كولدەردىڭسيپاتتاپ توپتاستىرۋ. شىعىس قازاستان جەرى ارقىلى اعىپ وتەتىن نەگ ىزگى ەرتىس وزەنى جايلى ايتۋ. ول وبەكتىڭ سول جاق سالاسى. قىتايدان بالا ەرتىس دەپ باستالىپ، قازاقستاندا قارا ەرتىس دەپ اتالىپ، زايسان كولىنە قۇيادى. ومبى قالاسىنا دەيىن 1000كم. دەن استام جەرىندە بىردە - ءبىر سالا قۇيمايدى. توبىل وزەنى قۇياتىن جەردەن باستاپ ەرتىستىڭ سۋى مولايىپ، بىرنەشە تارماققا بولىنەدى. تومەنگى اعىسىندا سول جاعىنان - توبىل، ەسىل، ۆاگاي، قوڭدى، وڭ جاعىنان - وم. تارتا، دەميانكا كەلىپ قۇيادى. ولكەدە قۇسمۇرىن، شاعالالى تەڭىز، سىلەتى تەڭىز، قىزىلقاق، تەكە ت. ب كولدەرى كوپ (ىشكى سۋلار تاقىرىبىنان مالىمەتتەر قوسۋعا بولادى)
توپتاردىڭ دايىندالۋىنا 5 - 7 مين. ۋاقىت بەرىلەدى. ءار توپ جاۋاپتارىن قورعاپ، گەوگر. نىسانداردى كارتادان كورسەتىپ، باعالانادى.
ەكولوگيالىق جاعداي تۋرالى ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: ەلىمىز تاريحىندا 1955 - 1958 ج. ج. تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋگە بايلانىستى سولتۇستىك قازاق جازىعىنداعى پاۆلودار، قوستاناي وبلىستارىنىڭ 805 مىڭ گا. قارا جانە قوڭىر توپىراق جەرلەرى جىرتىلىپ، جەل ەروزياسىنا ۇشىراپ، ەگىسكە جاراماي ىستەن شىعىپ قالعان. (سلايد كورسەتۋ)
سوندىقتان بۇل جەردىڭ ەكولوگيالىق تەپە - تەڭدىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ورمان القاپتارىن كەڭەيتۋ، ەگىستىك جەرلەردىڭ قۇنارلىعى ءۇشىن كۇرەسۋ، وسىمدىك جامىلعىسىن جەتىلدىرۋ جاڭا تەحنولوگيالادى پايدالانۋدا.
وزدىك جۇمىس: سولتۇستىك قازاق جازىعى مەن تۇران جازىقتارىنا بايلانىستى جاۋاپتاردى توپتاستىرۋ: سىرداريا، بالقاش، ەرتىس، قۇلىندا جازىعى، شاعالالى تەڭىز كولى، بەتپاقدالا، 18 - 20°س، ءشول - شولەيت زوناسى، +22° +24°س، كاينوزوي ەراسىندا تەڭىز تارتىلعان، پالەوزويدا قالىپتاسقان ەپيگەرسيندىك قۇرىلىم.(جاۋاپتاردى كەستەگە ءبولىپ جازۋ، ءاربىر جاۋاپقا قىسقاشا تۇسىنىك بەرۋ)
سولتۇستىك قازاق جازىعى
ەرتىس، قۇلىندى جازىعى، 18°- 20 °س، كاينازوي ەراسىندا تەڭىز تارتىلعان،
تۇران جازىعى
بالقاش، سىرداريا، بەتپاقدالا، +22،+24°س، ءشول - شولەيت زوناسىپالەوزويدا قالىپتاسقان
ءىV. بەكىتۋ سۇراقتارى:
بىرنەشە جاۋاپتارى بار تەست: سولت. قازاق جازىعىنا بايلانىستى تۇجىرىمداردى انىقتاۋ:
ا) ونىڭ قۇرامىنا جالپى سىرت، كاسپيي ماڭى، جەم ءۇستىرتى كىرەدى (جاۋاپ: قاتە، بۇل شىعىس ەۋروپا جازىعىنا قاتىستى)
ءا) ول وڭت - دە سارىارقامەن شەكتەسەدى. (جاۋاپ: دۇرىس)
ب) ونىڭ باستى وزەنى ەرتىس (جاۋاپ - دۇرىس)
ۆ) ءشول، شولەيت زونالارى تارالعان (جاۋاپ - قاتە، بۇل بەتپاقدالاعا قاتىستى)
گ) قايىڭ، كوكتەرەك، ءسابىزشوپ وسەدى (دۇرىس)
د) نەگىزگى باستى وزەنى - جايىق. (دۇرىس ەمەس) (دۇرىس جاۋاپتارى - ءا، ب، گ.)
«ساندار سويلەيدى» دەپ اتالاتىن سۇراقتار، بەرىلگەن سانداردى وقۋشىلار «سويلەتۋى» كەرەك.
1) 200 - 250كم، 2) 1700كم، 3) 100م، 4) 18 - 20°س، 5) 350مم، 6)- 17،- 19 °س.
جاۋاپتارى: 1 - سولت. قازاق جازىعىنىڭ قازاق جەرىندەگى ورالدان التايعا دەيىنگى قاشىقتىعى.
2 - ەسىلدىڭ قازاقستان جەرىندەگى ۇزىندىعى
3 - جازىقتىڭ سولتۇستىگىندە بيىكتىگى
4 - شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى
5 - جاۋىن-شاشىننىڭ مولشەرى
6 - قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى.
V. ۇيگە: كەسكىن كارتامەن جۇمىس جانە ەرەكشە تۇردەگى ءۇي تاپسىرماسى:
شىعىس قازاقستان وبلىسى، اياگوز قالاسى
اياگوز اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
«№4 ارالاس جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ» كمم
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى تۇراروۆا نازگۇل سايلاۋبەكوۆنا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
