سوپاق قۇمىراداعى تۋعان جەر
I
جەكسەنبى كۇنى ول تەك قالانى شارلاۋمەن بولدى.
تاڭەرتەڭ كۇن اشىق بولسا ول ۇيىنەن كەدامەن شىعاتىن، ال جاڭبىر جاۋىپ تۇرسا رەزەڭكە ەتىك كيىپ، ءتۇسسىز ۆينيل قولشاتىر ۇستاپ، ترامۆاي نە اۆتوبۋسپەن باسى اۋعان جاققا كەتە باراتىن.
ءومىرى تارتىپ كورمەسە دە تاباك دۇكەنىنەن ءبىر قوراپ تەمەكى ساتىپ الادى، سوسىن توڭىرەكتە كوپ پاتەرلى ءۇي جوق پا ەكەنىن سۇرايدى. ەگەر بار بولىپ شىقسا، وندا وعان قالاي بارۋعا بولاتىنىن ءبىلىپ الادى، ال ءۇيدى تاپقاننان سوڭعى انىقتايتىن جايت:
— وسىندا ميتوبە ميسا ەسىمدى قىز تۇرماي ما ەكەن؟
ەسىمىن وزگەرتىپ جىبەرگەن بولسا دەگەن كۇدىكپەن تۇر-كەلبەتىن ەكى-ۇش سوزبەن سۋرەتتەپ جازىپ تا العان، وعان قوسا مىنانى ايتادى:
— ول ون سەگىز جاستا. قارا مىسىعى بار.
شاماسى ون سەگىز جاسار قىزدىڭ كوپ پاتەرلى ۇيدە مىسىقپەن عانا تۇرۋى سيرەك بولسا كەرەك، كوپ كونسەرجدىڭ كوزى ونىڭ ۇيپالانعان قوڭىر شاشى مەن جۋۋدان توزعان ءجۇن جەيدەسىنە تۇسەدى دە، بىردەن ۇيلەرىندە ونداي قىزدىڭ جوعىن ايتادى. كەيبىرى جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، جۇقالاپ قانا:
— ال ءسىز كىمسىز؟ — دەپ سۇرايدى.
— ايدا كوحەي، — دەيدى بۇل ءاتى-جونىن بۇركەمەلەپ جاتپاستان، ءبىراق ميسانىڭ كىمى بولاتىنىن دۇرىستاپ جەتكىزە الماي دا قالادى. — ءبىز ءبىر اۋىلدان... — دەپ مىڭگىرلەيدى، سوسىن كوشەگە شىعىپ، ارى قاراي جۇرە بەرەدى.
كەيدە وزىنە نە بولعانىن، نەمەنەگە تاپ جەكسەنبى كۇنى كوشە كەزىپ جۇرگەنىن ءوزى دە تۇسىنبەيتىن. نەگە ولاي بولدى.
ىمىرت ۇيىرىلگەنشە، ول قالا كەزىپ جۇرگەندە، قالتاسى قاجەتسىز ءۇش-تورت قوراپ تەمەكىمەن تولىپ قالاتىن. ونى ۇيگە اكەلىپ، كارى كونسەرجگە بەرەدى، ال ول بولسا پاتينكودان* ۇتقانى شىعار دەپ ويلاپ، جارامساقتانا ءتىل قاتادى: «سىيلىعىڭىزعا راحمەت. قولىڭىز قاتتى اۋىرعان شىعار».
II
قالا كەزىپ كەتكەنگە دەيىن ايدا جەكسەنبى سايىن فۋكاگاۆانىڭ ءبىر كوشەسىندەگى شاعىن باقتا تىنىمسىز التىباقان تەۋىپ وتىراتىن.
جوق، ول بالالار سەكىلدى التىباقان تاقتايىنا اياقپەن شىعىپ الىپ، بار كۇشىمەن تەربەلمەيتىن. ون سەگىز جاسقا كەپ قالعان، قالاسا بيىك كوتەرىلە الار ەدى عوي دەرسىز، شىن مانىندە ويتۋگە شاماسىز — وڭ قولىنىڭ باس بارماعى مەن سۇق ساۋساعى جوق سەبەپتى جىپتەن قاتتى ۇستاۋعا قاۋقارسىز.
ول بالالار اياعىمەن تۇراتىن تاقتايعا قۇيرىق باسىپ، جاقتاۋ جىپتەن ۇستاعان كۇيى ىلگەرى-كەيىن اقىرىن تەربەلىپ وتىرادى. ءسويتىپ وتىرىپ بۇل قيمىلىن ءوز اۋىلىنداعى مەكتەپتە مۇعالىمدەر بولمەسىنىڭ قارسىسىنا ىلىنگەن ۇلكەن قابىرعا ساعاتتىڭ تىلىنە ۇقساتاتىن. ال كەيدە قارنى اشىپ، تەربەلىستەن باسى اينالعاندا، ول اۋىل سىرتىنداعى توعاندا قايىقپەن جۇزگەن كەزدەرىن ەسكە الادى. التىباقاننىڭ تەربەلىسى قالقىعان قايىققا ۇقسايتىنداي.
اشتىقتان جۇرەگى كوتەرىلگەن كەزدە ب ا ق تۇكپىرىندەگى قۋراعان گيمالاي سامىرسىنىنىڭ تۇبىندەگى ياتايدان* ودەن* جەيدى. ول ۇنەمى وڭ قولىن قالتاسىنا سالىپ الىپ، سول قولىمەن جەيتىن، ال ياتاي قوجايىنى وڭ قولىنىڭ ەكى ساۋساعى جوعىن بىلەدى. بىردە ايداعا ودەننىڭ ءدامدى كورىنگەنى سونشا، ول ءوزىن توقتاتا المادى. ءسويتىپ نە زاماتتا بارىپ: «بۇل سوڭعىسى» — دەۋگە شاماسى كەلدى، شانىشقىنى اينالدىرىپ تۇرىپ.
— ەكى ءجۇز قىرىق يەن.
ول ەرىكسىز قولىن قالتاسىنان شىعارىپ كۇماجنەگىن ىزدەي باستادى.
— اپتىقپاي جەي بەرىڭىز، اقشاڭىز بولسا. اسىقپاڭىز. — دەدى قوجايىن جىميىپ. — قولعا وبال. قالاي بولىپ ەدى ءوزى؟
بايقاپ قالعان سوڭ، بايانداۋعا تۋرا كەلدى.
— ماتراس نىعىزداۋ فابريكاسىندا جۇمىس ىستەدىم. ماشينا شاۋىپ ءتۇسىردى، — دەدى جايدارى كەيىپپەن.
— ماتراس نىعىزداۋ؟
— سولاي عوي. ماتىراس نىعىزداۋ. شاش، ءجۇن-جۇرقا، نەيلوننىڭ جامان-جۇتىق قالدىعىن الادى دا، سۇيىق رەزينامەن ارالاستىرىپ بىلعايدى، سوسىن قالىڭ قىلىپ جاپىراقتاپ جايمالاپ، مەحانيكالىق ارامەن ۇلكەن-ۇلكەن قىلىپ تىلەدى.
— سول ارامەن كەسىپ الدىڭ عوي؟
— يا. الاڭعاسارلىعىمنان بولدى.
راس، ەسىن جيعاندا فابريكا قوجايىنى وعان سولاي دەگەن. ال ءوزى شىن مانىندە قالاي بولعانىن سول قالپى بىلگەن جوق. تەك ارا قولىن ءىلىپ كەتكەن ءساتتى عانا شامالايدى.
— ەندىگىسىنىڭ ءبارى ءبىر، — دەپ تۇنجىرادى ياتاي قوجايىنى. — ەڭ قاجەت ساۋساقتار جوق. ىڭعايسىز، ارينە.
ادەتتە ايدا كوپ ىڭعايسىزدانبايتىن، ءبىراق بولاشاقتى ويلاپ قاتتى قامىعۋشى ەدى. قالاي نان تابۋعا بولادى، ەگەر قارىنداش ۇستاۋعا دا جاراماساڭ؟ كەڭسەلىك شارۋا تۋرالى ول و باستا-اق باس قاتىرمادى، ءبىراق مۇنداي قولمەن ستانوكقا دا تۇرا الماس، باسقا جۇمىسقا دا جارامسىز، اسىرەسە نازىك نارسەلەرگە. سوسىن تەك لاس، قارا جۇمىستار عانا قالعان، ءبىراق وعان دا شاما كەرەك.
— سونىمەن ءسىز ءقازىر سول الگى... ماتىراس نىعىزدايسىز با؟
— جوق، مەن باسپاحانادا جۇمىس ىستەيمىن. جۇك كولىگىندە.
— جاقسى جۇرگىزەتىن شىعارسىز؟
— جوق، مەن جۇرگىزۋشى ەمەسپىن. جۇك ارتىپ، تۇسىرىسۋگە كومەكتەسەمىن.
قوجايىن تۇسىنگەن كەيىپپەن ءۇنسىز باس يزەدى دە وعان ءوزىنىڭ وڭ قولىن كورسەتتى. وندا اتى جوقتىڭ ءوزى دە جوق ەكەن.
— مۇنى ارا كەسكەن جوق. پۋلەمەت جۇلىپ تۇسكەن.
كەلەسى كۇنى ياتاي قوجايىنى:
— جاقىن ماڭدا تۇراسىز با؟ — دەپ سۇرادى.
— مەن؟ كاندادا.
— كاندادا؟ سو جاقتان كەلىپ ءجۇرسىز بە؟
— يا. اۆتوبۋسپەن. توكيونىڭ وڭتۇستىك جاق كىرەبەرىسىندەگى ون توعىزىنشى ءنومىرلى ستانسيا ارقىلى مەترومەن دە.
— سولاي ما؟ ال مەن ءسىز وسى جاقىن جەردى مەكەندەيتىن شىعار دەسەم.
تەككە سۇراعان جوق. بۇل ءار جەكسەنبى سايىن تاڭەرتەڭ وسى اراعا كەلىپ، كۇن باتقانشا التىباقان تەۋىپ وتىرادى.
— وسى جاقىن جەردە تانىسىم تۇرادى، — دەدى بۇل قوجايىنعا قاس قاعىپ.
— وندا نەگە ءسىز ۇنەمى جالعىزسىز؟
— ا ول ۇيىندە جوق...
ياتاي يەسىنىڭ جۇزىنەن تۇسىنبەگەن كەيىپ اڭعارىلدى: وزىنەن دە بار، تۇرا تۇرىپ كەلسە دە بولار ەدى عوي. ول ءبىراق مۇنى ايتقان جوق. بار بولعانى:
— وي، سەندەر، توحوكۋلىكتەر توزىمدىسىڭدەر-اۋ، — دەدى دە قويدى. ايدا تاڭ قالدى، ويتكەنى ياتاي قوجايىنىنا ءوزىنىڭ قايدا تۋعانى تۋرالى جاق اشپاعان-دى.
— سويلەگەن سوزىڭنەن اڭعارىلىپ تۇر. مەن اسكەردە توحوكۋلىك بالالارمەن بىرگە بولعام... ءبارى دە قازا تاپتى.
ايدا ءۇنسىز التىباقانعا ورالدى. وعان وسى ارادان قارسىداعى سيىقسىز شولاق كوشە انىق كورىنەدى. شولاق كوشەنىڭ اۋزىنداعى ءبىر قاباتتى قۇرىلىستىڭ ماڭدايىنان ار جاعىنداعى اكتەلگەن ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى ءۇش تەرەزە قىلتيىپ تۇر. ورتاڭعىسى ميسانىڭ بولمەسى. ول بولمەسىنە توسەك قويىپ، تاما دەگەن قارا مىسىعىمەن بىرگە تۇرىپ جاتتى.
ميسا مىسىقتى اۋىلدان اكەلگەن، ال توسەكتى باردا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە ساتىپ الدى. مۇنىڭ ول توسەككە العاش وتىرىپ كورگەنى ەسىندە. اياقتارى وزدىگىنەن اۋەگە شىعىپ، دارۋما قۋىرشاعى سەكىلدى ىلگەرى-كەيىن تەربەلىپ كەتكەن.
ايدا ماتراسى نەمەن نىعىزدالعان ەكەن دەپ ويلاعان؟ توسەك تاپ وسىنداي جۇمساق بولادى دەپ ويلاماپتى. اۋەلى ابىرجىعان، ارتىنشا تۇنجىراي قالدى. ال ءقازىر مىنە ول جايت كۇنى بۇرىن سەزىلگەن قايعىنىڭ حابارى ەكەنىن ءتۇسىنىپ وتىر.
III
— بۇگىننەن باستاپ بىلاي بولادى: ەگەر تەرەزەدە قىزىل ورامال ءىلۋلى تۇرسا — مەن ۇيىقتاپ جاتىرمىن دەگەن ءسوز، مازالاۋدىڭ قاجەتى جوق.
ميسا بۇنى جاز سوڭىندا، بىردە بۇل تاڭەرتەڭگى وندا كەلىپ ەسىك قاققاندا ايتتى.
— ەگەر اق ورامال — وندا كوتەرىلۋىڭە بولادى. ال ەشقانداي دا ورامال كورمەسەڭ، مەن ۇيدە جوقپىن.
سول كۇنى ميسا ەسىكتىڭ ار جاعىندا تۇرىپ داۋىستادى:
— بۇل سەنبىسىڭ، كو-تيان — كوحەيدى قىسقارتىپ اتاعانى — سوسىن داۋسىن باسەڭدەتىپ، — باقتا كۇت.
سودان بەرى ول كوبەلەكتىڭ قاناتى سەكىلدى جەلكىلدەگەن ءتۇسسىز بىردەڭەمەن جۇرسە دە بۇعان ەسىك اشاتىن دا سۇرايتىن: «مەن ءالى ۇيقتاپ جاتىرمىن. كىرەسىڭ بە؟» — «سىرتتا كۇتەم»، — بۇل باس تارتادى، سوسىن ميسانىڭ شولاق كوشەگە قاراعان تەرەزەسىنىڭ اشىلعانىن كۇتەتىن. ال سول كۇنى ەسىك اشپاۋىمەن قويماي، بۇعان ۇرىستى دا. بۇلار اۋىلدان كەتكەلى بەرى بولماعان جايت.
«مۇمكىن باردا بىردەڭە بولعان شىعار، سوعان بولا ءوزىن جايسىز سەزىندى-اۋ» دەپ توپشىلادى دا، ونىڭ بۇيىرۋىمەن باقتى بەتكە الدى. ازدان كەيىن ميسا سارعىلت تۇسكە بوياعان شاشى جەلپىلدەي جۇگىرىپ جەتتى دە، ويلانىپ جاتپاي سويلەپ كەتتى:
— ەندىگارى بىلاي بولادى...
«تاعى نە جايلى؟» — دەپ ويلاعان. سويتسە ورامالدىڭ اڭگىمەسى ەكەن.
— ايتپەسە مەن ۇيقىم قانباعاننان مۇرتتاي ۇشام. ءبىز ەكەۋمىز ەكى الەمدە ءومىر سۇرەمىز. البەتتە، ءارقالاي تىنىعامىز دا. سەن مەنى تۇسىنۋگە ءتيىسسىڭ.
ميسا الدەقاشان مەڭگەرىپ ۇلگەرگەن توكيولىق شاپشاڭ سويلەۋ مانەرىمەن كوپتەن بەرى جانىن جەگەن بار ويىن اقتارىپ سالدى. ونىڭ الدىندا وسىلاي سوگىس ەستىپ مەلشيىپ تۇرام-اۋ دەگەن وي بۇرىن سوڭدى باسىنا كەلمەپتى. سوندىقتان بۇل ميسانىڭ دالاپسىز، بوزارعان ەرنىنەن كوز الماعان كۇيى ءۇنسىز تۇرا بەردى. ال ميسا ءسوزىن اياقتاعان كەزدە بىلاي دەدى:
— مەن ۇقتىم. سەن قالاي دەدىڭ، سولاي بولسىن. تەك ءبىز ەكى بولەك الەمدە ءومىر سۇرەمىز دەگەندى ايتپا. ميسا ءۇستى دومبىققان اۋىر كىرپىكتەرىن تومەن ءتۇسىرىپ ءۇنسىز تۇردى. سول ساتتە بۇل جاعدايدى جايدارى قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن وڭ قولىندا قالعان ءۇش ساۋساقتىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قىمقىرىپ، كوڭىلدەنە ءسوزىن جالعادى:
— دەمەك، قىزىل — توقتا، اق — ءجۇر، ال ەگەر ەشقانداي دا بەلگى بەرىلمەسە — الدى-ارتىڭا قاراماي تايىپ تۇر. تۇپ-تۋرا جول بەلگىلەرى سياقتى.
ميسا ءتىپتى جىميمادى دا. بۇعان كوز سالعان دا جوق، ايدالاعا قاراپ تۇرىپ سامارقاۋ ءتىل قاتتى:
— ال سەن نە ويلاپ ەڭ؟ بۇل ساعان اۋىلدىڭ جولى ەمەس.
اڭگىمەلەرى جاراسپاعان سوڭ، سول كۇنى ولار از تۇرىپ، ءوز-وز جوندەرىمەن كەتكەن. كەلەر جەكسەنبىدە ميسانىڭ تەرەزەسىنەن ەشقانداي ورامال كورىنبەدى. دەمەك ۇيىندە جوق دەگەن ءسوز. «مۇمكىن ول ورامالدىڭ جايىن ۇمىتىپ تا كەتكەن شىعار؟ — دەپ ويلادى، شولاق كوشەنىڭ اۋزىندا تۇرىپ. — ەگەر ۋاقسىز ۋاقىتتا ۇيقىسىنان وياتساڭ، كىم دە بولسىن اشۋلانادى عوي. سوسىن دا كوڭىلدەگى بار عايباتتى اقتارىپ سالدى».
ونىڭ ەسىگىن قاقپاي تىنشىماسىن ءبىلدى. ءسويتىپ ساتىمەن كوتەرىلىپ كەلە جاتىر ەدى، جۋىناتىن بولمەنىڭ ەسىگى سىقىرلاپ، ارتىنشا ميسانىڭ كورشىسى، ماقتالى كيمونو كيگەن، اۋزىندا ءتىس ششوتكەسى بار حاياسيدا-سان پايدا بولدى.
— ميسا-تيان ءبىر جاققا كەتكەن، — دەدى ول. دەمەك، بەلگى بەرۋ جايىن ۇمىتپاعان. تاعزىم ەتىپ، كەتىپ قالعاننان باسقا امال جوق. كوشەنىڭ اۋزىنا جەتە بەرە بۇرىلىپ قاراعان — ميسانىڭ تەرەزەسىندە ەشتەڭە ىلىنبەپتى. «قايتا بەر، مەن ۇيدە جوقپىن» دەپ تۇرعانداي. ءبىراق ول كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، باقتى بەتكە الدى. ول جەردە ورىندىق جوق ەكەن دە، ول التىباقانعا وتىردى. وسىننان كوشەنىڭ قيىلىسى مەن ميسانىڭ تەرەزەسى كورىنىپ تۇر. قايدا بارارىن بىلمەدى. ۇيدە قاڭىراعان بولمەدەگى جۇقا توسەنىشتەن باسقا كۇتىپ تۇرعان ەشتەڭە جوق. «ودان دا وسى ارادا ميسانى كۇتەيىن» دەپ ويلادى.
ميسا كەشكە دە ورالمادى. كەلەر ەكى جەكسەنبىدە دە سولاي. تەرەزەسىنەن ەشقانداي ورامال كورىنبەدى، ءارى ىمىرت ۇيىرىلگەندە جارىق تا جانباعان. ايتسە دە ءبىر اپتادان سوڭ ول ۇيدەن شىعىپ تۇپ-تۋرا باقتى بەتكە الدى. جولدا كەلە جاتىپ بۇگىن دە ۇيىندە بولمايدى-اۋ دەپ ويلاعان، ءبىراق ءوزىن توقتاتىپ، كەرى قايتۋعا شاماسىز. «تەرەزەسىنە قاراپ-اق بار-جوعىن بىلە سالايىن. مۇمكىن ۇيىندە شىعار؟ مۇمكىن تەرەزەسىندە اق ورامال ءىلىنىپ تۇرعان شىعار؟»
ءسويتىپ «مۇمكىننىڭ» جەتەگىمەن ول باققا كەلىپ، ىمىرت ۇيىرىلگەنشە وتىردى. بۇل ءارى ونىڭ جەكسەنبى سايىنعى تۇراقتى جۇمىسىنا اينالدى. ءتۇس الەتىندە ول التىباقان تەبۋدەن جالىعاتىن، ءبىراق قاپالانبايدى. ياتاي يەسى ءتوزىمدىسىڭ دەيدى، ءبىراق ماسەلە باسقادا عوي. توكيوعا كەلگەلى بەرى بارلىق جەكسەنبىنى ميسامەن بىرگە وتكىزگەن ول، باسقا دا قىزىق بار دەپ بىلمەدى.
ول سوپيىپ تەككە جۇرگەن جوق، ول ميسانى كۇتتى جانە بۇل جانىن جىگەرلەندىردى. ميسا سول قالپى كەلمەي كەتكەندە دە بار ۋاقىتىمدى بوسقا وتكىزدىم-اۋ دەپ ويلاعان جوق. ميسانىڭ تەرەزەسى باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ شاپاعىمەن جارقىراعان ساتتە، ياتاي جاقتان مۇرنىنا كوجەنىڭ ءيسى كەلدى دە، ايدا وكىنىش قۇرساۋىندا قالدى. قاشان كوزىنەن جاس شىققانشا سىلەكەيىن جۇتىپ وتىرا تۇرۋعا تىرىستى. سوسىن التىباقاننان ءتۇستى. «تەز-تەز ءۇش تاباعىن جۇتا سالام دا، قايتىپ كەلەم»، — دەپ ويلاعان.
— بۇگىن دە تەككە كۇتتىڭ عوي، — دەدى ياتاي يەسى.
بۇل ءسوزدى تىڭداۋدىڭ ءوزى اۋىر ەدى.
نە بولىپ كەتتى ءوزى، ميسا قايدا ءجۇر؟ نە ىستەپ ءجۇر؟ ءتىپتى جەكسەنبى كۇنى دە ۇيىندە وتىرمايدى.
IV
بىردە «ال ەگەر ميسا بۇل ءۇيدى مۇلدەم تاستاپ كەتكەن بولسا قايتەم؟» دەپ ويلادى. ول اقىرىن باسىپ ساتىمەن كوتەرىلگەن. ميسانىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا قاقپا كۇزەتكەن يت قۇساپ تاما دەگەن مىسىعى وتىر ەكەن. ەگەر تاما وسىندا بولسا، وندا ميسا دا ۇيىندە بولۋى ءتيىس.
كۇدىك سەيىلدى. مىسىق باسىنان شەرتكەندە دە ءمىز باقپادى. تەك كوزى جۇمىلىپ، باياۋ مياۋلاعان.
ايدا اۋىلدا جۇرگەندە مىسىق دەگەندى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىن. ال مىناۋىسىن ميسا ءۇشىن عانا جاقسى كورۋگە تىرىسقان. ءبىراق ءبارى ءبىر تۇك شىقپادى. كەرىسىنشە بۇرىنعىدان بەتەر جەك كورە ءتۇستى.
ەكەۋى توكيوعا كەلگەندە بۇل تيتتەي، داۋىسى قارلىققان ماۋلەن ەدى. ميسا شاعىن سەبەتكە سالىپ اكەلگەن. ول تامانى ميسا ءۇشىن بارلىق باقىتسىزدىق اتاۋلىنىڭ سەبەپشىسى سانادى. ال ميسا بولسا سول سەبەپشىنى وزىمەن بىرگە قالاعا الىپ كەلدى.
اۋىلدا جۇرگەندە-اق ميسا نان زاۋىتىنا جالدانعان-دى، ءبىراق ءۇش ايدان كەيىن شىعىپ قالىپ، كوشەدەگى دۇڭگىرشەككە جۇمىسقا تۇردى. ارادا تاعى ءتورت اي وتكەن جوق، ال ول بولسا دۇڭگىرشەكتى تاستاپ، اسحانا داياشىسى بولىپ ۇلگەردى. سودان كەيىن شاشتاراز، كافە، كوشەدە تىسكە باسار ۇسىناتىن دۇڭگىرشەك، تاعى بىردەڭەلەردى وتكەرىپ، ەندى حوسۋتەسۋ* بولدى. ءۇش جىلدا جوق دەگەندە ون جەردە جۇمىس ىستەگەن شىعار.
ميسا وسىلاي سارساڭعا ءتۇسۋىنىڭ بار سەبەبى تامادا ەكەنىن ايتقان. سونىڭ كەسىرىنەن ميسا ۇنەمى جەككورىنىشتى بولىپ، جۇمىستان قۋىلا بەردى. ول ميسانىڭ جەڭىلتەك ەكەنىن ويلاعىسى دا كەلمەيتىن، سول ءۇشىن مىسىقتى جەك كوردى. شىن مانىندە ميسا توكيوعا كەلە كۇرت وزگەرىپ، باياعى ءوزى تانيتىن قىزعا مۇلدەم ۇقساماي قالدى. بۇل ءبىراق ونىسىن ەلەمەدى دە. بار كىنا ميسانىڭ وزىندە ەمەس، مىسىقتا دەپ ويلاۋدان تانبادى. تاما قوجايىننىڭ مەيىرىمدىلىگىن پايدالانىپ سيقىرلاپ الىپ، ەندى مىنە قالانى شارلاتىپ قويدىعا جورىعان.
راس، ءوزىنىڭ دە جۇمىستان جولى بولعانى شامالى. اۋەلى سۋسي ۇسىناتىن كوشپەلى اسحاناعا تۇردى، ءبىراق و جەردەن دۇرىس بىردەڭە ۇيرەنۋ قايدا، جۇرتتىڭ كۇلكىسىنە قالعاننان باسقا ەشتەڭە تىندىرمادى. كەلگىنشىنىڭ بەتىنە قاراپ «مارحابات!» دەپ ساڭقىلداپ تۇرۋعا داعدىلانا الماي-اق قويدى. ايدا ءۇنسىز تاعزىم ەتەتىن، ال ودان كەيىن بىردەڭە ايتۋدىڭ ءوزى قيسىنسىز. اقىرى ءوزىنىڭ ۇيالشاقتىعىنا بولا كەتىپ تىندى.
ودان كەيىن ەۋروپالىق كونديتەر، جۇڭگو مەيرامحاناسى، قايسىسىندا دا كاسىپ ۇيرەنە العان جوق، ءزابىر كورۋمەن بولدى. اقىرى ساۋدايى مەكەمەلەردەن اۋلاق كەتىپ، ماتراس فابريكاسىنا جۇمىسقا تۇرماقشى بولعان. الايدا جارتى جىل وتپەي و جەردە وڭ قولىنىڭ ەڭ قاجەتتى ساۋساقتارىنان ايىرىلىپ تىندى.
ەگەر تاما ميسا ءۇشىن زۇلىم رۋح بولسا، وندا ودان قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس-تى، ويتكەنى ول سونىمەن بىرگە تۇرىپ جاتىر دەپ ويلادى.
مىنە، سويتكەن تاما ءقازىر ءتورت جاسار سەمىز سۇعاناق مىسىق. ول مىسىق قۇشاقتاپ جۇمساق توسەكتە جاتقان ميسانى كورگەندە قاراداي تىنىشى كەتەپ: «بۇل شىنىمەن دە ءۇش جىل بۇرىن مەنىمەن بىرگە اۋىلدان توكيوعا كەلگەن قىز با؟» دەپ ويلايتىن.
V
قاراشانىڭ ورتاسىندا، جەكسەنبى كۇنى ءتۇس اۋا ول باقتاعى ياتايدان سۋسي جەپ بولىپ، ساتۋشىمەن ەسەپتەسىپ تۇرعاندا قاسىنان كونگاسۋريدەن* قىسقا كيمونو كيگەن حاياسيدا-سان ءوتىپ بارا جاتتى. شاماسى مونشادان قايتقان بەتى. شاشى سۋ ەكەن، قولىندا ورامالى بار. ايدا تاعزىم ەتتى.
حاياسيدا-سان وعان تاڭدانا قاراپ، ادىمىن باياۋلاتتى. ايدا جانە ءبىر رەت تاعزىم ەتىپ، ادەتىنشە التىباقانعا قاراي جۇرگەن.
— كەشىرىڭىز... — دەپ داۋىستادى حاياسيدا-سان، ونى قۋىپ جەتىپ. سويتسە ميسا ءۇش كۇن بۇرىن باسقا ءبىر اۋدانعا كوشىپ كەتىپتى. ايدا نە دەرىن بىلمەي اڭقيىپ تۇرىپ قالدى. ايتارعا ءسوز جوق ەدى.
— مەن ءسىز ونى كۇتىپ وتىرعان شىعار دەپ ويلاپ... — دەدى حاياسيدا-سان. — ال ەندەشە ساۋ بولىڭىز.
حاياسيدا-سان ۇيىنە قاراي بۇرىلعان، الايدا ايدا ونى توقتاتىپ الدى.
— قايدا كوشتى؟
— بىلمەيمىن. ايتپادى عوي. ۇيدەگىلەردىڭ دە ەشقايسىسى بىلمەيدى. ءتىپتى كۇزەتشى شالدىڭ ءوزى. — حاياسيدا-سان ايدانىڭ جۇزىنەن كوزىن تايدىرىپ اكەتتى دە، ميسا ەكى اپتا بۇرىن ۇلكەن ۇيگە كوشەتىن بولدىم دەپ قۋانىپ جۇرگەن ەدى دەگىندى ايتتى. — ال ونداي ۇيلەر توكيودا تولىپ جاتىر. سىزگە ول ەشتەڭە حابارلاعان جوق پا؟
ايدا باسىن شايقاپ:
— جو... — دەدى اۋىلبايشىلاپ.
— تۇك ەتپەيدى، كەشىكپەي قايدا بارعانىن حابارلاپ قالار. كۇتۋگە تۋرا كەلەدى، باسقا قايران جوق. ال مەن جۇرەيىن. حاياسيدا-سان تەز-تەز باسىپ باقتان شىعا جونەلدى. ايدا ىزىنەن ءىلبىدى. سول ساتتە ياتاي قوجايىنىمەن قوشتاسىپ قول بۇلعاۋ دا ويىنا كەلمەپتى، بۇل باققا ەندى كەلمەۋى مۇمكىن عوي. نەگە ەكەنى دەنەسى مۇزداعانداي بولدى دا، جەمپىرىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ الدى.
ول ايالدامادان وتە شىعىپ، مونماە نيكاماتيعا كەلگەنىن بىلمەي قالدى. اۆتوبۋسقا مىنگىسى كەلمەدى. قاڭىراعان بولمەگە قايتىپ بارۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەدى. سول سەبەپتى اسىققان جوق. جاياۋ جۇرگەن.
ەنەباسي كوپىرىندە وزەننەن قاتتى جەل سوعىپ، ءوزىن انە-مىنە اسپانعا ۇشىرىپ اكەتەردەي كورىندى. ول بەلگىسىز ءبىر جاققا ۇشىپ كەتەم-اۋ دەپ قورقىپ، تەمىر تايانىشتىڭ ىعىنا توقتادى، شىن مانىندە ءجىبى ۇزىلگەن قاعاز باتپىراۋىق قۇساپ ۇشىپ كەتكەن بۇل ەمەس، ميسا ەدى.
ول نيحونباسيعا دەيىن باردى. ۇيگە قايتۋعا ءالى ەرتە. ۇلكەن ۋنيۆەرماگتىڭ الدىنداعى تروتۋارعا ادامدار ءۇزىلىسسىز اعىلىپ كەلىپ ۇيمەلەپ جاتىر ەكەن. اراسىنا ول دا قويىپ كەتتى. ماڭدايشاعا «جاپون بونسايىنىڭ* جاۋھارلارى» دەگەن جازۋ ءىلىنىپتى.
«بون» دەگەن يەروگليفتى كورگەن كەزدە كوزى بۇلدىراپ كەتتى. ول جاسىن جەمپىرىنىڭ جەڭىمەن ءسۇرتىپ، ماڭدايشاداعى جازۋعا قايتا ءۇڭىلدى. سونداي تانىس يەروگليف! بۇنىڭ تۋعان جەرىندە بون* ون ءۇشىنشى تامىزدا، باسقا وڭىرلەردەن ءبىر اي كەيىن تويلاناتىن. ىمىرت ۇيىرىلە ءبارى تاۋ ەتەگىندەگى عىباداتحانالى قورىمعا بارىپ، ءوز-وز تۋىسقاندارىنىڭ مولاسىنىڭ جانىنا قاراعايدىڭ تامىرىمەن ەسكە الۋ وتىن جاعادى. ال ابدەن كوز بايلانعان شاقتا قورىمدى بەتكەيدە ەكى جۇزدەن استام الاۋ جىپىلىقتاپ تۇراتىن دا، عيباداتحاناعا الىپ باراتىن تاس ساتى وتتى وزەننىڭ ۇستىندەگى كوپىردەي كورىنەتىن.
توكيوعا كەلگەلى بەرى جاڭا جىلدا دا، بون مەيرامىندا دا تۋعان اۋلىنا ءبىر رەت بارماپتى. جوق، ول ۇيىنەن قاشىپ شىققان جوق. تەك و جاققا قايتىپ بارعىسى كەلمەيتىن. اكەسى ولگەن سوڭ ءۇنسىز شارۋاسىن تىندىرىپ جۇرە بەرەتىن شەشەسىنىڭ قولىنا قاڭعىباس ساۋداگەر كىرىپ الدى دا، تۋعان ءۇيى بوتەن بولىپ شىعا كەلدى. سول سەبەپتى ول مەكتەپ بىتىرە سالىپ اۋىلدان كەتۋگە اسىقتى، ءتىپتى ەندى قايتىپ ورىلماۋعا، مۇلدەم ۇمىتۋعا بەل بايلاعان. الايدا مىنا «بون» دەگەن يەروگليف قورىمداعى ەسكە الۋ الاۋىنىڭ ءتۇتىنىن ەسكە ءتۇسىردى. ماڭدايشاداعى «ساي» دەگەن يەروگليفتىڭ ماعىناسىن ۇعا المادى دا، جاپونيانىڭ ءار وڭىرىندە وتەتىن بون مەرەكەسى كەزىندە پايدالاناتىن زاتتاردىڭ كورمەسى تۋرالى ايتىلىپ تۇرعان شىعار دەپ توپشىلادى. مۇنداي كورمەگە سوقپاي كەتۋ استە مۇمكىن ەمەس-تى.
الايدا زالعا ەكسكالاتورمەن كوتەرىلىپ كەلە جاتىپ، ول مينياتيۋرالى اعاشتار وتىرعىزىلعان قۇمىرالاردى عانا كوردى. اق ماتا جاپقان تومەنگى سورەلەرگە ءتىزىپ قويىپتى. ول بۇراتىلا مايىسقان تاپال قاراعايلاردىڭ الدىندا ابىرجىپ تۇرعان ەدى، بىرەۋ يىعىنان قاقاتى.
— ايدا-كۋن؟
جالت قارادى. ماتراس فابريكاسىنىڭ كۇزەتشىسى سۋرۋ-سان ەكەن. «وعاشتاۋ جەردەگى ەرسىلەۋ كەزدەسۋ»، — دەپ ويلادى ول. سۋرۋ-سان دا تاڭدانىستى كەيىپتە سەكىلدى.
— مىنە، قىزىق، سەنى وسىننان كورەم دەپ ويلاماپپىن! — دەپ ول ساڭق ەتە ءتۇستى. — سەن نە، بونسايدى ءتاۋىر كورۋشى مە ەڭ؟
ايدا قۇمىراعا وتىرعىزىلعان تاپال اعاشتىڭ بونساي دەپ اتالاتىنىن سوندا ءبىلدى.
ولار كەلگىنشىلەرگە كەدەرگى كەلتىرمەس ءۇشىن شەتكە شىعىپ، اڭگىمەگە كوشتى. سۋرۋ-سان قولىنىڭ قالاي ەكەنىن سۇراعاندا، ول بايقاتپاي قولىن قالتاسىنان شىعارىپ كورسەتتى. فابريكادا جۇرگەندە-اق ايدا سۋىر ءوڭدى سۋرۋ-ساندى ءىشتارتاتىن، تيىسىنشە سۋرۋ-سان دا ەكى ساۋساعىنان بىردەي ايرىلعان بۇنى ايايتىن.
ايدا بونساي كورمەسىنە العاش كەلىپ تۇرعانى سەبەپتى، سۋرۋ-سان بىرگە تاماشالاۋدى ۇسىنىپ، ولار قۇمىرا تىزىلگەن سورەنى جاعالاپ كەتتى. سۋرۋ-سان بۇعان دەيىن زالدى بىرنەشە رەت اينالىپ شىققان بولاتىن، سوندىقتان ايداعا ەكسپوناتتاردىڭ ەرەكشەلىگى مەن ونى جاساۋ كەزىندەگى قيىندىقتار تۋرالى ءجىتى تۇسىندىرۋمەن بولدى. ونىڭ سويلەگەن كەزدەگى دەمى ايدانىڭ قۇلاعىن شارپۋمەن بولدى دا، بۇل تاڭدانىسىن جاسىرا المادى:
— ءبارىن بىلەتىنىڭ قانداي جاقسى!
— مەن بۇل ونەرمەن كوپ جىلدان بەرى اينالىسام ەمەس پە. راس، وسى جەرگە ءوز تۋىندىلارىمدى قويارلىق دارەجەگە جەتكەم جوق ءالى، ءبىراق جاۋھارلارى مەندە دە بار. سەنبەسەڭ ءجۇر، كورسەتەيىن، — دەدى سۋرۋ-سان.
ايدا ءبارى ءبىر ءدىڭى مەن بۇتاقتارىن ادەيى شيراتىپ، قۇبىجىق وسىمدىككە اينالدىرعاننان، اعاشتى تابيعي قالپىندا ساقتاعان جاقسى دەپ ويلادى. بۇتاقتارى ەبەدەيسىز جايىلعان جاپون شىرشاسى مەن قاسىنداعى ءۇش حينوكي* جاقسى ەكەن. پەيزاج كوز تارتارلىق، قۇمىراداعى الدەنەشە داراقتىڭ كىشكەنتاي توعاي سەكىلدى ءوسىپ تۇرعانى ۇنادى. قۇمىرانىڭ بىرىندەگى كەيياكتار* توعايدىڭ ناق ءوزى دەرسىڭ. ناعىز مينياتيۋرالى تابيعات.
سوندىقتان ارالاپ بولىپ، سۋرۋ-سان قايسىسىنىڭ كوبىرەك ۇناعانىن سۇراعاندا، ايدا بىردەن:
— پەيزاجدار — دەگەن.
— سولاي ما؟ ءوزىم دە سولاي ويلاپ ەم، — دەپ سۋرۋ-سان قۋانىپ قالدى. — مەن دە پەيزاجدىق بونسايدى ۇناتام. ءارى ناشار وسىرمەيمىن دە. ساعان كورسەتكىم كەلىپ تۇر. قالايدا بىزدىكىنە باس سۇقساڭشى. مەندە پەيزاج تۇرىندەگى بونسايدىڭ نەشە اتاسى بار.
سۋرۋ-سان بلوكنوتىنان ءبىر پاراق جىرتىپ الىپ، ستانسيادان ۇيىنە قالاي بارۋعا بولاتىنىن سىزىپ بەردى دە:
— كەلەر جەكسەنبىدە مۇمكىندىگىڭ بولا ما؟ — دەپ سۇرادى.
كۇتپەگەن ۇسىنىس ەدى، ايدا اۋەلى ابدىراپ قالىپ، ارتىنشا بۇدان بىلاي فۋكاگاۆاعا بارۋدىڭ ەش قاجەتى جوعى، ءوزىنىڭ مۇلدەم بوس ەكەنى ەسىنە ءتۇستى. ول سۋرۋ-سانمەن بىرگە بونساي تاماشالاپ ءجۇرىپ، ءوزىن تاستاپ كەتكەن ميسانىڭ بەلگىسىز ءبىر جەرگە تىعىلىپ قالعانىن دا مۇلدەم ۇمىتىپتى.
VI
اپتا بويى تۇياق سەرىپپەدى. ميسا فۋكاگاۆادا تۇرعاندا ۋاقىت شىركىن وتپەي-اق قوياتىن. ەندى مىنە كۇن ارتىنان كۇن زىرلاپ، انە-مىنە دەگەنشە جەكسەنبى دە بولدى. ادەتىنشە ۇيدەن شىققانمەن قايدا بارارىن بىلمەي از بوگەلدى دە، سۋرۋ-ساندىكىنە تارتتى.
سۋرۋ-سان اراكاۆا بوگەتىندەگى لاس كوشەلەردىڭ بىرىندە تۇرادى ەكەن. ايدا ءۇيدى سۋرۋ-ساننىڭ ءوزى قالدىرعان جوبا بويىنشا تاۋىپ كەلدى. ءۇي بۇل كۇتكەننەن دە شاعىن ەكەن، شولاق كوشەنىڭ تۇكپىرىندە تۇردى. اۋلاعا كىرگەنى سول ەدى تاڭدانىستان كوزى باقىرايىپ كەتتى — سورەدە تىربيعان تاپال اعاشتار وتىرعىزىلعان قۇمىرالار ءيىن تىرەسىپ تۇر. بۇل سۋرۋ-سان وسىنشاما كوللەكسيانىڭ يەسى دەپ استە ويلاماعان.
سۋرۋ-سان بۇل ءۇشىن بارلىق پەيزاجدىق بونسايلاردى ارنايى ءبىر سورەگە ءتىزىپتى. سول ساتەندە-اق كورسەتتى، ونىسىن. پەيزاجداردىڭ ءبىرى ايدانى ەرەكشە قايران قالدىردى. بەتى جالپاق كەلگەن سوپاق قۇمىراعا توپىراقتى جاتاعان توبەشىك سەكىلدى ەتىپ سەۋىپتى، ءبىر جاعى بيىك، ءبىر جاعى الاسا. توبەشىكتى كومكەرگەن مۇك كوك مايسانى ەلەستەتەدى، ال وسى مۇكتىڭ اراسىنان جيىرما شاقتى تال سورايىپ تۇر — تۇپ-تۋرا مۇنىڭ تۋعان اۋلىنىڭ تۇستىگىندەگى ەمەندى توعاي دەرسىڭ. بۇل پەيزاجدى كورگەن ايدا تاڭدانىستان سىلەيىپ تۇردى دا قالدى.
— قالاي؟ ۇنايتىن بىردەڭە بار سياقتى ما؟
ايدا ءۇنسىز عانا مينياتيۋراداعى تۋعان جەرىنىڭ ءبىر بولشەگىن ساۋساعىمەن نۇسقادى.
— ا-ا، ەمەندەر؟ — دەدى سۋرۋ-سان. — ناشار دۇنيە ەمەس. ءبىراق شىرشالار دا جامان ەمەس قوي ءا؟
الايدا ايدانىڭ ەمەندى توعايدان باسقاعا مويىن بۇرعىسى جوق-تى. ول ونىڭ قاسىنان كەتە المادى دا — ءوزىنىڭ تۋعان ەمەندى توعايىنىڭ تۇستىك پۇشپاعىنان اۋساشى.
كوزىنە جاس تولىپ، تۋعان جەرىن ويشا كەزىپ كەتتى.
— ساعان نە بولدى؟ — دەپ سۋرۋ-سان يىعىنان قاققاندا بارىپ ايدا توكيونىڭ كوشەسىنە قايتا ورالدى. سۋرۋ-سان ونىڭ جۇزىنە ۇڭىلگەن. ايدا تەرىس اينالىپ، كوزىن ءسۇرتتى دە ۇيالعان كەيىپپەن جەلكەسىن قاسىدى.
— تۋرا مەنىڭ اۋىلىمداعىداي. ءبىزدىڭ اۋىلدا تۋرا وسى سەكىلدى توعاي بار. ءبىز ۇنەمى سول جەردە وينايتىنبىز.
— ەگەر سونشاما ۇناپ تۇرسا، ال. ءبىرجولا ەمەس، ارينە، ۋاقىتشا. نەگىزى باسىمەن بەرە سالسام دا بولار ەدى، ءبىراق كۇتىمى ءبىر ماشاقات. قۇمارىڭ قانعانشا تاماشالاپ، جالىقتىرعان كەزدە اكەپ تاستارسىڭ. كۇنىنە ەكى رەت سۋاراسىڭ. شاماڭ كەلەدى دەپ ويلايمىن.
ايدا باس يزەدى. كۇتپەگەن جەردەن قىمبات سىيلىققا كەنەلدى. تاكسيمەن ۇيگە الىپ كەلدى، نەگىزى ميسا جوق كەزدە تاكسيگە كوپ وتىرمايتىن.
سول كۇنى كەشكە قۇمىرانى توسەكتىڭ باس جاعىنا قويىپ، ءوزى ەتپەتتەپ جاتقان كۇيى كىشكەنتاي پەيزاجعا ءسۇيسىنىپ ۇزاق قاراعان. قالاي قالعىپ كەتكەنىن دە بىلمەي قالدى. سودان باستاپ جۇمىستان كەلە سالا قۇمىرانىڭ جانىنا جانتايىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جاس تالداردان كوز المايتىن بولدى.
بونساي قۇددى تۋعان جەر تۋرالى ەستەلىكتەردى ەسكە تۇسىرگەن سوپاق ءپىشىندى باستاۋ سەكىلدى. ۇڭىلگەن سايىن ەستەلىكتەر تاپ بۇلاق سۋىنداي سىلدىراپ جاتادى.
كىشكەنتاي توعايدى كوز الماي تاماشالاۋ ونىڭ سۇيىكتى ىسىنە اينالدى.
مۇك توبەشىك باۋرايىنداعى كوك مايساداي ەلەستەدى، ال ايدانىڭ ءوزى كىپ-كىشكەنتاي ەكەن، كوك مايسادا جاتىر. كوزى جۇمۋلى، الاقانىن جاستانىپ الىپتى، ءوزىنىڭ تۇرقى شىرپىنىڭ سىنىعىنداي عانا. ەمەندى توعاي ۇلعايىپ ءوسىپ بارادى، مىنە ەندى مۇنى جۇتىپ تا قويدى. اعاشتاردىڭ باسى جەلمەن سۋسىلداپ تۇر، وزەننىڭ گۇرىلى مەن قۇستىڭ ءۇنى ەستىلەدى. الىستان استىق باساتىن ماشينانىڭ زىرقىلى مەن عيباداتحانانىڭ قوڭىراۋى تالىپ ەستىلدى... ول جايمەن كوزىن اشىپ، كوككە قارايدى. اشىق كوك اسپاندا ەمەننىڭ ۇشار باسى جاپىراعى ۇيىسىپ، سەلدىر توقىلعان اۋدىڭ كوزىندەي شىرماتىلىپ تۇر. ول تۇرەگەلەدى دە سۇرلەۋمەن توعايدىڭ قالىڭىنا ءسىڭىپ كەتەدى...
بىردە ول وسىلاي كوزىن جۇمىپ جاتىر ەدى، كەنەت ءوزىن ايعايلاپ شاقىرعان ايەل داۋىسى ەستىلدى:
— كو-تيان!
ول باسىن كوتەرگەن. ارىرەكتەگى اعاش اراسىنان البىراي ەنتىككەن ميسانىڭ بالعىن ءجۇزى ءۇڭىلىپ تۇردى.
— بۇل سەنبىسىڭ؟ سەن قايدا تىعىلىپ قالدىڭ؟ — دەپ تاڭدانا ءتىل قاتقان ول ۇشىپ تۇرەگەلەم دەگەندە ويانىپ كەتتى.
«ميسانى ىزدەۋىم كەرەك» دەپ ويلاعان ول سوندا. حاياسيدا-سان ءوزى ءبىلىپ ءبىر حابارىن بەرگەنشە كۇتۋ كەرەك دەگەن-دى، ەندى مىنە حاياسيدا-سان مۇنى تەك جۇباتۋ ءۇشىن عانا ايتا سالعانى انىق بولدى. ميسا ەگەر جەكسەنبى كۇنى ءبىر جاققا كەتىپ جاتسا بۇعان ەشقاشان ەسكەرتپەيتىن، ال ەندى ەش بەلگى بەرمەيتىنى دە ەكى باستان انىق. ءوزىم ىزدەۋىم كەرەك.
ول توكيودا كوپپاتەرلى ۇلكەن ۇيلەردىڭ از-كوبىن، ەگەر كۇنىنە ەكى-ۇشەۋىنە عانا بارىپ ۇلگەرەر بولسا، بۇتكىلىن شارلاپ شىعۋ ءۇشىن قانشا جىل كەرەگىن بىلگەن جوق. ءبىراق سوندا دا ىزدەۋدەن باس تارتا المادى.
جەكسەنبى سايىن ءوزىنىڭ بونسايىن تاستاپ، قالا كەزىپ كەتەتىن بولدى، ءبىراق ءبارى بوس اۋرە ەدى.
VII
جەلتوقساننىڭ سوڭعى جەكسەنبىسىندە، ءدال جاڭا جىلدىڭ الدى بولاتىن، ول كۇنى بويعى جۇرىستەن سىلىكپەسى شىعىپ كەش ورالدى دا، جاقىنداعى مونشاعا باردى. قولىنداعى ەسكى جاراقاتى قاتتى اۋىردى — شاماسى كوشەدە سۋىق تيگىزىپ العان بولۋى كەرەك. اقىرى ۇيگە باسى-كوزىن جۋىپ، تاپ-تازا بولىپ سەرگىپ قايتقان. فانەر ەسىكتىڭ سىرتىنان ءۇي باسقارۋشىنىڭ داۋىسى ەستىلدى:
— ءسىز ۇيىقتاپ قالدىڭىز با، ايدا-سان؟
— جوق ءالى، — دەدى دە شەشىپ جاتقان ءجۇن جەيدەسىن قايتا كيىپ، ەسىك اشتى.
ءۇي باسقارۋشىنىڭ قاسىندا كوزدەرى جىپىلىق-جىپىلىق ەتىپ ۇستىندە مول پىشىلگەن سۋلىعى بار ورتا جاستاعى بەيتانىس ءالجۋاز ەركەك تۇر ەكەن. ءۇي باسقارۋشى تەرگەۋشى دەپ تانىستىردى.
ايدا ەرىكسىز شەگىنىپ كەتتى. «ەش رۇقساتسىز ءۇي-ۇيدى ارالاپ ميساعا ىزدەۋ سالعانىم ءۇشىن جازالاۋعا كەلىپ تۇر» دەپ ويلادى.
— ايدا كوحەيسىز، سولاي ما؟ — دەپ ءزىلسىز ءتىل قاتقان تەرگەۋشى تابالدىرىق اتتادى. — ءسىز ميتوبە ميسا ەسىمدى ايەلدى تانيسىز با؟
ايدا «تەرگەۋشى ميسانى قايدان بىلەدى؟» — دەپ تاڭ قالدى دا، تانيتىنىن ايتتى. ول كىمىڭىز ەدى دەگەن سۇراققا دا قينالعان جوق، ويتكەنى قالانى كەزىپ ءجۇرىپ تاپ وسى سۇراقتىڭ جاۋابىنا ابدەن داعدىلانعان.
— سوڭعى كۇندەرى ميسامەن كەزدەسىپ پە ەدىڭىز؟ — دەگەن تەرگەۋشىگە ونى قىركۇيەكتەن بەرى كورمەگەنىن ايتتى.
تەرگەۋشىنىڭ باس يەزەگەنىنە ايدا تەرگەۋ وسىمەن اياقتالعان شىعار دەپ ويلاعان، ءبىراق تەرگەۋشى جىميىپ تۇرىپ كەشە كەشكە قايدا بولعانىن، نە ىستەگەنىن سۇرادى.
— كەشكە؟ وسىندا بولدىم. — دەپ تابانىمەن تاتاميدى اقىرىن تەۋىپ-تەۋىپ قويدى.
— ۇنەمى وسى بولمەدە بولدىڭىز با؟ — تەرگەۋشىنىڭ ءجۇزى كۇلىمدەپ تۇرعانمەن، كوزىندە ال-ازىرگى جىلىلىقتىڭ ءىزى دە قالماعان. — سوندا نەمەن اينالىستىڭىز؟
— نەمەن؟ پەيزاجعا قاراۋمەن بولدىم.
— نە نارسەگە؟
— بونسايعا.
— حم! — دەپ جوتكىرىندى دە تەرگەۋشى بولمەنى تىنتە قارادى. — ال ول قايدا ەكەن؟
— مىنە. ايدا شىنى ەسىكتى اشىپ، سالدىرلاعان قاقپاقتى جىلجىتتى دا تاپ اياق استىندا دىمقىل بالكوندا تۇرعان بونسايدى كورسەتتى. تەرگەۋشى ەڭكەيىپ، ەكى قولىن تىزەسىنە تىرەگەن كۇيى قۇمىراعا ءۇڭىلدى.
— پەيزاجىڭىز وسى ما؟
— ءيا...
— بۇل نە اعاش؟
— ەمەن.
— ەمەن؟ ءتىپتى بۇلاردىڭ تامىرى بار دەپ تە ويلامايدى ەكەنسىڭ. قۇددى شانشىلعان بۇتاقتار سەكىلدى.
ايدا تىكسىنىپ قالدى. قالجىڭداساتىنداي جاعداي ەمەس. ول ءۇنسىز جۇرەلەپ وتىردى دا، ەمەننىڭ بىرەۋىن تارتىپ كوردى.
— ال الگى ميتوبە ميسا ەسىمدى قىز ءولىپ قاپتى. ايدا شوشىنعان كەيىپپەن ەمەننەن قولىن تارتىپ الدى.
— گازعا ۋلانىپ قالعان. مەگۋرو اۋدانىنداعى ەسكى ۇيدە، — دەدى تەرگەۋشى.
ايدا تۇرەگەلگىسى كەلگەن، ءبىراق قورقىنىش كەرنەپ، نەگە ەكەنى، تاپجىلماي قالدى.
— وزىنە قول سالعان با؟.. — دەپ سۇرادى، تىزەسىن شەڭگەلدەي ۇستاپ، دىمقىل بالكوننىڭ ار جاعىنان رابايسىز قالقايعان بەتون قابىرعاعا تەسىرەيىپ وتىرىپ.
— حات قالدىرماپتى. ءوزىن ءوزى ولتىرگەنگە ۇقسامايدى. گاز كولونكاسىنىڭ رەزەڭكە تۇتىگى شىعىپ كەتىپتى — بايقايمىن، ۇيىقتاپ جاتىپ قاعىپ جىبەرگەن-اۋ. شىلقا ماس ەكەن. كەشە روجدەستۆو بولعان جوق پا.
تەرگەۋشى سول قالپى قولدارىن تىزەسىنە تىرەپ ەڭكەيىپ تۇرعان.
— ميسا-تيان جالعىز بولىپ پا؟
— جالعىز. مىسىعى بولعان دەيدى. ءبىراق جوعالىپ كەتكەن. ەسىك قۇلىپتالماپتى.
ايدا مويىن بۇرعان ەدى، تەرگەۋشى بويىن تىكتەپ الدى.
— جاڭ جىل قارساڭىندا اۋىلعا بارساڭ ميسا-تياننىڭ ونداعى اتا-اناسىنا جۇباتۋ ايتارسىڭ، — دەدى ەسىككە بەتتەپ بارا جاتىپ. — مازالاعانىم ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم.
سول كۇنى كەشكە ايدا كوحەي عايىپ بولدى. تاڭەرتەڭ ءۇي باقىلاۋشى كەمپىر ونىڭ تىم-تىرىس بولا قالعانىن بايقاپ، بولمەسىنە باس سۇققان. توسەگى سالۋلى، ءوزى جوق. جارىق جاعۋلى، شىنى ەسىك پەن تەرەزە قاقپاعى دا اشىق ەكەن. كەشە كەشكە عانا پاتەرشىگە ءوزى قايىرلى ءتۇن تىلەپ شىققانداعىداي بولمەدەگى بار مۇكامال ءوز-وز ورىنىندا. تەك قۇمىراداعى كىشكەنتاي توعايعا جۇرەلەي تەلمىرىپ وتىراتىن كوحەي جوق.
بولمەدەن ءجۇن جەيدە مەن شۇلىق تاپتى. اياق كيىم سورەسىندە كەداسى تۇر. دەمەك كوحەي سپورت جەيدەسى مەن ءدجينسيىن كيىپ، جالاڭ اياق ءبىر جاققا كەتتى دەگەن ءسوز. جۇمىسىنا قوڭىراۋ شالعان. ونداعىلار كوحەيدى كورمەگەندەرىن ايتتى. كەمپىر سوسىن ستولدىڭ سۋىرماسىن قاراپ كوردى — حات تاستاماپتى.
ول كەلەر كۇنى دە، ودان كەيىن دە ۇيگە ورالمادى. جاڭاجىلدىق دەمالىس قارساڭى بولاتىن، كەمپىر ونى اياق استىنان تۋعان جەرىنە ءجۇرىپ كەتكەن شىعار دەپ ويلادى. اۋىلىنا تەلەگرامما جولداعان. بەس كۇننەن كەيىن جاۋاپ تا كەلدى: «كوحەي كەلگەن جوق».
ارادا ون كۇن ءوتتى، جيىرما كۇن ءوتتى — كوحەي حابارسىز.
بونساي سول قالپى بالكوندا تۇرعان. سۋ قۇياتىن ەشكىم بولماي توپىراعى كەبەرسىپ، مۇگىن شاڭ باسىپ سارعايا باستادى. كىشكەنتاي توعاي دا قۋراپ قالدى.
توزاڭىت جەل سوققان ءسات اعاشتاردىڭ ءبىرىنىڭ تومەنگى بۇتاعىنا اسىلعان كىشكەنتاي كوبەلەك باياۋ تەربەلىپ تۇردى.
جانە ونىڭ تىپتەن كوبەلەك ەمەسىن ەشكىم دە اڭعارعان جوق.
اسىلىپ تۇرعان كوحەيدىڭ ءولى دەنەسى بولاتىن.
پاتينكو — ويىن اۆتوماتى
ياتاي — جىلجىمالى شاعىن اسحانا
ودەن — سۋعا قايناتىپ الىپ سۇزبەگە شىلاعان ءتاتتى كارتوپ، بامبۋك تاياقشاسىن شانشىپ قويادى
حوسۋتەسۋ — بار كەلگىنشىلەرىن قابىلدايتىن قىز
كونگاسۋري — ماقتادان توقىلعان اق بۇرشاقتى قاراكوك كەزدەمە
بونساي — جايپاق تاباق نە قۇمىراعا وتىرعىزىلعان تاپال اعاشتاردىڭ كىشكەنتاي باعى
بون — ولگەندەردى ەسكە الۋ مەرەكەسى
حينوكي — جاپون كيپاريسى
كەيياك — قاراعاش تۇقىمداس قىمبات اعاش
اۋدارعان نۇرلان قابداي
You Might Also Like
-
اۋىسپالى ەگىس دەگەنىمىز — عىلىمعا نەگىزدەپ داقىلدار مەن ءسۇرى تاناپتى بەلگىلى ءبىر مەرزىمدە جانە اۋماقتا كەزەكتەستىرىپ ورنالاستىرۋ. داقىلدار مەن ءسۇرى جەردىڭ كەزەكتەسۋ رەتىمەن بىرىنەن سوڭ ءبىرىنى...
-
— ۇيدەي توبەتىڭنىڭ بارىن بىلمەپپىن، — دەپ تالاسباي الدە قىزعانعانى، الدە سۇيسىنگەنى بەلگىسىز، داۋسى جارىقشاقتانا سويلەدى.
