ءسوز مادەنيەتى جانە تىلدىك قارىم - قاتىناس
"اققىستاۋ ورتا مەكتەبى" مم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ەسبوسىنوۆا جانسايا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءسوز مادەنيەتى جانە تىلدىك قارىم - قاتىناس
ساباقتىڭ ماقساتى: ءسوز مادەنيەتى جانە تىلدىك قارىم–قاتىناس تۋرالى جان-جاقتى مالىمەت بەرە وتىرىپ، ءتىلدىڭ جاعداياتى، سيپاتى تۋرالى بايانداۋ، ادەپتىلىك ەرەكشەلىگىنە قاراي «سەن» مەن «ءسىز» دەگەن ۇعىمنىڭ توركىنىن ءتۇسىندىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: 1. جاڭا ساباق ماتەريالىن تولىق مەڭگەرەدى؛
2. تاقىرىپ مازمۇنىن بىلەدى؛
3. تىلدىك قارىم - قاتىناس نە ەكەنىڭ بىلەدى؛
4. ءبىر - بىرىنە سۇراق قويادى؛ وي قورىتادى؛ پىكىرلەرىن ايتادى؛ ۇجىمداسىپ ەڭبەك ەتۋدى ۇيرەنەدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ا) سالەمدەسۋ، كەزەكشىمەن سۇحبات.
ۆ) ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (5 - جاتتىعۋ).
ءىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
وي شاقىرۋ.
1. تىلدىك قارىم – قاتىناس دەگەن نە؟
2. ادام كوڭىلىنە نە اسەر ەتەدى؟
3. ءسوز قاتىناسىنىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
ءىىى. اقپارات جيناۋ.
1) اسسوسياسيا.
تاقىرىپ جەلىسى بويىنشا وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرەمىن:
1 - توپ. تىلدىك قارىم – قاتىناستىڭ الەۋمەتتىك سيپاتى مەن جاعداياتى تۋرالى نە بىلەمىز؟
2 - توپ ادامدار اراسىنداعى تىلدىك قارىم - قاتىناس تۋرالى نە بىلەمىز؟
3 - توپ. ءسوز ادەبىندەگى جاستار ەرەجەسىن قۇرۋ
ءار وقۋشىعا ويىن ايتقىزۋ، دالەلدەتۋ.
2) جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ءسوز مادەنيەتى ورىس. كۋلتۋرا رەچي — ادەبي ءتىلدىڭ اۋىزشا تۇرلەرىنە ءتان نورمالارىن يگەرۋ، تىلدىك امال - تاسىلدەردى ايتىلاتىن ويدىڭ ماقساتىنا ساي ورنىمەن قولدانا ءبىلۋ، سويلەۋدە مادەنيەتتىلىك، ادەپتىلىك تانىتۋ.
ءسوز مادەنيەتى قازىرگى ادەبي ءتىلدىڭ جۇرتشىلىق تانىعان، ۇلگى تۇتقان نورمالارىن جەكە ادامداردىڭ ساقتاۋىن تالاپ ەتەدى. سويلەۋدە ديالەكتيزمدەردى، قاراپايىم، دورەكى سوزدەردى، ۆارۆاريزمدەردى قولدانۋ، ورىنسىز كوپ سويلەۋ، ءبىر پىكىردى قايتالاۋ بەرۋ، وزىنە ءوزى سىلتەمە جاساۋ، اسقاقتاپ سويلەۋ، دەنە قيمىلدارىن ارالاستىرا بەرۋ ءسوز مادەنيەتىنە جاتپايدى. كىرمە سوزدەردى ورىنسىز جۇمساي بەرۋ، سىرەسپە قۇرىلىمداردى قولدانۋ ءسوز مادەنيەتىنە نۇقسان كەلتىرەدى. ءسوز مادەنيەتى سويلەۋ ادەبى دەگەن ۇعىممەن ۇشتاسىپ جاتىر. ءسوز مادەنيەتى تەورياسىنىڭ دامۋىندا لەكسيكوگرافيا، اسىرەسە ءنورماتيۆتى تۇسىندىرمە سوزدىكتەر، ورفوەپيالىق، ورفوگرافيالىق، سينونيمدىك ت. ب. ارناۋلى سوزدىكتەر مانىزدى ورىن الادى. قازاق تىلىندەگى ءسوز مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا اۋىز ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى جانە اباي، م. اۋەزوۆ، ع. مۇسىرەپوۆ، ت. ب. شىعارمالارىنىڭ ىقپالى زور بولدى. قازاق ءتىل بىلىمىندە ءسوز مادەنيەتىنىڭ ماسەلەلەرىن ا. بايتۇرسىن ۇلى، م. بالاقايەۆ، ر. سىزدىقوۆا ت. ب. عالىمدار زەرتتەدى.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ەسبوسىنوۆا جانسايا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءسوز مادەنيەتى جانە تىلدىك قارىم - قاتىناس
ساباقتىڭ ماقساتى: ءسوز مادەنيەتى جانە تىلدىك قارىم–قاتىناس تۋرالى جان-جاقتى مالىمەت بەرە وتىرىپ، ءتىلدىڭ جاعداياتى، سيپاتى تۋرالى بايانداۋ، ادەپتىلىك ەرەكشەلىگىنە قاراي «سەن» مەن «ءسىز» دەگەن ۇعىمنىڭ توركىنىن ءتۇسىندىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: 1. جاڭا ساباق ماتەريالىن تولىق مەڭگەرەدى؛
2. تاقىرىپ مازمۇنىن بىلەدى؛
3. تىلدىك قارىم - قاتىناس نە ەكەنىڭ بىلەدى؛
4. ءبىر - بىرىنە سۇراق قويادى؛ وي قورىتادى؛ پىكىرلەرىن ايتادى؛ ۇجىمداسىپ ەڭبەك ەتۋدى ۇيرەنەدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ا) سالەمدەسۋ، كەزەكشىمەن سۇحبات.
ۆ) ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (5 - جاتتىعۋ).
ءىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
وي شاقىرۋ.
1. تىلدىك قارىم – قاتىناس دەگەن نە؟
2. ادام كوڭىلىنە نە اسەر ەتەدى؟
3. ءسوز قاتىناسىنىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
ءىىى. اقپارات جيناۋ.
1) اسسوسياسيا.
تاقىرىپ جەلىسى بويىنشا وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرەمىن:
1 - توپ. تىلدىك قارىم – قاتىناستىڭ الەۋمەتتىك سيپاتى مەن جاعداياتى تۋرالى نە بىلەمىز؟
2 - توپ ادامدار اراسىنداعى تىلدىك قارىم - قاتىناس تۋرالى نە بىلەمىز؟
3 - توپ. ءسوز ادەبىندەگى جاستار ەرەجەسىن قۇرۋ
ءار وقۋشىعا ويىن ايتقىزۋ، دالەلدەتۋ.
2) جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ءسوز مادەنيەتى ورىس. كۋلتۋرا رەچي — ادەبي ءتىلدىڭ اۋىزشا تۇرلەرىنە ءتان نورمالارىن يگەرۋ، تىلدىك امال - تاسىلدەردى ايتىلاتىن ويدىڭ ماقساتىنا ساي ورنىمەن قولدانا ءبىلۋ، سويلەۋدە مادەنيەتتىلىك، ادەپتىلىك تانىتۋ.
ءسوز مادەنيەتى قازىرگى ادەبي ءتىلدىڭ جۇرتشىلىق تانىعان، ۇلگى تۇتقان نورمالارىن جەكە ادامداردىڭ ساقتاۋىن تالاپ ەتەدى. سويلەۋدە ديالەكتيزمدەردى، قاراپايىم، دورەكى سوزدەردى، ۆارۆاريزمدەردى قولدانۋ، ورىنسىز كوپ سويلەۋ، ءبىر پىكىردى قايتالاۋ بەرۋ، وزىنە ءوزى سىلتەمە جاساۋ، اسقاقتاپ سويلەۋ، دەنە قيمىلدارىن ارالاستىرا بەرۋ ءسوز مادەنيەتىنە جاتپايدى. كىرمە سوزدەردى ورىنسىز جۇمساي بەرۋ، سىرەسپە قۇرىلىمداردى قولدانۋ ءسوز مادەنيەتىنە نۇقسان كەلتىرەدى. ءسوز مادەنيەتى سويلەۋ ادەبى دەگەن ۇعىممەن ۇشتاسىپ جاتىر. ءسوز مادەنيەتى تەورياسىنىڭ دامۋىندا لەكسيكوگرافيا، اسىرەسە ءنورماتيۆتى تۇسىندىرمە سوزدىكتەر، ورفوەپيالىق، ورفوگرافيالىق، سينونيمدىك ت. ب. ارناۋلى سوزدىكتەر مانىزدى ورىن الادى. قازاق تىلىندەگى ءسوز مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا اۋىز ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى جانە اباي، م. اۋەزوۆ، ع. مۇسىرەپوۆ، ت. ب. شىعارمالارىنىڭ ىقپالى زور بولدى. قازاق ءتىل بىلىمىندە ءسوز مادەنيەتىنىڭ ماسەلەلەرىن ا. بايتۇرسىن ۇلى، م. بالاقايەۆ، ر. سىزدىقوۆا ت. ب. عالىمدار زەرتتەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
