ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىناسى
قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانى،
نەگىزگى ءبىلىم بەرەتىن №221 اققۇم مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
بەردىقوجايەۆا مەرۋەرت
ساباق تاقىرىبى: ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىناسى
ساباق ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنالارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، مەڭگەرتۋ، تاپسىرمالار ارقىلى ءسوز ماعىنالارىن اجىراتا ءبىلۋ، ساۋاتتى جازۋعا قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا بالانى وزگەنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، سىيلاي بىلۋگە، ءوز بەتىنشە جۇمىس جۇرگىزە بىلۋگە، تاپسىرمالار ورىنداۋ كەزىندە شاپشاڭدىققا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ساباق بارىسىندا بالانىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋ، ويىن دامىتۋ، وزگەنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، وزىندىك وي قورىتۋعا قالىپتاستىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ
ساباق كورنەكىلىگى: سۋرەت، تابليسا، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ءوزىن - ءوزى تانۋ
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن پىسىقتاۋ
1. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
2. سۇراق - جاۋاپ
ا) لەكسيكا قانداي ماعىنا بەرەدى؟
ءا) لەكسيكا نەنى زەرتتەيدى؟
ب) ءسوز دەگەنىمىز نە؟
ۆ) قارتايىپ بارىپ، قايتا جاسارعان
ءسوزدى تاپ
ادىلدىگى بولماسا، اكىم - يت.
اياڭسىز بولسا اتىڭ - يت.
ءىىى. جاڭا ساباق:
تۋرا ماعىنا ءار زاتتىڭ وزىنە عانا ءتان جەكە ماعىناسى بولىپ تابىلادى. مىسالى، اسپان، جەر، جەل، بۇلت، ورمان دەگەندەر زاتتاردى اتاسا، بيىك،، جىلى،، جاقسى
دەگەندەر ساپانى، ال بارۋ، سالۋ، وقۋ دەگەندەر قيمىلدى اتايدى.
سوزدەر ءارقاشان تۋرا ماعىنادا ايتىلا بەرمەيدى. ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىنىڭ نەگىزىندە تۋىپ، وربىگەن، جالپى كوپشىلىككە تۇسىنىكتى اۋىسپالى ماعىنالارى دا بولادى.
لەكسيكالىق ماعىنانىڭ بۇل ءتۇرىن تۋىندى ماعىنا دەپ اتايدى. مىسالى، كوز - ادامنىڭ نەمەسە جان - جانۋاردىڭ كورۋ مۇشەسىن بىلدىرەتىن ونىڭ باستاپقى ماعىناسى، كۇننىڭ كوزى، بۇلاقتىڭ كوزى دەگەندەگى كوز - ونىڭ اۋىسپالى، تۋىندى ماعىنالارى. ءتىل ءسوزىنىڭ باستاپقى تۋرا ماعىناسى – ادامنىڭ باستا ورنالاسقان دەنە مۇشەسى، اۋىسپالى ماعىناسى - انا ءتىلى، ورىس ءتىلى دەگەندەردەگى ماعىناسى.
ءسوزدىڭ اۋىسپالى ماعىناسى ءبىر زاتتىڭ نەگىزگى اتاۋىش ماعىناسىن ەكىنشى ءبىر زاتقا اتاۋ ەتىپ اۋىستىرىپ قولدانۋدان بارىپ تۋادى.
ءسوزدىڭ باستاپقى، تۇپكى ماعىناسى تۋرا ماعىنا دەپ اتالادى. ءسوزدىڭ باستاپقى، تۇپكى ماعىنادان اۋىسىپ قولدانىلۋىن اۋىسپالى ماعىنا دەيمىز.
ءسوز ماعىنالارى: تۋرا ماعىنالى، اۋىسپالى ماعىنالى، كوپ ماعىنالى بولىپ بولىنەدى
مىسالى: تىنىمسىز جۇرەك تاڭعى ءتاتتى ۇيقىنى رىسقۇلوۆتان تارتىپ الدى. رىسقۇلوۆ اقىلدى، اسا ءىرى دە باي مىنەزدىڭ ادامى. قالىڭ جۇرت وزىنە قاراپ قالعانىن سەزىپ،
رىسقۇلوۆ قاتايماق بولدى. بۇل ءالى ەشكىم ايتپاعان ساۋال، ۇلكەن جۇمباقتىڭ شەشۋشى كىلتى ەدى. سۇر جىلانداي سۋىق سۇراق. (ش. مۇرتازا. “قىزىل جەبە”)
ءىۇ. جاڭا ساباقتى مەڭگەرگەنىن بايقاۋ:
تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنادا تۇرعان تىركەستەردى اجىراتىڭدار:
وتكىر قايشى، وتكىر پىشىق. وتكىر وي، وتكىر مىنەز.
قالىڭ جەمپىر، قالىڭ كورپە. ادەمى قىز، ادەمى گۇل.
قالىڭ ەل، قالىڭ اعاش. ادەمى اۋەن، ادەمى ءيىس.
ءۇ. ساباقتى بەكىتۋ:
41 - جاتتىعۋ. تۇسىندىرمە سوزدىكتەن بىرنەشە ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنالارىن تابىڭدار.
42 - جاتتىعۋ. ماتىننەن اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلىپ تۇرعىن سوزدەردى، ءسوز تىركەستەرىن تاۋىپ، استىن سىزىڭدار.
ءۇى. ساباقتى قورىتۋ:
1.«دانالىق اعاشى» ويىنى.
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە جاڭا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويادى.
2. وقىرمان كوزىمەن: نە بىلدىك؟ نە ۇيرەندىك؟
ءۇىى. باعالاۋ
ءۇىىى. ۇيگە تاپسىرما: 44 - جاتتىعۋ. بەرىلگەن تىركەستەردەن تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنانى بىلدىرۋىنە قاراي ءبولىپ جازىڭدار
نەگىزگى ءبىلىم بەرەتىن №221 اققۇم مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
بەردىقوجايەۆا مەرۋەرت
ساباق تاقىرىبى: ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىناسى
ساباق ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنالارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، مەڭگەرتۋ، تاپسىرمالار ارقىلى ءسوز ماعىنالارىن اجىراتا ءبىلۋ، ساۋاتتى جازۋعا قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: ساباق بارىسىندا بالانى وزگەنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، سىيلاي بىلۋگە، ءوز بەتىنشە جۇمىس جۇرگىزە بىلۋگە، تاپسىرمالار ورىنداۋ كەزىندە شاپشاڭدىققا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ساباق بارىسىندا بالانىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋ، ويىن دامىتۋ، وزگەنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، وزىندىك وي قورىتۋعا قالىپتاستىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ
ساباق كورنەكىلىگى: سۋرەت، تابليسا، ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ءوزىن - ءوزى تانۋ
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن پىسىقتاۋ
1. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
2. سۇراق - جاۋاپ
ا) لەكسيكا قانداي ماعىنا بەرەدى؟
ءا) لەكسيكا نەنى زەرتتەيدى؟
ب) ءسوز دەگەنىمىز نە؟
ۆ) قارتايىپ بارىپ، قايتا جاسارعان
ءسوزدى تاپ
ادىلدىگى بولماسا، اكىم - يت.
اياڭسىز بولسا اتىڭ - يت.
ءىىى. جاڭا ساباق:
تۋرا ماعىنا ءار زاتتىڭ وزىنە عانا ءتان جەكە ماعىناسى بولىپ تابىلادى. مىسالى، اسپان، جەر، جەل، بۇلت، ورمان دەگەندەر زاتتاردى اتاسا، بيىك،، جىلى،، جاقسى
دەگەندەر ساپانى، ال بارۋ، سالۋ، وقۋ دەگەندەر قيمىلدى اتايدى.
سوزدەر ءارقاشان تۋرا ماعىنادا ايتىلا بەرمەيدى. ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىنىڭ نەگىزىندە تۋىپ، وربىگەن، جالپى كوپشىلىككە تۇسىنىكتى اۋىسپالى ماعىنالارى دا بولادى.
لەكسيكالىق ماعىنانىڭ بۇل ءتۇرىن تۋىندى ماعىنا دەپ اتايدى. مىسالى، كوز - ادامنىڭ نەمەسە جان - جانۋاردىڭ كورۋ مۇشەسىن بىلدىرەتىن ونىڭ باستاپقى ماعىناسى، كۇننىڭ كوزى، بۇلاقتىڭ كوزى دەگەندەگى كوز - ونىڭ اۋىسپالى، تۋىندى ماعىنالارى. ءتىل ءسوزىنىڭ باستاپقى تۋرا ماعىناسى – ادامنىڭ باستا ورنالاسقان دەنە مۇشەسى، اۋىسپالى ماعىناسى - انا ءتىلى، ورىس ءتىلى دەگەندەردەگى ماعىناسى.
ءسوزدىڭ اۋىسپالى ماعىناسى ءبىر زاتتىڭ نەگىزگى اتاۋىش ماعىناسىن ەكىنشى ءبىر زاتقا اتاۋ ەتىپ اۋىستىرىپ قولدانۋدان بارىپ تۋادى.
ءسوزدىڭ باستاپقى، تۇپكى ماعىناسى تۋرا ماعىنا دەپ اتالادى. ءسوزدىڭ باستاپقى، تۇپكى ماعىنادان اۋىسىپ قولدانىلۋىن اۋىسپالى ماعىنا دەيمىز.
ءسوز ماعىنالارى: تۋرا ماعىنالى، اۋىسپالى ماعىنالى، كوپ ماعىنالى بولىپ بولىنەدى
مىسالى: تىنىمسىز جۇرەك تاڭعى ءتاتتى ۇيقىنى رىسقۇلوۆتان تارتىپ الدى. رىسقۇلوۆ اقىلدى، اسا ءىرى دە باي مىنەزدىڭ ادامى. قالىڭ جۇرت وزىنە قاراپ قالعانىن سەزىپ،
رىسقۇلوۆ قاتايماق بولدى. بۇل ءالى ەشكىم ايتپاعان ساۋال، ۇلكەن جۇمباقتىڭ شەشۋشى كىلتى ەدى. سۇر جىلانداي سۋىق سۇراق. (ش. مۇرتازا. “قىزىل جەبە”)
ءىۇ. جاڭا ساباقتى مەڭگەرگەنىن بايقاۋ:
تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنادا تۇرعان تىركەستەردى اجىراتىڭدار:
وتكىر قايشى، وتكىر پىشىق. وتكىر وي، وتكىر مىنەز.
قالىڭ جەمپىر، قالىڭ كورپە. ادەمى قىز، ادەمى گۇل.
قالىڭ ەل، قالىڭ اعاش. ادەمى اۋەن، ادەمى ءيىس.
ءۇ. ساباقتى بەكىتۋ:
41 - جاتتىعۋ. تۇسىندىرمە سوزدىكتەن بىرنەشە ءسوزدىڭ تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنالارىن تابىڭدار.
42 - جاتتىعۋ. ماتىننەن اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلىپ تۇرعىن سوزدەردى، ءسوز تىركەستەرىن تاۋىپ، استىن سىزىڭدار.
ءۇى. ساباقتى قورىتۋ:
1.«دانالىق اعاشى» ويىنى.
وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە جاڭا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويادى.
2. وقىرمان كوزىمەن: نە بىلدىك؟ نە ۇيرەندىك؟
ءۇىى. باعالاۋ
ءۇىىى. ۇيگە تاپسىرما: 44 - جاتتىعۋ. بەرىلگەن تىركەستەردەن تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنانى بىلدىرۋىنە قاراي ءبولىپ جازىڭدار
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ءا. مولداعۇلوۆا اتىنداعى
