سۋ. سۋدىڭ قاسيەتى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۋ. سۋدىڭ قاسيەتى.
ساباقتىڭ ماقساتى: سۋ پايدالانۋدىڭ ادامدارعا تيگىزەتىن پايداسى مەن كەرى اسەرى جانە ودان قۇتقارۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي-ورىستەرىن، سويلەۋ ءتىلىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: تابيعاتتى قورعاۋعا ونى سۇيە بىلۋگە باۋلۋ. تۋعان جەردىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋعا ۇلەس قوسۋ.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، بۋكلەتتەر، ماقال-ماتەل جازىلعان پلاكاتتار، ۆەنن دياگرامماسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ءانا-تىلى، ءقازاق-تىلى.
ءادىس-تاسىلى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ: وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ولاردى ساباققا دايارلاۋ.
2) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
1-سۇراق. اۋانىڭ تابيعاتتاعى پايداسىن ايت.
2-سۇراق. ادام ومىرىنە اۋانىڭ پايداسىن دالەلدە.
3-سۇراق. وسىمدىكتەر تىرشىلىگىنە اۋانىڭ كەرەكتىگى جايىندا ايت.
4-سۇراق. جانۋارلار تىرشىلىگىندەگى اۋانىڭ ماڭىزى.
3. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
1-سۇراق قاتتى قاپىرىق ىستىقتا شولدەگەن ادامعا نە كەرەك؟- سۋ.
2-سۇراق. سۋسىز تىرشىلىك جوق. نەگە؟
وقۋشىلار جاۋابى.
ءمۇعالىم: تىرشىلىك قۇبىلىستارىنىڭ ءبارى سۋدىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەدى. اعزالار دەنەسى 30-دان 90 پايىزعا دەيىن سۋدان تۇرادى. سالماعى 70 كگ ادام دەنەسىندە 50كگ سۋ بار. ونىڭ مولشەرى 17 كگ كەمىسە ادام ولەدى. ادامعا اۋا قانداي قاجەت بولسا، سۋ دا سونداي قاجەت.
1 وي قوزعاۋ. ماقال. «سۋلى جەر – نۋلى جەر». ماقالدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ (وقۋشىلاردىڭ ءوز ويىن تىڭداۋ) سۋرەت
ءمۇعالىمنىڭ تۇسىنىكتەمەسى: Cۋ تىرشىلىك ءنارى. تىرشىلىككە قاجەتتى بەس جاعدايدىڭ ءبىرى سۋ ەكەنىن بىلەسىڭدەر. سۋ بار جەردە تىرشىلىك بار. ادام تاۋلىگىنە 4-5 ليتر سۋ ىشەدى. ادام بالاسى تاماق ىشپەي ءبىر ايدان استام ءومىر سۇرە الادى. ال سۋسىز ءۇش كۇندە ءومىر سۇرە المايدى. سۋ كۇندەلىكتى تۇرمىستا، ەگىستىكتە، وندىرىستە پايدالانۋعا قاجەت. جەر بەتىنىڭ 23-نەن استامىن سۋ الىپ جاتىر. ءبىراق ونىڭ 98%- ى پايدالانۋعا جارامسىز. تەڭىز، مۇحيت سۋلارى اششى. جەر بەتىندەگى سۋدىڭ 2%- ى عانا تۇششى سۋ. جەر شارىنىڭ 60%-ندا تۇراتىن ادامدار تۇششى سۋ از بولۋىنان زارداپ شەگۋدە. مىسالى، گرەسيانىڭ افينى جانە پەرسياعا جاقىن اۋدانداردا اۋىز سۋ جەتكىلىكسىز. يۋگوسلاۆياعا سۋ كەمەمەن جەتكىزىلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سۋ جەتكىلىكتى. ءبىراق سول سۋدى ءبىز لاستانۋدان قورعاۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ەكولوگياعا جاۋاپسىز قاراۋىمىزدان اۋىز سۋ بۇلىنۋدە. سۋدا ۋلى زاتتار وتە كوپ. سۋدىڭ لاستانۋى دەنساۋلىققا زيان.
2. ماتىنمەن جۇمىس. سۋدىڭ پايداسى تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
3. ءتىل دامىتۋ. سۋدىڭ قاسيەتى تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
4. ويىن. «كىم كوپ بىلەدى؟» سۋ تۋرالى ماقال-ماتەلدەر ايتۋ.
- سۋدىڭ دا سۇراۋى بار.
- سۋلى جەر – نۋلى جەر.
- ساعاداعى سۋ ىشەدى، جاعاداعى ۋ ىشەدى.
- سۋ تىرشىلىك كوزى.
وي جيناقتاۋ:
- بالالار، سۋسىز تىرشىلىك جوق دەدىك. سۋ ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. وعان قامقورلىقپەن قاراۋ ءار ادامنىڭ مىندەتى. ەندەشە، بالالار، سۋدى قورعاۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ سەندەر قانداي ۇلەس قوسار ەدىڭدەر؟ (سىزبامەن جۇمىس
- سۋعا بايلانىستى قانداي ولەڭ بىلەمىز بالالار؟ (انا ءتىلى. ە. وتەتىلەۋ ۇلى «سۋ»)
وي تولعاۋ. ەركىن جازۋ ستراتەگياسى. «سۋ تىرشىلىك مەكەنى». وقۋشىلار سۋ تۋرالى ءوز ويلارىن جازدى.
1 – وقۋشى: سۋسىز ءومىر جوق. سۋ ادامعا، جان-جانۋارلارعا، قۇستارعا كەرەك. سۋ بولماسا تىرشىلىك بولمايدى. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەگەن ماقال بار
2-وقۋشى: سۋ – تىرشىلىك كوزى. سۋسىز ءتىرى تابيعات ءومىر سۇرە المايدى. سۋ ءومىردىڭ بايلىعى. سۋدى بوسقا اعىزباۋىمىز كەرەك. سۋدى قورعاۋ ادامنىڭ مىندەتى.
5. تاجىريبە. سۋدىڭ قاسيەتى.
1. ەكى ىدىسقا سۋ مەن ءسۇت قۇيىپ سالىستىرۋ 1. ءمولدىر، 2. ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءيىسسىز. 3. سۇيىق، جۇعادى، جابىسقاق، ءپىشىنى جوق.
تابيعاتتا سۋ بارلىق جەردە ءار ءتۇرلى كەزدەسەدى. تابيعاتتا سۋ وتە كوپ. ول ءبىزدىڭ تىرشىلىگىمىزگە وتە قاجەت.
سۇراق. سۋدى قانداي جەرلەردە كەزدەستىردىڭدەر؟ (كول، وزەن، توعان، قۇدىق، جاڭبىر سۋى)
6. وقۋلىقپەن جۇمىس.
تەرىپ وقۋ
سۋ اعادى، سەبەبى ول سۇيىق. ول جان-جاعىنا اعادى ونىڭ ورنىندا دىمقىل سۋلى ءىز قالادى، ياعني سۋ جۇعادى
تاجىريبە. شۇبەرەكتى سۋلاۋ ارقىلى سۋدىڭ بۋعا اينالۋى تۋرالى ايتۋ.
سۇراق. قىستا وزەننىڭ ءۇستىن مۇز باسادى. مۇز قايدان پايدا بولادى؟ سۋىقتا سۋ قاتىپ مۇزعا اينالادى..
7. الگوريتم سۇراقتار. وقۋشىلار كەزەكپەن تاقتاعا شىعىپ جازادى.
- نە؟ (سۋ)
- قانداي؟ (ءتۇسسىز، ءمولدىر، اششى، تۇششى)
- تۇرلەرى (وزەن، كول، تەڭىز، جاۋىن-شاشىن، مۇز، بۇلت، بۇلاق)
- زياندى زاتتار (قوقىس، ءوندىرىس قالدىقتارى، شايىندى سۋلار)
- پايداسى (كولىك، تازالىق، اۋىز سۋ، وسىمدىك).
قورىتۋ: «سۋسىز – تىرشىلىك جوق» دەپ ساباقتى قورىتۋ.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: 1. ءماتىندى وقۋ، مازمۇنداۋ2. ساباقتا قولدانىلعان جاڭا سوزدەر: سۇيىق، اعادى، قاتادى، ەريدى سوزدەرىن پايدالانا وتىرىپ سويلەم قۇراۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: سۋ پايدالانۋدىڭ ادامدارعا تيگىزەتىن پايداسى مەن كەرى اسەرى جانە ودان قۇتقارۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي-ورىستەرىن، سويلەۋ ءتىلىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: تابيعاتتى قورعاۋعا ونى سۇيە بىلۋگە باۋلۋ. تۋعان جەردىڭ ەكولوگياسىن قورعاۋعا ۇلەس قوسۋ.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، بۋكلەتتەر، ماقال-ماتەل جازىلعان پلاكاتتار، ۆەنن دياگرامماسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ءانا-تىلى، ءقازاق-تىلى.
ءادىس-تاسىلى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭ: وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ولاردى ساباققا دايارلاۋ.
2) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
1-سۇراق. اۋانىڭ تابيعاتتاعى پايداسىن ايت.
2-سۇراق. ادام ومىرىنە اۋانىڭ پايداسىن دالەلدە.
3-سۇراق. وسىمدىكتەر تىرشىلىگىنە اۋانىڭ كەرەكتىگى جايىندا ايت.
4-سۇراق. جانۋارلار تىرشىلىگىندەگى اۋانىڭ ماڭىزى.
3. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
1-سۇراق قاتتى قاپىرىق ىستىقتا شولدەگەن ادامعا نە كەرەك؟- سۋ.
2-سۇراق. سۋسىز تىرشىلىك جوق. نەگە؟
وقۋشىلار جاۋابى.
ءمۇعالىم: تىرشىلىك قۇبىلىستارىنىڭ ءبارى سۋدىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەدى. اعزالار دەنەسى 30-دان 90 پايىزعا دەيىن سۋدان تۇرادى. سالماعى 70 كگ ادام دەنەسىندە 50كگ سۋ بار. ونىڭ مولشەرى 17 كگ كەمىسە ادام ولەدى. ادامعا اۋا قانداي قاجەت بولسا، سۋ دا سونداي قاجەت.
1 وي قوزعاۋ. ماقال. «سۋلى جەر – نۋلى جەر». ماقالدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ (وقۋشىلاردىڭ ءوز ويىن تىڭداۋ) سۋرەت
ءمۇعالىمنىڭ تۇسىنىكتەمەسى: Cۋ تىرشىلىك ءنارى. تىرشىلىككە قاجەتتى بەس جاعدايدىڭ ءبىرى سۋ ەكەنىن بىلەسىڭدەر. سۋ بار جەردە تىرشىلىك بار. ادام تاۋلىگىنە 4-5 ليتر سۋ ىشەدى. ادام بالاسى تاماق ىشپەي ءبىر ايدان استام ءومىر سۇرە الادى. ال سۋسىز ءۇش كۇندە ءومىر سۇرە المايدى. سۋ كۇندەلىكتى تۇرمىستا، ەگىستىكتە، وندىرىستە پايدالانۋعا قاجەت. جەر بەتىنىڭ 23-نەن استامىن سۋ الىپ جاتىر. ءبىراق ونىڭ 98%- ى پايدالانۋعا جارامسىز. تەڭىز، مۇحيت سۋلارى اششى. جەر بەتىندەگى سۋدىڭ 2%- ى عانا تۇششى سۋ. جەر شارىنىڭ 60%-ندا تۇراتىن ادامدار تۇششى سۋ از بولۋىنان زارداپ شەگۋدە. مىسالى، گرەسيانىڭ افينى جانە پەرسياعا جاقىن اۋدانداردا اۋىز سۋ جەتكىلىكسىز. يۋگوسلاۆياعا سۋ كەمەمەن جەتكىزىلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سۋ جەتكىلىكتى. ءبىراق سول سۋدى ءبىز لاستانۋدان قورعاۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ەكولوگياعا جاۋاپسىز قاراۋىمىزدان اۋىز سۋ بۇلىنۋدە. سۋدا ۋلى زاتتار وتە كوپ. سۋدىڭ لاستانۋى دەنساۋلىققا زيان.
2. ماتىنمەن جۇمىس. سۋدىڭ پايداسى تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
3. ءتىل دامىتۋ. سۋدىڭ قاسيەتى تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
4. ويىن. «كىم كوپ بىلەدى؟» سۋ تۋرالى ماقال-ماتەلدەر ايتۋ.
- سۋدىڭ دا سۇراۋى بار.
- سۋلى جەر – نۋلى جەر.
- ساعاداعى سۋ ىشەدى، جاعاداعى ۋ ىشەدى.
- سۋ تىرشىلىك كوزى.
وي جيناقتاۋ:
- بالالار، سۋسىز تىرشىلىك جوق دەدىك. سۋ ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. وعان قامقورلىقپەن قاراۋ ءار ادامنىڭ مىندەتى. ەندەشە، بالالار، سۋدى قورعاۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ سەندەر قانداي ۇلەس قوسار ەدىڭدەر؟ (سىزبامەن جۇمىس
- سۋعا بايلانىستى قانداي ولەڭ بىلەمىز بالالار؟ (انا ءتىلى. ە. وتەتىلەۋ ۇلى «سۋ»)
وي تولعاۋ. ەركىن جازۋ ستراتەگياسى. «سۋ تىرشىلىك مەكەنى». وقۋشىلار سۋ تۋرالى ءوز ويلارىن جازدى.
1 – وقۋشى: سۋسىز ءومىر جوق. سۋ ادامعا، جان-جانۋارلارعا، قۇستارعا كەرەك. سۋ بولماسا تىرشىلىك بولمايدى. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەگەن ماقال بار
2-وقۋشى: سۋ – تىرشىلىك كوزى. سۋسىز ءتىرى تابيعات ءومىر سۇرە المايدى. سۋ ءومىردىڭ بايلىعى. سۋدى بوسقا اعىزباۋىمىز كەرەك. سۋدى قورعاۋ ادامنىڭ مىندەتى.
5. تاجىريبە. سۋدىڭ قاسيەتى.
1. ەكى ىدىسقا سۋ مەن ءسۇت قۇيىپ سالىستىرۋ 1. ءمولدىر، 2. ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءيىسسىز. 3. سۇيىق، جۇعادى، جابىسقاق، ءپىشىنى جوق.
تابيعاتتا سۋ بارلىق جەردە ءار ءتۇرلى كەزدەسەدى. تابيعاتتا سۋ وتە كوپ. ول ءبىزدىڭ تىرشىلىگىمىزگە وتە قاجەت.
سۇراق. سۋدى قانداي جەرلەردە كەزدەستىردىڭدەر؟ (كول، وزەن، توعان، قۇدىق، جاڭبىر سۋى)
6. وقۋلىقپەن جۇمىس.
تەرىپ وقۋ
سۋ اعادى، سەبەبى ول سۇيىق. ول جان-جاعىنا اعادى ونىڭ ورنىندا دىمقىل سۋلى ءىز قالادى، ياعني سۋ جۇعادى
تاجىريبە. شۇبەرەكتى سۋلاۋ ارقىلى سۋدىڭ بۋعا اينالۋى تۋرالى ايتۋ.
سۇراق. قىستا وزەننىڭ ءۇستىن مۇز باسادى. مۇز قايدان پايدا بولادى؟ سۋىقتا سۋ قاتىپ مۇزعا اينالادى..
7. الگوريتم سۇراقتار. وقۋشىلار كەزەكپەن تاقتاعا شىعىپ جازادى.
- نە؟ (سۋ)
- قانداي؟ (ءتۇسسىز، ءمولدىر، اششى، تۇششى)
- تۇرلەرى (وزەن، كول، تەڭىز، جاۋىن-شاشىن، مۇز، بۇلت، بۇلاق)
- زياندى زاتتار (قوقىس، ءوندىرىس قالدىقتارى، شايىندى سۋلار)
- پايداسى (كولىك، تازالىق، اۋىز سۋ، وسىمدىك).
قورىتۋ: «سۋسىز – تىرشىلىك جوق» دەپ ساباقتى قورىتۋ.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: 1. ءماتىندى وقۋ، مازمۇنداۋ2. ساباقتا قولدانىلعان جاڭا سوزدەر: سۇيىق، اعادى، قاتادى، ەريدى سوزدەرىن پايدالانا وتىرىپ سويلەم قۇراۋ.
You Might Also Like
