سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 10 ساعات بۇرىن)
سۋ - تىرشىلىك كوزى
جارقىن بولاشاق
دارىندى بالالارعا ارنالعان جازعى دەمالىس لاگەرى.
تاقىرىبى: سۋ - تىرشىلىك كوزى.
ماقساتى: سۋدىڭ تابيعاتتاعى جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ۇنەمشىلدىككە تاربيەلەۋ. قورشاعان ورتانى قورعاۋعا اۋانى، سۋدى لاستاماۋعا شاقىرۋ. قازاقستانداعى ءىرى كولدەر مەن وزەندەر تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، اناليز جاساۋعا جانە سالىستىرا وتىرىپ قورىتىندى جاساۋعا ۇيرەتۋ.
وتان سۇيگىشتىككە، قامقورلىققا جانە تابيعاتتى ايالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.

قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
تابيعاتتاعى ءار ءتۇرلى دىبىستاردى تىڭداتىپ ونى اجىراتۋ.
1. ەكى توپقا ءبولىپ، ءار توپ وزدەرىنە تابيعاتقا سايكەس ات تاڭداپ الۋ.

ماعىنانى تانۋ.
ەكى توپ سۋ تۋرالى ءوز ويلارىن توپتاستىرىپ جازۋ.
ءمۇعالىم: سۋ - تىرشىلىك كوزى. سۋسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. جەر بەتىن تورتتەن ءۇش بولىگىن سۋ الىپ جاتىر. ول – ءمولدىر، ءتۇسسىز. سۋدىڭ ءۇش كۇيى بولادى: سۇيىق - سۋ، قاتتى - مۇز، گاز - بۋ. ءنول گرادۋستان تومەندەگەندە سۋ مۇز بولىپ قاتادى، ال قايناعاندا ول بۋعا اينالادى. انالارىڭ كىر جۋعاندا دالاعا جايىپ قويادى. ول كەۋىپ كەتەدى. نەلىكتەن؟ سەبەبى كۇن سۋدى بۋلاندىرادى. كۇن قاتتى ىستىق، ال جاپىراقتار، وسىمدىكتەر نەگە قۋراپ كەتپەيدى؟ سەبەبى، ول تامىرمەن سۋ سورىپ، ونى بۋلاندىرىپ جىبەرەدى. جەر بەتىندە سۋ تۇششى جانە اششى سۋ بولىپ بولىنەدى. اششى سۋ بۇل تەڭىز، مۇحيت سۋلارى، ال تۇششى سۋ وزەن، كول، جەر استى سۋلارى. جەردەگى ءاربىر 100 ل سۋدىڭ 98 ل تۇزدى سۋ، 2 ل تۇششى سۋ ەكەن. كول سۋلارىنىڭ كەيبىرى اششى، كەيبىرى تۇششى سۋعا جاتادى.

وقۋشى: سۋعا قاي ايدان باستاپ تۇسكەن دۇرىس؟
ءمۇعالىم: نەگىزى سۋعا ماۋسىم ايىنان باستاپ تۇسكەن ءجون. سۋعا شومىلاتىن جەردى، تازالىعىن، تەرەڭدىگىن تەكسەرگەن ءجون. تاماق ىشكەننەن كەيىن، بىردەن شومىلۋعا بولمايدى. ۇزاق شومىلىپ، شارشاپ، توڭۋ دا دۇرىس ەمەس. كەيبىر بالالار قورشاۋ بەلگىسى بار جەرلەرگە ءمان بەرمەيدى. سۋعا تۇسكەندە اتا - اناڭنان، دوستارىڭنان كوز جازىپ قالامىز. مۇنىڭ سوڭى قايعىلى وقيعاعا الىپ كەلەدى. وقىس وقيعا ورىن العاندا، 112 نومىرىنە قوڭىراۋ سوعۋ كەرەكتىگىن باسا ايتقىم كەلەدى.
وقۋشى كولگە، شالشىق سۋعا شومىلۋ ءقاۋىپتى مە؟
ءمۇعالىم: ارينە، ءقاۋىپتى. ءتۇرلى اۋرۋلاردىڭ قوزدىرعىشتارى بولادى. مىسالى، ءىرى قارا مالداردا بولاتىن ءىش سۇزەگى، سارىپ اۋرۋلارى بولادى.
وقۋشى: سۋدا ءجۇزىپ جۇرگەندە، اياق - قولىمىز تارتىلىپ قالادى. مۇنداي جاعدايدىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟
ءمۇعالىم: سۋىق سۋعا شومىلماۋ كەرەك. ەگەر تىرىسۋ بايقالسا، ءجۇزۋدى توقتاتىپ، ارقامەن شالقالاي جاتىپ، سابىر ساقتاعان ءجون. كوپ جاعدايدا بالالار قاتتى قورقىپ كەتەدى. جۇدىرىقتى اشىپ - جۇمىپ، تارقاتۋ كەرەك. سۋدا ۇزاق شومىلعاندا، اياق - قول تارتىلادى.
وقۋشى: ال سۋىق سۋ ءقاۋىپتى مە؟
ءمۇعالىم: سۋىق سۋعا شومىلۋ ءۇشىن ادام ابدەن شىنىققان بولۋ كەرەك. شىنىقپاعان ادامنىڭ اعزاسىنا سۋىق سۋ وتەتىن بولسا، جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە جاعدايى كۇرت ناشارلايدى. سۋىق سۋدان امان قالعاننىڭ وزىندە ءجيى - ءجيى ەسىنەن تانىپ قالاتىن بولادى. نەگىزى سۋ كەشكە قاراي سالقىندايدى.
وقۋشى: سۋعا باتقان ادامعا العاشقى كومەك قالاي جاسالادى؟
ءمۇعالىم: مۇنداي ساتتە ادامعا وتتەگى جەتىسپەيدى. سول ءۇشىن دەر كەزىندە قولدان دەمالدىرۋ كەرەك. سۋدان شىققان ادامنىڭ كيىمىن بەلىنە دەيىن شەشىپ، تىنىس الۋ جولدارىن، اسقازاندى سۋدان بوساتامىز. ول ءۇشىن تىزەگە وتىرعىزىپ، كەۋدە سۇيەگىنىڭ استىڭعى بولىمدەرىن ىرعاقپەن قىسىپ، باسۋ كەرەك. اۋزىن شاي قاسىقپەن نەمەسە جالپاق تەمىر زاتپەن اشۋ قاجەت. سوسىن اۋىزدان - اۋىزعا نەمەسە اۋىزدان مۇرىنعا اۋا ۇرلەيمىز. بەتىن جوعارى قاراتىپ جاتقىزىپ، ءبىر قولدى موينىنىڭ استىنا جىبەرىپ، ەكىنشى قولىمەن ماڭدايىنان باسىپ، باسىن مۇمكىندىگىنشە شالقايتامىز. باس بارماقپەن جانە سۇق ساۋساقپەن مۇرنىن قاتتى قىسىپ، دەمدى ىشكە تەرەڭ الىپ، ونىڭ اۋزىنا مينۋتىنا 18 - 20 رەت دەم سالۋ كەرەك. سۋداعى اپاتتان قورعانۋدىڭ ەڭ سەنىمدى جولى – سۋدا شومىلۋ ەرەجەلەرى مەن قاۋىپسىزدىك شارالارىن قاتاڭ ساقتاۋ.

سەرگىتۋ ءساتى.
تەڭىز تولقيدى – ءبىر!
تەڭىز تولقيدى – ەكى!
تەڭىز تولقيدى – ءۇش!
تەڭىز ادامى، تىنىشتال!

2. سۋ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتۋ.
1. سۋسىز تىرشىلىك جوق.
2. جەر – قازىنا،
سۋ - التىن.
3. بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش.
4. سۋلى جەر - نۋلى جەر.
5. تامشىدان تەڭىز قۇرالادى.
6. جاڭبىر جاۋسا - جەر ىرىسى،
باتىر تۋسا – ەل ىرىسى.
7. تىرشىلىك كوزى – سۋ.

3. سۋ تۋرالى جۇمباقتار جاسىرۋ.
1. جىلت - جىلت ەتكەن،
جىلعادان وتكەن. (سۋ)
2. ەش تەسىكتە تۇرمايدى،
ول جوقتا جەر قۇرعايدى.
بۇل نە؟ (سۋ)
3. ءوزى كوك كولەڭكەسى جوق. (كول)
4. كوپ بىتىرا قورعاسىن،
كوبەيتكەن جەردىڭ ولجاسىن. (جاڭبىر)

4. تىيىم سوزدەر.
1. وتقا سۋ قۇيما.
2. سۋىن ىشكەن قۇدىققا تۇكىرمە.
3. سۋدىڭ بەتىن اشىق قالدىرما.
4. تۇندە سۋعا تۇسپە.
5. تۇندە سۋعا بارما.
وقۋشىلار وزدەرى دايىنداعان تىيىم سوزدەرىن رەت - رەتىمەن ايتادى.

بالالار، ءبىز كۇندەلىكتى تاماقتا قولدانىلاتىن كارتوپتا 80 پايىز، المادا85 پايىز، سابىزدە 90 پايىز، بالىقتا 75 پايىز، قياردا 95 پايىز سۋ بولادى ەكەن.
ادام تابيعاتتان سۋدى تازا كۇيىندە الادى، لاستانعان كۇيدە قايتارادى. وزەن مەن كولدەرگە، زاۋىت، فابريكا، تۇرعىن ءۇي-جايلاردان سارقىندى سۋلار قۇيىلادى. ودان وزەن مەن كولدەگى بالىق پەن باسقا جاندىكتەرى قىرىلىپ قالادى، ءتىپتى ادامنىڭ ءوزى دە شومىلۋعا ءقاۋىپتى. تۇششى سۋ جەر بەتىندە از، ال ءبىز ونى لاستايمىز.
سوندىقتان ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سۋ قويمالاردى قورعاۋ تۋرالى ارنايى زاڭ بار. وندا قولدانىلعان سۋ وزەن مەن كولدەرگە اعىزىلاردا مىندەتتى تۇردە زياندى قوسپالاردان تازارتىلۋى ءتيىس دەلىنگەن. سۋدى ارنايى قوندىرعىلار ارقىلى تازارتىلادى. وزەن مەن كول سۋلارى تازا بولۋى ءۇشىن ونى قوقىستاردان تازارتۋى كەرەك. كۇل - قوقىستى تاستاۋعا بولمايدى.
سۋدى ۇنەمدەپ قولدانۋ دا سۋدى قورعاۋعا جاتادى. اتام قازاق ايتپاقشى، «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەپ تەگىن ايتىلماعان وسىدان بولار.

كورىنىس: «تازا بۇلاق» (ىبىراي التىنسارين)

ولەڭدەر
سۋ دەگەن – تىرشىلىكتىڭ نانى ەمەس پە؟
سۋ دەگەن – تابيعاتىڭ جانى ەمەس پە؟
سۋ جوق جەردە ءومىر جوق، ول اقيقات،
كۇمىس سۋ قارا جەردىڭ ءسانى ەمەس پە؟!

سۋدىڭ پايداسى:
سۋسىز تىرشىلىك جوق.

سۋدىڭ زيانى:
سۋ مەن ءورت ءتىلسىز جاۋ.

وي تولعانىس:
ەكى توپ وسى تاربيە ساعاتىنان نە ءتۇسىندى سونى توپتاپ جازىپ شىعادى. ونى توپ اتىنان قورعايدى. وزدەرى سۋ تۋرالى شاعىن ەسسە جازادى.

قورىتىندى:
سۋسىز تىرشىلىك جوق. ادام تاماق ىشپەي ايدان استام ءومىر سۇرە الادى، ال سۋسىز ءۇش كۇنگە شىداي المايدى. سۋ بارلىق وسىمدىكتەرمەن جانۋارلاردىڭ اعزاسىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى ادامنىڭ تاماعىنا جانە ىشۋىنە 2 - 3 ليتر سۋ قاجەت. مىنا ولەڭ جولدارىن بارلىعىمىز حورمەن ايتايىق

تابيعات... تىرشىلىكسىڭ تۇنىپ تۇرعان!
سەن – كۇنسىڭ!
كوتەرىلگەن كۇلىپ قىردان.
سەن – كولسىڭ! سەن – ورمان!
سەن – بۇلاقسىڭ!
ادامدى سۇلۋلىققا قۇنىقتىرعان!
ادامزات – بولاشاقتا بەيبىت، تازا عالامشاردا ءومىر ءسۇرۋى ءتيىس. دەمەك عالامشاردىڭ قاۋىپسىزدىگى - بىزدەردىڭ قولىمىزدا!

وتكىزگەن: تاربيەشى توگيمبايەۆا ب. ج.
سۋ - تىرشىلىك كوزى جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما