InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا اتاقتى ءبىر مەرگەن بولىپتى. اتى سۇرمەرگەن ەكەن. سۇرمەرگەن اڭ قاراپ كەلە جاتسا، جولدا ەكى جىلان توبەلەسىپ جاتادى. جىلاننىڭ ءبىرى قارا دا، ءبىرى - اق. كەلىپ قاراسا، قارا جىلاننىڭ ءتۇسى سۋىق، وتە ىزعارلى ەكەن. مەرگەن قارا جىلاندى ءولتىرىپ، اق جىلانعا بولىسادى. سونان سوڭ اق جىلان مەرگەنگە قاراپ قويىپ، ءبىر تاستى جالاپ الادى. «ماعان دا جالا دەپ تۇر ما؟» – دەپ، مەرگەن دە الگى تاستى جالاپ الادى. جالاپ العان ساعاتىندا مەرگەن جەر ۇستىندەگى بارلىق حايۋانداردىڭ ءتىلىن تۇگەل تۇسىنەتىن بولادى. مەرگەن ءبىرىنشى جىلانمەن سويلەسەدى. جىلان: «ەكەۋىمىز ەندى دوس بولدىق. جانە ءتىل ءبىلدىم دەپ كىسىگە ايتپا!» – دەپ، ات باسىنداي التىن بەردى. «ءتىل ءبىلدىم دەپ بىرەۋگە ايتساڭ، ولەسىڭ» – دەيدى. جىلانمەن دوس بولىپ، مەرگەن ۇيىنە قايتادى.

         التىندى ۇيىنە اپارىپ تاستاپ، قايتادان اڭ قاراپ ءجۇرىپ، ءبىر بايدىڭ ۇيىنە كەلىپ قونادى. قونسا، تۇندە بوران بولىپ، قوي ۇركىپ، قاسقىر ۇليدى. قاسقىرعا بايدىڭ توبەتى دە ءۇرىپ، جاۋاپ بەرەدى. ولاردىڭ ءتىلىن قوناق ءتۇسىنىپ وتىرادى.

         — قوي جەيمىن، بولماسا قوناعىڭنىڭ اتىن جەيمىن، – دەيدى قاسقىر.

         — مەن ساعان قوي دا جەگىزبەيمىن، قوناعىمنىڭ اتىن دا جەگىزبەيمىن، – دەيدى قارا توبەت. قوناق يتكە ىشتەي رازى بولىپ، الدىنا كەلگەن ەتتىڭ جارتىسىن يتكە بەرگىزەدى. تۇنىمەن بوران سوعىپ، قويلار ىعىپ كەتەدى، قويمەن بىرگە ات تا كەتەدى. باي: «مالىم قىرىلاتىن بولدى-اۋ، قۇتتى قوناق بولسا، مۇنداي بولماس ەدى!» – دەپ ۋايىمدايدى.

         — باي، جىلاما، مالىڭ امان، ىققانى تابىلادى، – دەپ، مەرگەن شەشىنىپ، الاڭسىز ۇيىقتاي بەرەدى. تاڭ اتقان سوڭ، باي مەن قوناق ەكەۋى مال مەن اتتى ىزدەپ كەلە جاتسا، قارا توبەت ءبارىن ءيىرىپ، اينالىپ ءجۇر ەكەن. قاسقىر ءبىر مال الا الماي، مالدى توڭىرەكتەپ ءجۇر ەكەن. ادامدى كورىپ، قاسقىر قاشا جونەلەدى. ءبىراق توبەت قايىرمالاپ، قاسقىردى دا جىبەرمەيدى. قاسقىر قولعا تۇسەدى. قوناقتىڭ اتى دا، بايدىڭ قويلارى دا امان ەكەن. باي قۋانىپ: «قوناق، سەن قۇتتى قوناق بولدىڭ، قالاعانىڭدى الىپ كەت!» – دەيدى مەرگەنگە.

         سوندا ءبىر ۇرعاشى سارى باس توقتى ماڭىراپ مەرگەنگە قاراي بەرەدى.

         ماڭىراعانداعىسى: «بەس جىلدا مىڭ بولام»، – دەگەن ەكەن. مۇنى مەرگەن ءتۇسىنىپ، توقتىعا ەن سالادى جانە «بەس جىلدان كەيىن كەلىپ الامىن، ول ۋاقىتتا وسى توقتى مىڭ بولادى» دەدى بايعا.

         بەس جىل تولعاننان كەيىن، مەرگەن بايدىڭ ۇيىنە كەلىپ، ۋادەلى قويىمدى بەر دەسە، باي: «قوي بەرەمىن دەپ ايتقان جوقپىن»، – دەپ ۋادەسىنەن تانادى. ەكەۋى ءبىر بيگە كەلىپ جۇگىنىپ، ايتىلعان ءسوزدى باستان-اياق باياندايدى. سوندا قازى: «قويىڭدى ەكى ايىر جولمەن ايدا، مەرگەننىڭ ۇيىنە قاراي جۇرگەن قويدى مەرگەن السىن، ءوز ۇيىڭە قاراي جۇرگەن قويدى سەن ال!» – دەپ بيلىك ايتادى. باي بۇل بيلىككە كونىپ، قويدى ەكى ايىر جولمەن ايدايدى. مەرگەن جاققا قاراپ سارى باس توقتى باستاپ مىڭ قوي شىعادى. مەرگەن سول مىڭ قويدى الىپ ۇيىنە قايتادى.

         سۇرمەرگەن ءبىر كۇنى قاتىنىمەن ەرىپ، ايەلدىڭ توركىنىنە بارادى. ايەلگە توركىنى ارتىنان تايى ەرگەن بۋاز بيە مىنگىزەدى. ءسويتىپ، مەرگەننىڭ ءوزى، ەكىقابات قاتىنى، بەسىكتەگى بالاسىمەن بۋاز بيەگە ءمىنىپ قايتادى. قايتىپ بارا جاتقاندا، تاي ەنەسىن ەمەيىن دەسە، ەنەسى تەپكىلەپ، كىسىنەپ تايىن قاسىنا جۋىتپايدى. كىسىنەگەندە: «ۇستىمدە ۇشەۋ، ىشىمدە بىرەۋ، ءوزىم شارشاپ ولگەلى كەلسەم»، – دەيدى بيە. ونى مەرگەن ءتۇسىنىپ، كۇلىپ جىبەرەدى. «سەن نەگە كۇلدىڭ؟» – دەيدى قاتىنى. تۇسىنگەنىن ايتسا، ولەدى، ايتپاسا، قاتىنى وكپەلەيدى، قىسىلعاننان مەرگەن: «ۇيگە بارعاندا ايتايىن»، – دەيدى. ۇيىنە كەلگەن سوڭ: «سەن جولداعى ءسوزدى ايت!» – دەپ قاتىنى بولمايدى. مەرگەن ءبىر مال سويىپ، جۇرتىن جيىپ، ءجونىن ايتپاق بولادى. مالىن سويىپ، جۇرتقا، سىرتقا شىعارىپ قاتىنىنا ايتايىن دەپ وتىرعاندا، ۇيگە ءبىر اتەش، ءبىر ءشىبي، ەكى تاۋىق كىرەدى. ءشىبي اتەشتىڭ الدىنداعى ءبىر بيدايىن الىپ جەي بەرگەندە: «مەن سۇرمەرگەن ەمەسپىن، قاتىنىنا سىرىن ايتىپ ولگەلى وتىرعان»، – دەپ، اتەش ءشىبيىن شوقىپ، تالاپ تاستايدى. وسىنى ەستىگەن مەرگەن قاتىنىنا حايۋاننىڭ ءتىلىن بىلەتىنىن ايتپاي، ءبىر اجالدان امان قالادى.

         تاعى ءبىر كۇنى مەرگەن اڭ قاراپ ءجۇرىپ، ءبىر تاۋەشكىنى اتىپ الادى. اتىپ الىپ ەتىن جەپ وتىرعاندا، قۇلاعىنا ءبىر داۋىس كەلەدى. داۋىس: «جالعىز ەشكىمدى اتىپ الدىڭ، جازاڭدى قاسقىر بەرسىن!» –دەيدى. مەرگەن ونى تىڭداماستان، ۇيىنە قايتادى. كەشكە تامان جولدا ءبىر كەرۋەن قونىپ جاتىر ەكەن، مەرگەن سول كەرۋەنمەن بىرگە دالاعا قونادى. قونىپ وتىرعاندا، تۇندە قاسقىر ۇليدى. قاسقىر ۇلىعاندا: «سۇرمەرگەندى بۇگىن نە قىلسام دا جەيمىن»، – دەيدى. مەرگەن كەرۋەنشىلەرگە: «نە بىلدىڭدەر؟» – دەيدى. كەرۋەنشىلەر: «ەشتەڭە بىلگەنىمىز جوق»، – دەيدى. مەرگەن: «بىلمەسەڭدەر، قاسقىر مەنى جەيمىن دەپ تۇر»، – دەيدى. كەرۋەنشىلەر جەر قازىپ، سۇرمەرگەندى جەرگە تىعىپ، ۇستىنە كيىز توسەپ جاسىرىپ تاستايدى.

         «قاپ بالەم، ەندى قايتەر ەكەنسىڭ؟» – دەپ جاتىپ، ەرتەڭىنە كەرۋەنشىلەر تۇرسا، قاسقىر ءبىر جاعىنان ىنگە كەلىپ، مەرگەندى جەپ كەتىپتى.

---