InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر باي بولعان ەكەن. ول بايدىڭ ءۇش بالاسى بولعان ەكەن، ۇلكەنىنىڭ اتى جاندوس، ورتانشىسىنىڭ اتى تاباناق، ەڭ كىشىسىنىڭ اتى مايلىقاراشا ەكەن. مايلىقاراشا ءۇش جاسار ەكەن. ءبىر كۇنى ەكى اعاسى مال تابامىز دەپ، جولعا شىعادى. سوندا مايلىقاراشا:

— ەي، اعالار، مەن دە ءبىر بارايىن، – دەدى.

اعالارى:

— جارايدى، جۇرسەڭ ءجۇر، – دەدى.

ۇشەۋى اكە-شەشەسىمەن قوشتاسىپ، جولعا شىقتى. جولدا كەلە جاتىپ ءبىر ۇلكەن تاسقا كەلدى. سول تاستىڭ تۇبىنە تۇنەدى. ۇشەۋى جاتاردا مايلىقاراشا:

— اعالار، مەنى ورتالارىڭا جاتقىزىڭدار، – دەدى. ەكى اعاسى ورتالارىنا الىپ جاتادى. مايلىقاراشا ءبىر ۇيىقتاسا ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ۇيىقتايدى ەكەن. ەكى اعاسى مايلىقاراشانى ءبىر ۇيدەي تاسپەن باستىرىپ كەتەدى.

مايلىقاراشا ۇيقىسى قانىپ، ويانعان سوڭ، ەكى اعاسىنىڭ قاستىق قىلىپ تاستاپ كەتكەنىن سەزەدى دە تاستى كوتەرە-موتەرە ەكى اعاسىنىڭ ارتىنان كەلەدى.

— بۇل تاستى نە قىلاسىڭ؟ – دەدى ەكى اعاسى.

— شەشەمنىڭ ۇرشىعىنىڭ باسى جوق ەدى، سوعان باس قىلامىن، – دەيدى مايلىقاراشا. ەكى اعاسى تاستى زورعا تاستاتادى.

تاعى دا كەلە جاتىپ، ءبىر تەرەكتىڭ تۇبىنە تۇنەيدى. ۇشەۋى بىرگە جاتادى. مايلىقاراشا تاعى دا:

— اعالار، مەن قورقامىن، ورتالارىڭا جاتقىز، – دەدى. اعالارى ورتالارىنا جاتقىزادى. مايلىقاراشانى اعالارى ەندى تەرەككە بايلاپ كەتەدى. ءۇش كۇننەن سوڭ ۇيقىسى قانىپ ويانعان مايلىقاراشا تەرەكتى سۇيرەتىپ اعالارىنىڭ ارتىنان كەلەدى.

— بۇل تەرەكتى نە قىلاسىڭ؟ – دەيدى اعالارى.

— شەشەمنىڭ ۇرشىعىنىڭ سابى جوق ەدى، سوعان ساپ قىلامىن، – دەدى مايلىقاراشا. ەكى اعاسى تەرەكتى شەشىپ تاستايدى.

ءبىر جەرلەرگە كەلگەندە، مايلىقاراشا ءبىر كۇركە سوقتى. كۇركەنىڭ ىشىنە قۇلان مەن بۇلاننىڭ ەتىن ءۇيدى. ءسويتىپ ەكى اعاسىنا: «سەندەر وسى ەتتى جەپ جاتا بەرىڭدەر، مەن جەر شولىپ كەلەمىن»، – دەپ، جالعىز ءوزى ءجۇرىپ كەتتى.

كۇنباتىس جاقتا ءۇش الىپ بار ەكەن، مايلىقاراشا سول الىپتاردى ىزدەدى. ءبىر ۋاقىتتا ولارعا دا جەتتى. ءۇش الىپتىڭ ەڭ ۇلكەنىنىڭ ۇيىنە كەلدى. كەلسە، ۇيدە ءبىر سۇلۋ ايەل وتىر. ول ايتتى:

— ەي، بەيشارا، بايىمنىڭ كەلەتىن ۋاقىتى بولدى، كىشكەنە قىمىز ءىشىپ، تەز شىعا عوي! – دەدى.

— ساباسىمەن بەرە تۇرىڭىز، ءوزىم قانىپ ىشەيىن! – دەپ، مايلىقاراشا قىمىزدى سارقىپ ءىشىپ، ساباسىن قايتىپ بەردى. ايەل اڭ-تاڭ.

— بايىڭنىڭ جولى قايسى؟ – دەدى مايلىقاراشا.

— اناۋ! – دەدى ۇرەيى ۇشقان ايەل.

مايلىقاراشا ايەل كورسەتكەن جولعا كەلىپ جاتتى. باتىر كەلە جاتىر ەكەن، مايلىقاراشا تۇرىپ ايتتى:

— اتىسپاق كەرەك پە، الىسپاق كەرەك پە؟

— اتىسپاق اتاڭ باسى دەگەن، الىسپاق كەرەك، – دەدى الىپ.

الىسا كەتىپ ەدى، مايلىقاراشا الىپتى جەرگە الىپ ۇردى، باسىن كەسىپ تاستادى.

ەندى ورتانشىسىنىڭ ۇيىنە كەلدى دە الىپتىڭ ايەلىنە ايتتى:

— بايىڭ قايدا؟

ايەل ايتتى:

— اڭعا كەتتى.

مايلىقاراشا بارىپ الىپتىڭ كەلەتىن جولىنا جاتتى. كەلە جاتقانىن كورىپ، ورنىنان تۇرىپ:

— اتىسپاق كەرەك پە، الىسپاق كەرەك پە؟ – دەدى.

— اتىسپاق اتاڭ باسى دەگەن، الىسپاق كەرەك، – دەدى ورتانشى الىپ.

ەكەۋى الىسا كەتىپ ەدى، مايلىقاراشا ونى دا الىپ ۇرىپ، باسىن كەستى.

ەندى ءۇشىنشىسىنىڭ ۇيىنە كەلدى. كەلسە، ۇيدە ءبىر ايداي سۇلۋ كەلىنشەك وتىر.

— بايىڭ قايدا؟ – دەدى مايلىقاراشا. كەلىنشەك:

— اڭعا كەتتى، – دەپ، بايىنىڭ كەلەتىن جولىن كورسەتتى. مايلىقاراشا كەلىپ كىشى الىپتىڭ جولىنا جاتتى. الىپ كەلە جاتقاندا ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ:

— اتىسپاق كەرەك پە، الىسپاق كەرەك پە؟ – دەدى. الىپ ايتتى:

— اتىسپاق اتاڭنىڭ باسى دەگەن، الىسپاق كەرەك. ەكەۋى ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن الىستى. مايلىقاراشا ونى دا الىپ ۇرىپ، باسىن كەستى.

ۇشەۋىنىڭ ءۇيىن كوتەرىپ الىپ كەلدى. ۇلكەنىنىڭ ءۇيى مەن ايەلىن اعاسىنا، ورتانشىسىنىڭ ءۇيى مەن ايەلىن ورتانشى اعاسىنا، ەڭ كىشىسىنىڭ ءۇيى مەن كەلىنشەگىن ءوزى الدى. ءسويتىپ اعايىندى ۇشەۋى ءۇش اۋىل بولىپ وتىردى.

ءبىر زاماندا ەكى اعاسى كىشى ءىنىسىن سۇلۋ ايەل الدى دەپ، كۇندەپ ولتىرمەك بولدى. ەكەۋى اقىلداسىپ: «مۇنى قالاي ولتىرەمىز؟» – دەستى.

ءسويتىپ ءوزىنىڭ قانجارىن ۇرلاپ الىپ، تۇندە ەسىگىنە كولدەنەڭ بايلاپ قويدى. سودان بىرەۋى جىلقىنى دۇركىرەتىپ ايداپ:

— مايلىقاراشا، جىلقىنى جاۋ اكەتتى! – دەپ ايعاي سالدى. مايلىقاراشا ۇيقىلى-وياۋ ۇيىنەن جۇگىرىپ شىعام دەگەندە، اياعىن قانجار كەسىپ ءتۇستى. تاڭ اتقان سوڭ ەكى اعاسى مايلىقاراشانى جۇرتىنا تاستاپ كوشىپ كەتتى جانە ونىڭ ايەلى مەن ءۇيىن الا كەتتى. كەلىنشەگى مايلىقاراشانىڭ جانىنا قانجارىن، شاقپاعىن، ىشەتىن تاماعىن تاسىپ بەرىپ، جىلاي-جىلاي كەتتى.

ءبىر زاماندا ءبىر مۇرنى جوق بىرەۋ كەلدى، مايلىقاراشا:

— نەعىپ جۇرگەن ادامسىڭ؟ – دەدى. مۇرنى جوق:

— ەكى اعام بار ەدى، ءوزىم جەر-دۇنيەدە نە بارىن يىسكەپ ءبىلۋشى ەدىم، سونىمدى كۇندەپ، مۇرنىمدى كەسىپ، جۇرتىنا تاستاپ كەتتى، – دەدى. ەكەۋى جولداس بولدى.

ءبىر ۋاقىتتا ءبىر كوزى جوق كەلدى.

— سەنىڭ كوزىڭ قايدا؟ – دەدى مايلىقاراشا. كوزى جوق ادام:

— ەكى اعام بار ەدى، ءوزىم قىراعى ەدىم. سونى كۇندەپ، كوزىمدى ويىپ الىپ، جۇرتىنا تاستاپ كەتتى، – دەدى. ۇشەۋى جولداس بولدى.

ءبىر ۋاقىتتا ءبىر قولى جوق كەلدى. مايلىقاراشا:

— سەنىڭ قولىڭ قايدا؟ – دەدى. قولى جوق ادام:

— ەكى اعام بار ەدى، ءوزىم ەلدە شەبەر ەدىم، سونى ەكەۋى كۇندەپ، قولىمدى شاۋىپ، جۇرتىنا تاستاپ كەتتى، – دەدى. ءسويتىپ تورتەۋ بولدى. اياق-قولدارى ءتاۋىر بولىپ جازىلايىن دەدى. مايلىقاراشا ءبىر كۇندەرى وتىرىپ مۇرنى جوققا:

— يىسكەشى، دۇنيەدە نە بار ەكەن؟ – دەدى. مۇرنى جوق يىسكەپ-يىسكەپ جىبەرىپ:

— وسى تۇستا ءبىر حان بار ەكەن، سول «حاننىڭ كۇيەۋ بالاسى كەلىپ، قىزىن ۇزاتقالى توي قىلىپ جاتىر»، – دەدى.

مايلىقاراشا قۇبىل ەكەن، ءبىر كۇمىس ەر-توقىمدى قارا جورعا ات بولىپ تويعا كەتتى. حاننىڭ كۇيەۋ بالاسى مەن قىزى سەيىلگە شىعىپ ءجۇر ەكەن. مايلىقاراشا كۇيەۋدىڭ الدىنان قارا جورعا بولىپ وتە بەردى. كۇيەۋ بالا مەن بوزبالالار قۋىپ ەدى، ۇستاتپادى. قارا جورعا ەندى قىزداردىڭ جولىنان وتە بەردى، ولار دا قۋىپ، حاننىڭ قىزى الدىنان شىعىپ ەدى، ات تۇرا قالدى. حاننىڭ قىزى قارا جورعانى ءمىنىپ الدى. سول كەزدە قارا جورعا الدىن اشىق، ارتىن تۇمان قىلىپ قىزدى الدى دا جونەلدى. شاپقان بەتىمەن جولداستارىنا الىپ كەلدى. ءسويتىپ قىزدى قارىنداس قىلىپ الدى.

كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا مايلىقاراشا جولداستارىمەن اڭعا شىقپاقشى بولدى. سوندا قىز مايلىقاراشاعا ايتتى:

— اعا، ماعان ءبىر مىسىق تاۋىپ بەر، ەرمەك قىلىپ ويناپ وتىرايىن، – دەدى. مايلىقاراشا مىسىق تاۋىپ بەردى دە قىزعا:

— اناۋ تاۋعا شىقپا، – دەپ تاپسىرىپ، اڭعا كەتتى. ءبىر كۇنى قىز ويناپ ءجۇرىپ، مەيىز تاۋىپ الدى. تاۋىپ الىسىمەن:

— مىسىعىم، كەلە عوي، ءبىر مەيىز تاۋىپ الدىم، جەي عوي، – دەدى. ويناپ جۇرگەن مىسىق «تۇرا تۇر» دەدى دە ويىننىڭ قىزىعىمەن قىزدىڭ ءسوزىن ۇمىتىپ كەتتى. قىز مەيىزدى ءوزى جەپ قويدى، الدەن ۋاقىتتا مىسىق كەلىپ:

— بەرەمىن دەگەن مەيىزىڭ قايدا؟ – دەدى.

— ويباي، سەن كەلمەگەن سوڭ، ءوزىم جەپ قويدىم، – دەدى قىز.

مىسىق اشۋلانىپ، قۇيرىعىمەن قىزدىڭ وتىن ءسوندىرىپ، قاشىپ كەتتى. قىزدىڭ مايلىقاراشالارعا اس ءپىسىرىپ وتىرعان وتى ءوشىپ قالدى. مايلىقاراشانىڭ ماناعى «شىقپا» دەگەن تاۋىنا قاراسا، ءبىر جامان قاراشا ءۇي كورىنەدى. وت سۇراپ اكەلە قويايىن دەپ، قىز قاراشا ۇيگە جۇگىرىپ كەلدى، كەلسە، ۇيدە ءبىر كەمپىر وتىر.

— شىراعىم، باسىمدى قاراپ بەرشى، جاقسى كەلدىڭ عوي! – دەدى كەمپىر. قىز كەمپىردىڭ باسىن قاراپ وتىرىپ قالدى. كەمپىر قىزدىڭ تىزەسىنەن قانىن سورىپ جاتا بەردى. قىز الدەن ۋاقىتتا وت الىپ ۇيىنە كەلدى. اڭنان مايلىقاراشالار دا كەلدى. كەلسە، قىزدىڭ بەتىندە ءقان-سول جوق، قۇپ-قۋ بولىپ كەتكەن. مايلىقاراشا مۇنىڭ سەبەبىن بىلەيىن دەپ، كەلەسى كۇنى مۇرنى جوقتى جاسىرىپ ۇيگە تاستاپ كەتتى. مۇرنى جوق ەسىكتىڭ الدىنان ءبىر ور قازىپ الىپ، تىعىلىپ جاتتى. مايلىقاراشا اڭعا كەتىسىمەن، اياعىن اڭداپ باسىپ، كەمپىر كەلەدى.

— مايلىقاراشا ۇيدە مە، سايمان-ساداق قولدا ما؟ – دەدى ۇيگە كىرمەي.

— مايلىقاراشا ۇيدە جوق، سايمان-ساداق قولدا جوق، – دەدى قىز. كەمپىر كەلىپ، جان-جاققا قاراپ، جايعاسىپ وتىرىپ، قىزعا باسىن قاراتتى. تاعى دا قىزدىڭ سانىنان قانىن سورىپ، تويىپ، ەندى شىعا بەرەيىن دەگەندە، مۇرنى جوق كەمپىردى ۇستاپ الدى. كەمپىر مۇرىنعا قويىپ قالىپ ەدى، مۇرنىن قورعايمىن دەپ ايىرىلىپ قالدى. كەمپىر قاشىپ كەتتى.

كەشكە مايلىقاراشالار كەلدى. مۇرنى جوق كورگەن-بىلگەندەرىن ايتتى. ەندى مايلىقاراشانىڭ ءوزى قالدى. تاڭ اتتى، باسقالارى اڭعا كەتتى، كەمپىر كەلدى.

— مايلىقاراشا ۇيدە مە، ساداق-سايمان قولدا ما؟ – دەدى، تىستان دىبىس بەرىپ.

— مايلىقاراشا ۇيدە جوق، ساداق-سايمان قولدا جوق، – دەدى قىز. كەمپىر كەلىپ، باسىن قاراتىپ، تاعى دا قىزدىڭ قانىن سورىپ شىعايىن دەي بەرگەندە، مايلىقاراشا كەمپىردى ۇستاپ الدى. كەشكە باسقالارى كەلدى. كەمپىر ايتتى:

— مەنى ولتىرمەڭدەر، مەن قولى جوعىڭنىڭ قولىڭدى، اياعى جوعىڭنىڭ اياعىڭدى، مۇرنى جوعىڭنىڭ مۇرنىڭدى، كوزى جوعىڭنىڭ كوزىڭدى جازىپ بەرەيىن، – دەدى. مايلىقاراشا:

— جارايدى، – دەدى. مايلىقاراشا قىزعا:

— مىنالاردىڭ ءبارىن جۇتىپ «تاستا» دەگەندە، تاستار، ال مەنى جۇتىپ، «تاستا» دەگەندە، تاستاماس، – دەدى.

— سوندا مەنىڭ قانجارىمدى الىپ، كەمپىردىڭ باسىن كەسىپ، ءبىر دە باشپايىن قويماي شاپقايسىڭ! – دەدى.

ايتقانداي باسقالارىنىڭ ءبارىن جۇتىپ «تاستا» دەگەندە، تاستادى. قولى جوققا قول، مۇرنى جوققا مۇرىن، كوزى جوققا كوز ءبىتىرىپ تۇسىرەدى. ەندى مايلىقاراشانى جۇتىپ «تاستا» دەگەندە، تاستاماي قويدى. قىز باسىن كەسىپ، ءبىر باقايىن دا قويماي شاپتى. ءبىراق، مايلىقاراشانى تابا المادى. سول ماڭدا ءبىر كوكەك ۇشىپ-قونىپ، ۇشىپ-قونىپ ءجۇر ەكەن. قىز ۇستاپ الىپ، ءىشىن جارىپ قاراسا، مايلىقاراشا سونىڭ ىشىندە وتىر ەكەن. مايلىقاراشانىڭ اياعى جازىلىپ كەتىپتى. مايلىقاراشا سەرىكتەرىنە:

— قۇدايعا شۇكىر، بارلىعىمىز جازىلدىق، ەندى ەلىمىزدى تابايىق، – دەدى.

— قىزدى قايتەمىز؟ – دەدى سەرىكتەرى. سوندا مايلىقاراشا:

— ءارقايسىمىز ءوز جولىمىزعا تۇسەيىك. ال قىز قايسىمىزدىڭ ارتىمىزدان ەرسە، سول ونى اكە-شەشەسىنە اپارىپ سالسىن، – دەدى.

ءسويتىپ، ءارقايسىسى ءوز جونىنە جۇرە بەردى.

قىز مايلىقاراشانىڭ ارتىنان ەردى. سوسىن مايلىقاراشا قىزدى ءۇيىنىڭ جانىنا اپارىپ تاستادى دا ءوز جولىنا كەلدى. جولمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، ەكى اعاسىنىكىنە كەلدى. ەكى اعاسى مۇنى تانىمادى. مايلىقاراشا ءجونىن ايتىپ ەدى، ماڭايىنا جۋىتقىسى كەلمەدى. مايلىقاراشا ەكەۋىنىڭ دە باسىن الدى. ءسويتىپ ەكەۋىنىڭ دە مالىن الىپ مالدانىپ، جانىن الىپ جاندانىپ، باي بولىپ، بارشا مۇراتىنا جەتىپتى.

---