سيىر سەپەنى جالپاق تاسپا قۇرتتاردىڭ وكىلى
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى باقىت قىزى اسەل
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سيىر سەپەنى جالپاق تاسپا قۇرتتاردىڭ وكىلى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: كوپجاسۋشالىلاردىڭ وكىلى جالپاق قۇرتتاردىڭ قۇرىلىم ەرەكشەلىكتەرىن، ماڭىزىن تانىتۋ؛
دامىتۋشىلىق: جالپاق قۇرتتاردىڭ تارالۋ جولدارى، ساقتىق شارالارى، پايدا – زيانى تۋرالى العان ءبىلىمىن ودان ءارى قولدانىپ، قوسىمشا اقپارات كوزدەرى ارقىلى ىزدەنىس داعدىسىن قالىپتاستىرۋ؛
تاربيەلىك: كوپجاسۋشالى جانۋارلار تۋرالى العان بىلىمدەرىن قولدانۋ ارقىلى جالپاق قۇرتتاردىڭ وكىلدەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم قالىپتاستىرۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، تىرەك – سىزبامەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، تىرەك سىزبالار، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: گەلمينتولوگيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى. جاڭا ساباق
ءىىى. بەكىتۋ (كەستەلەر)
ءىۇ. قورىتىندىلاۋ
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى. امانداسۋ، سىنىپ تازالىعىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردى تۇلەلدەۋ، جاڭا ساباققا نازار اۋدارتۋ.
ءىى. جاڭا ساباق:
تاسپا قۇرتتار كلاسى
جالپاق قۇرتتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءپىشىنى جاپىراققا نەمەسە تاسپاعا ۇقساس. تاسپا ءتارىزدى جالپاق قۇرتتاردىڭ دەنەسى بۋناقتى. باس بولىگىندە بۋناق بولمايدى. جالپاق قۇرتتاردىڭ ىشەكقۋىستىلاردان ايىرماشىلىعى – دەنەسى ەكى قاباتتان ەمەس، ءۇش قاباتتان تۇرادى. ۇرىقتىڭ دامۋى كەزىندە ەكتودەرما مەن ەنتودەرما ارالىعىنان ارالىق جاسۋشالى قابات – مەزودەرما پايدا بولادى. مەزودەرمادان ءار ءتۇرلى مۇشەلەر مەن مۇشەلەر جۇيەسى تۇزىلەدى. دەنە جابىنىن سيليندر ءتارىزدى جاسۋشالاردان تۇراتىن جابىن ۇلپاسى – ەپيتەليي قاپتايدى. ەپيتەليي جاسۋشالارىندا كىرپىكشەلەر بار. ەركىن جۇزەتىن جالپاق قۇرتتاردىڭ (مىسالى، اق سۇلاما) جابىن جاسۋشالارىندا دا كىرپىكشەلى جاسۋشالار بار. جالپاق قۇرتتاردىڭ پارازيتتىك جولمەن تىرشىلىك ەتەتىن تۇرلەرى دە بار. ولاردىڭ دەنە جابىنىنىڭ قۇرىلىسى ەرەكشە، ەپيتەليي ۇلپاسىندا جاسۋشا بولمايدى، ونى تىعىز ءتۇزىلىس قاپتايدى. ول ءتۇزىلىس ءسىرقابىق دەپ اتالادى. ءسىرقابىق قورعانىش جانە تىرەك قىزمەتىن اتقارادى.
جارماسقاق
بۇلار – اسىرەسە جانۋارلاردىڭ جانە ادامنىڭ ىشكى مۇشەلەرىندە پارازيتتىك ەتەتىن ەندوپارازيت جاندىكتەر. ولاردىڭ دەنەسى جالپاق، تاسپا ءتارىزدى بولعاندىقتان، كلاسس تاسپا قۇرتتار دەپ اتالعان. پارازيتتىك تىرشىلىككە ەرەكشە بەيىمدەلگەن قۇرتتىڭ ءبىرى – سيىر سەپەنى. ەرەسەك سەپەن (جارماسقاقا)– ادامنىڭ ىشەگىندە، ال دەرناسىلدەرى ءمۇيىزدى ءىرى قارانىڭ، ياعني سيىردىڭ دەنەسىندە داميدى. بۇل جاندىك ىشەككە قارماقشاسىمەن جانە سورعىشتارىمەن جارماسىپ الادى، سوندىقتان جارماسقاق دەپ اتالعان. دەنەنىڭ الدىڭعى بولىگىندە قىسقا مويىندى باسى بولادى. باسىندا 4 دوڭگەلەك سورعىشتارى بار. دەنەنىڭ سىرتىن ءسىرقابىق قاپتايدى. جۇيكە جۇيەسى باسىندا جۇيكە جاسۋشالارىنىڭ جيىنتىعىن ءتۇزىپ، ەكى جەلىلى جۇيكە قۇرتتىڭ دەنەسىن قۇيرىعىنا دەيىن بويلاي سوزىلادى. ونىڭ كوزى، اسقورىتۋ جانە تىنىسالۋ مۇشەلەرى، قاناينالىم جۇيەسى بولمايدى. ءزارشىعارۋ جۇيەسى دەنەنىڭ ەڭ سوڭعى بۋناعىندا ەكى وزەكتەن قوسىلىپ، سىرتقا اشىلاتىن ءزارشىعارۋ تۇتىكتەرىنەن ءقۇرالادى. سيىر سەپەنى – گەرمافروديت جاندىك. سيىر سەپەنىنىڭ تىرشىلىك ارەكەتى وتە كۇردەلى. ول دەنەسىندە جۇمىرتقادان دەرناسىلدىڭ ەكى تۇرىنە اۋىسادى: ءبىرىنشىسى – قارماقشالى دەرناسىل؛ ەكىنشىسى – تاسپاقۇرتتىڭ كوزگە بايقالمايتىن، مويىنعا جالعاسقان باسى بار كىشكەنە كوپىرشىگى – فيننا.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سيىر سەپەنى جالپاق تاسپا قۇرتتاردىڭ وكىلى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: كوپجاسۋشالىلاردىڭ وكىلى جالپاق قۇرتتاردىڭ قۇرىلىم ەرەكشەلىكتەرىن، ماڭىزىن تانىتۋ؛
دامىتۋشىلىق: جالپاق قۇرتتاردىڭ تارالۋ جولدارى، ساقتىق شارالارى، پايدا – زيانى تۋرالى العان ءبىلىمىن ودان ءارى قولدانىپ، قوسىمشا اقپارات كوزدەرى ارقىلى ىزدەنىس داعدىسىن قالىپتاستىرۋ؛
تاربيەلىك: كوپجاسۋشالى جانۋارلار تۋرالى العان بىلىمدەرىن قولدانۋ ارقىلى جالپاق قۇرتتاردىڭ وكىلدەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم قالىپتاستىرۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، تىرەك – سىزبامەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، تىرەك سىزبالار، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: گەلمينتولوگيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ءىى. جاڭا ساباق
ءىىى. بەكىتۋ (كەستەلەر)
ءىۇ. قورىتىندىلاۋ
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى. امانداسۋ، سىنىپ تازالىعىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردى تۇلەلدەۋ، جاڭا ساباققا نازار اۋدارتۋ.
ءىى. جاڭا ساباق:
تاسپا قۇرتتار كلاسى
جالپاق قۇرتتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءپىشىنى جاپىراققا نەمەسە تاسپاعا ۇقساس. تاسپا ءتارىزدى جالپاق قۇرتتاردىڭ دەنەسى بۋناقتى. باس بولىگىندە بۋناق بولمايدى. جالپاق قۇرتتاردىڭ ىشەكقۋىستىلاردان ايىرماشىلىعى – دەنەسى ەكى قاباتتان ەمەس، ءۇش قاباتتان تۇرادى. ۇرىقتىڭ دامۋى كەزىندە ەكتودەرما مەن ەنتودەرما ارالىعىنان ارالىق جاسۋشالى قابات – مەزودەرما پايدا بولادى. مەزودەرمادان ءار ءتۇرلى مۇشەلەر مەن مۇشەلەر جۇيەسى تۇزىلەدى. دەنە جابىنىن سيليندر ءتارىزدى جاسۋشالاردان تۇراتىن جابىن ۇلپاسى – ەپيتەليي قاپتايدى. ەپيتەليي جاسۋشالارىندا كىرپىكشەلەر بار. ەركىن جۇزەتىن جالپاق قۇرتتاردىڭ (مىسالى، اق سۇلاما) جابىن جاسۋشالارىندا دا كىرپىكشەلى جاسۋشالار بار. جالپاق قۇرتتاردىڭ پارازيتتىك جولمەن تىرشىلىك ەتەتىن تۇرلەرى دە بار. ولاردىڭ دەنە جابىنىنىڭ قۇرىلىسى ەرەكشە، ەپيتەليي ۇلپاسىندا جاسۋشا بولمايدى، ونى تىعىز ءتۇزىلىس قاپتايدى. ول ءتۇزىلىس ءسىرقابىق دەپ اتالادى. ءسىرقابىق قورعانىش جانە تىرەك قىزمەتىن اتقارادى.
جارماسقاق
بۇلار – اسىرەسە جانۋارلاردىڭ جانە ادامنىڭ ىشكى مۇشەلەرىندە پارازيتتىك ەتەتىن ەندوپارازيت جاندىكتەر. ولاردىڭ دەنەسى جالپاق، تاسپا ءتارىزدى بولعاندىقتان، كلاسس تاسپا قۇرتتار دەپ اتالعان. پارازيتتىك تىرشىلىككە ەرەكشە بەيىمدەلگەن قۇرتتىڭ ءبىرى – سيىر سەپەنى. ەرەسەك سەپەن (جارماسقاقا)– ادامنىڭ ىشەگىندە، ال دەرناسىلدەرى ءمۇيىزدى ءىرى قارانىڭ، ياعني سيىردىڭ دەنەسىندە داميدى. بۇل جاندىك ىشەككە قارماقشاسىمەن جانە سورعىشتارىمەن جارماسىپ الادى، سوندىقتان جارماسقاق دەپ اتالعان. دەنەنىڭ الدىڭعى بولىگىندە قىسقا مويىندى باسى بولادى. باسىندا 4 دوڭگەلەك سورعىشتارى بار. دەنەنىڭ سىرتىن ءسىرقابىق قاپتايدى. جۇيكە جۇيەسى باسىندا جۇيكە جاسۋشالارىنىڭ جيىنتىعىن ءتۇزىپ، ەكى جەلىلى جۇيكە قۇرتتىڭ دەنەسىن قۇيرىعىنا دەيىن بويلاي سوزىلادى. ونىڭ كوزى، اسقورىتۋ جانە تىنىسالۋ مۇشەلەرى، قاناينالىم جۇيەسى بولمايدى. ءزارشىعارۋ جۇيەسى دەنەنىڭ ەڭ سوڭعى بۋناعىندا ەكى وزەكتەن قوسىلىپ، سىرتقا اشىلاتىن ءزارشىعارۋ تۇتىكتەرىنەن ءقۇرالادى. سيىر سەپەنى – گەرمافروديت جاندىك. سيىر سەپەنىنىڭ تىرشىلىك ارەكەتى وتە كۇردەلى. ول دەنەسىندە جۇمىرتقادان دەرناسىلدىڭ ەكى تۇرىنە اۋىسادى: ءبىرىنشىسى – قارماقشالى دەرناسىل؛ ەكىنشىسى – تاسپاقۇرتتىڭ كوزگە بايقالمايتىن، مويىنعا جالعاسقان باسى بار كىشكەنە كوپىرشىگى – فيننا.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى. ءىى توقساندا وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا تەست جۇمىسى.
