سينتاكسيستىك قاتىناستار
قازاق ءتىلى 7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سينتاكسيستىك قاتىناستار (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سينتاكسيستىك قاتىناستىڭ تۇرلەرىن جاتتىعۋ، ەرەجە ارقىلى مەڭگەرتۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا تىلدىك ستيلدەرىن دامىتۋ، ويلاۋ ورىستەرى مەن دۇنيەتانىمدىق كوزقاراس شەڭبەرلەرىن كەڭەيتۋ. شىعارماشىلىق ىسكەرلىكتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: جاقسى قاسيەتتەرگە، ادامگەرشىلىكتەرگە باۋلۋ. جاقسى وقىپ، ۇلگىلى، ءبىلىمدى بولۋعا، دوستىقتا ادال بولۋعا شاقىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم مەڭگەرتۋ
ساباق كەزەڭدەرى:
1. بىلەمىن ءبولىمى
2. زەرتتەي الامىن
3. بىلگىم كەلەدى
4. ءبىلدىم ءبولىمى
I. “بىلەمىن” بولىمىندە:
وتكەن تاقىرىپتارعا شولۋ سۇراقتار مەن دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بولادى.
قايتالاۋ سۇراقتارى:
قازاق ءتىلىنىڭ قاي سالاسىن ءوتىپ جاتىرمىز؟
سينتاكسييس نەنى زەرتتەيدى؟
ءسوز تىركەسى دەگەنىمىز نە؟
ءسوز تىركەسىنىڭ ايرىقشا بەلگىلەرىن اتا!
ءسوز تىركەسىنىڭ تۇرلەرىن اتا!
ءسوز تىركەسى بولا المايتىندار!
ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىعىن اتا!
ءسوز تىركەسىنىڭ لەكسيكالىق - گرامماتيكالىق ماعىناسىن اتا!
سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تاسىلدەرىن اتا!
سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرىن اتا!
دەڭگەيلىك تاپسىرمالار:
I – دەڭگەيگە: سينتاكسيستىك قاتىناستاردى تاۋىپ تالداۋ.
II – دەڭگەيگە: جاناسۋ، قابىسۋ، مەڭگەرۋدى تاپقىزىپ تالداۋ.
III – دەڭگەيگە: ماتاسۋدى تابۋ.
شوڭ جولشىباي باياناۋىلعا سوقتى. پوتانين ءبيدى كوك كوزى كۇلىمدەپ قارسى الدى. اماندىقتان سوڭ شوڭ توڭىرەگىنە كوز سالدى. بىلتىرعىدان گورى قۇرىلىسقا ەلەۋلى ەشتەڭە قوسىلا قويماعانداي. ەكى ءۇيدىڭ ىرگەسى كوتەرىلىپتى. ولاردىڭ قاتارىنان بەس - التى ادام تاعى جەر قازىپ جاتىر. بيىكتىگى التىباقانداي ءتورت اياقتى تۇعىرلار ۇستىندە بورەنەنى تاقتايعا ءتىلىپ جاتىر. اناداي جەردەگى قالقان استىندا سۇرگىلەنگەن تاقتايلاردى جەكە قالاپ قويىپتى.
II. “زەرتتەي الامىن”.
III. “بىلگىم كەلەدى” بولىمىندە:
تەست سۇراقتارى.
ۆەنن دياگرامماسى
تەست سۇراقتارى:
ەتىستىكتىڭ تىركەسىن تاپ.
A) جاقسىنىڭ اشۋى. C) جاماننىڭ اشۋى
B) باسى جەتكەنشە D) جاماننىڭ باسى
2. تۇراقتى ءسوز تىركەسىن تاپ:
A) دارحان دالا C) مۇزعا وتىرعىزىپ كەتۋ
B) عۇمىرناما D) كەدەي - كەپشىك
3. تولىقتاۋىشتىق قاتىناستى تاپ.
پايدا ويلاما – ار ويلا. C) تاعى دا كەلدى.
ءوزىڭ ءۇشىن ۇيرەن D) ءتۇس اۋا قوزعالدى.
4. قانداي بايلانىس ءتۇرى: مەن ەستىدىم.
A) ماتاسۋ C) قيىسۋ
B) جاناسۋ D) مەڭگەرۋ
5. مەڭگەرۋدى تاپ:
A) سىنعا ءتۇستى C) امان كەلدى
B) ءبىزدىڭ ولكە D) كەڭ دالا
6. بايلانىس تۇرلەرىنە قاتىستى تالداۋدىڭ قايسىسى دۇرىس ەمەس؟
A) توعىز ادام – قابىسۋ C) وقۋعا لايىق – مەڭگەرۋ
B) كەڭ بولمە – جاناسۋ D) الاتاۋدىڭ جامبىلى - ماتاسۋ
7. بەرىلگەن رەتىندە قاراي ءسوز تىركەستەرىنىڭ بايلانىسۋ ءتۇرىن انىقتا: اعاشتىڭ بۇتاعى، حات الۋ، قالىڭ ورمان.
A) ماتاسۋ، قابىسۋ، جاناسۋ C) قابىسۋ، مەڭگەرۋ، جاناسۋ
B) مەڭگەرۋ، قيىسۋ، قابىسۋ D) ماتاسۋ، مەڭگەرۋ، قابىسۋ
8. ەسىمدى تىركەستى تاپ.
ا) ۇلكەن ءۇي. C) تاعى دا كەلدى.
ۆ) ون شاقتى. D) ونعا جۋىق.
9. انىقتاۋىشتىق قاتىناستى تاپ.
A) اسىعىپ سويلەدى C) بۇلاردىڭ جاعدايلارى
B) بالۋانمەن كۇرەستى D) عالىمنان باسقا
10. پىسىقتاۋىشتىق قاتىناستى تاپ.
A) جامان ادەت C) قاتتى قاعاز
B) جاقتىرماي قاراۋ D) جىلقىنى باعۋ.
ە. ۆەنن دياگرامماسى
♦ ۇقساستىعى
♦ سينتاكسيستىك قاتىناس
♦ بايلانىسۋ تۇرلەرى
IV. “ءبىلدىم” بولىمىندە:
I. ءسوز تىركەستەرىن جاز.
II. جاتتىعۋلار:
1. تۇرلەرى
2. سينتاكسيستىك قاتىناس تۇرلەرى
3. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرى
I. ءسوز تىركەستەرىن جاز.
I قاتار --------------------------------- II قاتار ----------------------------------- III قاتار
“ويلان” ------------------------------“تاپ” --------------------------------------“ىزدەن”
1. زات ەسىم+زات ەسىم -------------- 1. ەسىمدىك+زات ەسىم --------------------- 1. ۇستەۋ+ەتىستىك
2. سىن ەسىم+زات ەسىم ------------- 2. سەپتەۋلىك شىلاۋ + ەتىستىك -------- 2. سىن ەسىم + ەتىستىك
3. سان ەسىم+زات ەسىم ------------- 3. زات ەسىم+ەتىستىك ---------------------- 3. سان ەسىم + ەتىستىك
II. جاتتىعۋلار. 1. تۇرلەرى.
№----- مىسالدار ----------- ءسوز تىركەسى -------- تۇراقتى تىركەستەر ------- كۇردەلى سوزدەر
1. قارا تورى.
2. كەتىپ قالدى.
3. ۇيدە قالدى.
4. سارى الا قوي.
5. جۇمعان اۋزىن اشپاۋ.
6. ون سەگىز.
7. جەتپىس جىل.
8. اسىعىپ - ۇسىگىپ كەلدى.
2. سينتاكسيستىك قاتىناس تۇرلەرى.
№ ءسوز تىركەسى -- انىقتاۋىشتىق قاتىناس -- تولىقتاۋىشتىق قاتىناس -- پىسىقتاۋىشتىق قاتىناسس
1. اجاردىڭ اناسى.
2. شەبەرلىككە ۇيرەنۋ.
3. اقشا بۇلت.
4. ەرتەمەن تۇرۋ.
5. قالادان كەلدى.
6. سەكسەن مەتر.
7. بالالارعا ايتتىم.
8. گۇرىلدەگەن تراكتور.
9. ورمانعا جاقىنداۋ.
10. ەكەۋمىزدىڭ جولىمىز.
3. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرى.
№ مىسالدار ------------------ قيىسۋ ------ ماتاسۋ ---- مەڭگەرۋ ---- قابىسۋ ---- جاناسۋ
1. العاشقى ويلار.
2. قاشىقتىق ەڭبەگى.
3. ۋاقىتتان وزعان.
4. سەندەر سويلەڭدەر.
5. بىلتىر تاپسىردى.
6. ءالسىن قۇلاق تۇرەدى.
7. بىلگەنگە مارجان.
8. ەكى دوس.
9. ءبىزدىڭ اۋىل.
10. سەن تانىسسىڭ.
بالانىڭ اكەسى. قانداي تىركەس؟
مەڭگەرۋدەگى جوق سەپتىك.
پىسىقتاۋىشتىق جانە تولىقتاۋىشتىق قاتىناس ۇقساستىعى.
باعىنىڭقى سىڭارعا سۇراق قوي: مەندە بار؟
ءسوزدىڭ ماعىناسىن زەرتتەيتىن سالا.
جىكتىك جالعاۋىنىڭ 2 - ءشى جاعى.
ۇيگە تاپسىرما: “سۇيىكتى ءپانىم” اڭگىمە جازۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سينتاكسيستىك قاتىناستار (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سينتاكسيستىك قاتىناستىڭ تۇرلەرىن جاتتىعۋ، ەرەجە ارقىلى مەڭگەرتۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا تىلدىك ستيلدەرىن دامىتۋ، ويلاۋ ورىستەرى مەن دۇنيەتانىمدىق كوزقاراس شەڭبەرلەرىن كەڭەيتۋ. شىعارماشىلىق ىسكەرلىكتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: جاقسى قاسيەتتەرگە، ادامگەرشىلىكتەرگە باۋلۋ. جاقسى وقىپ، ۇلگىلى، ءبىلىمدى بولۋعا، دوستىقتا ادال بولۋعا شاقىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم مەڭگەرتۋ
ساباق كەزەڭدەرى:
1. بىلەمىن ءبولىمى
2. زەرتتەي الامىن
3. بىلگىم كەلەدى
4. ءبىلدىم ءبولىمى
I. “بىلەمىن” بولىمىندە:
وتكەن تاقىرىپتارعا شولۋ سۇراقتار مەن دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بولادى.
قايتالاۋ سۇراقتارى:
قازاق ءتىلىنىڭ قاي سالاسىن ءوتىپ جاتىرمىز؟
سينتاكسييس نەنى زەرتتەيدى؟
ءسوز تىركەسى دەگەنىمىز نە؟
ءسوز تىركەسىنىڭ ايرىقشا بەلگىلەرىن اتا!
ءسوز تىركەسىنىڭ تۇرلەرىن اتا!
ءسوز تىركەسى بولا المايتىندار!
ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىعىن اتا!
ءسوز تىركەسىنىڭ لەكسيكالىق - گرامماتيكالىق ماعىناسىن اتا!
سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تاسىلدەرىن اتا!
سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرىن اتا!
دەڭگەيلىك تاپسىرمالار:
I – دەڭگەيگە: سينتاكسيستىك قاتىناستاردى تاۋىپ تالداۋ.
II – دەڭگەيگە: جاناسۋ، قابىسۋ، مەڭگەرۋدى تاپقىزىپ تالداۋ.
III – دەڭگەيگە: ماتاسۋدى تابۋ.
شوڭ جولشىباي باياناۋىلعا سوقتى. پوتانين ءبيدى كوك كوزى كۇلىمدەپ قارسى الدى. اماندىقتان سوڭ شوڭ توڭىرەگىنە كوز سالدى. بىلتىرعىدان گورى قۇرىلىسقا ەلەۋلى ەشتەڭە قوسىلا قويماعانداي. ەكى ءۇيدىڭ ىرگەسى كوتەرىلىپتى. ولاردىڭ قاتارىنان بەس - التى ادام تاعى جەر قازىپ جاتىر. بيىكتىگى التىباقانداي ءتورت اياقتى تۇعىرلار ۇستىندە بورەنەنى تاقتايعا ءتىلىپ جاتىر. اناداي جەردەگى قالقان استىندا سۇرگىلەنگەن تاقتايلاردى جەكە قالاپ قويىپتى.
II. “زەرتتەي الامىن”.
III. “بىلگىم كەلەدى” بولىمىندە:
تەست سۇراقتارى.
ۆەنن دياگرامماسى
تەست سۇراقتارى:
ەتىستىكتىڭ تىركەسىن تاپ.
A) جاقسىنىڭ اشۋى. C) جاماننىڭ اشۋى
B) باسى جەتكەنشە D) جاماننىڭ باسى
2. تۇراقتى ءسوز تىركەسىن تاپ:
A) دارحان دالا C) مۇزعا وتىرعىزىپ كەتۋ
B) عۇمىرناما D) كەدەي - كەپشىك
3. تولىقتاۋىشتىق قاتىناستى تاپ.
پايدا ويلاما – ار ويلا. C) تاعى دا كەلدى.
ءوزىڭ ءۇشىن ۇيرەن D) ءتۇس اۋا قوزعالدى.
4. قانداي بايلانىس ءتۇرى: مەن ەستىدىم.
A) ماتاسۋ C) قيىسۋ
B) جاناسۋ D) مەڭگەرۋ
5. مەڭگەرۋدى تاپ:
A) سىنعا ءتۇستى C) امان كەلدى
B) ءبىزدىڭ ولكە D) كەڭ دالا
6. بايلانىس تۇرلەرىنە قاتىستى تالداۋدىڭ قايسىسى دۇرىس ەمەس؟
A) توعىز ادام – قابىسۋ C) وقۋعا لايىق – مەڭگەرۋ
B) كەڭ بولمە – جاناسۋ D) الاتاۋدىڭ جامبىلى - ماتاسۋ
7. بەرىلگەن رەتىندە قاراي ءسوز تىركەستەرىنىڭ بايلانىسۋ ءتۇرىن انىقتا: اعاشتىڭ بۇتاعى، حات الۋ، قالىڭ ورمان.
A) ماتاسۋ، قابىسۋ، جاناسۋ C) قابىسۋ، مەڭگەرۋ، جاناسۋ
B) مەڭگەرۋ، قيىسۋ، قابىسۋ D) ماتاسۋ، مەڭگەرۋ، قابىسۋ
8. ەسىمدى تىركەستى تاپ.
ا) ۇلكەن ءۇي. C) تاعى دا كەلدى.
ۆ) ون شاقتى. D) ونعا جۋىق.
9. انىقتاۋىشتىق قاتىناستى تاپ.
A) اسىعىپ سويلەدى C) بۇلاردىڭ جاعدايلارى
B) بالۋانمەن كۇرەستى D) عالىمنان باسقا
10. پىسىقتاۋىشتىق قاتىناستى تاپ.
A) جامان ادەت C) قاتتى قاعاز
B) جاقتىرماي قاراۋ D) جىلقىنى باعۋ.
ە. ۆەنن دياگرامماسى
♦ ۇقساستىعى
♦ سينتاكسيستىك قاتىناس
♦ بايلانىسۋ تۇرلەرى
IV. “ءبىلدىم” بولىمىندە:
I. ءسوز تىركەستەرىن جاز.
II. جاتتىعۋلار:
1. تۇرلەرى
2. سينتاكسيستىك قاتىناس تۇرلەرى
3. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرى
I. ءسوز تىركەستەرىن جاز.
I قاتار --------------------------------- II قاتار ----------------------------------- III قاتار
“ويلان” ------------------------------“تاپ” --------------------------------------“ىزدەن”
1. زات ەسىم+زات ەسىم -------------- 1. ەسىمدىك+زات ەسىم --------------------- 1. ۇستەۋ+ەتىستىك
2. سىن ەسىم+زات ەسىم ------------- 2. سەپتەۋلىك شىلاۋ + ەتىستىك -------- 2. سىن ەسىم + ەتىستىك
3. سان ەسىم+زات ەسىم ------------- 3. زات ەسىم+ەتىستىك ---------------------- 3. سان ەسىم + ەتىستىك
II. جاتتىعۋلار. 1. تۇرلەرى.
№----- مىسالدار ----------- ءسوز تىركەسى -------- تۇراقتى تىركەستەر ------- كۇردەلى سوزدەر
1. قارا تورى.
2. كەتىپ قالدى.
3. ۇيدە قالدى.
4. سارى الا قوي.
5. جۇمعان اۋزىن اشپاۋ.
6. ون سەگىز.
7. جەتپىس جىل.
8. اسىعىپ - ۇسىگىپ كەلدى.
2. سينتاكسيستىك قاتىناس تۇرلەرى.
№ ءسوز تىركەسى -- انىقتاۋىشتىق قاتىناس -- تولىقتاۋىشتىق قاتىناس -- پىسىقتاۋىشتىق قاتىناسس
1. اجاردىڭ اناسى.
2. شەبەرلىككە ۇيرەنۋ.
3. اقشا بۇلت.
4. ەرتەمەن تۇرۋ.
5. قالادان كەلدى.
6. سەكسەن مەتر.
7. بالالارعا ايتتىم.
8. گۇرىلدەگەن تراكتور.
9. ورمانعا جاقىنداۋ.
10. ەكەۋمىزدىڭ جولىمىز.
3. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرى.
№ مىسالدار ------------------ قيىسۋ ------ ماتاسۋ ---- مەڭگەرۋ ---- قابىسۋ ---- جاناسۋ
1. العاشقى ويلار.
2. قاشىقتىق ەڭبەگى.
3. ۋاقىتتان وزعان.
4. سەندەر سويلەڭدەر.
5. بىلتىر تاپسىردى.
6. ءالسىن قۇلاق تۇرەدى.
7. بىلگەنگە مارجان.
8. ەكى دوس.
9. ءبىزدىڭ اۋىل.
10. سەن تانىسسىڭ.
بالانىڭ اكەسى. قانداي تىركەس؟
مەڭگەرۋدەگى جوق سەپتىك.
پىسىقتاۋىشتىق جانە تولىقتاۋىشتىق قاتىناس ۇقساستىعى.
باعىنىڭقى سىڭارعا سۇراق قوي: مەندە بار؟
ءسوزدىڭ ماعىناسىن زەرتتەيتىن سالا.
جىكتىك جالعاۋىنىڭ 2 - ءشى جاعى.
ۇيگە تاپسىرما: “سۇيىكتى ءپانىم” اڭگىمە جازۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: شەرحان مۇرتازا «ءجۇز جىلدىق جارا» (پرەزەنتاسياسىمەن)
