تاعدىرىڭدى تامىرسىزدىق ىندەتىنەن قالقالا
قاراعاندى وبلىسى
"ساتبايەۆ قالاسىنداعى №3 ورتا مەكتەبى" كمم
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءى ساناتتى ءمۇعالىمى الپىسوۆا ا. د.
كوشپەندىلەر مۋزىكاسى. 1
1 - جۇرگىزۋشى:
كۇن باتتى ما، ءتۇن كەلدى مە، تاڭ اتتى ما قايتادان،
قۇدىرەتتى تىرلىگىڭە كىرىستىڭ بە قايتا، ادام؟
ار ما، ءومىر، بار الەمدى باۋىرىنا الىپ شايقاعان!
ءاربىر ءارپى قانعا شومعان تاريحىڭا قاراڭدار،
وتىرارداي وپات بولعان قالا جوق پا جاراندار؟
تاتۋ - ءتاتتى بارمىسىڭدار، ارمىسىڭدار، ادامدار!
الەم – دارقان، سايالاڭدار، بارىڭە دە ورىن بار،
قورعان ەمەس، سالتاناتتى، ءساندى ساراي سوعىڭدار.
ەي، ادامدار، سەندەر تاتۋ، سەندەر تاتۋ بولىڭدار!
انامىز - جەر، سول انادان جاراتىلدىق، تۋىستىق،
الايدا ءبىز قان دا توكتىك، قالجىرادىق، ۇرىستىق...
ارمىسىڭ سەن، ارامىزدا جالعىز پەرزەنت - تىنىشتىق!
ارمىسىزدار، جينالعان قاۋىم! كيەلى پوەزيا، پروزا الەمىندە وزىندىك ءۇن، وزىندىك سىر، وزىندىك بوياۋ، اجارى بار، سىرلى ولەڭ، شىرىندى سوزىمەن تانىمال اقىن - جازۋشىلار شىعارمالارى ارقىلى وقۋشى بويىنا ادامگەرشىلىك، رۋحاني قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىن شىڭداۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان «تاعدىرىڭدى تامىرسىزدىق ىندەتىنەن قالقالا»اتتى كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
تاعدىرىڭدى تامىرسىزدىق ىندەتىنەن قالقالا
ءار ادامنىڭ ءوز اناسىنان باسقا
جەبەپ تۇرار، دەمەپ تۇرار ارقادا
بولۋ كەرەك قۇدىرەتتى ءتورت انا:
تۋعان جەرى - ءتۇپ قازىعى ايبىنى،
تۋعان ءتىلى — ساتىلمايتىن بايلىعى.
تۋعان ءداستۇر، سالت - ساناسى - تىرەگى،
قادامىنا، شۋاق شاشار ۇنەمى
جانە تۋعان تاريحى ەسكە الۋعا قانشاما
اۋىر ءارى قاسىرەتتى بولسا دا...
ءان: ءابىلقاسىم دانيار
بۇكىل تۇركى جۇرتىنا ورتاق يماندىلىق پەن سىيلاستىق، ادەپتىلىك پەن ىزەتتىلىك ادامگەرشىلىك ولشەمدەرىن كەيىنگى ۇرپاعىنا وسيەت ەتىپ كەتكەن داناگوي بابامىز قورقىتتىڭ «باشپاي»كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنا ءۇڭىلىپ كورەيىكشى:
... ءجۇز جىل بويى داريا ۇستىندە كۇيىن سىزىلتىپ وتىرعان قورقىتقا اقتاماق اتالاتىن قارىنداسى تاماق اكەپ بەرىپ تۇرادى. سول ساتتە داريا ۇستىندە داۋىل تۇرىپ، الاي-تۇلەي تولقىن بولىپ، سۋ بەتىندەگى ەكەۋدىڭ بەرەكەسىن الادى. الاساپىران شاقتا قورقىتتىڭ باشپايى بايقاماي قارىنداسىنا ءتيىپ كەتەدى. وسىنداي ابەس وقيعاعا قامىققان قورقىت قاپالانا وتىرىپ، "باشپاي" كۇيىن تارتادى. كەيىن ۇرلانىپ كەپ شاعىپ العان اجال جىلاننىڭ ۋىنان ولەتىنىن بىلگەن ساتتە، الگى ارام باشپايىن قابىرىنەن سىرتقا شىعارىپ جەرلەۋدى امانات ەتەدى...
باشپاي.
قوبىز ءۇنى.
«باشپاي» كۇيى ورىندالىپ تۇرادى
سۇلۋ سىر، تولقىنىڭمەن تاسپاي، ۇيى،
جەتتى ماعان اجالدىڭ تاستاي سىيى.
ەندى سەنىڭ ۇستىڭدە، جان سەرىگىم،
ورىندالار سوڭعى كۇي - باشپاي كۇيى.
كەزىپ وتكەن كەڭ الەم، ساردالانى
پەندەنىڭ دە بىتكەن بە ارمان - ءانى؟
اقتاماعىم، التىنىم، باۋىرىم ەڭ،
باۋىرىم، بۇل كۇي ساعان ارنالادى.
كۇنالىمىن الدىڭدا، تاڭدانباعىن،
ەسىڭدە مە، تاسىعان تالقان - ءدامىڭ
ءدام تاتىپ وتىرعاندا تولقىن تۇرىپ
باشپايىم ءتيدى - اۋ ساعان، قالقام، جانىم.
سودان بەرى مەن داعى ارماندامىن
باشپايىمنان بەزىنىپ قارعاۋدامىن.
ەندى مىنە، تىنىسىم تارىلۋدا
تاۋسىلماستاي كورىپ ەم جالعان ءدامىن.
ءومىر ەدى تاڭداعان تالعامدى ءانىم،
ايت دەسەڭ تاعى ايتايىن ارمان بارىن -
تالاي الداپ كەتىپ ەم سۇم اجالدى
ەندى ءوزىمنىڭ ولىمنەن الدانعانىم...
جۇرگىزۋشى:
وڭار ما دەپ كۇنادان سۋىنباعان،
ادالدىق، ار جولىنان سۋىنباعان،
ونەردىڭ تۋىن تىككەن ءور بابامنىڭ
باشپاي كۇيى وسىلاي تۋىنداعان
جۇرگىزۋشى:
دۇنيەدە اڭىز-اڭگىمە كوپ، ءبىراق ءدال وسىنداي بيىك ەتيكالىق تالاپتى ەشبىر ەلدىڭ اڭىزىنان تاپپايسىڭ. تۇركى جۇرتىنىڭ ءداستۇرلى ادەپ-عۇرىپ ولشەمدەرىنىڭ ءتۇپ نەگىزىن، ءمانى مەن قاسيەتىن ۇعىنعىسى كەلگەن ءاربىر ادام "قورقىت اتا كىتابىن" قايتا پاراقتاپ شىقسا يگى ەدى.
1 - وقۋشى (ۆەنەرا)
ءبارى، ءبارى ساتۋلى بۇل ومىردە،
سەزىمىڭ بە، سەرتىڭ بە، بىلەگىڭ بە،
دوستىعىڭ با، كوڭىل مەن جۇرەگىڭ دە -
جىلايمىن با مەن بۇعان كۇلەمىن بە؟
جاقسى ەدى عوي، ياپىر-اۋ، جاستا ءبارى:
جەتپەسە دە اس پەنەن اقشا جاعى.
قارا ناندى قاق ءبولىپ بىرگە جەگەن
قىمبات ەدى دوستاردىڭ قاس - قاباعى.
ادال ەدىك وندا ءبىز - ەسەبى كەم،
سانامايتىن قاي ۇيدە نەشە كىلەم.
بۇگىن ءبىزدىڭ ساتۋلى سالەمىمىز،
سونىڭ ءبارى بايلىقتىڭ كەسەلىنەن.
بايلىق كەلدى: كوكسەمە، كوكسە مۇنى،
جاقىندارىڭ جىراقتاپ، دوس كەمىدى،
بايلىق – پاتشا، جانىندا قاندى كويلەك
قىزعانىش پەن باسەكە – قوس سەرىگى.
تارتىلعاندا تەڭىزدەر نۋ جاعالى
سور قاپتايدى – جەر جانى قۋراعانى.
ادامزاتتىڭ بار جاقسى سەزىمى دە
قىزعانىشتىڭ زارىنەن ۋلانادى.
2 - وقۋشى (الماز)
بۇل ءومىر قايدا بارادى شابىسپەنەن؟
ەرەم دەپ سىلەم قاتتى، قامىس - دەنەم.
جولشىباي جوعالتىپپىن بار مۇلكىمدى -
ار - ۇيات، يماندىلىق، نامىس دەگەن.
ءجۇرىپپىن كىدىرىسسىز سار جەلىسپەن،
سۋسىنىم شالاپ ەكەن بال دەپ ىشكەن.
بىلمەيمىن كىمدەر، قاشان ايداپ كەتتى
شىرىلداپ بابام جيعان مالدى ورىستەن.
قىسقارتتىم قۇر شابىسپەن قىسقا كۇندى،
دەنەمدە تەرى ورنىندا - مىس جامىلعى.
ادالدىق، زۇلىمدىقتى ايىرا الماي،
دوسىمنان جاقىن كوردىم دۇشپانىمدى.
بەرمەدى ءومىر - شابىس ماعان تىنىم،
سەزبەدىم تىرلىك ءمانىن، ادام قۇنىن،
تەبىنىپ، تەكىرەكتەپ كەتە بەردىم،
تىرىلەي قىرىقتىم دا انا ءتىلىن.
تابىلماي قۇر تىرلىكتە ءبىر اراشى،
مورت سىندى ءومىرىمنىڭ بۇعاناسى.
ميىم - تاس، جۇرەگىم - مۇڭ، سەزىمىم – كون،
الدىمدا اجال - شىڭنىڭ قۇلاماسى.
قىمباتتى وقۋشىلار! ادامنىڭ ادامشىلىعى اقىل، جاقسى انا، جاقسى ۇستازدان بولادى. ەندەشە ءبىرى - ادام بويىنا يماندىلىق نۇرىن سەپسە، ال ەكىنشىسى اتا - اناسىز قالعان بالالاردىڭ اناسىنداي بولىپ، ىزگىلىككە بولەنگەن ادامداردىڭ ادامگەرشىلىك جايىنداعى پىكىرىن تىڭداي وتىرايىق.
1. ورتالىق مەشىتتىڭ نايب يمامىنىڭ ءسوزىن تىڭدايىق.
2. ەندى بالالار ءۇيىنىڭ باسشىسى - ماكاشيەۆا باقىت ءابدىقادىرقىزىن تىڭدايىق.
جۇرگىزۋشى:
ادامگەرشىلىك ۇعىمى - كەڭ. يماندىلىق، دوستىق، باۋىرمالدىق، قايىرىمدىلىق، تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن قۇرمەت تە وسى ۇعىمنان باستاۋ الادى. ار، ۇيات، نامىس، ءتىپتى ءوزىنىڭ كەزىندە دۇشپان ساناعان ادامىنا دا قۇرمەت كورسەتۋ مىنا ءبىر پوەمادا كەڭىنەن كورىنىس بەرەدى.
م. شاحانوۆ. اكە ۇكىمى
- اكە،
ءجۇرۋشى ەدىڭ ماعان ىلعي وكپەلى،
كەيۋشى ەدىڭ
مال بولمايسىڭ دەپ مەنى.
سول ءسوزىڭدى، ءسىرا، قايتىپ الاسىڭ-اۋ شاماسى.
اتى شۋلى بايماعانبەت سۇلتاننىڭ
ماعان بەرگەن سىيلىعىنا قاراشى!
ءيا، سويلە، قانداي ەرلىك كورسەتتىڭ؟
- توپ باستادىق ءتورت ادام.
ماحامبەتتىڭ جاقىنى
ىقىلاستى ۇگىتتەپ،
ماقتاپ، قاعىپ ارقاعا
قوسىپ الدىق ورتاعا.
بۇل - تۇگەلدەي مىنا ۇلىڭنىڭ اقىلى.
ەركىن جەتەر اڭگىمە ول ءبىر تاڭعا.
قاپىسىزدا قارماق سالىپ،
ماحامبەتتى الداپ سوعىپ،
باسىن كەسىپ، سىيعا تارتتىق سۇلتانعا.
- وي، زالىم-اي،
ءجۇزىقارا زالىم-اي،
مۇنشا زالىم ەكەنىڭدى قالاي كەلگەم تانىماي.
بۇدان وتكەن زور قاسىرەت بولار ما،
بۇدان وتكەن زور قاسىرەت بولار ما،-
- قاباعىڭدى جابا قالدى نەگە مۇڭ،
اكە، سەنىڭ قاي سوزىڭە سەنەمىن،
ەسىڭدە مە،
مەنىڭ بالا كۇنىمدە
ماحامبەتتى جەك كورەمىن دەگەنىڭ؟
- راس، ۇلىم، ايتىلعان ءسوز وقپەن تەڭ،
ءبىر كەزدە مەن ماحامبەتتى جەك كورگەم.
الدە، كەمشىن شاعىم با ەدى ول اقىلعا؟!
پەندەلىك قوي سالعان مەنى تاقىمعا.
وعان سەبەپ -
سەنىڭ اناڭ جاسىنان -
عاشىق بولعان سول ماحامبەت اقىنعا.
ازاپپەنەن اتسا دا اساۋ تاڭدارىم،
قايراعام جوق قىزعانىشتىڭ قانجارىن.
ىشتەن تىنىپ جۇرە بەردىم توزگەن بوپ،
ءوزىن شەكسىز قۇلاي سۇيگەن جان بارىن
قايران اقىن سەزگەن جوق.
اناڭ مارقۇم ول دەگەندە وت جالىنداپ كوزىنەن،
تامساناتىن
ناق ءبىر باقىت تابارداي ءار سوزىنەن،
ۇلى اقىنعا دەگەن ىڭكار سەزىمىن
كورگە بىرگە الا كەتتى ول وزىمەن.
اتتەڭ، ءبىزدىڭ سور ماڭدايلى جايىقتا
ەرلەر از عوي بارا الاتىن بايىپقا.
تىم كەش ۇقتىم،
ماحامبەتتەي باتىرعا
بۇكىل قازاق عاشىق بولسا ايىپ پا؟!
قۇدىرەتتى شىندىعىنان تانباعان،
پاراساتىن ىزگىلىككە جالعاعان
اقىن دەگەن كيەلى اققۋ سامعاعان.
ال، ەندەشە، اققۋدى اتقان پەندەنى
قاي اتاڭنان كورىپ ەدىڭ، وڭباعان؟
بۇل سالادا سەن ءبىرىنشى ادامسىڭ،
ادام ەمەس،
ەڭ ءبىرىنشى نادانسىڭ،
ەل ءداستۇرىن،
ەر ءداستۇرىن قورلاعان.
ناق مىناداي قاسيەتسىز وقيعا
بۇرىن قازاق توپىراعىندا بولماعان.
قانداي قيىن كەزەڭدە دە
تۋعان ەل
اقىندارىن جانىن سالىپ قورعاعان.
تۇسىنبەدىم،
ارمانداپ ەڭ نەنى، ۇلىم؟
ەرتەڭ سەنى قويىپ جەلدىڭ وتىنە،
ىزالى ۇرپاق تۇكىرەدى بەتىڭە.
سول قورلىقتان قۇتقاراتىن سەنى ۇلىم!
جانە ول زار وڭايلىقپەن تىيىلماس،
قانىمىز ءبىر،
جولىمىزدا شيىرلاس.
ەندى سەنىڭ كەسىرىڭنەن
ماعان دا
تۋعان جەردىڭ توپىراعى بۇيىرماس.
ءجا، نە قايىر، نالى مەيلى، نالىما،
سورلى بالام،
تۋىپسىڭ - اۋ سورىما.
ءوزىڭ ءتۇستىڭ ءوزىڭ قازعان ورىڭا.
كەتتىك كانە،
ىشىگىڭدى ال قولىڭا!
- بالام، ءۇمىت - قىزىعىمنىڭ ولشەمى
ءوزىڭ ەدىڭ،
قايعىم بولدىڭ ەڭسەلى.
باسىنا شىق، كانە، مىنا توبەنىڭ،
وسى ارادا قالدىرامىن مەن سەنى.
قارالادىڭ قاسيەتتى مەكەندى،
جارالادىڭ تۇرماستاي عىپ اكەڭدى،
مىنا جولمەن وتكەن جۇرتتىڭ اۋزىنان
ماحامبەتتىڭ جىرىن تىڭداپ جات ەندى.
مۇمكىن، سوندا ۇعارسىڭ قاتەڭدى.
كىم اياققا باسسا زاڭىن دالانىڭ -
ۇمىتقانى قاتال تاريح ساباعىن.
كەشىر مەنى،
تاۋسىلدى بار امالىم.
دالا زاڭى - بابا زاڭى، قاراعىم!
4 - وقۋشى (نازگۇل.)
شارشاعاندا جۇرەگىم تىم ەزىلە
تاعى كەلدىم، جان دوسىم، مىنە وزىڭە.
ءسۇيىپ تۇرىپ سۇيەدىڭ قاناتىڭمەن،
سۇيسىنەمىن وسى اسىل مىنەزىڭە.
تالاي ادام قۋانتادى مەنى ومىردە.
جارىق بەردى ءبىر شامىم سونەرىڭدە.
كەرەك كەزدە ادامدار ايامادى
ولەڭىن دە، ءدامىن دە،
ونەرىن دە
جۇرەگىمدە جۇرگەندە قار، ىزعار - مۇڭ.
وت ۇسىنىپ، تۇسىنگەن ءتارىزدى اركىم.
سەنىپ تۇرىپ، جۇگىمدى كوتەرىسكەن
ادامداردىڭ بارىنە قارىزدارمىن.
ورمەلەردە ءومىردىڭ ەڭ ورىنە
جاۋلاسۋدىڭ بىرەۋمەن كەرەگى نە؟
جۇرمەيمىز بە كۇندەردىڭ كۇندەرىندە
ءزارۋ بولىپ ادامنىڭ كومەگىنە؟
كوبىڭمەنەن سىرلاستىم،
كەڭەستىم مەن،
ادامعا دا ءجون ءسوزى كەم ەستىلگەن
ءبىر جاماندىق جاساعان ەمەسپىن مەن.
سوندىقتان دا كۇتپەيمىن ونى ەشكىممەن.
شاقتارىندا شارشاعان،
دامىلداعان
كەزدەرىڭدە قۋانعان،
جالىنداعان
قانداي قيىن - قالماسا جاڭىندا ادام.
كەرەكسىڭدەر سوندىقتان ءبارىڭ ماعان.
ال مەن كىمگە كەرەكپىن،
بىلەر مە ەدىم،
مۇڭايتا ما بىرەۋدى تۇنەرگەنىم؟
قۋانتا ما بىرەۋدى بىرەر مەنىڭ
جاقسىلىعىم،
نەمەسە جىر ورگەنىم.
ازىن - اۋلاق جۇگىمەن،
انىمەنەن،
جاعالاۋدان شىقپاي ءجۇر ءالى كەمەم.
بارىڭە جە جەتكىزىپ جالىن ولەڭ،
كەرەك بولعىم كەلەدى بارىڭە مەن.
5 - وقۋشى (ءالي)
مەن سەنەمىن كۇنى ەرتەڭ
نۇرلى ۇمىتپەن ويانار دەپ ۇلى ولكەم
كۇلىپ جايساڭ كۇن عاجايىپ
ەل نالاسى تارقار دەپ
اقىماقتار كۇرت ازايىپ
سۇمدار قورقاق تارتار دەپ
مەن سەنەمىن كۇنى ەرتەڭ
پەندەلىكتەن تازارار دەپ ۇلى ولكەم
ءجا، قاشانعى باققا زورلىق مىنگەسپەك؟
سەنەم ەرتەڭ وتتىعا وتسىز كۇلمەس دەپ
تەك تۇلپارلار عانا الاتىن باس بايگە
ەسەكتەردىڭ مويىنىندا جۇرمەس دەپ
مەن سەنەمىن كۇنى ەرتەڭ
اقىل - ويدى ءپىر تۇتار دەپ ۇلى ولكەم
مىنا داۋرەن بۇرقان - تالقان
ەرتەڭ قايتا وزگەرەر
اقىندارىن سۇلتانداردان
ارتىق سىيلار كەز كەلەر.
6 - وقۋشى (ميراس.)
جاسىل بۇتا جايا الماي جاپىراعىن،
سۋسىز جەردە سۋسىلداپ جاتىر، ءا، قۇم
سۋرەتشى ەمەس،
ءبارىڭدى
ورمانشى بوپ،
سۇلۋلىقتى ساقتاۋعا شاقىرامىن.
كەلەر - كەتەر ويىڭدى ساپىرا كۇن،
ايتىپ، ايتپاي وتەدى اقىن ءانىن.
ادامدارعا،
ءومىر دەگەن
بارلىق
ماحابباتتى قورعاۋعا شاقىرامىن.
قانات بەرەر قايرات پەن قيالعا ءامان،
پاك تابيعات
ساعان جىر ءجيى ارناعام.
... جازالار ەم الدىمەن ادامداردى
جەر - انانى سابيشە سۇيە الماعان.
مەن تىلەيمىن تولعانىن كۇيگە تۇندەر،
ولەڭىمنەن ولكەمنىڭ سۋرەتىن كور.
ءبىر - ءبىرىڭدى،
ادامدار،
اسەمدىككە
قۇشتار بولا بىلۋگە ۇيرەتىڭدەر!
تابيعاتتا بىتپەسىن ماڭگى اسىل ءان.
تىرشىلىكتىڭ - جاساسىن - جالعاسى - نان!
قارلىعاشتار قاشپاسىن ۇياسىنان،
اعىن سۋلار كەتپەسىن ارناسىنان.
بيلىك ايتام مەزعىلدىڭ مەن دە ورىنەن:
گۇل ەگىڭدەر،
بەرىڭدەر شولگە دە رەڭ.
وت تاۋسالىپ جۇرمەسەن وشاقتاردا،
قۇستار ۇركىپ جۇرمەسىن كولدەرىنەن!
وتتى ساقتا!
زامان بۇل «وت - تەگىن»دەر...
ءبىر - بىرىڭە قارىزسىز وت بەرىڭدەر!
ءاربىر كۇندى ارپالىس، مايدان ەمەس،
ماي مەيرامى سياقتى وتكەرىڭدەر!
وسى ويمەنەن ءار تاڭدى اتىرامىن.
مەن ءبارىڭدى
بىتكەنشە اقىل، ارىڭ،
اۋاسىندا تولقىعان ءاتىر - اعىن
تۋعان جەردىڭ كيەلى اتىرابىن -
توبىلعىلى، توپ ءشيلى توپىراعىن،
تورعىن گ ۇلى،
جايقالعان جاپىراعىن -
ءبارىن؛
ءبارىن
سۇيۋگە شاقىرامىن!
جۇرگىزۋشى:
التىن بەسىك، تۋعان جەر، دالام مەنىڭ،
قانات قاققان ۇياڭنان بالاڭ ەدىم.
سىرلى سازىن جۇرەكتىڭ توگەيىن دەپ،
ساعىنىشتى سان جىلعى الا كەلدىم.
كەلەسى تىڭدايتىندارىڭىز ايماقتىق اۆتورلىق اندەر بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرى «تۋعان جەر» ءانى. ءانىن جازعان - سەيتبەكوۆ التىنبەك بولاتبەك ۇلى. ءسوزى - الپىسوۆا اسەم داۋلەتباي قىزى.
قابىل الىڭىزدار. ءان: تۋعان جەر
جۇرگىزۋشى: سوناۋ كونە زامانداردان بەرى ايەل - انانىڭ ادامعا ءومىر سىيلاپ، ءومىردى جالعاستىرۋشى جەر بەتىندەگى كۇللى ۇلى دا ۇساق ەرلىك اتاۋلىنىڭ بارىنە دەم بەرۋشى انا ەسىمى - قۇرمەت، بەدەلگە يە. وسى سياقتى ايەلدەر بەينەسى - بۇگىنگى تاڭداعى ۇرپاققا ونەگە.
ع. مۇسىرەپوۆ.«ءولىمدى جەڭگەن انا»
- بايازيت سۇلتاندى جەڭگەن سەن بە؟
- ءيا، مەن. مەن تالايدى جەڭدىم. جەڭگەمنىڭ ىشىندە و دا بار. جەڭۋدەن ءالى شارشاعانىم جوق!... سەن، ايەل، كەلگەن جۇمىسىڭ نە ەدى، سونى سويلە!
- تىڭدا! - سەن نە ىستەسەڭ دە ادام عاناسىڭ. ال ەندى مەن - انا! سەن ولىمگە قىزمەت ەتەسىڭ،
مەن ومىرگە قىزمەت ەتەمىن. سەن ءولىم شاشاسىڭ، مەن ءومىر شاشامىن. دۇنيەگە ادام اكەلەم، ءبىلدىڭ بە؟ سوندىقتان مەن سەنى ادامعا سانامايمىن دا.
- مەن ەشكىمنىڭ قالاي سانالۋىمەن ەسەپتەسىپ كورگەن دە ەمەسپىن، ەسەپتەسە المايمىن دا! جۇمىسىڭدى ايت، ايەل!
- تىڭدا، ءولىمنىڭ ەگىنشىسى تەمىر! سەن مەنىڭ الدىمدا كىنالىسىڭ. مەنىمەن ەسەپتەسپەي تۇرا المايسىڭ دا. مەنىڭ الدىمدا كۇناڭدى جۋسىن دەپ كەلدىم. سەنىڭ باعىنعانىڭ «كۇش ادىلدىكتە» مەن بۇعان يلانبايمىن. ءبىراق سەن ماعان ەرىكسىز ءادىل بولاسىڭ. ويتكەنى مەن - انا! سەن ءولىم سەپسەڭ، مەن دۇنيەگە ءومىر سەبەم. سەنى جەڭەم! سوندىقتان سەن ماعان ءادىل بولا الاسىڭ!
- ءوزىڭ وتىرشى، ءسوزىڭدى تىڭداعىم كەپ بارادى.
- مەن سالەرنو دەگەن جەردەن كەلدىم. ول الىس جەر يتاليادا. سەن بىلمەيسىڭ. سەنىڭ قاندى تۇياعىڭ ول جەرگە جەتكەن جوق. ءبىراق، وندا دا سەن سەكىلدى ءولىم ەگۋشى تولىپ جاتىر. اكەم بالىقشى ەدى، بايىم دا بالىقشى. بايىم باقىتتى ەدى: ۇيتكەنى ونى باقىتقا بولەگەن ەڭبەك پەن مەن عوي. ودان سوڭ، جالعىز ءبىر ۇلىم بار ەدى. ول جەر بەتىندەگى ادامنىڭ اقىلدىسى، سۇلۋى بولاتىن ەدى.
- مەنىڭ جاڭگىرىمدەي ەكەن عوي.
- جوق، جوق! ناعىز سۇلۋ ناعىز ادەمى بالا مەنىكى ەدى. سەنەن تۋعان بالا ادام بالاسىنىڭ وكىنىشىن اقتاي الاتىن با ەدى! تەڭىزدىڭ جاعاسىندا وتىرعان بىزگە تالاۋشىلار كەلگەندە ۇلىم التى - اق جاستا ەدى. تالاۋشىلار اكەمدى دە، بايىمدى دا، تاعى دا كوپ ادامدى ءولتىرىپ، ۇلىمدى تارتىپ اكەتتى.
- ايەل! سەن، مەن بىلمەيتىن ەلدەن نەعىپ كەلدىڭ؟ ارادا تاۋ بار، تاس بار، وزەن بار، تەڭىز بار، يت مۇرنى وتپەيتىن قالىڭ ورمان بار، ولاردان قالاي ءوتتىڭ؟ جۇگىرگەن اڭ ۇشقان قۇس ساعان قالاي تيمەدى؟ قانشا ەل - ادام بار. ادام اڭنان دا جاۋىز، ولار سەنى قالاي امان جىبەردى؟
- سۇيگەن ۇلىڭدى ىزدەسەڭ وزەنگە كوپ ۇشىراستىم. تەڭىز جاعاسىندا وسكەن اناعا وزەننەن ءوتۋ قيىنبا؟ تاۋ دەيسىڭ عوي؟ تاۋدى مەن ەلەڭ دە قىلعانىم جوق، بايقاعانىم دا جوق! ورمان وتىن بەرگەننەن باسقا توقتاۋ قىلعان جوق!
- سولاي، ايەل! اڭدار ادامنان كورى دە ءوز بالاسىن ارتىق سۇيەدى. ەڭ قاتتى جاۋىزدىق ادام بالاسىنان شىعادى دەگەن قورىتىندىعا مەن دە كەلدىم.
مەن ءتاڭىر ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام! مىنە، مەنىڭ الدىمدا ايەل وتىر. بۇل ايەل بۇگىنگە دەي ءىن ءوزىم بىلمەگەن سەزىمدى قوزعاپ، مەنى جەڭىپ بارادى.
مەن ءتاڭىرى ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام! ءۇش ءجۇز سالت اسكەر، ءقازىر جەردىڭ ءتورت بۇرىشىنان ارالاۋعا اتتانسىن. تاپسىن ولار مىنا ايەلدىڭ ۇلىن! ايەل وسىندا كۇتە تۇرادى. مۇنىمەن بىرگە مەن دە كۇتىپ وتىرام. كىمدە – كىم مۇنىڭ ۇلىن اتقا مىنگىزىپ اكەلسە، ول شىن باقىتتىڭ ءدامىن تاتادى.
و. انالار، وسىندايسىڭ ءبارىڭ دە
وسىندايسىڭ جاسىڭ داعى كارىڭ دە
سيىناتىن بولسا ومىردە قۇدىرەت
سيىنار ەم، انا دەگەن تاڭىرگە.
جۇرگىزۋشى:
كيەلى قازاق توپىراعى اقىنعا دا، باتىرعا دا كەندە ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى، سىندارلى ساياساتىمەن ەل ارمانداعان تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن اتا - بابا جەرىندە جەلبىرەتكەن، قازاقتىڭ ب ا ق جۇلدىزى، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ادامگەرشىلىك بولمىسى - بارىمىزگە ۇلگى. ەل ارداقتىسىنىڭ جۇرەكجاردى ءانى - بۇگىنگى كەشىمىزدىڭ اقجولتايى بولسىن.
مەن سەنىڭ پەيىلىڭە قايرانمىن،
شىن دوسىسىڭ جاز قۇشاعىن جايعاننىڭ.
كوك بايراعى – كوكشىل ءمولدىر اسپانىڭ،
كەڭدىگىڭ مەن ەلدىگىڭنەن اينالدىم!
ءان « ەلىم مەنىڭ»
قۇرمەتتى كورەرمەندەر! وسىمەن بۇگىنگى كەشىمىز اياقتالدى. كورىسكەنشە كۇن نۇرلى بولسىن!
"ساتبايەۆ قالاسىنداعى №3 ورتا مەكتەبى" كمم
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءى ساناتتى ءمۇعالىمى الپىسوۆا ا. د.
كوشپەندىلەر مۋزىكاسى. 1
1 - جۇرگىزۋشى:
كۇن باتتى ما، ءتۇن كەلدى مە، تاڭ اتتى ما قايتادان،
قۇدىرەتتى تىرلىگىڭە كىرىستىڭ بە قايتا، ادام؟
ار ما، ءومىر، بار الەمدى باۋىرىنا الىپ شايقاعان!
ءاربىر ءارپى قانعا شومعان تاريحىڭا قاراڭدار،
وتىرارداي وپات بولعان قالا جوق پا جاراندار؟
تاتۋ - ءتاتتى بارمىسىڭدار، ارمىسىڭدار، ادامدار!
الەم – دارقان، سايالاڭدار، بارىڭە دە ورىن بار،
قورعان ەمەس، سالتاناتتى، ءساندى ساراي سوعىڭدار.
ەي، ادامدار، سەندەر تاتۋ، سەندەر تاتۋ بولىڭدار!
انامىز - جەر، سول انادان جاراتىلدىق، تۋىستىق،
الايدا ءبىز قان دا توكتىك، قالجىرادىق، ۇرىستىق...
ارمىسىڭ سەن، ارامىزدا جالعىز پەرزەنت - تىنىشتىق!
ارمىسىزدار، جينالعان قاۋىم! كيەلى پوەزيا، پروزا الەمىندە وزىندىك ءۇن، وزىندىك سىر، وزىندىك بوياۋ، اجارى بار، سىرلى ولەڭ، شىرىندى سوزىمەن تانىمال اقىن - جازۋشىلار شىعارمالارى ارقىلى وقۋشى بويىنا ادامگەرشىلىك، رۋحاني قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىن شىڭداۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان «تاعدىرىڭدى تامىرسىزدىق ىندەتىنەن قالقالا»اتتى كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
تاعدىرىڭدى تامىرسىزدىق ىندەتىنەن قالقالا
ءار ادامنىڭ ءوز اناسىنان باسقا
جەبەپ تۇرار، دەمەپ تۇرار ارقادا
بولۋ كەرەك قۇدىرەتتى ءتورت انا:
تۋعان جەرى - ءتۇپ قازىعى ايبىنى،
تۋعان ءتىلى — ساتىلمايتىن بايلىعى.
تۋعان ءداستۇر، سالت - ساناسى - تىرەگى،
قادامىنا، شۋاق شاشار ۇنەمى
جانە تۋعان تاريحى ەسكە الۋعا قانشاما
اۋىر ءارى قاسىرەتتى بولسا دا...
ءان: ءابىلقاسىم دانيار
بۇكىل تۇركى جۇرتىنا ورتاق يماندىلىق پەن سىيلاستىق، ادەپتىلىك پەن ىزەتتىلىك ادامگەرشىلىك ولشەمدەرىن كەيىنگى ۇرپاعىنا وسيەت ەتىپ كەتكەن داناگوي بابامىز قورقىتتىڭ «باشپاي»كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنا ءۇڭىلىپ كورەيىكشى:
... ءجۇز جىل بويى داريا ۇستىندە كۇيىن سىزىلتىپ وتىرعان قورقىتقا اقتاماق اتالاتىن قارىنداسى تاماق اكەپ بەرىپ تۇرادى. سول ساتتە داريا ۇستىندە داۋىل تۇرىپ، الاي-تۇلەي تولقىن بولىپ، سۋ بەتىندەگى ەكەۋدىڭ بەرەكەسىن الادى. الاساپىران شاقتا قورقىتتىڭ باشپايى بايقاماي قارىنداسىنا ءتيىپ كەتەدى. وسىنداي ابەس وقيعاعا قامىققان قورقىت قاپالانا وتىرىپ، "باشپاي" كۇيىن تارتادى. كەيىن ۇرلانىپ كەپ شاعىپ العان اجال جىلاننىڭ ۋىنان ولەتىنىن بىلگەن ساتتە، الگى ارام باشپايىن قابىرىنەن سىرتقا شىعارىپ جەرلەۋدى امانات ەتەدى...
باشپاي.
قوبىز ءۇنى.
«باشپاي» كۇيى ورىندالىپ تۇرادى
سۇلۋ سىر، تولقىنىڭمەن تاسپاي، ۇيى،
جەتتى ماعان اجالدىڭ تاستاي سىيى.
ەندى سەنىڭ ۇستىڭدە، جان سەرىگىم،
ورىندالار سوڭعى كۇي - باشپاي كۇيى.
كەزىپ وتكەن كەڭ الەم، ساردالانى
پەندەنىڭ دە بىتكەن بە ارمان - ءانى؟
اقتاماعىم، التىنىم، باۋىرىم ەڭ،
باۋىرىم، بۇل كۇي ساعان ارنالادى.
كۇنالىمىن الدىڭدا، تاڭدانباعىن،
ەسىڭدە مە، تاسىعان تالقان - ءدامىڭ
ءدام تاتىپ وتىرعاندا تولقىن تۇرىپ
باشپايىم ءتيدى - اۋ ساعان، قالقام، جانىم.
سودان بەرى مەن داعى ارماندامىن
باشپايىمنان بەزىنىپ قارعاۋدامىن.
ەندى مىنە، تىنىسىم تارىلۋدا
تاۋسىلماستاي كورىپ ەم جالعان ءدامىن.
ءومىر ەدى تاڭداعان تالعامدى ءانىم،
ايت دەسەڭ تاعى ايتايىن ارمان بارىن -
تالاي الداپ كەتىپ ەم سۇم اجالدى
ەندى ءوزىمنىڭ ولىمنەن الدانعانىم...
جۇرگىزۋشى:
وڭار ما دەپ كۇنادان سۋىنباعان،
ادالدىق، ار جولىنان سۋىنباعان،
ونەردىڭ تۋىن تىككەن ءور بابامنىڭ
باشپاي كۇيى وسىلاي تۋىنداعان
جۇرگىزۋشى:
دۇنيەدە اڭىز-اڭگىمە كوپ، ءبىراق ءدال وسىنداي بيىك ەتيكالىق تالاپتى ەشبىر ەلدىڭ اڭىزىنان تاپپايسىڭ. تۇركى جۇرتىنىڭ ءداستۇرلى ادەپ-عۇرىپ ولشەمدەرىنىڭ ءتۇپ نەگىزىن، ءمانى مەن قاسيەتىن ۇعىنعىسى كەلگەن ءاربىر ادام "قورقىت اتا كىتابىن" قايتا پاراقتاپ شىقسا يگى ەدى.
1 - وقۋشى (ۆەنەرا)
ءبارى، ءبارى ساتۋلى بۇل ومىردە،
سەزىمىڭ بە، سەرتىڭ بە، بىلەگىڭ بە،
دوستىعىڭ با، كوڭىل مەن جۇرەگىڭ دە -
جىلايمىن با مەن بۇعان كۇلەمىن بە؟
جاقسى ەدى عوي، ياپىر-اۋ، جاستا ءبارى:
جەتپەسە دە اس پەنەن اقشا جاعى.
قارا ناندى قاق ءبولىپ بىرگە جەگەن
قىمبات ەدى دوستاردىڭ قاس - قاباعى.
ادال ەدىك وندا ءبىز - ەسەبى كەم،
سانامايتىن قاي ۇيدە نەشە كىلەم.
بۇگىن ءبىزدىڭ ساتۋلى سالەمىمىز،
سونىڭ ءبارى بايلىقتىڭ كەسەلىنەن.
بايلىق كەلدى: كوكسەمە، كوكسە مۇنى،
جاقىندارىڭ جىراقتاپ، دوس كەمىدى،
بايلىق – پاتشا، جانىندا قاندى كويلەك
قىزعانىش پەن باسەكە – قوس سەرىگى.
تارتىلعاندا تەڭىزدەر نۋ جاعالى
سور قاپتايدى – جەر جانى قۋراعانى.
ادامزاتتىڭ بار جاقسى سەزىمى دە
قىزعانىشتىڭ زارىنەن ۋلانادى.
2 - وقۋشى (الماز)
بۇل ءومىر قايدا بارادى شابىسپەنەن؟
ەرەم دەپ سىلەم قاتتى، قامىس - دەنەم.
جولشىباي جوعالتىپپىن بار مۇلكىمدى -
ار - ۇيات، يماندىلىق، نامىس دەگەن.
ءجۇرىپپىن كىدىرىسسىز سار جەلىسپەن،
سۋسىنىم شالاپ ەكەن بال دەپ ىشكەن.
بىلمەيمىن كىمدەر، قاشان ايداپ كەتتى
شىرىلداپ بابام جيعان مالدى ورىستەن.
قىسقارتتىم قۇر شابىسپەن قىسقا كۇندى،
دەنەمدە تەرى ورنىندا - مىس جامىلعى.
ادالدىق، زۇلىمدىقتى ايىرا الماي،
دوسىمنان جاقىن كوردىم دۇشپانىمدى.
بەرمەدى ءومىر - شابىس ماعان تىنىم،
سەزبەدىم تىرلىك ءمانىن، ادام قۇنىن،
تەبىنىپ، تەكىرەكتەپ كەتە بەردىم،
تىرىلەي قىرىقتىم دا انا ءتىلىن.
تابىلماي قۇر تىرلىكتە ءبىر اراشى،
مورت سىندى ءومىرىمنىڭ بۇعاناسى.
ميىم - تاس، جۇرەگىم - مۇڭ، سەزىمىم – كون،
الدىمدا اجال - شىڭنىڭ قۇلاماسى.
قىمباتتى وقۋشىلار! ادامنىڭ ادامشىلىعى اقىل، جاقسى انا، جاقسى ۇستازدان بولادى. ەندەشە ءبىرى - ادام بويىنا يماندىلىق نۇرىن سەپسە، ال ەكىنشىسى اتا - اناسىز قالعان بالالاردىڭ اناسىنداي بولىپ، ىزگىلىككە بولەنگەن ادامداردىڭ ادامگەرشىلىك جايىنداعى پىكىرىن تىڭداي وتىرايىق.
1. ورتالىق مەشىتتىڭ نايب يمامىنىڭ ءسوزىن تىڭدايىق.
2. ەندى بالالار ءۇيىنىڭ باسشىسى - ماكاشيەۆا باقىت ءابدىقادىرقىزىن تىڭدايىق.
جۇرگىزۋشى:
ادامگەرشىلىك ۇعىمى - كەڭ. يماندىلىق، دوستىق، باۋىرمالدىق، قايىرىمدىلىق، تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن قۇرمەت تە وسى ۇعىمنان باستاۋ الادى. ار، ۇيات، نامىس، ءتىپتى ءوزىنىڭ كەزىندە دۇشپان ساناعان ادامىنا دا قۇرمەت كورسەتۋ مىنا ءبىر پوەمادا كەڭىنەن كورىنىس بەرەدى.
م. شاحانوۆ. اكە ۇكىمى
- اكە،
ءجۇرۋشى ەدىڭ ماعان ىلعي وكپەلى،
كەيۋشى ەدىڭ
مال بولمايسىڭ دەپ مەنى.
سول ءسوزىڭدى، ءسىرا، قايتىپ الاسىڭ-اۋ شاماسى.
اتى شۋلى بايماعانبەت سۇلتاننىڭ
ماعان بەرگەن سىيلىعىنا قاراشى!
ءيا، سويلە، قانداي ەرلىك كورسەتتىڭ؟
- توپ باستادىق ءتورت ادام.
ماحامبەتتىڭ جاقىنى
ىقىلاستى ۇگىتتەپ،
ماقتاپ، قاعىپ ارقاعا
قوسىپ الدىق ورتاعا.
بۇل - تۇگەلدەي مىنا ۇلىڭنىڭ اقىلى.
ەركىن جەتەر اڭگىمە ول ءبىر تاڭعا.
قاپىسىزدا قارماق سالىپ،
ماحامبەتتى الداپ سوعىپ،
باسىن كەسىپ، سىيعا تارتتىق سۇلتانعا.
- وي، زالىم-اي،
ءجۇزىقارا زالىم-اي،
مۇنشا زالىم ەكەنىڭدى قالاي كەلگەم تانىماي.
بۇدان وتكەن زور قاسىرەت بولار ما،
بۇدان وتكەن زور قاسىرەت بولار ما،-
- قاباعىڭدى جابا قالدى نەگە مۇڭ،
اكە، سەنىڭ قاي سوزىڭە سەنەمىن،
ەسىڭدە مە،
مەنىڭ بالا كۇنىمدە
ماحامبەتتى جەك كورەمىن دەگەنىڭ؟
- راس، ۇلىم، ايتىلعان ءسوز وقپەن تەڭ،
ءبىر كەزدە مەن ماحامبەتتى جەك كورگەم.
الدە، كەمشىن شاعىم با ەدى ول اقىلعا؟!
پەندەلىك قوي سالعان مەنى تاقىمعا.
وعان سەبەپ -
سەنىڭ اناڭ جاسىنان -
عاشىق بولعان سول ماحامبەت اقىنعا.
ازاپپەنەن اتسا دا اساۋ تاڭدارىم،
قايراعام جوق قىزعانىشتىڭ قانجارىن.
ىشتەن تىنىپ جۇرە بەردىم توزگەن بوپ،
ءوزىن شەكسىز قۇلاي سۇيگەن جان بارىن
قايران اقىن سەزگەن جوق.
اناڭ مارقۇم ول دەگەندە وت جالىنداپ كوزىنەن،
تامساناتىن
ناق ءبىر باقىت تابارداي ءار سوزىنەن،
ۇلى اقىنعا دەگەن ىڭكار سەزىمىن
كورگە بىرگە الا كەتتى ول وزىمەن.
اتتەڭ، ءبىزدىڭ سور ماڭدايلى جايىقتا
ەرلەر از عوي بارا الاتىن بايىپقا.
تىم كەش ۇقتىم،
ماحامبەتتەي باتىرعا
بۇكىل قازاق عاشىق بولسا ايىپ پا؟!
قۇدىرەتتى شىندىعىنان تانباعان،
پاراساتىن ىزگىلىككە جالعاعان
اقىن دەگەن كيەلى اققۋ سامعاعان.
ال، ەندەشە، اققۋدى اتقان پەندەنى
قاي اتاڭنان كورىپ ەدىڭ، وڭباعان؟
بۇل سالادا سەن ءبىرىنشى ادامسىڭ،
ادام ەمەس،
ەڭ ءبىرىنشى نادانسىڭ،
ەل ءداستۇرىن،
ەر ءداستۇرىن قورلاعان.
ناق مىناداي قاسيەتسىز وقيعا
بۇرىن قازاق توپىراعىندا بولماعان.
قانداي قيىن كەزەڭدە دە
تۋعان ەل
اقىندارىن جانىن سالىپ قورعاعان.
تۇسىنبەدىم،
ارمانداپ ەڭ نەنى، ۇلىم؟
ەرتەڭ سەنى قويىپ جەلدىڭ وتىنە،
ىزالى ۇرپاق تۇكىرەدى بەتىڭە.
سول قورلىقتان قۇتقاراتىن سەنى ۇلىم!
جانە ول زار وڭايلىقپەن تىيىلماس،
قانىمىز ءبىر،
جولىمىزدا شيىرلاس.
ەندى سەنىڭ كەسىرىڭنەن
ماعان دا
تۋعان جەردىڭ توپىراعى بۇيىرماس.
ءجا، نە قايىر، نالى مەيلى، نالىما،
سورلى بالام،
تۋىپسىڭ - اۋ سورىما.
ءوزىڭ ءتۇستىڭ ءوزىڭ قازعان ورىڭا.
كەتتىك كانە،
ىشىگىڭدى ال قولىڭا!
- بالام، ءۇمىت - قىزىعىمنىڭ ولشەمى
ءوزىڭ ەدىڭ،
قايعىم بولدىڭ ەڭسەلى.
باسىنا شىق، كانە، مىنا توبەنىڭ،
وسى ارادا قالدىرامىن مەن سەنى.
قارالادىڭ قاسيەتتى مەكەندى،
جارالادىڭ تۇرماستاي عىپ اكەڭدى،
مىنا جولمەن وتكەن جۇرتتىڭ اۋزىنان
ماحامبەتتىڭ جىرىن تىڭداپ جات ەندى.
مۇمكىن، سوندا ۇعارسىڭ قاتەڭدى.
كىم اياققا باسسا زاڭىن دالانىڭ -
ۇمىتقانى قاتال تاريح ساباعىن.
كەشىر مەنى،
تاۋسىلدى بار امالىم.
دالا زاڭى - بابا زاڭى، قاراعىم!
4 - وقۋشى (نازگۇل.)
شارشاعاندا جۇرەگىم تىم ەزىلە
تاعى كەلدىم، جان دوسىم، مىنە وزىڭە.
ءسۇيىپ تۇرىپ سۇيەدىڭ قاناتىڭمەن،
سۇيسىنەمىن وسى اسىل مىنەزىڭە.
تالاي ادام قۋانتادى مەنى ومىردە.
جارىق بەردى ءبىر شامىم سونەرىڭدە.
كەرەك كەزدە ادامدار ايامادى
ولەڭىن دە، ءدامىن دە،
ونەرىن دە
جۇرەگىمدە جۇرگەندە قار، ىزعار - مۇڭ.
وت ۇسىنىپ، تۇسىنگەن ءتارىزدى اركىم.
سەنىپ تۇرىپ، جۇگىمدى كوتەرىسكەن
ادامداردىڭ بارىنە قارىزدارمىن.
ورمەلەردە ءومىردىڭ ەڭ ورىنە
جاۋلاسۋدىڭ بىرەۋمەن كەرەگى نە؟
جۇرمەيمىز بە كۇندەردىڭ كۇندەرىندە
ءزارۋ بولىپ ادامنىڭ كومەگىنە؟
كوبىڭمەنەن سىرلاستىم،
كەڭەستىم مەن،
ادامعا دا ءجون ءسوزى كەم ەستىلگەن
ءبىر جاماندىق جاساعان ەمەسپىن مەن.
سوندىقتان دا كۇتپەيمىن ونى ەشكىممەن.
شاقتارىندا شارشاعان،
دامىلداعان
كەزدەرىڭدە قۋانعان،
جالىنداعان
قانداي قيىن - قالماسا جاڭىندا ادام.
كەرەكسىڭدەر سوندىقتان ءبارىڭ ماعان.
ال مەن كىمگە كەرەكپىن،
بىلەر مە ەدىم،
مۇڭايتا ما بىرەۋدى تۇنەرگەنىم؟
قۋانتا ما بىرەۋدى بىرەر مەنىڭ
جاقسىلىعىم،
نەمەسە جىر ورگەنىم.
ازىن - اۋلاق جۇگىمەن،
انىمەنەن،
جاعالاۋدان شىقپاي ءجۇر ءالى كەمەم.
بارىڭە جە جەتكىزىپ جالىن ولەڭ،
كەرەك بولعىم كەلەدى بارىڭە مەن.
5 - وقۋشى (ءالي)
مەن سەنەمىن كۇنى ەرتەڭ
نۇرلى ۇمىتپەن ويانار دەپ ۇلى ولكەم
كۇلىپ جايساڭ كۇن عاجايىپ
ەل نالاسى تارقار دەپ
اقىماقتار كۇرت ازايىپ
سۇمدار قورقاق تارتار دەپ
مەن سەنەمىن كۇنى ەرتەڭ
پەندەلىكتەن تازارار دەپ ۇلى ولكەم
ءجا، قاشانعى باققا زورلىق مىنگەسپەك؟
سەنەم ەرتەڭ وتتىعا وتسىز كۇلمەس دەپ
تەك تۇلپارلار عانا الاتىن باس بايگە
ەسەكتەردىڭ مويىنىندا جۇرمەس دەپ
مەن سەنەمىن كۇنى ەرتەڭ
اقىل - ويدى ءپىر تۇتار دەپ ۇلى ولكەم
مىنا داۋرەن بۇرقان - تالقان
ەرتەڭ قايتا وزگەرەر
اقىندارىن سۇلتانداردان
ارتىق سىيلار كەز كەلەر.
6 - وقۋشى (ميراس.)
جاسىل بۇتا جايا الماي جاپىراعىن،
سۋسىز جەردە سۋسىلداپ جاتىر، ءا، قۇم
سۋرەتشى ەمەس،
ءبارىڭدى
ورمانشى بوپ،
سۇلۋلىقتى ساقتاۋعا شاقىرامىن.
كەلەر - كەتەر ويىڭدى ساپىرا كۇن،
ايتىپ، ايتپاي وتەدى اقىن ءانىن.
ادامدارعا،
ءومىر دەگەن
بارلىق
ماحابباتتى قورعاۋعا شاقىرامىن.
قانات بەرەر قايرات پەن قيالعا ءامان،
پاك تابيعات
ساعان جىر ءجيى ارناعام.
... جازالار ەم الدىمەن ادامداردى
جەر - انانى سابيشە سۇيە الماعان.
مەن تىلەيمىن تولعانىن كۇيگە تۇندەر،
ولەڭىمنەن ولكەمنىڭ سۋرەتىن كور.
ءبىر - ءبىرىڭدى،
ادامدار،
اسەمدىككە
قۇشتار بولا بىلۋگە ۇيرەتىڭدەر!
تابيعاتتا بىتپەسىن ماڭگى اسىل ءان.
تىرشىلىكتىڭ - جاساسىن - جالعاسى - نان!
قارلىعاشتار قاشپاسىن ۇياسىنان،
اعىن سۋلار كەتپەسىن ارناسىنان.
بيلىك ايتام مەزعىلدىڭ مەن دە ورىنەن:
گۇل ەگىڭدەر،
بەرىڭدەر شولگە دە رەڭ.
وت تاۋسالىپ جۇرمەسەن وشاقتاردا،
قۇستار ۇركىپ جۇرمەسىن كولدەرىنەن!
وتتى ساقتا!
زامان بۇل «وت - تەگىن»دەر...
ءبىر - بىرىڭە قارىزسىز وت بەرىڭدەر!
ءاربىر كۇندى ارپالىس، مايدان ەمەس،
ماي مەيرامى سياقتى وتكەرىڭدەر!
وسى ويمەنەن ءار تاڭدى اتىرامىن.
مەن ءبارىڭدى
بىتكەنشە اقىل، ارىڭ،
اۋاسىندا تولقىعان ءاتىر - اعىن
تۋعان جەردىڭ كيەلى اتىرابىن -
توبىلعىلى، توپ ءشيلى توپىراعىن،
تورعىن گ ۇلى،
جايقالعان جاپىراعىن -
ءبارىن؛
ءبارىن
سۇيۋگە شاقىرامىن!
جۇرگىزۋشى:
التىن بەسىك، تۋعان جەر، دالام مەنىڭ،
قانات قاققان ۇياڭنان بالاڭ ەدىم.
سىرلى سازىن جۇرەكتىڭ توگەيىن دەپ،
ساعىنىشتى سان جىلعى الا كەلدىم.
كەلەسى تىڭدايتىندارىڭىز ايماقتىق اۆتورلىق اندەر بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرى «تۋعان جەر» ءانى. ءانىن جازعان - سەيتبەكوۆ التىنبەك بولاتبەك ۇلى. ءسوزى - الپىسوۆا اسەم داۋلەتباي قىزى.
قابىل الىڭىزدار. ءان: تۋعان جەر
جۇرگىزۋشى: سوناۋ كونە زامانداردان بەرى ايەل - انانىڭ ادامعا ءومىر سىيلاپ، ءومىردى جالعاستىرۋشى جەر بەتىندەگى كۇللى ۇلى دا ۇساق ەرلىك اتاۋلىنىڭ بارىنە دەم بەرۋشى انا ەسىمى - قۇرمەت، بەدەلگە يە. وسى سياقتى ايەلدەر بەينەسى - بۇگىنگى تاڭداعى ۇرپاققا ونەگە.
ع. مۇسىرەپوۆ.«ءولىمدى جەڭگەن انا»
- بايازيت سۇلتاندى جەڭگەن سەن بە؟
- ءيا، مەن. مەن تالايدى جەڭدىم. جەڭگەمنىڭ ىشىندە و دا بار. جەڭۋدەن ءالى شارشاعانىم جوق!... سەن، ايەل، كەلگەن جۇمىسىڭ نە ەدى، سونى سويلە!
- تىڭدا! - سەن نە ىستەسەڭ دە ادام عاناسىڭ. ال ەندى مەن - انا! سەن ولىمگە قىزمەت ەتەسىڭ،
مەن ومىرگە قىزمەت ەتەمىن. سەن ءولىم شاشاسىڭ، مەن ءومىر شاشامىن. دۇنيەگە ادام اكەلەم، ءبىلدىڭ بە؟ سوندىقتان مەن سەنى ادامعا سانامايمىن دا.
- مەن ەشكىمنىڭ قالاي سانالۋىمەن ەسەپتەسىپ كورگەن دە ەمەسپىن، ەسەپتەسە المايمىن دا! جۇمىسىڭدى ايت، ايەل!
- تىڭدا، ءولىمنىڭ ەگىنشىسى تەمىر! سەن مەنىڭ الدىمدا كىنالىسىڭ. مەنىمەن ەسەپتەسپەي تۇرا المايسىڭ دا. مەنىڭ الدىمدا كۇناڭدى جۋسىن دەپ كەلدىم. سەنىڭ باعىنعانىڭ «كۇش ادىلدىكتە» مەن بۇعان يلانبايمىن. ءبىراق سەن ماعان ەرىكسىز ءادىل بولاسىڭ. ويتكەنى مەن - انا! سەن ءولىم سەپسەڭ، مەن دۇنيەگە ءومىر سەبەم. سەنى جەڭەم! سوندىقتان سەن ماعان ءادىل بولا الاسىڭ!
- ءوزىڭ وتىرشى، ءسوزىڭدى تىڭداعىم كەپ بارادى.
- مەن سالەرنو دەگەن جەردەن كەلدىم. ول الىس جەر يتاليادا. سەن بىلمەيسىڭ. سەنىڭ قاندى تۇياعىڭ ول جەرگە جەتكەن جوق. ءبىراق، وندا دا سەن سەكىلدى ءولىم ەگۋشى تولىپ جاتىر. اكەم بالىقشى ەدى، بايىم دا بالىقشى. بايىم باقىتتى ەدى: ۇيتكەنى ونى باقىتقا بولەگەن ەڭبەك پەن مەن عوي. ودان سوڭ، جالعىز ءبىر ۇلىم بار ەدى. ول جەر بەتىندەگى ادامنىڭ اقىلدىسى، سۇلۋى بولاتىن ەدى.
- مەنىڭ جاڭگىرىمدەي ەكەن عوي.
- جوق، جوق! ناعىز سۇلۋ ناعىز ادەمى بالا مەنىكى ەدى. سەنەن تۋعان بالا ادام بالاسىنىڭ وكىنىشىن اقتاي الاتىن با ەدى! تەڭىزدىڭ جاعاسىندا وتىرعان بىزگە تالاۋشىلار كەلگەندە ۇلىم التى - اق جاستا ەدى. تالاۋشىلار اكەمدى دە، بايىمدى دا، تاعى دا كوپ ادامدى ءولتىرىپ، ۇلىمدى تارتىپ اكەتتى.
- ايەل! سەن، مەن بىلمەيتىن ەلدەن نەعىپ كەلدىڭ؟ ارادا تاۋ بار، تاس بار، وزەن بار، تەڭىز بار، يت مۇرنى وتپەيتىن قالىڭ ورمان بار، ولاردان قالاي ءوتتىڭ؟ جۇگىرگەن اڭ ۇشقان قۇس ساعان قالاي تيمەدى؟ قانشا ەل - ادام بار. ادام اڭنان دا جاۋىز، ولار سەنى قالاي امان جىبەردى؟
- سۇيگەن ۇلىڭدى ىزدەسەڭ وزەنگە كوپ ۇشىراستىم. تەڭىز جاعاسىندا وسكەن اناعا وزەننەن ءوتۋ قيىنبا؟ تاۋ دەيسىڭ عوي؟ تاۋدى مەن ەلەڭ دە قىلعانىم جوق، بايقاعانىم دا جوق! ورمان وتىن بەرگەننەن باسقا توقتاۋ قىلعان جوق!
- سولاي، ايەل! اڭدار ادامنان كورى دە ءوز بالاسىن ارتىق سۇيەدى. ەڭ قاتتى جاۋىزدىق ادام بالاسىنان شىعادى دەگەن قورىتىندىعا مەن دە كەلدىم.
مەن ءتاڭىر ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام! مىنە، مەنىڭ الدىمدا ايەل وتىر. بۇل ايەل بۇگىنگە دەي ءىن ءوزىم بىلمەگەن سەزىمدى قوزعاپ، مەنى جەڭىپ بارادى.
مەن ءتاڭىرى ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام! ءۇش ءجۇز سالت اسكەر، ءقازىر جەردىڭ ءتورت بۇرىشىنان ارالاۋعا اتتانسىن. تاپسىن ولار مىنا ايەلدىڭ ۇلىن! ايەل وسىندا كۇتە تۇرادى. مۇنىمەن بىرگە مەن دە كۇتىپ وتىرام. كىمدە – كىم مۇنىڭ ۇلىن اتقا مىنگىزىپ اكەلسە، ول شىن باقىتتىڭ ءدامىن تاتادى.
و. انالار، وسىندايسىڭ ءبارىڭ دە
وسىندايسىڭ جاسىڭ داعى كارىڭ دە
سيىناتىن بولسا ومىردە قۇدىرەت
سيىنار ەم، انا دەگەن تاڭىرگە.
جۇرگىزۋشى:
كيەلى قازاق توپىراعى اقىنعا دا، باتىرعا دا كەندە ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى، سىندارلى ساياساتىمەن ەل ارمانداعان تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن اتا - بابا جەرىندە جەلبىرەتكەن، قازاقتىڭ ب ا ق جۇلدىزى، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ادامگەرشىلىك بولمىسى - بارىمىزگە ۇلگى. ەل ارداقتىسىنىڭ جۇرەكجاردى ءانى - بۇگىنگى كەشىمىزدىڭ اقجولتايى بولسىن.
مەن سەنىڭ پەيىلىڭە قايرانمىن،
شىن دوسىسىڭ جاز قۇشاعىن جايعاننىڭ.
كوك بايراعى – كوكشىل ءمولدىر اسپانىڭ،
كەڭدىگىڭ مەن ەلدىگىڭنەن اينالدىم!
ءان « ەلىم مەنىڭ»
قۇرمەتتى كورەرمەندەر! وسىمەن بۇگىنگى كەشىمىز اياقتالدى. كورىسكەنشە كۇن نۇرلى بولسىن!
You Might Also Like
-
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءار ءپان بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەكسەرە وتىرىپ، ءبىلىم – بىلىك داعدىلارىن بايقاۋ، اقىل-وي ءورىسىن جان-جاقتى دامىتۋ. انا ءتىلىن سۇيۋگە، اتالى ءسوزدى تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ. ەلىن، جەرىن قاست...
