تاڭ الدىندا ايتىلماي قالعان سىر
بۇلار مىنگەن ەسكى كولىك قايتا-قايتا سىنىپ، ابدەن تيتىقتاتتى. كولىك توقتاعان سايىن جولاۋشىلارمەن بىرگە جەرگە ءتۇسىپ، قۇمداقتى-سازداقتى، سورتاڭدى سۇر توپىراقتى كەشىپ اۋدەم جەر ءجۇرىپ الادى. قىستا قار كورىپ جارىماعان دالانىڭ شولدەپ، تالماۋسىراپ جاتقان كەلبەتىنەن بە، ءوزىنىڭ جەتىم بوتا حالىنەن بە، مۇڭ تورلاپ، توڭىرەك تۇگەل مۇلگىگەن قيمىل-قىبىرسىز، تەك ءاجىم-اجىم قۇمنان تۇراتىن كەڭىستىككە جانارىن قاداي تۇسەدى. بۇيىرلەرى وپىرايىپ كورىنەتىن شاعىلدار توبەدەن تىكە تۇسكەن ىستىق لەپكە بالقىپ جاتىر ما دەيسىڭ، ماڭ دالانىڭ ءار-ار جەرىنەن تىربىق قۇم بۇتالار، قياق پەن قۇمارشىق كوزگە شالىنادى. ءتىسقاققان شوپىردىڭ قولىنىڭ ەپسەكتىگىنىڭ ارقاسىندا ىڭىرانا قوزعالعان كولىك الدان كورىنگەن توبەگە كوتەرىلگەندە قۇمنىڭ بارىنشا تىعىز ەكەنىن بايقالدى. اۋىر كولىك شاعىلدىڭ توبەسىنە كوتەرىلگەندە ەكىنشى جاعىنداعى قۇم تومەنگە قاراي سىرعي باستادى دا، اقىرى قۇم دوڭدەرى الىستاپ، كولىك جايىن جولعا ءتۇستى. ۇزاق جولدا وي سەرىك.
***
اناسى ونىڭ قالقانى ەدى، سول قالقانى قيرادى، سودان بەرى وق تيگەن ارقاسى وپىرايىپ قالعان، سول جارانىڭ ورنى جازىلا ما، جازىلسا قاشان جازىلادى، الدەقايدان ەسكەن سۋىق جەل سول جاراعا ۇمسىنعىش. كوڭىل جاقىن دەگەن ادامدارعا اناسى تۋرالى ۇزاق-ۇزاق ايتقىسى كەلەر ەدى، ءبىراق، وزدەرىن قالاي ۇستارعا بىلمەگەننەن بە ولاردىڭ بۇل اڭگىمەدەن قاشقاقتايتىنىن بايقاعان. شەشەسىنىڭ قىرقى جاقىنداعاندا تاعى دا اۋىلعا جينالدى. سول ءوزى تۇرىپ جاتقان استاناسىندا ءارۋاققا قۇران باعىشتاسا بولار ەدى، ءبىراق، جان دۇنيەسى اۋىلداستارىنىڭ اڭقىلداعان كوڭىلىن، مۇنى جۇباتقان، دەمەگەن العاۋسىز ىقىلاستارىن اڭسادى دا تۇردى.
***
شەشەسىنىڭ تەلەفون شالىپ، «استاناڭا ەرتەڭ تۇسەم» دەگەنى كەۋدەسىندە كۇي كۇمبىرلەتىپ، ەرتەلى-كەش ەرسىلى-قارسىلى ادام اعىسى توقتامايتىن ەسكى ۆوكزالعا ەكى ساعات بۇرىن دەدەكتەتىپ اكەلگەنىمەن، ۆاگوننان تۇسە سالا وزىنە ۇمسىنعان شەشەسىن كورەر كوزگە تانىماي قالا جازدادى. ەتجەڭدىلەۋ كورىنەتىن ورتا بويلى شەشەسى كورمەگەن جىل جارىم ۋاقىت ىشىندە الاسارىپ، شۇڭكيىپ جۇدەپ كەتىپتى. الاكوبەڭدە ءوڭى دە سارعىشتانىپ كورىندى مە اۋ... تەك داۋسى عانا بۇرىنعىشا. قوڭىر بوياۋى جوعالماعان سول داۋىستان شەشەسىنىڭ كول-كوسىر مەيىرى توگىلەدى.
نىعارلاپ سالا بەرگەننەن سىرماسى بۇزىلىپ، تىگىسىنەن سوگىلىپ كەتكەن ءتوقبۇيىر سومكەنى كەپكەن ەتكە تولتىرىپ ارتىنىپ-تارتىنىپ كەلگەن شەشەسى كىرگەن بەتتە جەلكەسىنە سىرعىعان ورامالىن جوندەپ ۇلگەرمەي، بەتىنە مۇزداتقىشتا قاتىرىپ سارىقاعازعا بىرنەشە قايتارا وراعان سارى ماي سالىنىپ، استىنا قولدىڭ قۇرتىن سىقاستىرىپ، استانادا ءبارى ۋداي قىمبات دەپ سالا شىققان قالبىرداعى ءسۇت، ءتاتتى-قۇتتىنىڭ سالماعىنان قولباۋى ۇزىلگەن تاعى ءبىر كوك جولاقتى سومكەنى بالكونعا شىعارىپ قويدى. ءوزى كۇنشىلىك جەردەن جۇگىرىپ كەلگەندەي القىنىپ، قارا تەرگە تۇسكەن.
— مىنا بالقايماقتان جەسەڭشى، سەن جەسىن دەپ شىعاردا جانتالاسىپ ءجۇرىپ قايناتتىم.
— جەدىم.
— ويبۋ، بىرىشەك بولىپ قالعانبىسىڭ، ەتتەن الماعانىڭ نە؟
مۇنىڭ تابەتىنە كوڭىلى تولماي ءتامپىش تاناۋىن تارتىپ قويىپ، بىرەسە انا تارەلكەنى، بىرەسە مىنا كەسەنى مۇنىڭ الدىنا تىقپالاي بەرەدى. تاپ ءبىر تاۋلىك جارىم جول ءجۇرىپ كەلگەن شەشەسى ەمەس، بۇل سەكىلدى. ال، ءوزى اۋزىنا ەشتەڭە سالمايتىنداي. قاسىعى دا قۇرعاق. دينا بولسا ىشپەي-جەمەي توق، ەندى قايتسىن، ءوزىنىڭ استاناعا كەلگەنىنە سەگىز جىل، وسى سەگىز جىلدا شەشەسىنىڭ مۇنىڭ ارتىنان كەلىپ تۇرعانى وسى. بۇعان دەيىن ۇيدەگى سىرقات قىزىنىڭ قاسىنان ۇزاي المايتىن. «سوندا گۇلميرانى كىمگە قالدىرعان»؟ دەپ ويلادى ىشتەي دينا.
— شاينەگىڭدى ىسىتىپ جىبەرشى، ديناش. شىركىن، شاي دەپ پويىزدىڭ ءشايىن ايتسايشى، ساقىلداپ قايناپ تۇراتىن. بالا كەزىمىزدەگى شوق ساماۋرىننىڭ ءشايى سەكىلدى تاپ. ءبىراق، بار عوي، قۇددا-ا-اي، پويىزدارىڭ نە دەگەن لاس ەدى، ودان ءۇيىن تەك قوناق كەلگەندە ءبىر تازالايتىن كورشى ءبيبىشتىڭ ءۇيى تازا عوي، الگى جولسەرىك دەگەنىن كىرگەندە ءبىر كورگەنبىز، جولاۋشىسىنىڭ ءبارى تەگىس قوڭىر ەكەنىن كورىپ تۇرسا دا، «دوسۆيدانيە» دەپ ورىسشالاپ، كەتەردە ءبىر كورىندى عوي، ءاي، ءبىراق...پويىز جيناپ توڭقاڭداپ جۇرسە وكپەسى قىسىلاتىن شىعار، قارنى دا كەبەجەدەي ەكەن ءوزىنىڭ، ونىڭ ۇستىنە...، — شەشەسى سامايىنىڭ تەرىن اسىقپاي ءسۇرتىپ الىپ اڭگىمەسىن جالعاي ءتۇستى، — ماعان بۇيىرعان جالعىز ورىن اجەتحانانىڭ قاسى بولىپ، شەكەم قىسىپ، جۇرەگىم اينىپ، ارەڭ جەتتىم ەمەس پە، وعان الگى ءبارى جەر-جەردەن پىسىرەتىن روللتون دەگەننىڭ ءيىسى قوسىلعاندا بار ەمەس پە... ءتىپتى الەم بولدى.
دينا اۋزى اشىلىپ تىڭداپ وتىر. ءاسىلى شەشەسى اڭگىمەشىل ادام. پويىزدا قانداي ادامدارمەن تانىسقانىن، «روللتون شاشتى» جاس جىگىتتى قىز ەكەن دەپ ويلاپ «ءسىڭلىم، جاقسى بولدى عوي، شۇيىركەلەسىپ شاي ىشسەك تە» دەپ ايتىپ ۇلگەرمەي، ونىڭ جىگىت ەكەنىن كورگەندە «كوتەك» دەپ شوشىنعانىن جىپكە تىزگەندەي قىلىپ ايتىپ شىققاندا ەرىكسىز جىميدى.
— قۇداي، جانىم، نەگە جۇدەۋسىڭ؟ جۇمىسىڭ تىنىمسىز با؟
جۇدەۋمىن بە، بىلتىر اۋىلعا بارعاندا دا سويدەگەنسىڭ. ماما، ال ءوزىڭ... وزىڭە نە بولعان؟ ءتىپتى تانىماي قالا جازدادىم، — دەپ شەشەسىنىڭ ءاجىمى كوبەيگەن، كونەتوزداۋ وڭىنە بارلاي قارادى. شەشەسى ءبىر ءسات ويلانىپ كەتكەندەي كورىنگەن.
— ديناش، — دەگەن شەشەسى شايىن اقىرىن جۇتىپ، — وسى كەلگەندە دوعدىردىڭ جولداماسىمەن كەلدىم. تەلەفونمەن ءبارىن ايتا المايسىڭ. ءبىر جاعى سەنى كورە كەتەيىن، ءبىر جاعى قارالا كەتەيىن دەپ...
«دوعدىرلاردىڭ جولداماسى» دەگەن ءسوز دينانىڭ قۇلاعىنا ءبىرتۇرلى وعاشتاۋ ەستىلدى. ءبىراق، ونىڭ نە جولداما ەكەنىن سۇراۋعا باتىلى جەتپەگەندەي.
— گۇلميرانىڭ جاعدايى قالاي، ونىڭ قاسىندا بىرەۋ بار ما؟
— ساعان ايتپاعان ەكەنمىن عوي... شەشەسى از-كەم بوگەلىپ بارىپ ءسوزىن جالعادى، — گۇلميرا جوق قوي قاسىمدا...
— ول قايدا؟ دينانىڭ داۋسى وقىس شىقتى.
— سەنى ۋايىمدار دەپ ايتپاپ ەدىم... تاپسىردىم... .
— قايدا؟
— ءوزى سياقتى مۇگەدەكتەردىڭ ينتەرناتىنا بەردىم... قايتەيىن... وزىمنەن بولسا كۇش كەتتى، تالەيىنەن كورەر ەندى، قايتەيىن، قالاي قىلايىن... باسقا امالىم بولمادى... داۋسى جارىقشاقتانعان شەشەسى كوزىن ءسۇرتتى.
دينانىڭ ءبىر ساتكە ءىشى-باۋىرى مۇزداپ كەتكەندەي بولدى ما اۋ... جاڭا عانا جايراڭداپ وتىرعان شەشەسىنىڭ اپ-ساتتە جۇدەپ قالعانىن كورىپ اياپ كەتتى. بۇدان ءارى ءسوز جالعانبادى.
***
گۇلميرا مۇنىڭ وزىنەن ءۇش جاس ۇلكەن اپكەسى. ءتۋابىتتى سىرقات، اۋىلدا گۇلميرادان باسقا دا نىسانالى بوپ تۋعان نە اقىل-ەسى دامىماي قالعان بالا-شاعا از ەمەس، ولاردى ەل ىشىندە پوليگوننىڭ بالالارى دەيدى. بالا دەيىن دەسەڭ جيىرمادان اسقان، ەرەسەك ادام دەۋگە ساناسى ءسابي قالىپتا. ءوزىن قويشى، مەكتەپ ءبىتىردى دە كەتتى، مىنا شەشەسىنىڭ گۇلميرا ءۇشىن كورمەگەن بەينەتى از. بويى سەرەيگەن تاقىرباس قارا قىز ادام تانىمايدى، باسى اۋعان جاققا لاعىپ جۇرە بەرەدى. ءبىر قاراعاندا جاۋىرىندى، شالبارلانىپ العان ات جاقتى بوزبالا دەرسىڭ. تابەتى دە جاقسى، «تاماققا تويعانىن بىلمەيدى» دەپ شەشەسى كۇڭكىلدەپ جۇرەتىن، كۇشى دە مول، ارپالىسسا اناۋ-مىناۋ جىگىتكە ءال بەرمەيتىن شاماسى بار، تالاي بۇعان قولى باتقان، ءتىپتى جازاتايىم مەرتىكتىرە دە جازداعان. ۇيدەگى شاعىلعان تەرەزە، كۇل پارشا بولعان اينا، جىرتىلعان تۇسقاعاز... گۇلميرا وسە كەلە ءتىپتى بوي بەرمەيتىن بولدى. اقىل-ەسىندە اۋىتقۋشىلىعى بار دەگەن دياگنوزى بولعاسىن با، دارىگەرلەر دە سونشا پەيىلىن سالىپ قارامايتىنداي. ساناسىندا كىناراتى بار ادامدارعا قۇداي قارا كۇشتى ەسەلەپ بەرە مە، ۇيدەن شىعام دەپ قارسىلاسقاندا ءوزىن توقتاتپاق بولعان شەشەسىن سونشاما كۇش شىعىنداماي اق سىلكىپ تاستاپ كەتە بەرەتىن. ءالدى قىزىنا شاماسى جەتپەي ىزالانعان شەشەسى كەيدە ابدەن جۇيكەلەپ ءوزى كەمباعال جاندى قولىنا تۇسكەن نارسەمەن ۇرىپ تا جىبەرەتىن. وعان ۇردىڭ اۋ دەپ قايعىرىپ جاتقان گۇلميرا بولساشى. وتكەن جىلدىڭ باسىندا ءبىر اپتاعا دەمالىسقا بارعاندا گۇلميرانى كەرەۋەتتىڭ اياعىنا سىممەن بايلاپ تاستاعانىن كورىپ دينانىڭ جۇرەگى اۋىرعان.
مۇڭايىڭقىراپ وتىرعان شەشەسىنىڭ كوڭىلىن اۋلاماقشى بولدى.
— اۋىلدا نە جاڭالىق؟
— نە جاڭالىق بولسىن، باياعى ءبىر تىرلىك. ەل كۇنىن كورىپ وتىر ىلدەبايلاپ، سيىردان باياعى قارا سيىردىڭ تۇقىمىن عانا قالدىردىم، مالدىڭ وزىنەن ءشوبى قىمبات... ايتپاقشى، مەن اۋىلدان شىعاتىن كۇنى كوپتىلەۋ دەگەن بولىپ ەدى عوي شەتتە، سول ۇيىقتاپ كەتىپ ويانباي قالدى. سوڭعى كەزدە ويانباي قالاتىندار كوبەيدى، ۇيىقتاپ كەتسەم ويانام با، جوق پا دەپ ويلايتىن بولدىق قوي وسى كۇنى... ايەلىنىڭ ءتىپتى سونى دۇرىستاپ شىعاراتىن جاعدايى بولماي ەل بولىپ جابىلىپ كومدى عوي.
— تۇرمىستارى ناشار ما؟
— ناشار بولماعاندا... الگى مۇگەدەك بالاسىنىڭ پەنسياسىنا قاراپ وتىر عوي...
— ول قايسى ەدى؟
— ە، قۇداي، ءالىمحان دەگەن بالاسى بار عوي.
ەسكى زاماننان قالعان قامبانىڭ بەرگى جاعىنداعى تاپال ۇيدە تۇراتىن تۋعاننان مىلقاۋ بالا كوز الدىنا كەلدى. — ول دا جاسى جيىرماعا كەلىپ قالعان جىگىت ەمەس پە ەدى...
— يا، ءۇشىنشى كلاستان ءارى وقىماعان.
— پوليگون عوي... شەشەسى كۇرسىندى. — ءبارى سول پوليگوننىڭ كەسىرى. گۇلميرانىڭ دا سىرقاتى دا سودان. مەنىڭ دە...
***
اۋىلدى ويلاسا جۇرەگى سازىپ قويا بەرەدى. كوكتەمدە كوز جەتەر جەردى تۇگەل جاسىل كىلەم جاپقان دالادا بۇزاۋ قايىرىپ، جالاڭاياق جۇگىرگەن بالالىق شاعىن ويلايدى. ەس بىلە باستاعاندا ۇلكەندەردىڭ وسى اۋىلدىڭ اۋاسى ۋلى، توپىراعى ءزارلى، سۋى زاھار دەگەن اڭگىمەلەرىن ەستىگەندە دە سوعان يلانا بەرمەيتىن. ايتەۋىر، بىلەتىنى وسى اياداي اۋىلدا تۋعاننان دىمكاس ادام از ەمەس، اناۋ ءۇش ءۇي ءارى تۇراتىن اسىلبەك دەگەن جىگىتتىڭ جاسى قىرىقتان اسقانىمەن بويى بالانىكىندەي، تۋا ءبىتتى ءبىر كوزسىز تۋعان بولات كوكەسى دە سول پوليگوننىڭ قۇربانى دەسەدى. وزدەرىمەن ويناپ وسكەن قىزداردىڭ ىشىندە قويان جىرىق كىشكەنتاي قىز بولاتىن. نە ايتىپ جاتقانى تۇسىنىكسىز بولسا دا بۇلار ونى تۇسىنەتىن. بالا كەزىندە نەگە بۇلاي دەگەن سۇراققا ونشا دەن قويماعانىمەن، جاسى جيىرمادان اسقاندا اۋىلىن ويلاسا پەرزەنتتىك ساعىنىشىنان بۇرىن، قاراڭعىدا بەيساۋات اداسىپ ءجۇرىپ انە-مىنە وپىرىلىپ كەتكەلى تۇرعان جارقاباقتىڭ باسىندا تۇرعان شاراسىز ادامداي قامىعاتىن بولدى. بۇلاردىڭ اۋىلى ءدال پوليگوننىڭ جانىندا، كەڭىردەگىنەن شىققان دەمى قاشىقتاعىنى قۇلاتىپ، ۋلى سىلەكەيى جاقىنداعاندى بالقىتىپ جىبەرەتىن ناعىز اجداھانىڭ ۇستىندە وتىرعانىن ويلاعاندا: «ءبىز نەگە بۇل جەردەن كوشىپ كەتپەيمىز» دەيتىن، ءبىراق قايدا كوشەدى؟ باس كوتەرەرى تاعى جوق.
پوليگوننان زارداپ شەككەن ەكولوگيالىق ايماقتاردىڭ ماسەلەسىن كوتەرەمىز دەيتىن ءارتۇرلى جيىنداردىڭ قىزىعىن كورسە جوعارىداعىلار وزدەرى كورىپ-اق جاتقان شىعار، ال وزدەرىنە شىنىمەن جانى اشيتىن بىرەۋ بارىنا سول اۋىلداعى ادامدار سەنبەيدى. جەرىنىڭ قۇنارلى قاباتىن ۋلى قوقىس باسىپ قالعان ەل بۇل جەردە تۇرۋعا بولا ما، جوق پا، ونى دا بىلمەي ماڭگىرىپ، اتاقونىسىنىڭ باۋىرىنا جابىسقان كۇيى ءالى وتىر. قاشانعى وتىرماق؟ ءبىر امال قىلۋ كەرەك قوي دەيدى ىشىنەن. نەشە ۇرپاق اۋىسسا دا ەل ىشىندە كەمتار بولىپ دۇنيەگە كەلىپ جاتقاندار ءالى دە بار، ءبىراق، ولار پوليگوننىڭ زاردابىن تارتقاندار بولىپ ەسەپتەلمەيدى. اپىر-اۋ، سونشاما ەلدىڭ ىشىنەن بىرەۋ شىعىپ، «سورعا بولا قونعان سورقۇدىقتان» جۇرتىن الىپ شىعار كۇن بولا ما؟ ول بىرەۋ كىم؟ قاشان شىعادى؟ ءبارىن قويشى، گۇلميرا اپاسىنىڭ مۇگەدەكتەر ۇيىندەگى جاعدايىن ءبىلىپ قايتۋعا جۇرەگى شىداي ما؟
— مەنىڭ قىزىمنىڭ وبالى سولارعا! — دەپ كۇرسىنىپ قالدى شەشەسى مۇنىڭ نە ويلاپ جاتقانىن وقىعانداي.
— ماما، سەن بۇرىن پوليگون تۋرالى ايتپايتىن ەدىڭ عوي، بىر-ەكى رەت سۇراعانىمدا ۇرسىپ تاستاعانسىڭ.
— ول كەزدە ءالى بالا ەدىڭ عوي، ءبارىبىر، مەنىڭ ايتقانىمدى تۇسىنبەسىڭ انىق، دەدى شەشەسى اقتالعان ۇنمەن.
— ءوزىڭ انىق كوردىڭ بە، كينولاردا ساڭىراۋقۇلاق ءتارىزدى دەپ سۋرەتتەيدى عوي.
— ساڭىراۋقۇلاقتى كورمەسەم دە، زيانىن كوردىك قوي. بويىما وسى گۇلميرا بىتكەن كەز، — دەپ جالعادى ءسوزىن شەشەسى، — ءبىر كۇنى جەر دىرىلدەپ، تەڭسەلگەندەي بولدى دا، اپ-ساتتە اسپانعا كوتەرىلگەن توپىراق قاپ-قارا بوپ جەرگە كەرى قونىپ، قۇم ساپىرعان داۋىل مۇلگىپ جاتقان دالانى استاڭ-كەستەڭ قىلدى. سايعا تاقاۋ وتىراتىن ماعيا كەمپىردىڭ قورجىن ءۇيى، اسان اتانىڭ قوراسى، تونادايدان اپپاق جۇمىرتقا سەكىلدى كوزگە تۇسەتىن جالعىز كلۋب، ءوزى دە بىر-بىرىنە سۇيەنىسكەن مال قورالار قيراپ، سۋ الىپ وتىرعان قۇدىعىمىز ىشىنە ءتۇسىپ پايداسىز بولىپ قالدى. مىنا رەسەيدىڭ ۆولگوگراد وبلىسىنىڭ نۋ ورمانىندا ادام كوزىنەن تاسادا ارزاماس 16 دەگەن قۇپيا ورىن بار دەيدى بىلگىشتەر، وسى ءبىز تۇراتىن جەردە جيىرماعا تارتا ءقاۋىپتى جارىلىس بولعانىن ءبىز قايدان بىلەيىك، الدىنداعى مالىنىڭ سانىنان باسقاعا وي جىبەرمەگەن مومىن جۇرتقا ونى كىم ايتسىن اي... سوندا دەيم اۋ، ول كەزدە جاسپىز عوي، ەكسپەديسيا ءبىزدىڭ جەردە جۇمىس جاساپ جاتىر دەدى، ول نە ەكسپەديسيا، نەنى زەرتتەپ جۇرگەنىندە قۇمنىڭ اراسىنداعى ەلدىڭ شارۋاسى بولمايتىن. ايتەۋىر، سول ەكسپەديسيا ءوزىنىڭ جۇمىسشىلارىنا ءبىز سۋ ءىشىپ وتىرعان قۇدىقتىڭ سۋىن بەرمەي، اناۋ شەكاراداعى استراحان وبلىسىنان تاسيتىن كورىنەدى. ول نەگە ويتەدى دەپ ويلانىپ، سوعان ءمان بەرىپ جاتقان تاعى ەشكىم جوق. قايتەسىڭ، قازاقتىڭ مومىندىعى وزىنە سور... سول جىلى تۋعان گۇلميرا اقىرى اناداي بولدى عوي... جارىعىم، نە كۇيدە ەكەنىن... ءبىر اللاعا تاپسىردىم، شاراسىزدىقتان ءسۇيتتىم...
— ماعان ءبىر اۋىز ايتا سالساڭىز دا بولار ەدى، گۇلميرانى تاپسىرعانىڭىز تۋرالى، — دينانىڭ داۋسى وكپەلى شىقتى.
— الىستا جۇرگەندە ۋايىمداماسىن دەدىم، ءارى ايتقاندا نە ىستەي الاسىڭ، قاسىنا كەلىپ باعا دا المايسىڭ. ونىڭ ۇستىنە سوڭعى كەزدە سىرقاتى كۇشەيىپ كەتتى، قاجىدىم. ىشتەن شىققان بالاسىن ينتەرناتقا تاپسىرۋعا قاي انانىڭ جۇرەگى شىدايدى دەيسىڭ، مەنىڭ دە شىقپاعان جانىم تەك اشەيىن...
دينا ءۇنسىز ەگىلدى. يا، ول كەمباعال اپاسىن باعا المايتىن، شاماسى جەتپەيتىن، ءبىراق، ءبارىبىر ينتەرناتقا بەرۋگە قيماس ەدى.
— سەنىڭ اكەڭ دە، ونىڭ ءىنىسى دە ومىردەن ەرتە كەتتى. اق قان اۋرۋىنان. تەك ول ەمەس، سول ماڭداعى قويشىلار وتىرعان قونىسقا بارىپ جۇرگەن شوپىرلاردىڭ ءبارى دە سول اۋرۋدان كەتكەن. بولات اعاڭدى ءوزىڭ بىلەسىڭ، تۋعاننان مۇگەدەك. قانشا دەگەنمەن اۋىلدىڭ فەلدشەرىمىن، سول كەزدە-اق مۇنىڭ ءبىر سىرى بار شىعار دەپ ويلاعام. ءبىراق...
— اۋىلدا ءبىر ادام جوق پا وسىنى ماسەلە قىلىپ كوتەرىپ، جوعارى جاققا جەتكىزەتىن؟
— ە-ە، قانشا دەپۋتات كەلىپ كەتتى، ماسەلەنى اپ-ادەمى كوتەرگەندەرى دە بولدى، ءبىراق، سول اياعىنا دەيىن جالعاسپاي قالىپ جاتادى عوي. سودان كەيىن دە قانشاما ادام ومىردەن ءوتىپ كەتتى. وي، دۇنيە اي... قوي، قىزىم، جاتىپ دەمالايىق، ءتۇن ورتاسى بولىپتى.
دينا توسەگىنە جاتقان سوڭ اكەسىنىڭ كەلبەتىن كوز الدىنا اكەلمەكشى بولدى. ءبىراق، ەس جيىپ ۇلگەرمەگەن ءسابي ساناداعى اكەسىنىڭ كەلبەتى سۋ استىنداعى بەينە سياقتى بۇلدىراپ جاقىنداي تۇسەدى دە، كومەسكى تارتادى. شاي كوڭىلسىز جينالدى، جولدان شارشاپ كەلگەن شەشەسىنىڭ پىس-پىس ەتكەن دىبىسىن تىڭداپ جاتقان قىزدىڭ كىرپىگى جەلىمدەنەر ەمەس. بۇگىنگى شەشەسىنەن ەستىگەن اڭگىمەسى جۇرەگىن قوزعاپ، كوڭىلىن كۇپتى قىلا تۇسكەندەي. تالىقسىپ بارىپ ۇيىقتاعان ول تۇسىندە بىرەسە قۇم اراسىندا اسىر سالعان گۇلميرانى كورەدى، بىرەسە الىستان شاڭ بەرگەن ساڭىراۋقۇلاق ءتارىزدى ءتۇتىندى قۋىپ كەلەدى ەكەن دەيدى.
***
استانانىڭ سان ءتۇرلى عيماراتىنا تامسانىپ، كلينيكالارىنا باس سۇققاندا شەشەسى تىم جايباراقات ەدى. «كىلەڭ قازاق بىر-بىرىڭمەن ورىسشا سويلەسەتىندەرىڭ ەرسى ەكەن، ويپىرماي، دارىگەرى دە، مەدبيكەسى دە اۋىلدان شىققانى كورىنىپ تۇر عوي، ءارى كەتسە وبلىستاردان-اق كوشىپ كەلگەن شىعار، الدە ورىسشا سويلەسپەسەڭدەر شارۋالارىڭ شەشىلمەي مە»؟ — دەپ تاڭىرقاعان دا قويعان.
ارادا 2-3 اپتا وتكەندە شەشەسىنە قويىلعان دياگنوز تۋرالى ەستىگەن، ءبىراق مۇلدەم سەنبەگەن. مۇنىڭ جار دەگەندەگى جالعىز شەشەسىنە اۋىر دەرت جىبەرەتىندەي قۇداي مۇنشا ادىلەتسىز ەمەس شىعار دەگەن. ونىڭ ۇستىنە شەشەسىنىڭ جانارىنداعى بايسال تارتقان سابىرلى قاراسى دا ءالى ءۇمىت بار دەگىزەتىن.
«مۇمكىن، قاتە شىعار، شىركىن اي، وسى جولى اناليزدەردى قورىتۋشى دارىگەر شالا ساۋاتتى بىرەۋ بولىپ شىعىپ، قويعان دياگنوزى مۇلدە سايكەسپەي شىقسا ەكەن» دەپ تە تىلەگەن، سونداي ءبىر ۇمىتپەن، ءبىر جاعى دالباسالاپ شەشەسىن قايتادان اقىلى، اقىسىز تەكسەرىستەن وتكىزدى، ءبىراق، جوققا شىعارماق بولعان سايىن قورىتىندىلار ءبىرىن-بىرى راستاپ، ناقتىلاپ، كوڭىلدى كۇپتى ەتە بەردى. بىر-ەكى رەت رەت ەكەۋىنىڭ تەاترعا، كونسەرتكە بارعاندارى بار، ءوستىپ جۇرگەندە شەشەسىنىڭ كەلگەنىنە دە ءۇش ايدان استى. شەشەسىنىڭ كۇن وتكەن سايىن تۇيىقتالىپ، سىرقاتى مازالاپ، تۇنىمەن كۇرسىنىپ شىعاتىنىن دا بىلەدى.
كەيدە ەكەۋى اڭگىمەلەسكەن بولادى. وندا دا ايتاتىندارى اۋىل، اۋىلدىڭ ادامدارى. دينا گۇلميرا اپاسى تۋرالى ايتۋدان عانا قاشقاقتايدى، ءوزى دە ىشىنەن ءجۇز ۋايىم كەشىپ جۇرگەن قامكوڭىل شەشەسىنىڭ ءبىر جاعىنان گۇلميرانى دا ويلاپ جۇدەپ جۇرگەنىن سەزەدى. كوڭىل اۋلارلىق اڭگىمە تاپتىم دەگەنىمەن ونىسى دا اۋىلعا كەپ تىرەلە بەرەتىنى بار.
— كۇزدە ارىپتەسىمىز تۇرمىسقا شىعىپ، ۇجىمنان بىرنەشە قىز بولىپ تويىنا باردىق، الماتىعا.
— الماتىنىڭ ءوزى مە سوندا؟
— جوق، اۋىلى. ءبىراق، ەندى اۋىل ەمەس جۇماق دەرسىڭ تۋرا.
— يە، ايتا تۇسسەڭشى.
اۋىل دەگەن ءسوز قۇلاعىنا جاققان شەشەسى جۇزىنە شۋاق ءۇيىرىلىپ، «الماتى جاق بولسا نۋى، سۋى مول شىعار»، — دەپ باسىن يزەي تۇسەدى.
— وي، ەندى ايتپاڭىز. جايقالعان نەشە ءتۇرلى جەمىس اعاشى، جەمىستەرى كوشەنىڭ ورتاسىندا، اۋلادا توگىلىپ جاتىر، تاۋدىڭ اۋاسى قانداي، تىنىسىڭدى اشادى. جولدارى دا ءتۇپ-تۇزۋ. اۋىلدىڭ ورتاسىندا ءمولدىر بۇلاق اعىپ جاتىر.
— پا، شىركىن، سونى ايتساڭشى! ناعىز جۇماق قوي وندا.
بۇدان سوڭ اڭگىمە جالعانباي، ايتۋشى دا، تىڭداۋشى دا ءۇنسىز قالدى.
— ءبىزدىڭ اۋىل دا جامان ەمەس قوي، قانداي جۇماق بولسا دا ءوز تۋعان جەرىڭە جەتە مە؟ ءوزىم ايتەۋىر، قايدا بارسام دا سول قۇمعا، قۋ مەديەن دالاما قايتقىم كەپ اڭساپ تۇرام، — دەدى شەشەسى.
— نەگىزى بار ەمەس، ماما، باسقا ەلدەردە ەكولوگياسى ناشار دەگەن جەردىڭ حالقىنا وتەماقى بەرىلەدى ەكەن.
— ە-ە، قويا بەر، جوعارىداعىلار شاماسى كەلسە حالقىنا وتەماقى بەرەتىن ونداي ەلدەر تۋرالى ەستىمەۋگە تىرىسادى، ءتىپتى سول شەتەلىڭ ءوز بەتىنشە جارىلقاپ، قايىرىمدىلىق جاساپ اقشا اۋدارىپ كورسىنشى، بىزدىكىلەر سونى قالاي بولعاندا دا قارا حالىققا بەرمەۋدىڭ امالىن جاساپ باعادى، كورەرسىڭ. بىلەمىز عوي.
قارتاڭ ايەلدىڭ داۋسىندا سەنىمسىزدىك بار. قاجىعان، ابدەن كوڭىلى قالعان بۇل سارىندى دينا سوڭعى كەزدە ءجيى بايقايتىن. دەسە دە اۋىل تۋرالى ايتسا بولدى شەشەسىنىڭ ءوڭى كىرە باستايدى. ساعىنىپ ءجۇر.
— نەگىزى باياعىدا، باياعى بولعاندا سول وداق كەزىندە دەيم دە، ءبىزدىڭ اۋىلدى ۋران وڭدەيتىن جەرگە اينالدىرماق بولعان ەكەن. ءبىراق، ۇلكەن كاسىپورىن سالۋعا قانشاما دۇنيە كەرەك دەپ، ونى اكەلۋ ءۇشىن تەمىر جول سالماق... سودان، ءاي، قويشى، سونشاما اۋرەگە تۇسكەنشە دەپ يادرولىق قارۋدى سىناۋعا بەرگەن دەيدى.
— بۇلاي ەتىپ جەردىڭ ابدەنتۋ-تالاقايىن شىعارىپ، ەشكىمگە كەرەكسىز قىلىپ تاستاپ كەتكەننەن گورى سول ۋران وندىرىسىنە اينالدىرسا...
— قوي، ولاي دەمە!
— نەسى جامان؟ اۋىلداعى جاستارعا جۇمىس بولادى، اتىراۋعا ۆاحتاعا بارىپ جۇرمەي ءوز ۇيىنەن جۇمىسقا بارىپ كەلەر ەدى.
— ە-ە، قىزىم. بىلمەيسىڭ عوي... وندا ءتىپتى بۇل كۇنىمىزگە زار بولىپ قالامىز با...
شەشەسى ويلانىپ وتىرىپ باياۋ سويلەيدى.
— مەن مەكتەپ بىتىرگەن 1978 جىلدارى پوليگوندى جارا باستادى، ءبىراق كورشى سەرىكجان پوليگون 1966 جىلى باستالعان دەپ قويمايدى. ءبىراق، ول بىلەتىن دە شىعار، سول سىناق كەزىندە ەكسپەديسيادا جۇمىس ىستەگەننىڭ ءبىرى سونىڭ اكەسى، ىلعي ءىشىپ جۇرەتىن ادام ەدى، «ەكسپەديسيادا بولعاندا بولگاردىڭ شارابىن ءىشىپ، چەحتىڭ سىراسىن سىزدىقتاتىپ، قولعا تۇسپەيتىن كولباسا مەن سارى ماي جەپ وتىردىق» دەپ ءوزى ايتقان تالاي. سۋ لاستانىپ، توپىراق ۋلانۋى سول كەزدەن باستالعان شىعار، جىلقىلار ۇيىرىمەن قۇلاپ... دالادا ءولىپ جاتقان كيىكتەردى ءوزىمىز دە تالاي كوردىك قوي، وبال-داعى اي...
— ايتپاقشى، مام، ءبىزدىڭ اۋىلدا وسى پوليگوننىڭ زيانى ءالى بار-جوعىن تەكسەرۋ ءۇشىن ەكى جىل زەرتتەۋ جۇرگىزدى ەمەس پە؟ دەدى دينا ءبىر مەزەتتە.
— ە-ە، الگى كوميسسيا ما... ، ولاردىڭ جۇمىسىن قوي، كوز الداۋ اشەيىن... بۇل جەردىڭ لاستانۋىنا ءدال ءقازىر پوليگوننىڭ ەش قاتىسى جوق، اۋرۋ تۇرلەرىنىڭ كوبەيۋى ادامداردىڭ ءومىر سالتى مەن الەۋمەتتىك جاعدايلاردىڭ تولىق شەشىلمەۋىنەن دەپ قورىتىندى جاساپتى دەيدى. ءبالدۋ، ءبالدۋ ءبارى وتىرىك دەگەن عوي. ويبۋ، اڭگىمە ايتامىز دەپ ءتۇن جارىمى بولىپتى عوي، ديناش، سەن ۇيىقتا. ەرتەڭ جۇمىسىڭا تۇرۋىڭ كەرەك. ال، مەن... ۇيىقتاي السام كورەيىن... دەپ بەتىن قابىرعاعا بۇرىپ جاتقان قارتاڭ ايەل تاعى دا ءوز ويىمەن بولىپ كەتتى.
اۋىلدا ۇلكەندەردى بىلاي قويىپ جاستار اراسىندا قان قىسىمى مەن جۇرەك اۋرۋىنا شالدىققاندار كوبەيگەن. سول جەردىڭ جاماندى-جاقسىلى دارىگەرى بولعاسىن بىلەدى، رادياسيانىڭ ازعانتاي اسەرىنىڭ وزىنەن قان تامىرلارى ءىش جاعىنان جارىلىپ جاتادى، سوڭعى كەزدە گيپەرتونيانىڭ ءوزى وزگەرىپ باسقاشا ءتۇر العانىنىڭ دا تەگىن ەمەستىگىن سەزەدى. ول ءوزىنىڭ دە سىرقاتىن شامالايدى، تەك قىزىما سالماق سالماسام ەكەن دەيدى. گۇلميرا نە كۇيدە ەكەن...
***
شەشەسىنىڭ ءوڭى قۋارا تۇسكەن سايىن دينانىڭ دا كوڭىلى جارىم.
ونكولوگ-دارىگەر اسقازان راگىنىڭ 4-كەزەڭىندە ەم جۇرگىزۋدىڭ كۇردەلى ەكەنىن، ەگەر ەرتەرەك كەلگەندە قارىن مەن تالاقتى الىپ تاستاۋعا بولاتىنىن، ال ءقازىر دەرت اسقىنعاندىقتان كۇردەلى وپەراسيانىڭ دا كومەكتەسۋ-كومەكتەسپەۋى نەعايبىلدىگىن، تەك حيمياعا يەك ارتىپ وتىرعانىن ايتقاندا قىز جىلاپ جىبەرمەۋگە تىرىستى.
— دارىگەر، تۇسىنەسىز بە، مەنىڭ انامنان باسقا ەشكىمىم جوق. ودان ايىرىلسام... ايتىڭىزشى، حيميا كومەكتەسە مە؟
— ىسىكتى بىرنەشە ەسە كىشىرەيتە الاتىن مۇمكىندىك حيميادا عانا بار. ءبىراق، وندا دا اۋرۋدىڭ كەزەڭىنە بايلانىستى. مەنىڭ تاجىربيەمدە جەتى رەتتىك سەانستا 9 سانتيمەترلىك ىسىكتى 2-سانتيمەترگە دەيىن تۇسىرگەن جاعداي بولدى. قالاي دەگەنمەن دە، ءبىز تىرىسامىز، — دەدى دارىگەر كوزىلدىرىك ۇستىنەن قاراپ. ونىڭ كەيپىندە جاناشىرلىق بار ەدى.
ەندىگى جەردە دينا اناسىنا بالاباقشانىڭ بالاسىنداي قارايتىن بولعان. ءدارىسىن ۋاقىتىندا بەرەدى، ءبارى تارتىپپەن، جاس كوكونىستەر ۇزىلمەيدى، ون بەس شاقىرىم جەرگە ساۋمال ىشۋگە اپارىپ تۇراتىن كولىكتى دە تاۋىپ كەلىسىپ قويدى. قانتى كوپ تاتتىلەردى اناسىنا دا رۇقسات ەتپەيدى، ءوزى دە المايدى. ۇننان پىسكەندەردى دە ازايتتى. جۇمىستان كەلىپ كۇن وتكەن سايىن ال-دارمەنى سارقىلىپ، دەل-سال كۇيگە تۇسكەن شەشەسىن كورگەندە بەلگىسىزدىك الدىنداعى ۇرەيدەن ويلارى ءار جاققا الا قاشىپ، وزىنشە ءبىر امال ىزدەپ تاپپاق بولادى، اقىرى شاراسىزدىقتان قالجىراپ كوزى ىلىنەدى.
— قىزىم، وتكەن جولى ەندى پويىزعا مىنبەسپىن دەپ اسىلىق ايتىپپىن، ول مەنىڭ پويىزعا سوڭعى مىنگەنىم ەكەن.
— ولاي دەمەشى، ماما. ەگەر اۋىلعا بارام دەسەڭ ۇشاق بار عوي، تەك ايتساڭ بولدى. ءبىراق، ەمدى ۇزبەۋىمىز كەرەك.
— سەن بەكەر اۋرەگە تۇسەتىن بولدىڭ اۋ. سەنى شارشاماسا ەكەن دەيمىن.
— مام، ولاي دەمە، سەن ءوزىڭ دە دارىگەرسىڭ، ادام اۋرۋعا ەرىك بەرسە، قانداي كەرەمەت ەم جاساسا دا ناتيجە بولمايدى، كەز كەلگەن اۋرۋعا قارسى ەم ادامنىڭ ءوز ىشىنەن شىعۋى كەرەك.
— جانىم اۋ... بۇل اۋرۋدان ميلليونەرلەر دە قۇتىلماعان، راك دەگەندى جاننىڭ دەرتى دەگەندى ءبىر جەردەن وقىعانىم بار، ادام الدەبىر قايعىسىن ءوز ىشىنە جيا بەرسە ونىسى ىشىندە ۇلعايىپ ءوسىپ، اقىرى ءبىر جەردەن تەسىپ شىعا ما دەيمىن...
— قايداعى قايعىنى ايتاسىڭ، مام... مەنى قورقىتپاشى.
— ءجا، قويدىم... شىنىمەن دە قايداعىنى ايتىپ كەتىپپىن عوي. اينالايىن، — دەدى مەيىرلەنىپ، قىزىنىڭ ساماي شاشىن سيپاپ. — قازىردەن ايتىپ قويايىن، مەنى باعىپ، قاسىمدا تاپجىلماي وتىرام دەگەندى ويلاماق-اق قوي. وعان رۇقسات ەتپەيمىن. ءاستى-ۇستىمدى تازالاپ، دارەتىمدى توگىپ جۇرگەنىڭنەن ەشقانداي دا راحات سەزىنبەيمىن. ودان دا الاڭداماي جۇمىسىڭدى جاسا، بۇرىن قالاي ءجۇردىڭ، سولاي ەشتەڭەگە الاڭداما. وسىنى ايتقان شەشەسى شيرىعىپ العانداي كورىندى.
— مام، نەگە ولاي دەيسىڭ؟ بالا نە ءۇشىن كەرەك سوندا؟
— بىلەم، جۇرەگىڭ شىدامايدى. ءبىراق، اقىل-ەسىم تۇزۋىندە ايتىپ قويايىن، مەنى باعام دەپ جۇمىسىڭنان ايرىلىپ قالما. ۇلكەن قالادا جان باعۋ دا وڭاي ەمەس، جالدامالى پاتەر، اس، سۋ دا، ءبارى قىمبات ەكەن.
— سوندا نە ىستەيمىز؟ ۇيدە سەن اۋىرىپ جاتقاندا ەشتەڭە بولماعانداي قالاي جۇرمەكپىن؟
ىرشىپ كەتكەن كوز جاسىن الاقانىمەن سۇرتكەن كۇيى شەشەسىنە سۇراۋلى جۇزبەن قاراعان.
— اۋىرعان ادام، ونىڭ ۇستىنە جامان اۋرۋ... مىنا قۋىقتاي پاتەرىڭ يىستەنىپ تۇرسا... ءوزىڭ جۇمىستان شارشاپ كەلگەندە تاعى مەنى قارايمىن دەپ... اۋرۋىم جانعا باتقاندا ءتورتتاعانداپ تۇرىپ باسىمدى قابىرعاعا سوقسام قاڭىلتىرداي جۇقا قابىرعادان ءبارى ەستىلەدى، كورشىلەرىڭ جۇگىرىپ كەلىپ ەسىگىڭدى قاقسا...
— ماما، ولاي دەمەشى. كەرەك بولسا قاسىڭا ءدارىڭدى ەگىپ، جاعدايىڭا قاراپ وتىراتىن كۇتۋشى مەدبيكە الامىز.
— جوق، ماسىل بولعىم كەلمەيدى. مەن سياقتىلاردى جاتقىزىپ ەمدەيتىن جەرگە بارام. ساعان بەينەت بولعىم كەلمەيدى، سەنى قينالماي، جاقسى ءومىر ءسۇرىپ ءجۇر-اۋ دەپ ويلاسام سودان ارتىعى جوق مەن ءۇشىن.
***
ءپاللياتيۆتى ورتالىق دەپ اتالاتىن جەرگە كەلگەندە مۇرنىنا اشىعان كاپۋستانىڭ يىسىنە ۇقسايتىن ءيىس كەلگەندەي بولدى. بۇل جەردە 21 كۇننەن ارتىق ۇستامايدى، تەك قارايتىن ادامى جوق، جاعدايى قيىن بولسا عانا ۇزاققا قالۋعا بولادى. توسەكتە جاتقان شەشەسىنىڭ سامايىنان سۇيگەن سايىن كوز جاسى دومالاپ،ناۋقاستىڭ كوڭىلىن اۋلاماق بوپ ارنەنى ايتىپ وتىرىپ، از كۇننىڭ ىشىندە ونىڭ بەت تەرىسى پەرگامەنت قاعازىنا ۇقساپ بارا جاتقانىن بايقادى.
— مەنىڭ بەت-الپەتىم نەگە سارعايا باستاعانىن بايقايمىسىڭ؟ — دەگەن شەشەسى بۇعان سىعىرايا كوز سالىپ.
— ماعان سونشالىقتى قاتتى بايقالىپ تۇرعان جوق، — دەپ جاۋاپتان جالتاردى بۇل.
— بۇل مەنىڭ اعزام ءدارىنى قابىلداماي جاتقانىنان. ءوزى دارىگەر ادام بۇل ءسوزدى قينالىسىن بىلدىرمەي ايتتى.
— جۇمىسىڭ قالاي ءوزىڭنىڭ؟
— بۇرىنعىشا.
— ماعان ناماز وقۋدى ۇيرەتەتىن كىتاپتى اكەلدىڭ بە؟
— يا، ءتىپتى بىرنەشەۋىن الدىم. مىنە، سۋرەتتەر ارقىلى كورسەتىپ، وڭايلاتىپ بەرگەن. دەۋىن دەسە دە شەشەسىنىڭ ەندىگارى اياعىن نىق باسىپ نامازعا تۇرا المايتىنىن ءبىلىپ تۇردى.
شەشەسىنىڭ سوڭعى كەزدەرى ءدىني حابارلار تىڭداپ، سۇرە جاتتاي باستاعانى جاراتۋشىدان جاردەم تىلەگەندەگى جانتالاسى ما، بولماسا وزىنشە باعىتى بەلگىلى ساپارعا دايىندىعى ما، الدە سۇرە جاتتاسام، بىرەۋگە جاقسىلىق ەتسەم، قۇداي وسى ءىسىم ءۇشىن ءومىرىمدى ءسال دە بولسا ۇزارتار اۋ دەگەن امالى ما، ايتەۋىر، وسىنىڭ ءبارى دينانىڭ جارىم كوڭىلىن ودان سايىن جاسىتا تۇسەدى. شەشەسى بىرتە-بىرتە بۇدان الىستاپ بارا جاتقانداي ەدى...
***
سىرقات ءار كەزەڭدە ءارتۇرلى قالىپتا كورىنەتىن، كەيدە تەرىس قاراپ جاتىپ الاتىن، كەيدە وزىنەن-وزى مىنەز شىعارىپ، دينانىڭ بەتىنە قاراماي قوياتىن كەزدەرى دە بار. وندايدا تاستاي قاتىپ، قىزىنىڭ جىلاعانىنا دا جىبىمەيدى. مۇمكىن، قايران شەشە ماڭدايىنا كەمباعالدىق جازىلعان گۇلميرانى ساعىناتىن شىعار. بىرتە-بىرتە شەشەسىنىڭ الدان عاجايىپ كۇتىپ ءجۇرىپ ءومىردىڭ سوڭعى قاقپاسىنا قالاي تەز كەلىپ قالعانىن بىلگەن ساتتە قولىنداعى ءتاتتىسىن الدەكىم شاپالاقپەن ۇرىپ، وزبىرلىقپەن تارتىپ العان بالانىڭ قيانات شەككەن كۇيىن كەشىپ، تۇلا بويىن بەلگىسىز ىزا كەرنەيتىن مىنەزى دە الدەقايدا جوعالىپ، جانىنا ءبىر مامىراجاي جايلىلىق ورناپ، سابىرلى كۇيگە ەندى. كەيدە سوزدەر ونىڭ كەۋدەسىنەن جەپ-جەڭىل اعىسپەن شىعىپ، تولاسسىز قۇيىلىپ جاتادى.
— اجالدان قورىقپايتىن ادامدى وسى جاسىما كەلگەنشە كورگەنىم جوق. ءبىراق، ديناش، ويلاپ قاراسام، وسى ماعان قويعان دياگنوزدىڭ ءوزى سونشاما قورقاتىن دا نارسە ەمەس ەكەن عوي. قايتا ءبىر ەسەپتەن بۇل دا دۇرىس بولدى ما دەيمىن، جان بار جەردە قازا بار، ايتەۋىر، سەنى جەتكىزدىم... تەك گۇلميرام بولماسا... قارعام اي، نە كۇيدە ەكەنسىڭ...
ەندى قالعان از ۋاقىتىمدا وتكەن-كەتكەندى ويلايمىن، ءار نارسەنى ەسىمە الام، ۋاقىت بار، ساعان ايتاتىندارىمدى ايتىپ كەتەم. ادام ولىمگە ءتانىن ەمەس، جانىن ازىرلەۋى كەرەك قوي. ءوزىڭ ويلاشى، ديناتاي، قايتا وسىنىڭ ءوزى جاقسى ەمەس پە، ال ەگەر كوشەدە كەلە جاتىپ، بولماسا اۆتوبۋستا جۇرەگىڭ ۇستاپ اياق استىنان جونەپ كەتسەڭ نە بولار ەدى، قۇداي باسقا بەرمەسىن، مەن سول جۇرەكتەن قورقام عوي، ءتىپتى قوشتاسپاق تۇگىلى جان-جاعىڭا قاراپ تا ۇلگەرمەيسىڭ عوي. ايتارىم... ايتەۋىر، ىرىمىن جاساپ جەرلەسەڭ بولدى، كورشى-كولەم، بولات كوكەڭ بار، كومەكتەسەر. سەن قينالىپ قالماشى تەك، بوتام...جالعىزسىڭ عوي...قۇداي گۇلميرانى دا جارىمجان قىلىپ قويدى، ول ساۋ بولسا ەكەۋىڭ بىر-بىرىڭە سۇيەنىش بولار ەدىڭدەر...
شەشەسى ءالى سويلەپ جاتىر. وسىنىڭ الدىندا عانا اپپاق شولمەكتەي بولىپ ەرنى كەزەرىپ جاتقان ادامنىڭ باسالقى قالپىن تاۋىپ، ەنتىكپەي اق سويلەپ جاتقانى ءدارىنىڭ اسەرىنەن الدە بولماسا شەشەسىنىڭ ەرىك-كۇشىنىڭ مىقتىلىعىنان ەكەنىن بىلە المادى.
— سۇرايىن دەگەنىم... كەلگەلى بىرەۋدىڭ كەلگەنىن نە ءبىر جاققا كەشىككەنىڭدى بايقامادىم عوي... ىقىلاس ءبىلدىرىپ جۇرگەن ەشكىم جوق پا ەدى؟
— جوق ازىرگە...
— جالعىز بولما، قارعام، ادال ءسۇت ەمگەن بىرەۋ بولسا... كورەسىڭ عوي. ديكوناي... بارمىسىڭ؟
— يا، وتىرمىن عوي، قاسىڭدامىن.
ناۋقاس ءبىر ءسات ۇيىقتاپ كەتكەندەي بولدى.
***
شەشەسى بۇل كوكتەمدى وزگەشە سەزىممەن كۇتتى. كوكتەم شىقسا، تەرەزەنى ۇرعىلاپ نوسەر جاڭبىر جاۋسا عوي دەگەن تىلەگىن ەكى رەت پە، الدە ءۇش رەت پە، كۇبىرلەي ايتقانىن ەستىگەن. قۇداۋاندا، وسى بەيداۋا سىرقاتقا شالدىققان ادامنىڭ ءوز ىشىندە الدەبىر تىلسىم باعدارلاماعا قوسىلعان ەرەكشە ساعاتى بولا ما، قىسى كوسىلىپ جاتىپ الاتىن، قالىڭ توڭى قاپەلىمدە جىبىمەيتىن قالانىڭ دا ماڭدايى شۋاقتانىپ، كوكتەمنىڭ لەبى بىلىنگەن شاقتا مۇنىڭ شەشەسى دە سارىلا كۇتكەنى انە-مىنە كەپ قالارداي الدەنەنى كۇتىپ، ەلەگىزىپ، اسىرەسە، كۇن كۇركىرەپ، كوكتەمنىڭ العاشقى جاڭبىرى توگىپ وتكەندە شيراق تارتىپ، الدەبىر قۋانىشتى جاقىنداتقىسى كەلگەندەي كۇننىڭ جادىن سۇراي بەرەتىندى شىعاردى. كۇننەن كۇنگە ولەۋسىرەي جانعان بالاۋىزداي سىرقاتتىڭ قۋاتى تۇگەسىلە باستاعانىن كورىپ وتىرعانى دا، ءزىلماۋىر تارتقان باسىنىڭ ىشىندەگى ءبىرىن-بىرى جانشىپ، ءبىرى-بىرى كيمەلەگەن ويلارى دا دينانى قاراپتان قاراپ قالجىراتا تۇسكەندەي.
— دارىگەر، وتىنەم. ءسىز وعان كومەكتەسىڭىزشى. اۋرۋىن جەڭىلدەتىپ...
— ءبىز ول كىسىگە مورفيي سالدىق، پرومەدول دا قولداندىق.
— تاعى بولماي ما؟
— جوق، مەنىڭشە، قاجەت ەمەس. كورىپ تۇرسىز عوي، ءتىپتى 0،1 مولشەردىڭ ءوزى قيىن بولادى. كوتەرە المايدى. سىرقاتتىڭ مۇلدەم ءالى جوق. قاراڭىزشى، قاتتى ارىقتاپ كەتكەن.
— ەندى نە بولادى...
— ءبىز قولدان كەلگەندى جاسادىق. مىنە، قاراڭىز، ءۇش ليتر گليۋكوزا قۇيدىق، ءبىراق، ەكى كۇننەن سوڭ اناڭىز قايتادان السىرەپ قالدى. ەڭ دۇرىسى... ءسىز ونى قيناماڭىز، — دەدى دارىگەر.
***
بۇل كۇنى استانانىڭ تۇمانى دا جۇقارىپ، ىلعالدى جەلى اعاش بۇتاقتارىن وراعىشتاپ تۇر ەدى. تاستاردىڭ جارىقتارىنا، اعاشتاردىڭ بۇرشىك اتقان جاپىراقتارىنا، شىق سەبىلگەن شوپتەردىڭ اراسىنا ءتۇن قاراڭعىلىعى جاسىرىنعان مەزگىلدە دينانىڭ اناسى سىبىرلاي ءتىل قاتتى.
— ديناتاي...
— بارمىن، ماما، وتىرمىن.
اناسىنىڭ كوزىندە ءدال وسى ساتتە كوكتەم تۋعاندا جەر ۇستىندەگىنىڭ ءبارىن شۋاعىمەن اينالىپ-تولعانعان، جەر بەتىندەگىنىڭ بارىنە جىلۋىن ارناپ، ءۇنسىز ماپەلەگەن تابيعات انانىڭ شەكسىز مەيىرىمى تۇنىپ تۇردى.
— كۇشىم تاۋسىلا كەلدى اۋ دەيم... ايتىپ كەتەيىن...
— شارشاپ قالاسىز، ماما...
بۇل كەزدە الاكوبەڭدەنىپ تۇرعان تەرەزە پەردەسىنىڭ شەتىنەن اي كورىنىپ تۇرعان ەدى. كوكتە باياۋ جۇزگەن اي كول بەتىندە قاناتىن جۋعان جالعىز اققۋعا ۇقساپ كورىنەدى. بۇگىن ول دا مۇڭاياتىنداي.
— ءسوزدى بولمە. ىشىمدە كەتپەسىن... بۇدان ءارى ارقالاي الاتىن ەمەسپىن، اۋىرلاپ...
— دينانىڭ جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوقتى. شەشەسى نە دەپ كەتتى، الدە ادام ۋاقىتى جاقىنداعاندا ساندىراقتاي باستاي ما؟ اناسىنىڭ سىبىرلاعان ءۇنى ءبىرتۇرلى قورقىنىشتى ەستىلەدى.
— مەن كۇنا جاسادىم، قىزىم اي، ماماڭ ... قاتەلەستى عوي، — دەگەندە ارقا-باسى مۇزداپ كەتتى. شاشىراپ قاتار-قاتار سىزىق تۇسكەن كوزدىڭ شەتىنەن سورعالاعان جاس اق بۋرىل سامايدى سيپاي جىلجيدى.
بۇل ءسوز دينانىڭ تۇلا بويىن لەزدە سۋىتىپ، ءبىر ساتتە ىشىنە بىقسىپ جانعان شالانى تاستاپ جىبەرگەندەي.
— مام... نە دەپ كەتتىڭ؟ دەمالىپ الشى...دەدى ءوزى دىرىلدەپ كەتكەن قىز.
— مەن.. ءاسيا جەڭگەڭ بىلەدى... ءاسيادان سۇرارسىڭ...
— دينا... مەنى قۇداي كەشىرەر مە ەكەن؟ كەشىرەر مە ەكەن...
***
ءبىر ۋاقتا شەشەسى مۇنىڭ قولىنان الىپ، وزىنە قاراي تارتا بەردى.
— مام، ساعان نە بولدى؟
— مەنىڭ قاسىمدا باسى قاباقتاي ءبىر بالا ءجۇر، — دەپ القىندى اق شاشتى ايەل.
— باسى نەگە سونشا ۇلكەن؟ مىناۋ سول ەمەس پە؟ — دەدى ەرنى كەزەرگەن كۇيى.
— ماما! شوشىنعان قىز قالشىلداپ كەتتى.
— ول مەنى الىپ كەتپەكشى... سەن... قاسىمدا بولشى...
شىعىس جاق قىزىلجولاقتانىپ، سوڭعى جۇلدىز دا جوعالدى، كەڭ دۇنيەنى شاپاعىمەن ايالاعان كۇيى كۇن القىزىل بوياۋىن جاعىپ، كۇللى دۇنيەنىڭ ءارىن كىرگىزگەن مەزەتتە دينانىڭ اناسى سوڭعى دەمىن الدى. وسى ساتتە ونىڭ قاباعى جانىنا تىلەگەن تىنىشتىعىن تاپقانداي جازىڭقى كۇيدە ەدى. ءوزىن ءبىر ساتتە تۋۋ بيىكتەن ۇشىپ ءتۇسىپ، مىڭ سان بولىكتەرگە ءبولىنىپ قالعانداي سەزىنگەن دينا بۇدان ءارى نە ىستەۋ كەرەگىن بىلمەگەن. ول تۋۋ بيىكتەن قۇلاسا دا ەسىن جيىپ، ءوزىنىڭ كىشكەنە سىنىقتارىن تاۋىپ، قۇراپ الۋى ءتيىس بولاتىن.
***
ءبىر جاعىنا قاراي بۇراتىلىپ، ەمپەلەڭدەي باسىپ كەلە جاتقان ادامنىڭ بەت-جۇزى انىق ەمەس سەكىلدى، كىر تەرەزەنى قالاي بولسا سولاي ايعىزداي سۇرتكەندەي كورىنەدى. تاعى ەكى قادام، ودان تاعى ءبىر قادام جاقىنداعاندا بارىپ بەيشارانىڭ بەت-جۇزىنىڭ تىم-تىم ءساتسىز جارالعانىن كورىپ جۇرەگىڭ زىرق ەتەر ەدى. كورگەن سايىن ادامنىڭ جۇرەگى شىم ەتىپ، ءتۇسى قاشىپ قالتىراي توڭعان سوڭعى جاپىراقتاي بولىپ جانى مۇزداپ كەتەتىن كورىنىس وزىنە بالا كەزىنەن تانىس. ءوزىنىڭ اكەسىنىڭ ءىنىسى بولسا دا وسى كىسىدەن قورقاتىن. ادامعا زارەدەي قياناتى جوق ادام دا سونى سەزە مە، قارىنداسىنا جاقىنداي بەرمەيدى. تاعدىردىڭ ءوزى ايعىزداپ تاستاعان كەسكىننىڭ قورقىنىشتى جەرى ءبىر جاق ەزۋى سوگىلىپ كەتكەندەي تومەنگە سوزىلعان اۋىز دا ەمەس، تۇبىنەن الىپ، اۋزى-مۇرنىن تۇك قالدىرماي كوكتەپ شىققانداي شۇناق قۇلاق تا ەمەس، وڭ جاق كوزدىڭ ورنىنا ەرسى بىتكەن تومپەشىك ەدى. قۇدايتاعالانىڭ قىرسىق شالعان دۇنيەنى كورىپ-تانۋعا ءبىر كوز دە جەتەدى دەگەنى مە، ءبىر كوزى كەم بولسا كورەتىن سۇمدىعى دا ازداۋ بولار دەپ توپشىلاعانى ما، ايتەۋىر، وسى اعاسىن جالعىز كوزبەن جاراتىپتى. ءوز بەتىنشە پايدا بولعان بىتەۋ جارا سەكىلدى، نە جارىلمايتىن، نە قويمايتىن، سىعىرايىپ بولسا دا ءومىرى اشىلىپ كورمەگەن سول بىتەۋ كوزدىڭ يەسى مۇنىڭ بولات كوكەسى. تەك سول جاق كوزى عانا جىلت-جىلت ەتەدى.
— قارىنداسىم، اي، جەڭەشەمنىڭ ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن، — دەگەندە كەڭسىرىكتەن قوڭق ەتكەن دىبىس شىقتى. جىرتيعان جالعىز كوزدەن جاس دومالادى. بىرگە جىلاسقان ءبىردى ەكىلى-اعايىنى بار، قايعىسىن كوتەرىسىپ قاۋمالاعان اۋىلداستارىنىڭ ارقاسىندا شەشەسىن اق جۋىپ، ارۋلاپ جەرگە بەردى. توي تۇگىلى ءولىمنىڭ داستارحانى دا باسەكە بولعان ەلىرمە اۋرۋدان قۇم اراسىندا بۇيىعى جاتقان بۇل اۋىل ازىرگە امان ەدى، ءبارى ءوز جولىمەن، شاما-شارقىنا قاراي جايعاستىرىلدى. بولات كوكەسى سويىس مالىن ازىرلەپ، بۇكىل جورالعىسىن جاساپ تىنىم تابار ەمەس.
***
شەشەسىنىڭ قىرقى وتكەننەن كەيىنگى شاي ۇستىندە دە مۇنىڭ شەشەسىنىڭ جاقسى ادام ەكەنى، قولىنىڭ شيپالى بولعاندىعى، وسى اۋىلدىڭ بالاسىنىڭ كوبىن ءبىر ءوزى امان-ساۋ بوساندىرىپ العانى ايتىلدى. اناسى تۋرالى اڭگىمەلەر دينانىڭ كەۋدەسىن جىلىتا تۇسەدى.
— ابىسىنىم سوڭعى كەزدەرى سىرقاتتانىپ جۇرگەنىن دە بىلدىرمەي كەتتى اۋ، ءالى سەنە الار ەمەسپىن، ءتىپتى كىم ويلاعان، ءبىز ونى قىزىنا قىدىرىپ بارىپ، ءشانيىپ جاتقان شىعار دەپ ويلاپ ەدىك، استاناعا بارىپ توسەك تارتىپ، ەلگە سۇيەگى كەلەدى دەپ ويلادىق پا؟ — دەپ ەگىلدى الىستان تۋىساتىن ءاسيا جەڭگەسى.
— ءجا، سابىر ەندى... دينانىڭ كوڭىلىن ودان ارمەن بوساتپاي، — دەپ باسۋ ايتتى بولات كوكەسى.
— ءوزى سەزگەن دە شىعار سىرقاتىن، قانشا دەگەنمەن دوعدىر عوي، ءبىراق، گۇلميرانى قارايمىن دەپ وزىنە كوڭىل بولە الماعانى راس. ءبارى دە جازۋ عوي، اللانىڭ جازۋى...
ال، ديناجان، قايراتتى بول، ۋاقىت ەمدەيدى عوي دەپ جۇباتتى اۋىلداستارى قۇران وقىلىپ،بەت سيپاعان سوڭ. «ۋاقىت ەمدەمەيتىن شىعار، تەك بوس قۋىستى كۇندەلىكتى تىرلىكتىڭ بىتپەيتىن كۇيبەڭ ەستەلىكتەرىمەن تولتىراتىن شىعار» دەپ ويلادى.
***
كۇن تۇسكە تىرمىسسا دا اۋىل مۇلگىگەن قالپى، كوشەدە ءبىر جان جوق، كۇن توبەدەن تىك ءتۇسىپ تۇر. ءاسيا جەڭگەسىنىڭ ءۇيى ءبىر قاراعاندا ادام تۇرمايتىن ءۇي سەكىلدى، قاقپا اشىق جاتىر، ۇرەتىن يت جوق. بۇل بارعاندا ءاسيا جەڭگەسىنىڭ ۇلىن جۋىندىرىپ بولعان بەتى ەكەن. قىرىق جىلدان بەرى جۇرمەيتىن ۇلىن جەتەكتەۋمەن كەلە جاتىر. بۇل اۋىلدا بەكەن سياقتى تۋا سالا تالەيىنە مۇگەدەك بولۋ جازىلىپ، ەشۋاقىتتا اياعى كۇس-كۇس بولىپ ويناپ، جۋا تەرىپ، قۇمارشىق قاعىپ، جالاڭ اياق جۋسان كەشىپ كورمەگەندەر قانشاما؟ ازعىردىڭ قۇيقالى شاعىلدارىنىڭ اراسىنا زاھارلى ۋىن سىنالاپ جىبەرگەن تاجالدىڭ قۇربانىنا اينالسا دا ولار وسىعان مويىنۇسىنعان. ارنەنى ايتىپ كوز جاستارىن سىعىپ العان مۇڭلىقتار اڭگىمەنى شاي ۇستىندە جالعادى.
— جەڭەشە، وسى پوليگوندا سىناق جۇرگىزۋدى مۇلدەم توقتاتتى ما، جوق پا؟ — دەدى دينا ءبىراز ۇنسىزدىكتەن سوڭ.
— ونى ءبىر قۇداي بىلەدى.
— زيانى ءالى دە بار سياقتى عوي...
— ەندى... كىم ءبىلىپتى...
— پاپام دا، ونىڭ ءىنىسى دە اق قان اۋرۋىنان كەتىپتى. كەشە مامام دا... اۋىلداعى اۋىراتىن بالالاردى ساۋىقتىرۋ جاعى قالاي وسى؟ وزدەرىڭىزدىڭ ماسەلەلەرىڭىزدى ايتىپ جۇرسىزدەر مە؟
— ە-ە،بىزبەن كىم ساناسىپ جاتىر دەيسىڭ سول... ءاسيا جەڭگەسى شىنىاياقتى ەكى قايتارا سۇرتكىشتەدى.
— مەنىڭ تاڭعالاتىنىم — باياعىدا وسى جەردە سىناق جاساعاندا ءوز جەرىندە نە بولىپ جاتقانىن ءبىزدىڭ اۋىلداعىلار مۇلدەم بىلمەگەن دەيدى، مىسالى، ءسىز ءبىلدىڭىز بە؟
— يادرولىق سىناق دەپ ءقازىر ايتىپ ءجۇر عوي، ول كەزدە قايدا بىلەيىك؟ كىم ايتادى ونى بىزگە، نادان جۇرت، ەشتەڭە بىلمەي جۇرە بەرسىن دەيدى عوي... اۋزىڭ قايسى دەسە مۇرنىن كورسەتەتىن بايعۇستار دەپ... كەيبىر جەردى قورشاپ تاستادى، «ول جەرگە بارماڭدار» دەدى، بولدى، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ادامدارىنا نە، مومىن حالىق قوي، «ءوزىمىزدىڭ جەرىمىز ەمەس پە، نەگە بارۋعا بولمايدى؟» دەپ سۇرادى دەيسىڭ بە بىرەۋى. مەنىڭ بىلەتىنىم، سول جىلدارى وزىنە قول سالعاندار دا كوپ بولدى. ازعىردى بەرتىن كەلە جاپتى عوي. ول جىلدارى ارتىق اڭگىمە ايتپايتىن دا، ايتىلمايتىن. 1979-1981 جىلدارى قۇرمانعازى اۋدانىنىڭ ازعىر جاعىندا ۇكىمەتتىڭ مالى دا، جەكەنىڭ مالى دا جاپپاي قىرىلىپ جاتتى. باعىمداعى مال ءوز الدىنا، ماڭ دالادا وزىمەن ءوزى جورتىپ جۇرگەن كيىكتەر دە ۇيىرىمەن ارام قاتىپتى. سونىڭ ءبارى، قۇداي بىلەدى، پوليگوننىڭ كەسىرى.
— سوندا سونشاما مال قىرىلعاندا ونىڭ سەبەبىن انىقتايتىن مامان بولماي ما، ولار كەلمەي مە، تەكسەرىپ زەرتتەمەي مە، مۇنىڭ سەبەبى پوليگوننان دەپ بىرەۋى ايتپاعان با؟
— ماماندار نە دەسىن، باياعىشا انىقتالماعان اۋرۋدان ولگەن دەپ اقپار بەرەدى-داعى. قاي جىلى اتىراۋدىڭ توننا-توننا بالىعى قىرىلىپ قالعاندا «مەن ولگەن بالىق كورمەدىم» دەپ كوزىن جاپقان ءمينيستردىڭ قاسىندا كۇنى ءۇشىن قالتىراپ وتىرعان جاي ماماندارعا سوت بار ما؟ قىزىم، جايشىلىق پا، سەن بۇگىن مەنى سۇراققا الدىڭ عوي ءتىپتى. كونەتوز جاۋلىعىن تۇزەگەن ءاسيا جەڭگەسى كۇلگەن بولدى.
— مەنىڭ كەلگەنىم... ءاسيا جەڭەشە... مامام قايتىس بولارىنىڭ الدىندا بىردەڭە ايتقىسى كەلدى، ءبىراق، ۇلگەرمەدى... الدە ايتا المادى ما... ايتەۋىر، ءاسيا جەڭەشەڭنەن سۇرا، سول بىلەدى ،سوعان عانا ايتتىم دەدى.
— ي-ي، جانىم اي دەسەيشى...نە ايتپاق بولدى ەكەن؟
— مەن كۇنا جاسادىم دەدى. مەنىڭ مامام جاقسى ادام عوي، ول كىسى ءبىر كۇنا جاسادى دەگەنگە... سەنە المايمىن.
— كۇنا... كىم پەرىشتە دەيسىڭ بۇل ومىردە؟ كۇنا ءتىرىنىڭ بارىندە بار شىعار اۋ.
— شاماسى كۇنا دەپ گۇلميرانى ينتەرناتقا تاپسىرعانىن ايتقان شىعار دەدىم. ءبىراق... قايتىس بولار الدىندا «باسى ۇلكەن بالا ءجۇر، سول ەمەس پە؟» دەپ، ول ماعان ءتۇس كورىپ ۇيقىسىراپ نە اۋرۋعا شىداماي ساندىراقتاعانداي كورىندى... يا، سول كۇنى... قايتىس بولارىنىڭ الدىندا عوي...
ءاسيا قولىمەن تەكەمەتتىڭ ورنەگىن سىزعىلاپ، قۇنىسقان كۇيى وتىرىپ قالدى.
— ول نە سىر، مەنىڭ ءبىلۋىم كەرەك پە، جوق پا... ايتەۋىر، مەن كۇنا جاسادىم دەدى. سودان بەرى مازام جوق. قىزدىڭ داۋسىنا ءدىرىل ارالاستى.
— اينالايىن اي... اناڭ جاقسى ادام ەدى عوي. سىرلاس ەدىك. ونىڭ گۇلميراسى، مەنىڭ مىنا ۇلىم سىرقات، قايعىمىز ءبىر بولعاسىن ءبىر-بىرىمىزدى جاقىن تارتىپ، سىرىمىزدى جاسىرمايتىنبىز. مەنى بىلەدى دەسە سول سىردى سەنىڭ دە بىلگەنىڭدى قالاعان شىعار. الدە سوڭعى ساتىندە ارىلعىسى كەلدى مە ەكەن...
— ول نە سىر؟ نەدەن ارىلماقشى؟ جەڭەشە اي، جۇمباقتاي بەردىڭىز عوي.
— اناڭنىڭ گۇلميرانىڭ الدىندا كورىنگەن ۇل بالاسىنىڭ اتى ەرسىن ەدى، اكەڭ مەن ساعي كوكەڭنىڭ قاسىنداعى كىشكەنتاي تومپەشىكتى كورىپ ءجۇرسىڭ عوي، التى ايدان اسقاندا بالانىڭ تۋا ءبىتتى سال ەكەنىن ءبىلدى. جانە جۇرەگىندە اقاۋى بار دەدى وبلىستاعى ۆراشتار. اللام اي، ءوزى تيتتەي ءسابيدىڭ تيتتەي جۇرەگىندە تەسىك بولادى دەگەندى دە ەستىدىك قوي. سول ەرسىن اقىرى اكەسىنىڭ ارتىنان ەرمەدى، جاسقا تولار-تولماستا اۋرۋى مەڭدەپ ءۇزىلدى. ودان كەيىن گۇلميرا تۋدى، ول دا، مەنىڭ ۇلىم دا تۋعاننان اۋرۋ بولدى. ول كەزدە بالانىڭ سىرقاتى پوليگوننان دەگەن وي ميىمىزعا كىرىپ شىقپايتىن. قارا جەر حابار ايتىپ بارماسىن، ءسىزدىڭ ۇيدەگى قايىناعا ءىشىپ العان سايىن مىرسىلداپ جىلايتىن. «ءوزىم اكەدەن جالعىز بايعۇس ەدىم، كىلەڭ اۋرۋ بالا تاباتىن بولدىڭ عوي سەن قاتىن» دەپ اناڭنىڭ ونسىز دا جارالى جانىن ينەمەن پىسكىلەپ شاباقتاي بەرەتىن. ىشپەسە ءوزىڭ بىلەسىڭ، جاقسى ادام ەدى عوي. گۇلميرا ەكىگە تولعان جىلى سەنىڭ اناڭ تاعى دا اششى كوجەگە جەرىك-تۇعىن. ويبۋ، نەسىن ايتاسىڭ، سول جاز ەرەكشە ىستىق بولدى عوي، كۇن قاتتى ىسىعانى ەشتەڭە ەمەس، قىزۋى الابوتەن وتكىرلەنىپ، ادامنىڭ ميىن دا، بۇكىل دەنەسىن دە تۇيرەپ وتەتىن. ەل ىشىندە رەسەي جاقتان ۇشقان راكەتالار بۇ جاققا قۇلاپ، گەپتيل توگىلىپتى دەگەن اڭگىمە اراكىدىك ايتىلىپ قالاتىن. ايى-كۇنى الىس بولسا دا اۋدانداعىلار سەنىڭ اناڭدى قوياردا-قويماي قالاعا جىبەردى. ءوزى دە دارىگەر، بىردەڭە دۇرىس ەمەسىن سەزگەن سياقتى، ماعان ۋايىمىن ايتقان. «بالانىڭ باسىندا سۋى كوپ، جانە ول ءوسىپ بارادى» دەپتى ارى-بەرى تەكسەرىپ. مۇمكىن، قاتە بولار دەپ ۇمىتتەندىك. ايتەۋىر، اۋىلعا بالاسى شەتىنەپ كەتىپتى دەگەن حابار جەتتى. ارتىنان ءوزى كەلدى عوي جۇدەپ-جاداپ. كەيىن ماعان ايتقان سىرى عوي: «تولعاقتان كەل-قايت، كەل-قايت بولىپ، ابدەن سورىم قايناپ، قينالىپ، ادام توزگىسىز ازاپتان ەسىمدى جيعانىمدا كورگەنىمدى ايتسام... اللا اي...باسى شار سەكىلدى، بەتى ءبىر ۋىس بالامدى كوردىم. كوردىم دە شوشىدىم. قايتادان تالماۋسىراپ كەتىپپىن. ادام ءوز بالاسىن قۇبىجىققا تەڭەمەيدى، ءبىراق، باسى شار سەكىلدى، كوزى جىرتيعان تىرشىلىك يەسىن قۇشاعىما باسا المادىم. بۇنى اپارسام ونسىز دا ماڭدايىن بوساعاعا ۇرىپ جۇرگەن كۇيەۋىم بەيشارا شەرمەندە بولىپ باسى اۋعان جاققا بەزىپ جوعالار دەپ قورىقتىم دا... مەن سورلى باسى شار ءتارىزدى ۇسقىنسىز جاراتىلىستان باس تارتتىم» دەپ ەڭىرەپ ەدى ماعان. ماماڭ اۋىلعا ءسابي شەتىنەپ كەتتى دەپ كەلگەندە اراعىن ءىشىپ، ءلايلىپ جۇرگەن بايعۇس كۇيەۋى ودان «شەتىنەگەن ۇل ما ەدى، قىز با ەدى» دەپ تە سۇراماپتى عوي. سونىڭ ءبارى كۇيىك. سەنى الدانىش ەتتى عوي، وسى جاقتان شىققان كۇيشىنىڭ اتىن قويدى دينا دەپ، وسكەن سايىن باعۋى قيىنداي تۇسكەن گۇلميرانىڭ قايعىسى بار، سوندا دا قيىندىق كوردىم دەمەيتىن. مىقتى ادام ەدى عوي مارقۇم. فەلدشەر بولعاسىن اۋىلداعى مۇگەدەك بالالاردى قارايدى، سولاردى كورگەن سايىن جانى جاسيتىن، «باياعى ءوزىم تاستاپ كەتكەن بالا بار ما ەكەن» دەيتىن...
— ديناش اي...
دينا ءبىر ءسات ەستىگەنىنەن ەسىن جيا الماي وتىرعان.
— جىلاما، قارعام... ءوزىڭ سۇراعاسىن ايتتىم. اناڭنىڭ كىناسى جوق، تالەيىنە جازعانى دا...
— ماماتايىم اي... جانىم، اناشىم، كورمەگەنىڭ جوق ەكەن اۋ... دەدى قىز سولقىلداپ.
— بۇل اناڭنىڭ جىلدار بويى كوكىرەگىنە شەمەن بوپ قاتقان قايعىسى، ايتا الماعان شىعار... سەن ونى كىنالاما، اينالايىن، — دەگەن كۇيى ءاسيا قىزدى باسىن باۋىرىنا تارتتى.
— جوق، ءاسيا جەڭەشە... مامامدى كىنالاي المايمىن، سول كەزدە نە ىستەرىن بىلمەگەن شىعار... گۇلميرانى تاستاپ كەتكەن جوق قوي، ول ءۇشىن قانشا ازاپ شەكتى...
***
سارعايىپ كەتكەن تۇسقاعازدىڭ ءار جەر-ار جەردەن جىرتىلعانى، تۇكپىر بولمەدەگى تەرەزە كوزىنىڭ ويىعى گۇلميرانى ەسكە سالىپ، كەڭسىرىگى اشىعانداي بولدى. ءۇيدىڭ ىشىنەن ىستىڭ ءيىسى شىعادى. ءوزىنىڭ ورەكپىگەن كوڭىلى مە، الدە شەشەسى بولماعاسىن جاتىرقاپ، سەكەمشىلدىككە بيلەتتى مە، بويىنان ءدىرىل جۇگىرىپ ءوتتى. ءبىر ءسات دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنىپ قالدى، شەشەسىنىڭ اياق دىبىسى ەستىلىپ... سالدەن سوڭ بىرەۋ ەسىكتى تارتقىلاعانداي بولدى. شىنىمەن دە الدەكىم دەمىن ىشىنە تارتىپ، ءۇنسىز باقىلاپ تۇرعانداي...
تەرەزەنىڭ وڭ جاق بۇرىشىنداعى تۋمبونىڭ ۇستىندەگى نەشەتۇرلى تۇيمە سالىنعان ۆازانى ايالاي سيپاپ، قاسىنداعى ءبىر بۋدا جىپكە قول سوزدى. شەشەسى تەلەديدار الدىندا وتىرسا قولىنان سىمى مەن ءجىبىن تاستامايتىن. ەسكى سەرۆانتتاعى نەشەتۇرلى بوكالدار ۇستالماعان كۇيى شاڭ باسىپتى، شەشەسى ديناعا «بۇل بوكالداردى سەنىڭ تويىڭدا ۇستايمىز» دەيتىن... سەرۆانتتىڭ جوعارى بولىگىندەگى تىزىلە جينالعان كىتاپتاردىڭ كوبى مەديسيناعا قاتىستى، كەيبىرەۋىنىڭ شەتى قايىرىلىپ قالىپتى. سوڭعى كەزدەرى كۇنتىزبە جينايتىن بولعان با، انا جەردە دە كۇنتىزبە، مىنا جەردە دە. ىلەتىنى كەرەك پە، جىرتاتىنى ما... بايعۇس شەشەسى مۇنىڭ دەمالىسقا كەلەم دەگەن ۋاقىتىن ەسەپتەپ، الدەبىر ەرەكشە وقيعانى كۇتكەن ءتارىزدى. الدە ءوزىنىڭ سىرقات ەكەنىن سەزدى مە ەكەن... ايتەۋىر، كۇنتىزبەنى جيناي بەرگەن... اناشىم... بايعۇسىم اي... وسىلاي ويلاۋى مۇڭ ەكەن، دينانىڭ ىشىنەن بىردەڭەلەر ءۇزىلىپ-ۇزىلىپ جاتتى.
تىسقا شىققاسىن دا تۋعان ۇيىنە ۇزاق قاراپ تۇردى، ىستىقتان جارىلىپ، كوك سىرى كوشكەن قاقپانىڭ ەسىگى اشىق-شاشىق جاتىر. وتكەندە ءمان بەرمەپتى، اگىن كوكتەمگى جاڭبىر شايىپ، قابىرعاسى ايعىزدالعان جازعى ساراي مەن قاقپاعا قاراما-قارسى جەردەگى قورانىڭ دا كۇيى كەتكەن. كەيدە شىعىستان، كەيدە باتىستان جەل سوقسا قۇم باسىپ، وپپا قۇمنىڭ وسى ءبىر وبىر مىنەزىنەن زارەزاپ بولىپ، سەكسەۋىل وتىرعىزسا سەپ بولار ەدى دەگەندى كوبىرەك ۋايىم ەتكەن جۇرتىن قالدىرىپ، جولعا جينالدى. گۇلميراعا بارعاندا الا بارايىن ءبىر قالتا قۇرت سالىپ، بولات اعاسىنىڭ ۇيىنە بارىپ، ءۇيدىڭ كىلتىن قالدىردى.
— مىنا ءۇي وزىڭىزگە امانات، اعا. ءبىر قاجەتىڭىزگە جاراتارسىز.
— قوي، قارىنداسىم ولاي دەمە، وتىرعان ءۇيىم بار، اماندىق بولسىن، كەلىپ تۇراسىڭ عوي. ءتىرى بولسام كەلەسى كەلگەنىڭدە شامام كەلگەنىنشە ءۇيىڭدى جوندەپ قويارمىن. جولىڭ بولسىن، قارىنداسىم، اعامنان قالعان كوزسىڭ عوي، امان ءجۇر. اۋىلدا ءبىر جامان اعام بار ەدى دەپ... ويلا... نە دەيىن...
***
تەلەفونىنداعى اناسىنىڭ بەينەسىنە ۇزاق ءۇڭىلدى. ەڭ جاقىن ادامىن جوعالتقاننان كەيىنگى سىزداعان حال بۇرىنعىدان ءسال باسەڭدەيىن دەپتى، ءبىراق، ءبىرجولا جوعالىپ تا كەتپەيدى ەكەن. قىزارىپ باتقان كۇننىڭ شۇعىلاسىنا شومىلعان كۇيى اناسىنىڭ بەينەسى مۇنىڭ جانىنان الىستاي تۇسەدى. جاسى 25-كە شىقسا دا ول ءالى دە ءوزىن نۋ ورمانداعى بيىك-بيىك اعاشتاردىڭ ورتاسىندا سىلەيىپ تۇرعان كۇيدە ەلەستەتەدى، قايدا بۇرىلارعا بىلمەيتىندەي. اينالا تۇتاسقان قاراڭعىلىقتا قاسىنا اناسى كەلسە دەپ ارماندايدى. الدەقايدان الىپ-ۇشىپ جەتكەن اناسىنىڭ قوينىنا تىعىلىپ، ءيىسىن الار ەدى، ەكەۋارا ايتىلماعان قانشاما سىر قالدى دەسەڭشى. ول ءىشى-باۋىرى سىزداپ وتىرىپ، ءارى قاراي دا ءومىر سۇرۋگە كۇش تابۋى كەرەكتىگىن ءتۇسىندى. شەشەسى بارداعىداي. ...مۇنىڭ سىنعان قاناتىن تۇزەپ بەرەرلىك پەرىشتەسى قاي جاقتا ۇشىپ ءجۇر ەكەن...
You Might Also Like
-
ەسكى ۆاگون اراسىندا سىقىرلاعان دىبىس شىعارىپ، موڭكىپ الا جونەلگەندەي مىنەز تانىتسا، ۇستەل ۇستىندەگى سۋىپ قالعان شاي شايقالىپ توگىلە جازدايدى. ستانسيالار مەن اۋىلدار كوزگە ءجيى شالىنىپ، شوق-شوق بولىپ...
