تاپقىر حيميكتەر
تاقىرىبى: «تاپقىر حيميكتەر»
ماقساتى:
وتىلگەن ماتەريالداردى قايتالاۋ ماقساتىندا سىنىپ وقۋشىلارىن 2 توپقا ءبولىپ توپتىق سايىسۋ، وقۋشىلاردى جىلدام ءارى تەز ويلانىپ جاۋاپ بەرۋگە داعدىلاندىرۋ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
جۇرگىزۋشى: شەبەرلىكتى، ءبىلىمدى،
ساراپتاپ سىزدەر كورىڭىزدەر.
ءادىلقازى القاسى
ءادىل باعا بەرىڭىزدەر.
جۇرگىزۋشى: ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر،
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر.
جاستىقتىڭ ويى قايداسىڭ،
جۇرەكتى ءتۇرتىپ قوزعاماي
عىلىمنىڭ ءبىلىپ پايداسىن
دۇنيەنىڭ كوركىن بولجاماي – دەگەن ۇلى اباي اتامىزدىڭ ولەڭ جولدارى ارقىلى سايىسىمىزدى باستايمىز.
جۇرگىزۋشى: - سايىسىمىزدى باستاماستان بۇرىن ءادىل قازىلارمەن تانىستىرىپ شىعايىق.
كوڭىلدى تاپقىشتار بىلىمدىلەر
بار ونەرىن الدارىڭا سالادى
كىم ءبىلىمدى، كوپ وقىعان بولسا ەگەر
بۇگىنگى كۇننىڭ جەڭىمپازى بولادى
ءار توپ باسشىسى وزدەرىنىڭ توپتارىمەن تانىستىرادى.
I كەزەڭ:
تانىستىرۋ
ءار توپ باسشىلارى ءوز توپتارىن تانىستىرىپ وتەدى.
جۇرگىزۋشى: قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار
بايگە، بايگە، بايگەلەردى كورىڭىز – دەي كەلە ءبىز كەلەسى كەزەڭ – بايگەنى باستايىق.
ءىى. كەزەڭ
ءار توپقا 12 سۇراقتان بەرىلەدى
1 – توپ
1. قاي گالوگەن باكتەريالاردى ءولتىرىپ، دەنساۋلىقتى قورعايدى؟ (حلور)
2. ءارى جەڭىل، ءارى جۇمساق مەتالل؟ (ليتيي)
3. مەتالداردىڭ كەرنەۋ قاتارىن جاساعان عالىم؟ (ن. ن. بەكەتوۆ)
4. تەمەكى قۇرامىنداعى قىشقىل؟ (نيكوتين)
5. قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىنىڭ كارتاسىن جاساعان كىم؟ (ق. ساتبايەۆ)
6. جاسۋشانى زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى؟ (سيتولوگيا)
7. ادام اعزاسىندا قاي ەلەمەنت جەتىسپەۋىنەن ءتىس جيەگى اۋرۋىنا ۇشىرايدى؟ (فتور)
8. ءومىر مەن ويدىڭ ەلەمەنتى (فوسفور)
9. تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك (مۋتاسيا)
10. ناتريي نەشە ۆالەنتتى؟ (1 – ۆالەنتتى)
11. ەلەكترونداردى قوسىپ الۋ ۇدەرىسى؟ (توتىقسازداندىرۋ)
12. تەمىردىڭ اتومدىق ماسساسى (56)
2 – توپ
1. مەندەلەيەۆتىڭ پەريودتىق جۇيەسىندە قانشا مەتالل بار؟ (89)
2. كۇمىستىڭ اتومدىق ماسساسى؟ (108)
3. مەتالداردىڭ توتىعۋ دارەجەسى قانداي؟ (وڭ)
4. اسا باعالى مەتالدار (التىن، كۇمىس، پلاتينا)
5. ادام اعزاسىندا سۇيەكتىڭ قۇرامىنا كىرەتىن مەتالل؟ (كالسيي)
6. قۇرامىندا قىزىل فوسفور بار، تۇرمىستا وتە قاجەت زات (سىرىڭكە)
7. «ءبىلىم بۇلاعى» (وقۋلىق)
8. «اق مارجان» اتالاتىن ءداندى داقىل؟ (كۇرىش)
9. ەڭ جەڭىل گاز؟ (سۋتەك)
10. ەلەكتروليتتىك ديسسوسياسيا تەورياسىن اشقان عالىم؟ (س. اررەنيۋس)
11. تۇز بەن سۋدىڭ اراسىنداعى الماسۋ رەاكسياسى (گيدروليز)
12. جىلۋ مەن جارىق بولە جۇرەتىن رەاكسيا؟ (جانۋ)
III. «قۇپيا ءسوزدىڭ كىلتىن اش» ويىن كەزەڭى، ويىن شارتى بويىنشا ەكى توپقا بىردەي تاپسىرما بەرىلەدى. بەرىلگەن ەلەمەنتتىڭ رەتتىك نومەرىن تابۋ.
1 – توپ ------ 2 - توپ
ن – 1 -------- Au - 79
Na – 11 ---- Cl – 35، 5
N – 7 ------- Mg - 12
سu – 29 ----- Ag - 47
Fe - 26 ------ O – 8
IV كەزەڭ. قىزىقتى تاجىريبە جاساۋ.
1توپ. زات قۇرامىنداعى كراحمالدى انىقتاۋ
قاجەتتى قۇرالدار: 1گ ۇن، اس قاسىق (45 مل)، تاباقشا، يود، تاباقشاعا ۇندى سالىپ، ءۇش اس قاسىق سۋ قۇيىپ ارالاستىرىڭىز، 3 - 4 تامشى يود تامىزىڭىز.
ناتيجە: يود پەن كراحمال بىرىگىپ كوك - كۇلگىن ءتۇس بەرەدى.
نەلىكتەن: كراحمالدىڭ مولەكۋلاسى - وتە ۇلكەن. ول سىرتىنا تارماقشالار باعىتتالعان، ۇزىن بۇراتىلعان سپيرالعا ۇقسايدى، بۇل سپيرالدا يود ۇستالىناتىندىقتان كراحمال كوك – كۇلگىن تۇسكە بويالادى.
2-توپ. اسقىن توتىقتىڭ وزگەرۋى
كارتوپ كومەگىمەن سۋتەگى اسقىن توتىعىن سۋعا جانە وتتەگىنە ىدىراتۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: اسقىن توتىق، كارتوپ، قاعاز، ستاقان، ستاقاندى ورتالاپ اسقىن توتىعىمەن تولتىرىڭىز، ستاقانعا شيكى كارتوپ كەسىندىسىن سالىڭىز، نە بولاتىنىن بايقاڭىز.
ناتيجە: گاز كوپىرشىكتەرى بولىنەدى.
نەلىكتەن: كارتوپ قۇرامىندا كاتالازا اتتى فەرمەنت بار. فەرمەنتتەر كلەتكالار دا بولادى. ولاردىڭ فۋنكسياسى – ءىرى تاعام زاتتارىنىڭ كىشىرەك، جەڭىل سىڭىرىلەتىن زاتتارعا اينالۋىن تەزدەتۋ. كارتوپ كلەتكاسىنداعى كاتالازا سۋتەگىنىڭ اسقىن توتىعىن سۋ مەن وتتەگىنە تەز ايىرادى.
V كەزەڭ حيميالىق كورىنىس
1 توپ. سابىن جانە سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتاردىڭ جارناماسىمەن كورسەتۋ.
2 توپ. «دارۋمەندەر» تاقىرىبى بويىنشا جارناما كورسەتۋ.
VI كەزەڭ «تورمەن سۋ اكەلۋ» ويىنى
2 توپ وقۋشىلارىنا مەتالدان نەمەسە جىپپەن توقىلعان تور بەرىلەدى. سۋدى توكپەي، جىلدام اكەلۋ كەرەك. قالاي اكەلۋگە بولادى؟ جاۋابى: تورعا H2O فورمۋلاسىن جازىپ سالادى دا اكەلىپ بەرەدى. 2 توركوزگە اس تۇزىن تولتىرۋ Na - 10 دانا، CL - 10 دانا، باسقا ەلەمەنت 10 دانا.
VII كەزەڭ توپ باسشىلار سايىسى
1. مەتالداردىڭ پايدالى جاقتارى
2. مەتالداردىڭ زياندى جاقتارى
«كورەرمەندەر كورىمدىگى»
1. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى، قارا مەتاللۋرگيا نانى (تەمىر)
2. ايداھار بەينەسىنە ۇقسايتىن ەلەمەنت (S)
3. تەرمومەتردە قولدانىلاتىن مەتالل (سىناپ)
4. عارىشتان تۇسەتىن مەتەوريتتەر نەگىزىنەن قانداي مەتالدان تۇرادى؟ (تەمىر)
قورىتىندى:
2030-دىڭ بارىسىمىز،
بولاشاققا باستايدى ءار ءىسىمىز،
ەگەمەن ەلىمىزدى كوركەيتەتىن،
ءبىلىم شىڭىنا شىعۋ – پارىزىمىز دەي وتىرىپ، بۇگىنگى سايىسىمىز دا مارەسىنە جەتتى. جەڭىمپازداردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى.
ماقساتى:
وتىلگەن ماتەريالداردى قايتالاۋ ماقساتىندا سىنىپ وقۋشىلارىن 2 توپقا ءبولىپ توپتىق سايىسۋ، وقۋشىلاردى جىلدام ءارى تەز ويلانىپ جاۋاپ بەرۋگە داعدىلاندىرۋ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
جۇرگىزۋشى: شەبەرلىكتى، ءبىلىمدى،
ساراپتاپ سىزدەر كورىڭىزدەر.
ءادىلقازى القاسى
ءادىل باعا بەرىڭىزدەر.
جۇرگىزۋشى: ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر،
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر.
جاستىقتىڭ ويى قايداسىڭ،
جۇرەكتى ءتۇرتىپ قوزعاماي
عىلىمنىڭ ءبىلىپ پايداسىن
دۇنيەنىڭ كوركىن بولجاماي – دەگەن ۇلى اباي اتامىزدىڭ ولەڭ جولدارى ارقىلى سايىسىمىزدى باستايمىز.
جۇرگىزۋشى: - سايىسىمىزدى باستاماستان بۇرىن ءادىل قازىلارمەن تانىستىرىپ شىعايىق.
كوڭىلدى تاپقىشتار بىلىمدىلەر
بار ونەرىن الدارىڭا سالادى
كىم ءبىلىمدى، كوپ وقىعان بولسا ەگەر
بۇگىنگى كۇننىڭ جەڭىمپازى بولادى
ءار توپ باسشىسى وزدەرىنىڭ توپتارىمەن تانىستىرادى.
I كەزەڭ:
تانىستىرۋ
ءار توپ باسشىلارى ءوز توپتارىن تانىستىرىپ وتەدى.
جۇرگىزۋشى: قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار
بايگە، بايگە، بايگەلەردى كورىڭىز – دەي كەلە ءبىز كەلەسى كەزەڭ – بايگەنى باستايىق.
ءىى. كەزەڭ
ءار توپقا 12 سۇراقتان بەرىلەدى
1 – توپ
1. قاي گالوگەن باكتەريالاردى ءولتىرىپ، دەنساۋلىقتى قورعايدى؟ (حلور)
2. ءارى جەڭىل، ءارى جۇمساق مەتالل؟ (ليتيي)
3. مەتالداردىڭ كەرنەۋ قاتارىن جاساعان عالىم؟ (ن. ن. بەكەتوۆ)
4. تەمەكى قۇرامىنداعى قىشقىل؟ (نيكوتين)
5. قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىنىڭ كارتاسىن جاساعان كىم؟ (ق. ساتبايەۆ)
6. جاسۋشانى زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى؟ (سيتولوگيا)
7. ادام اعزاسىندا قاي ەلەمەنت جەتىسپەۋىنەن ءتىس جيەگى اۋرۋىنا ۇشىرايدى؟ (فتور)
8. ءومىر مەن ويدىڭ ەلەمەنتى (فوسفور)
9. تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك (مۋتاسيا)
10. ناتريي نەشە ۆالەنتتى؟ (1 – ۆالەنتتى)
11. ەلەكترونداردى قوسىپ الۋ ۇدەرىسى؟ (توتىقسازداندىرۋ)
12. تەمىردىڭ اتومدىق ماسساسى (56)
2 – توپ
1. مەندەلەيەۆتىڭ پەريودتىق جۇيەسىندە قانشا مەتالل بار؟ (89)
2. كۇمىستىڭ اتومدىق ماسساسى؟ (108)
3. مەتالداردىڭ توتىعۋ دارەجەسى قانداي؟ (وڭ)
4. اسا باعالى مەتالدار (التىن، كۇمىس، پلاتينا)
5. ادام اعزاسىندا سۇيەكتىڭ قۇرامىنا كىرەتىن مەتالل؟ (كالسيي)
6. قۇرامىندا قىزىل فوسفور بار، تۇرمىستا وتە قاجەت زات (سىرىڭكە)
7. «ءبىلىم بۇلاعى» (وقۋلىق)
8. «اق مارجان» اتالاتىن ءداندى داقىل؟ (كۇرىش)
9. ەڭ جەڭىل گاز؟ (سۋتەك)
10. ەلەكتروليتتىك ديسسوسياسيا تەورياسىن اشقان عالىم؟ (س. اررەنيۋس)
11. تۇز بەن سۋدىڭ اراسىنداعى الماسۋ رەاكسياسى (گيدروليز)
12. جىلۋ مەن جارىق بولە جۇرەتىن رەاكسيا؟ (جانۋ)
III. «قۇپيا ءسوزدىڭ كىلتىن اش» ويىن كەزەڭى، ويىن شارتى بويىنشا ەكى توپقا بىردەي تاپسىرما بەرىلەدى. بەرىلگەن ەلەمەنتتىڭ رەتتىك نومەرىن تابۋ.
1 – توپ ------ 2 - توپ
ن – 1 -------- Au - 79
Na – 11 ---- Cl – 35، 5
N – 7 ------- Mg - 12
سu – 29 ----- Ag - 47
Fe - 26 ------ O – 8
IV كەزەڭ. قىزىقتى تاجىريبە جاساۋ.
1توپ. زات قۇرامىنداعى كراحمالدى انىقتاۋ
قاجەتتى قۇرالدار: 1گ ۇن، اس قاسىق (45 مل)، تاباقشا، يود، تاباقشاعا ۇندى سالىپ، ءۇش اس قاسىق سۋ قۇيىپ ارالاستىرىڭىز، 3 - 4 تامشى يود تامىزىڭىز.
ناتيجە: يود پەن كراحمال بىرىگىپ كوك - كۇلگىن ءتۇس بەرەدى.
نەلىكتەن: كراحمالدىڭ مولەكۋلاسى - وتە ۇلكەن. ول سىرتىنا تارماقشالار باعىتتالعان، ۇزىن بۇراتىلعان سپيرالعا ۇقسايدى، بۇل سپيرالدا يود ۇستالىناتىندىقتان كراحمال كوك – كۇلگىن تۇسكە بويالادى.
2-توپ. اسقىن توتىقتىڭ وزگەرۋى
كارتوپ كومەگىمەن سۋتەگى اسقىن توتىعىن سۋعا جانە وتتەگىنە ىدىراتۋ.
قاجەتتى قۇرالدار: اسقىن توتىق، كارتوپ، قاعاز، ستاقان، ستاقاندى ورتالاپ اسقىن توتىعىمەن تولتىرىڭىز، ستاقانعا شيكى كارتوپ كەسىندىسىن سالىڭىز، نە بولاتىنىن بايقاڭىز.
ناتيجە: گاز كوپىرشىكتەرى بولىنەدى.
نەلىكتەن: كارتوپ قۇرامىندا كاتالازا اتتى فەرمەنت بار. فەرمەنتتەر كلەتكالار دا بولادى. ولاردىڭ فۋنكسياسى – ءىرى تاعام زاتتارىنىڭ كىشىرەك، جەڭىل سىڭىرىلەتىن زاتتارعا اينالۋىن تەزدەتۋ. كارتوپ كلەتكاسىنداعى كاتالازا سۋتەگىنىڭ اسقىن توتىعىن سۋ مەن وتتەگىنە تەز ايىرادى.
V كەزەڭ حيميالىق كورىنىس
1 توپ. سابىن جانە سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتاردىڭ جارناماسىمەن كورسەتۋ.
2 توپ. «دارۋمەندەر» تاقىرىبى بويىنشا جارناما كورسەتۋ.
VI كەزەڭ «تورمەن سۋ اكەلۋ» ويىنى
2 توپ وقۋشىلارىنا مەتالدان نەمەسە جىپپەن توقىلعان تور بەرىلەدى. سۋدى توكپەي، جىلدام اكەلۋ كەرەك. قالاي اكەلۋگە بولادى؟ جاۋابى: تورعا H2O فورمۋلاسىن جازىپ سالادى دا اكەلىپ بەرەدى. 2 توركوزگە اس تۇزىن تولتىرۋ Na - 10 دانا، CL - 10 دانا، باسقا ەلەمەنت 10 دانا.
VII كەزەڭ توپ باسشىلار سايىسى
1. مەتالداردىڭ پايدالى جاقتارى
2. مەتالداردىڭ زياندى جاقتارى
«كورەرمەندەر كورىمدىگى»
1. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى، قارا مەتاللۋرگيا نانى (تەمىر)
2. ايداھار بەينەسىنە ۇقسايتىن ەلەمەنت (S)
3. تەرمومەتردە قولدانىلاتىن مەتالل (سىناپ)
4. عارىشتان تۇسەتىن مەتەوريتتەر نەگىزىنەن قانداي مەتالدان تۇرادى؟ (تەمىر)
قورىتىندى:
2030-دىڭ بارىسىمىز،
بولاشاققا باستايدى ءار ءىسىمىز،
ەگەمەن ەلىمىزدى كوركەيتەتىن،
ءبىلىم شىڭىنا شىعۋ – پارىزىمىز دەي وتىرىپ، بۇگىنگى سايىسىمىز دا مارەسىنە جەتتى. جەڭىمپازداردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: كوپجاسۋشالى جانۋارلاردىڭ ورىن اۋىستىرىپ قوزعالۋىنىڭ الۋان تۇرىمەن، تىرەك - قيمىل جۇيەسىنىڭ قۇرىلىسىمەن جانە جاۋار تىرشىلىگىندەگى ونىڭ ماڭىزىن، قوزعالىس تىرشىلىكتى ساقتاۋدىڭ نەگىزگ...
