تاقىرىپ تۋرالى
پارتيا قاۋلىلارىندا، جيىلىستاردا جاڭا تاقىرىپقا — سوۆەتتىك سوسياليستىك تاقىرىپقا جازۋ كەرەك دەگەندى كوپ ەسىتەمىز.
— سەبەبى نە؟
— سەبەبى كوبىنەسە ساياسي جاعىنان دالەلدەنىپ ءجۇر. دۇرىسىندا بۇل جالاڭ ساياسي تىلەك قانا ەمەس، سونىمەن قابات كوركەمونەرلىك، ەستەتيكالىق تىلەك.
ادام قانشا اقىلدى بولسا دا، ايناعا قاراماسا ءوزىنىڭ بەينەسىن ءدال تاپپاس ەدى. بىرەۋدىڭ بەتىنە، بىرەۋدىڭ دەنەسىنە قاراپ مەنىڭ بەينەم سونداي-اۋ دەپ شامالار ەدى دە، ءدال كەسكىنىن ەلەستەتە الماس ەدى. ويتكەنى، ەلەس كورىنىستىڭ عانا سۋرەتى. ءدال ءوزىن كورمەگەن ادام، كورۋگە ءامان ىنتىق. سونداي-اق، ءسوسياليزمدى قولما-قول جاساپ، قىزىعىنا قۇنىققان قىزۋ جۇرت جانعان ەڭبەگىنىڭ، جاندىرعان ەزىنىڭ تۇلعاسىن كورگىسى، سۇلۋ كوركىنە ماقتانعىسى كەلەدى. ولاي بولسا، ادەبيەت، سونىڭ ىشىندە دراماتۋرگيا ءومىر ايناسى. ايناعا قاراۋ — حالىقتىڭ پسيحولوگيالىق سالتى، ەستەتيكالىق تىلەگى.
سوسياليستىك، سوۆەتتىك تاقىرىپقا جازۋدىڭ بۇدان دا ارتىق ەكىنشى كەرەگى بار. دۇنيە دۇنيە بولعالى كورمەگەن جاڭا الەمجاساۋ تۇگىلى، كەيدە ءبىر پار اياق كيىم دە ەكى قيلى شىعادى. ۇلانبايتاق ونەر دۇنيەسىنىڭ دە بىردە قيۋى جىمداسپايدى، بىردە سىرى، نە سىنى كەلمەي تۇرادى. جاساۋشى ادام كەيدە بۇيىعىپ، كەيدە الاڭداپ، ىنتا مەن ونەرىن قولىنداعى ىسكە تۇگەل جۇمساي المايتىن كەزدەرى بولادى. ادەبيەت — دراماتۋرگيا بۇندايدا اينا بولۋمەن قابات، جان جارىعى، ادامنىڭ قولعا ۇستار الدىن كورسەتەر شامشىراعى بولىپ كەتەدى.
سوۆەتتىك-سوسياليستىك تاقىرىپقا جازۋدىڭ ءۇشىنشى كەرەگى — بۇل ايتىلعان ەكەۋىنەن دە باسىمىراق دەر ەدىم. سوسياليزم ءازىر جەردىڭ التىدان ءبىر بولىگى — سوۆەت وتانىندا. قالعان بەس بولەگىندە كاپيتاليزم ءالى ءتىرى. ول تەك قانا ءتىرى ەمەس، قىرانعا قارسى «قىرىق پىشاقپەن قىرجىڭداپ تۇرعان تۇلكى» ءتارىزدى. ايلاسى دا، ايبارى دا مول. الىسپاي اسقا تۇسپەيدى. ەكى جۇيەگە بولىنگەن قوعامدىق وسى ەكى كۇشتىڭ سالت-سانا مايدانىندا قايسىسى جەڭسە، سونىسى ىستە دە جەڭگەنى. ولاي بولسا، كوركەم ادەبيەتتىڭ، دراماتۋرگيانىڭ سالماعى ارتا تۇسپەك. ول «ماقتامايدى»، «بوقتامايدى»، تالاستارىڭ وسى بولسا «كور مىنە» دەپ شىندىقتىڭ سۋرەتىن كوز الدىڭا اكەلەدى. ءبىزدىڭ دراماتۋرگتارىمىز، وسى شىندىقتى — وتانىمىزدىڭ، رەسپۋبليكامىزدىڭ سوسياليستىك تۇلعاسىن سۋرەتتەپ كوز الدىنا اكەلسە، ءوزىنىڭ تاريحي ارداقتى مىندەتىن سوۆەت وتاننىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ادامزات الدىندا اقتاپ شىققان بولار ەدى.جولداستار، مەن. «بۇكىل ادامزات» دەگەن ءسوزدى قايتالاپ ايتام. ءبىزدىڭ جازۋشى-دراماتۋرگتار سوۆەت يدەياسىنىڭ تۇك جۇرەكتى باتىرى. ال، سوۆەت يدەياسىنىڭ قونار قياسى بۇكىل ادامزات كوكسەگەن مۇڭسىز ءومىر، ءبىزدىڭ تىلىمىزشە ايتقاندا كوممۋنيزم.
جاسىراتىنى جوق، كەيدە قازاق جازۋشىلارىنىڭ ءقايسىبىرىنىڭ باسىنا مەشەۋ پىكىرلەر كەلەدى. «ءبىزدىڭ شىعارمامىزدى قاي اعىلشىن، قاي فرانسۋز وقىپ جاتىر، ورىستىڭ وزىنە جەتە الماي ءجۇرمىز...» دەگىسى كەلەدى. دۇرىس ەمەس. ۇلت تىلىندەگى جاقسى شىعارما ورىس تىلىندە شىعۋعا، ورىس ءتىلى ارقىلى جەر جۇزىنە تاراۋعا مۇمكىندىكتەر تولىپ جاتىر. امىرەنىڭ اندەرى، «قىز جىبەك» وپەراسى، باۋىرجاننىڭ وبرازى، تاعى باسقالار شەت ەلگە تارامادى ما؟ ىلايىم تەك جاقسى شىعارما بولسىن.
سوۆەتتىك، سوسياليستىك تاقىرىپقا جازۋدىڭ قاجەتتىگى وسى ايتىلعاندارمەن دالەلدەنسە كەرەك. ال، سوندا جازىلدى ما، جازىلسا قالاي جازىلدى؟ — دەگەن سۇراقتار تۋادى.
جازىلعانداردىڭ ءبىرسىپىراسى جوعارىدا اتالدى. اتالماعاندارى دا كوپ. ءبىراق، بارىنە ءتان ءبىر كەمشىلىك بار. سوۆەتتىك سوسياليستىك تاقىرىپ دەگەندى تىم تار ماعىنادا الىپ ءجۇر: ءوندىرىس، كولحوز، سوۆحوز دەپ ءۇش-اق سالاعا بولەدى. دۇرىسىندا بۇل ءۇش سالانىڭ ءارقايسىسىندا تولىپ جاتقان تارماقتار، ءار تارماقتا وزىندىك وزگەشەلىكتەر بار. ءوندىرىس تاقىرىبىنداعى پەسالار بىزگە ءبىر عانا تۇربانىڭ موينىن كورسەتىپ كەلدى. ول قاي ءوندىرىس، قاي تۇربا؟ مىسالى: ءبىر كومىر ءوندىرىسىنىڭ وزىندە اشىق شاحتا، جابىق شاحتا، كولبەۋ شاحتا، تىك شاحتا، ماشينالانعان شاحتا، ماشينالانباعان شاحتا، ەلەكتر ستانسياسى، مەحانيكالىق زاۆود، پودەمنىي، گازوفيكساسيا تاعى الدەنەشە كومەكشى وندىرىستەردىڭ جەكە - جەكە تۇربالارى بار ەمەس پە؟ ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك كورىنىسى، كولەمى، ادامى بار ەمەس پە؟ پەسا اۆتورلارى ونى «مەن بىلمەيمىن، ءوزىڭ تاپ» دەپ تۇرعان سياقتى. ءبىر سالاداعى تاقىرىپتىڭ ءوزىن ءار جاعىنان الىپ، الۋان تۇردە كورسەتپەي، ءبىر ىزبەن، ءبىر ادىسپەن، ءبىر دارەجەدە كەتكەندىكتەن جاڭا تاقىرىپتاعى پەسالاردىڭ كوبى ستاندارتقا اينالىپ بارادى. ەگeر، اتى، ادامدارىنىڭ اتى باسقا بولماسا، كەيدە بىرىنەن ءبىرىن ايىرىپ الۋ قيىن.
سوعىس تاقىرىبىنا جازىلعان پەسالار تۋرالى دا وسى شامادا پىكىر ايتۋعا بولادى. الۋان ءتۇرلى باي ومىردەن، الۋان-الۋان تاقىرىپ تاپپاي، ءبىر قاراعا سوعا بەرۋ — «سوقىر كورگەننەن جازبايدى» دەگەندى ەسكە تۇسىرەدى. كۇمىس، قورعاسىن، مىس، كومىر، تەمىر، سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار، استىق، مال، مۇناي، باقشا، جەمىس ءبارى بار. ءارقايسىسىنىڭ وزىنشە سيپاتى، تىرشىلىگى، سوعان سايكەس ادامدارىنىڭ قۇلقى ويى، ارەكەتى، ءتىپتى، ءتىل وزگەشەلىكتەرى دە بار. وسىندايدا ۇلان-بايتاق ءوزىمىز تۋىپ-وسكەن ماڭعاز ولكەمىزدى تانۋ جونىندە كوركەم ادەبيەتتە، كوركەمونەردە قالدىرعانىمىز تىسكە سىزدىق تا بولا المايدى. بۇل بورىشتى ءاردايىم ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك.
تاقىرىپ جايىنداعى ەكىنشى كەمشىلىكتىڭ اتىن — ءبىر جاقتىلىق، قورقاقتىق دەر ەدىم. قالتىراعان جۇرەكپەن ەشۋاقىتتا قامال بۇزعان ەمەس. ءقايسىبىر جولداستار ءومىردىڭ ىلعي جارقىن جاعىن كورەدى. جايسىز جاعىن كورسە قورقادى، كوز جۇمادى. سىرتقى دۇشپاندار' كورمەسىن، بىلمەسىن، قاسيەتتى ءسوسياليزمنىڭ دەنەسىنە ءمىن عىپ تاعار دەگەن ادال وي، قارلىعاشتاي دوستىق بىلدىرەدى. بۇنداي دارمەنسىز دوستىققا كۇلەسىڭ دە، كۇيىنەسىڭ دە. كۇلەتىنىڭ: سوسياليزم بولا ما، بولماي ما، جاقسى ما، جامان با دەگەن تالاستاردىڭ ءبىزدىڭ ەلدە دىمى الدەقاشان وشكەن. سوسياليزم جاسالعان. ميلليوندار ورناتقان سوسياليزم قالاي وسەكتەسە دە تىرپ ەتپەيدى. جالعىز ۇل اتقا شاپسا، ۇيدە وتىرعان قامقور انا تاقىمىن قىسادى. مىنا جولداستىڭ قامقورلىعى سول سياقتى. ءبىراق، انا قامقورلىعى زيانسىز، بۇنىكى زياندى.
«ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى» دەيدى قازاق. سوسياليزم جاڭا دۇنيە. جاڭا بىتكەن ءۇيدىڭ دە كەمشىلىگى بولماي تۇرمايدى. كەمشىلىك ءارقيلى: ارحيتەكتۋراعا بايلانىستى ما، جوق ورىنداۋشىلارعا بايلانىستى ما؟ بۇل اراسىن ايىرا ءبىلۋ كەرەك. سوسياليزم ارحيتەكتۋراسىن — ماركس، ەنگەلس، لەنين سياقتى دانىشپاندار جاساپ، ميلليونداعان حالىقتىڭ تاجىريبەسىمەن بەكىگەن. بۇدان كەمشىلىك تابام دەۋشىلەر تەك ءوز كەمشىلىگىن عانا بىلدىرەدى. ەگەر، ورىنداۋشىلاردىڭ كەمشىلىگى بولسا، مىسالى: كوپ كولحوزدىڭ ىشىندە ءبىر كولحوز نە ءبىر ءوندىرىستىڭ ىشىندە ءبىر سەح باسقارۋشىسى بەيسەمبايدىڭ كەسىرىنەن جۇمىستى ءبۇلدىرىپ وتىرسا، ونىڭ قۇلاعىنان سۇيرەپ جارىق دۇنيەگە الىپ شىعۋ كەرەك. ول ءۇشىن سوسياليستىك سيستەما كىنالى ەمەس، بەيسەمباي كىنالى. بەيسەمبايلاردىڭ كىناسىن سوۆەتكە، سوسياليزمگە ارتا بەرۋگە بولادى.
تاقىرىپ جايىنداعى ءۇشىنشى كەمشىلىك سالتقا اينالىپ بارادى. جازۋشى جولداستاردىڭ كوپشىلىگى بولعاندى، ونىڭ ىشىندە كوپكە ءمالىمدى جازىپ ءجۇر. دۇرىس-اق، جازا بەرسىن. ال، بولاشاقتى، ازعا ءمالىمدى جازۋعا بولا ما.
بۇعان كەلگەندە جەلكەسىن قاسيدى. بولاشاقتىڭ، نە ازعا ءمالىمنىڭ ەلەمەنتى الدەقايدا شىعارمادان كورىنە كەتسە، «ءوي، مىناۋىڭدى جۇرت بىلمەيدى» دەپ، ۇرپيە قالادى. بۇل مۇلدە تەرىس ۇعىم. سوسياليستىك رەاليزم بولعاندى عانا ەمەس، بولعانعا بولاشاقتى قوسىپ ارماندى دا كورسەتەدى. بۇنىڭ اتى — سوسياليستىك رومانتيكا.
ءسويتىپ، بولاشاقتى جازۋدى جازۋشىلاردىڭ الدىنا ءتۇيىندى ماسەلە ەتىپ قويسام ازعا ءمالىمدى ەلەمەۋدى زياندى دەپ قاتاڭ تۇردە قويار ەم. ابايلاڭىزدارشى، عىلىمي جاڭالىقتاردىڭ ءبارى جەردەن كوپكە ءمالىم بولا بەرمەيدى. كەلەشەك كوپتىڭ يگىلىگى بولعالى تۇرعان سول جاڭالىقتىڭ ادەمى كەسكىنى شىعارمانىڭ كوركى ەمەس پە؟ ونى سۋرەتتەپ كوپتىڭ الدىنا تارتۋ، وعان تەز جەتۋگە كوپتى شاقىرۋ قانداي ارداقتى مىندەت! بۇنى ەلەمەۋ قىپ -قىزىل زيان. نەمەسە، زۇلىمدىق ىستەۋشىلەردى قاراڭىزدارشى، حالىق ىشىندە ولار مىڭنىڭ نە ميلليوننىڭ ءبىرى عانا. از ەكەن دەپ وسىمەن كۇرەسپەۋگە بولا ما؟ از دا بولسا ول ميلليوننىڭ جانىنا باتادى.ەندەشە، گاپ تاقىرىپ وقيعاسىنىڭ ازدىعىندا، كوپتىگىندە، بولعان، بولماعاندىعىندا ەمەس، قوعامدىق ماڭىزىندا، كەلەشەگىندە جاتىر. تاقىرىپ جايىنداعى ءتورتىنشى كەمشىلىك — جاڭا مەن ەسكىنى ايىرا الماۋشىلىق. جاڭا تاقىرىپقا كوبىرەك جاز دەيمىز، ونىڭ قاجەتتىگىن مەن جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. ءبىراق شىعارما جاڭا تاقىرىپقا جازعانمەن جاڭا، ەسكى تاقىرىپقا جازعانمەن ەسكى بولا بەرمەيدى.سونداي - اق ءبىر كەزدەگى پروگرەستىك كورىنىس، ۋاقىت وزگەرە رەتتەسە بوپ قالاتىنى دا بولادى. بۇنى ايىرۋ ءۇشىن ءوز ۋاقىتىسىنىڭ بيىك تۇرعىسىنان قاراپ، الىستاعى الدى-ارتىن بولجايتىن قىراعى كوز كەرەك.
تاي تارتىسىنىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىندە حالقىمىزدىڭ كۇرەسىن كورسەتەتىن سوۆەتتىك تاقىرىپقا تالاي شىعارمالار جازىلدى. ول شىعارمالاردى ءسۇيىپ وقىدىق. ءالى دە وقيمىز.ول كۇرەستەرىمىزگە تابىستارىمىزعا ماقتانامىز، سۇيسىنەمىز. سويتە تۇرا ەگەر بۇگىنگى شىعارمالار سول كۇنگى دارەجەدە جازىلسا، پروگرەسس ەمەس، رەگرەسس دەيمىز. شىعارما — پەسا نەعۇرلىم مازمۇندى،يدەياسى جوعارى كەلسە، سولعۇرلىم ءومىرى ۇزاق. نەعۇرلىم مازمۇنى ءالسىز، يدەياسى تومەن كەلسە، سولعۇرلىم ءومىرى قىسقا. ناشار تاقىرىپقا جازىلعان پەسالاردىڭ تالايى وزىنەن ءوزى ساحنادان شىعىپ قالادى. سونىڭ سەبەبى — الدىمەن مازمۇندا، يدەيادا. ءبىز كەيدە «مىنا پەسانىڭ ءىشى جاقسى، سىرتى جوندەۋ ەكەن» دەي سالامىز. مەنىڭ وسىعان كۇمانىم بار. دۇرىسىندا، ءىشى ناعىز جاقسى بولماسقا ەركى جوق.
مازمۇن مەن ءتۇر ەت پەن تەرىدەي جابىسىپ جاتىر. بىرىنەن ءبىرىن ايىرىپ قاراۋعا بولمايدى.
ەسكى تاقىرىپقا جازىلعان پەسالارعا دا وسى تۇرعىدان قاراۋ كەرەك. «جاماننىڭ جاڭاسىنان، جاقسىنىڭ كونەسى ارتىق» دەپ قازەكەڭ تاۋىپ ايتقان. ەسكىگە جاڭا كوزبەن قاراپ، جوعارى يدەيادا، كۇشتى مازمۇندا جازىلعان. «ەڭلىك — كەبەك»، «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ» ساحنادان ءالى تۇسپەي كەلەدى. گاپ، ۇزاق جاسايتىن يدەيادا، سۋسىن قاندىراتىن مازمۇندا ەكەنىن وسىنىڭ ءوزى-اق دالەلدەپ تۇر.
مەن جاڭا تاقىرىپ جايىنداعى كەمشىلىكتەرگە كوبىرەك توقتادىم. ەسكى تاقىرىپ جايىنداعى كەمشىلىكتەر ودان دا باسىم. Heگe ەكەنىم بىلمەيمىن، ءبىزدىڭ مۇقاڭ مەن عابيت كەزدەسەر جەر تاپپاعانداي، ءبىر قىزدىڭ ماڭىنان كەزدەسە بەرەدى: «قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ»، «اقان سەرى — اقتوقتى»، «ەڭلىك — كەبەك»، «ايمان — شولپان»،. ءتىپتى، «اباي» دا وسى قىزدىڭ ماڭىنان كورىنەدى.
ادام تىرشىلىگىنە الدىمەن ۇيقى، تاماق، جىلى كيىم، جايلى باسپانا كەرەك ەكەنىن ەنگەلس دالەلدەپ كەتكەن. ۇيقى كوزگە تىعىلىپ، ءىشتى اشتىق بۇراپ، جىرتىق كويلەكتەن دەنە جىلتىلداپ، ارقانى اياز قىسىپ تۇرسا، قىزدىڭ جىگىتكە، جىگىتتىڭ قىزعا قارارلىق دارمەنى بار ما؟ وتكەن قاۋىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە جالشى - كەدەيدىڭ دراماسى دا، تراگەدياسى دا وسى ەمەس پە ەدى. وتكەن ءومىردىڭ وسى ءبىر كولەڭكە جاعىندا قالام تيمەگەن تالاي-تالاي تىڭ وقيعالار جاتىر. ءبىر مەزگىل سونى نەگە جازبايمىز؟
ساحنادان تۇسپەي جاتقان پەسالارىمىزدىڭ ءبارى دەرلىك ەپوس ماتەريالدارىنان الىنعان. ەپوسقا، جاڭا تاقىرىپقا جازعان اۆتورلارىمىز، ءتىپتى، سول ەكى تاقىرىپقا بىردەي جازعان ءبىر اۆتوردىڭ ءوزى ەكى ءتۇرلى جاعدايعا، — ءبىرى وتە اۋىر ءبىرى وتە جەڭىل جاعدايعا كەزدەسىپ وتىرادى.
جاڭا تاقىرىپتىڭ وقيعاسىن، وبرازدارىن اۆتور تۇگەلىمەن ءوزى جاسايدى. تىڭ ايىرعان نە سونىدان جول سالعان ءتارىزدى. ونى قابىلداۋشى كوپشىلىك شەتىنەن سىنشى. ويتكەنى، كوزىمەن كورىپ، قولىمەن جاساعان ءومىرى. اۆتوردىڭ اياعىن قيا باسقىزبايدى، بۇلار ونىڭ باسىنداعى وزگەشە قيىن جاعداي.
ەپوستىڭ وقيعاسىن، وبرازدارىن وتكەن قاۋىم ەرتەدە ءوزى جاساپ كەتكەن. اۆتور تەك ەسكىرگەن جەرىن وزگەرتىپ، جانىنان قوسىپ جاڭارتىپ، ساحناعا لايىقتايدى. سونىڭ وزىندە كەلىسپەي تۇرعان جەرى بولسا، قاراۋشى كەپ قانىنا سىڭگەن سارىنمەن ءوزى تۇزەپ، ويمەن تولىقتىرىپ وتىرادى. بۇل اۆتورعا ۇلكەن كومەك، وڭاي ابىروي. ءبىراق وسىمەن قابات وتە قيىن جاعى دا بار. كورمەگەن، وتكەن ءومىر تۇگىلى، كۇندە كورىپ، قولمەن جاساپ جۇرگەن ءومىردىڭ تۇلعاسىن بەرۋ قيىن بوپ وتىرعاندا، وتكەن ءداۋىردىڭ ءتىلىن، مىنەزىن، سالتىن، تولىپ جاتقان وزگەشەلىگىن تابۋ، ءار جازۋشىنىڭ شاماسىنان كەلە بەرمەيدى. جۇرت جاڭا تاقىرىپ از جازىلدى دەپ قومسىنسا، مەن وسى ەسكى تاقىرىپ، مۇڭى كەپ سۇر ءومىر الىستاپ بارادى، بۇگىنگى جارقىن ەلدىڭ كوزىنە تۇسپەي قالا ما دەپ قورقام. ەگەر، كوزىنە تۇسىرە الساق، سوسياليستىك ءومىردىڭ ءقادىرىن بۇگىنگى جاس قاۋىم بۇدان دا ارتىق باعالار ەدى دەپ قۋانام.
تاقىرىپ جايىنداعى بەسىنشى كەمشىلىك — جانرعا بايلانىستى. بىزدە بۇگىنگى ومىردەن جازىلعان تراگەديا جوق.كومەديا جوقتىڭ قاسى. ءقايسىبىر جولداستاردىڭ ويىنشا، تراگەديا، كومەديا جازۋعا بولمايتىن سياقتى. ءبىزدىڭ بەيبىتشىلىك تۇرمىستا قايعىلى-قاندى، كەلەمەجدى وقيعا بار ما، جامان ادام بار ما، جەتپەيتىن ارمان بار ما دەگىسى كەلەدى. بۇل وتە اسا قاراپ، اياق استىن كورمەۋشىلىك.
تاياۋدا ەكى ارتيست بىلىمدەرىن سالىستىرىپ وتىرىپ، ءبىرى:
— مەن شوتانى وقىدىم — دەسە ەكىنشىسى:
— ءوزىمىز شوتاندى الدەقاشان وقىعانبىز، ەندى رۋستاۆەليدى وقىپ جاتىرمىن، — دەپتى. وسىنىڭ وزىندە ۇلكەن كومەديا جاتقان جوق پا؟ ءالى كۇنگە قۇدايعا جالبارىناتىندار، جىن-شايتانعا ناناتىندار، وسى كۇنگى شولاق ساۋداگەرلەردىڭ ءقالى، ەرلى-زايىپتىڭ ماڭىنداعى، جەكە تۇرمىستاعى ەسكىلىك قالدىقتارى كومەدياعا تاپتىرمايتىن ارقاۋ ەمەس پە؟ كۇلەرلىك نارسە كوپ. كۇلدىرۋشى جوق. كۇلۋمەن دە قىڭىر ادامدى تۇزەۋگە بولاتىنىن باعالامايمىز. شىعارمانىڭ تۇپكى ماقساتى ادام جانىن تاربيەلەۋ دەسەك، كۇلىپ تە، قورقىتىپ تا،جاقسىلىققا قىزىقتىرىپ تا، جاماندىقتان ءتۇڭىلدىرىپ تە تاربيەلەۋگە بولادى. تاربيە قۇرالدارىن تەگىس پايدالانىپ، ادام جانىن ەسكى كىردەن ارىلتا بىلەيىك. تراگەديا دا بىزگە مودا ءۇشىن ەمەس، تاربيە ءۇشىن قاجەت.ادامدى ىلعي ماقساتىنا جەتكىزە بەرۋ شىندىققا جاتپايدى. ۇلى ماقساتتىڭ، ۇلى ارماننىڭ جولىندا ولە بىلۋگە دە ۇيرەتۋ كەرەك. فرانسۋزداردىڭ كلاسسيكالىق تراگەدياسى اريستوكراتتار ءۇشىن بولسا، بىزدىكى حالىق ءۇشىن، ۇلى ارمان ءۇشىن، بولادى. سوندىقتان تراگەديا دەگەن اتىنان قورىقپاۋ كەرەك. اسپان الەمىن باعىندىرۋدا، سولتۇستىكتەگى مۇزدى مۇحيتتى باعىندىرۋدا وي جەتپەگەندە ءىسى جەتكەن ەرلەر از با بىزدە؟ سول جولدا مەرت بولعاندار جوق پا بىزدە؟ كەشەگى سوعىستا وتاننىڭ قورعاپ شەيىت كەتكەن ەرلەردىڭ الەمدى تاڭعالدىرعان ءىسى قايدا؟ تراگەديا وقيعاسىن ءتىپتى ءوزىمىزدىڭ ارال بالىقشىلارىنان دا، بەتپاقدالانى زەرتتەۋشىلەردەن دە تابۋعا بولادى. حالىقتى ۇلى ارماننىڭ جولىندا جانىن قيعان، ۇلى ەرلەردىڭ وبرازىن جاساۋ مىندەت قانا ەمەس ماقتان. ۇلكەن تاربيە.
مەن جاڭا تاقىرىپقا جازۋ جايىندا، وسكەلەڭ ەلىمىزدىڭ الدا تۇرعان تىلەگى تۋراسىندا كوبىرەك ايتتىم. جاڭا تاقىرىپقا جازىلعان بىرنەشە پەسالاردىڭ اتىن اتاپ، جالپى قانداي دارەجەدە تۇرعانىن دا كورسەتە كەتتىم. ەندى سولاردىڭ، بىرنەشەۋىنە ايرىقشا توقتاپ، جاسالعان ادام وبرازدارىن وقيعانى مەڭگەرۋ قابىلەتتەرىن بايقاپ وتەيىك.
«تۇنگى سارىن» تۋرالى. بۇل مۇحتاردىڭ ون التىنشى جىلعى حالىق-ازاتتىق كوتەرىلىسى جايىندا جازىلعان پەساسى. بۇل پەسا تۋرالى بۇدان بۇرىن دا ءارقيلى پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇردى. باس گەرويى جانتاس وبرازى شىقپادى دەگەنگە سىنشىلاردىڭ كوبى-اق قول قويعان سياقتى ەدى. مەنىڭ وسىعان شاگىم بار.
حالىق كوتەرىلىسىن باستاعان گەرويدىڭ، وبرازىن ءسوز قىلماستان بۇرىن، سول كوتەرىلىستىڭ سىرىن اشىپ الۋ كەرەك. سوندا عانا گەرويعا دۇرىس باعا بەرۋگە بولادى. ەگەر ون التىنشى جىلعى كوتەرىلىستى ريەۆوليۋسيالىق سانا باستاعان كوتەرىلىس ەدى دەسەك، جانتاستىڭ ولقى گەروي ەكەنى راس. جوق، ستيحيالىق كوتەرىلىس ەدى دەسەك، جانتاس ولقى ەمەس — شىققان وبراز. مەن وسىنىڭ سوڭعىسىن قۋاتتايمىن. سەبەبى: ون التىنشى جىلدىڭ كوتەرىلىسى — ستيحيالىق كوتەرىلىس. پاتشا وكىمەتىنەن، ءوزىنىڭ باي-جۋاندارىنان زورلىق-زومبىلىق، قاناۋ-تالاۋدىڭ تالايىن كورىپ، شىڭىنا جەتكەن حالىق، قارا جۇمىسقا شاقىرعان پاتشا جارلىعىن جەلكەگە تونگەن كوك سەمسەرمەن بىردەي كوردى. سوندىقتان، ءاۋ دەسكەندەي، ءبىر اۋىزدان كوماندا بەرىلگەندەي قازاق دالاسىنداعى كوتەرىلىستەر بىردەن لاپ ەتتى. ءبىراق دۇلەي كۇش قانشا ايبارلى، قانشا قۇدىرەتتى بولسا دا، دەگەنىنە جەتە العان جوق. پاتشا وكىمەتى قان اعىزىپ، اقىرى جارلىعىن ورىنداپ تىندى. «تۇنگى سارىن» ءبىر جاعىنان — حالىقتىڭ سونداعى قاھارلى سۇرىن كورسەتسە، ەكىنشى جاعىنان — الدىن الا ءجون سىلتەر سانالى باسشىلىعى بولماعانىن دا كورسەتتى. بۇل تاريحي شىندىق. ولاي بولسا جانتاس سول شىندىقتىڭ ايعاعى. ەگەر گەرويدىڭ اتى جانتاس بولماي، امانكەلدى بولسا، شىقپاعان وبراز دەر ەدىم. ويتكەنى، امانكەلدى تاريحي ادام. سونىمەن قابات بەلگىلى دارەجەدە ريەۆوليۋسيالىق سانامەن قۇرالدانعان ادام. ءبىراق قازاق دالاسىنداعى كوتەرىلىستىڭ ءبارىن ول باسقارعان جوق، ءبىر اۋماقتا عانا باسشىلىق ەتتى. سوندىقتان جانتاس پەن امانكەلدىنى شاتىستىرۋعا بولمايدى. ءبىرى — ريەۆوليۋسيالىق ساناسى بار، ەكىنشىسى — ستيحيادان تۋعان گەرويلار. وسى ەكى گەروي ەكى سالامەن كەلىپ، لەنيننىڭ ريەۆوليۋسيالىق سانا جونىندەگى قاعيداسىن تاعى دا دالەلدەپ بەرەدى.
شىعارمانى سىناعاندا تاعى ءبىر ەسكە الاتىن نارسە — ونىڭ جازىلعان، جارىققا شىققان ۋاقىتى. جازۋشى قانداي ءادىل قانداي سالقىن قاندى بولام دەسە دە، الەۋمەتتىك تارتىستىڭ ءبىر جاعىنا ءبۇيىرى بۇرماي، قانى قىزباي تۇرمايدى. ءبۇيىرى بۇرعان جاقتى اسىرەلەي جازادى. ەگەر «تۇنگى سارىن» ون التىنشى جىل كوتەرىلىسىنىڭ ۇستىندە نە سونىڭ الدى-ارتىندا، حالىق ءوز مۇددەسىنە جەتە الماي تۇرعان شاقتا جازىلىپ، جارىققا شىقسا، حالىقتى رۋحتاندىرۋدان گورى «بايقاڭدار»، دەگەن ءقاۋىپتى باسا كورسەتكەن شىعارما بولار ەدى. ويتكەنى، حالىق قىرعىنعا، تالاۋعا ۇشىراپ كۇيزەلىپ قالدى. گەروي ەشتەڭە بىتىرە المادى. بۇل شىندىق بولعانمەن، شىعارمانىڭ الداعى ءۇمىتتى كورسەتەر ۇگىتتىك، ساياساتتىق قاسيەتى كەم دەر ەدىك. قاشاندا بولسا، قىزۋ كۇرەس ۇستىندە بۇل قاسيەتتى سىنشىلار اۆتوردان تالماي تالاپ ەتىپ وتىرادى. ءبىراق ءبىز سىنعا العان «تۇنگى سارىن» ون التىنشى جىلدىڭ داۋىلى الدەقاشان باسىلىپ، حالىق ءوزىنىڭ ەجەلگى مۇددەسىنە جەتىپ، ماسايراپ تۇرعان كەزدە — 1930-40 جىلداردىڭ ارالىعىندا جازىلدى. اۆتور وتكەن وقيعاعا سالقىن قانمەن، عىلىمدىق، تاريحتىق جاعىنان قاراپ جازدى. بۇل شىعارمانىڭ ءقازىر بىزگە كەرەگى دە وسى جاعى. اسىرەسە ستيحيانى ريەۆوليۋسيالىق سانا باستاۋ كەرەك دەگەن قورىتىندى لەنين قاعيداسىنىڭ تۆورچەستۆوداعى ءتۇرى ەكەنىن تاني ءبىلۋىمىز كەرەك.
سونىمەن، جانتاس تۋرالى ءسوزدىڭ، ءتۇيىنى: ول بەتىنەن قايتپايتىن، حالىقتىق قاھارلى لەبىمەن سۋارىلعان ەر. ءبىراق الدىن بولجار ساناسى بولماي، تەمىر ارانعا ۇرىنىپ مەرت بولدى. مەرت بولسا دا كەيىنگىلەرگە قايتپا بەتىڭنەن، سانا شىراعىن ۇستا قولىڭا دەپ كەتتى.
شىعارمانى سىناعاندا، ءبىز الدىمەن ونىڭ ىشىندەگى ادامداردى سىنايمىز. «تۇنگى سارىن» ەرتەرەكتە، ريەۆوليۋسيالىق تاقىرىپقا جازىپ جاتتىقپاعان كەزدە جازىلعان پەسا بولسا دا، ادام تۇرلەرىن كورسەتۋدە وسى كۇنگى پەسالاردىڭ كوبىنەن، سونىڭ ىشىندە مۇحتاردىڭ ءوز پەسالارىنان دا بايىراق. مۇنداعى ادامدار بىرىنە-بىرى ۇقسامايدى، ءارقايسىسىنىڭ وزىنشە مىنەزى، ءتىلى، ارەكەتى، ون ءورىسى، ارمانى بار.
مايقان بولىس — ساسپايتىن، تەرىسى كەڭ، كولگىر ارامدىق قالتاسى كوپ، ۇلىقپەن، وقىعاندارمەن، قالا، دالا بايلارىمەن قات-قابات بايلانىستى وتە ءبىر قيىن ادام. ءجۇزتايلاق سۇلۋ دا ەرىنە ساي ايەل. ءبىراق مايقاننان گورى وتكىر سويلەپ، شاپشاڭىراق قيمىلدايدى. جاعىمسىز ادامداردىڭ ىشىندە ءجۇزتايلاق ەڭ ءقاۋىپتى، ۇلكەن سيقىرلى ادام. ول ءوزىنىڭ كوركىن، سۇمدىعىن ەركەكپەن جاناسۋ ماقساتىنا عانا ەمەس، تاپتىق ۇلكەن مۇراتىنا جەتۋ ءۇشىن پايدالانادى. كەدەي جانتاس، ءمۇعالىم ساپا، وقىعان ءجۇنىس، ورىس وياز، — بارىنە دە كەت دەمەيدى. تەك ولار تاپتىڭ كەرەگىنە جاراسا بوپتى. سۇرقيا سۇلۋدىڭ ارەكەتىن تاپتىق جوعارى دارەجەگە جەتكىزىپ، حالىق كوتەرىلىسىنە قارسى قويۋ — اۆتوردىڭ بۇل ادام بەينەسىن جاساۋداعى ەرەكشە تابىسى.
پەساداعى الدىڭعى ادامداردىڭ ءبىرى — ءمۇعالىم ساپا. ول جانتاسقا دا، حالىققا دا ءجون سىلتەۋشى، اق جۇرەك اعارتۋشىنىڭ وبرازى. مادەنيەتتە، پروگرەستىك يدەيادا ەزگىدەن اناعۇرلىم ىلگەرى تۇرسا دا، كوتەرىلىستى باسقاراتىن ريەۆوليۋسيالىق سانا ساپادا بولعان جوق. اۆتور وسى تۇرعىدا دەموكرات ءمۇعالىمنىڭ وبرازىن جاقسى جاساعان. پاتشا اسكەرى كوتەرىلىستى باسىپ، جانتاستى ءولتىرىپ، اۋىر حال باسقان شاقتا دا ساپانىڭ ءۇنى وشپەيدى. «اجال ساعاتىڭ سوعار. تۇبىڭە جەتەر وسى سارىن. تۇساۋ كەستىڭ، قانات قاقتى، قانات قاقتى قايران ەلىم» دەپ داۋسىن كوتەرە تۇسەدى. پەسانىڭ وسىلاي اياقتالۋى، ساپانىڭ وسى ۇنمەن ءتىرى قالۋى — بۇگىن جەڭىلگەنمەن ەرتەڭ جەڭەمىز، ازاتتىق تاڭى اتىپ كەلەدى، دەگەن ۇلكەن سەزىم رۋح قالدىرادى.
پەساداعى باستى گەرويلاردىڭ باستاس سەرىكتەرى وتە ۇنامدى الىنعان. جانتاستىڭ سەرىگى — قايسار، العىر قارت — تانەكە، ۇرت مىنەز — ءبورىباسار، بويبەرمەس سياقتى ۋىتتى جالشىلار، بولىستىڭ سەرىكتەرى — كارىم قاسقىر، قىدىش، ءىنىسى نۇرقان، قۇداسى — ادۆوكات كارىم، بولىسقا، ءجۇزتايلاقتىڭ اجارىنا ساتىلعان وقىمىستى ءجۇنىس. وسىلاردىڭ اراسىنداعى كىشكەنە ادامداردىڭ سۋرەتى وزگەشە شەبەرلىكپەن جاسالىپتى. اۋمەسەر جۇماقان ەشتەمە بىتىرمەيدى. «جەزدەم شورت، قارىنداسىم شورت» دەپ ءجۇرىپ-اق ءوزىن-وزى ەستەن قالعىسىزداي ەتىپ تانىتادى. جۇماقاننىڭ «شورتى» ەرىكسىز كۇلدىرۋمەن قابات، حالىقتىق ۇلكەن ءمانى بار ءسوز. قازاقشا ءجوندى سويلەي المايتىن بيشارا جۇماقان ورىسشاعا ەلىكتەپ، جالعىز «شورتتى» اۋزىنان تاستاماۋى — ورىس ءتىلى، ورىس مادەنيەتى، ورىس ىقپالى قازاق حالقىنا قانشالىق اسەر ەتكەنىن اڭعارتادى. پروزاعا ءسابيت، دراماعا مۇحتار جۇماقان سياقتىلاردى تاۋىپ، ەنگىزگەندىكتەن، ەلىكتەۋشىلەر كوبەيىپ، وسى كۇنگى ادەبيەتىمىزدە تالاي جۇماقاندار ءجۇر.
پەسادا قانداي ۇلتتىڭ ادامىن بولسا دا قازاقشا سويلەتۋگە جول بار. مۇحتار سارۋاردى ادەيى ءوز تىلىندە سويلەتەدى. سارۋار ءجۇزتايلاقتى ءجۇز تيۋا دەۋىمەن عانا ەمەس، بارلىق سوزىمەن، مىنەزىمەن كىسىنى ەرىكسىز كۇلدىرىپ وتىرادى. كۇلگەندە كەلەمەجدەپ كۇلمەيسىڭ، جۇرەگى بالانىڭ جۇرەگىندەي تازا، ءتىلى بالانىڭ تىلىندەي ءتاتتى بولعان سوڭ كۇلەسىڭ. ەگەر سارۋار وسى قالپىندا قازاقشا سويلەپ كەتسە، ءدال وسىنداي سۇيكىمدى بولماس ەدى.
پەساداعى كىشكەنتاي ادامنىڭ ءبىرى — ءمورجان. وسى كىشكەنتاي ادامدا ۇلكەن جۇرەك، بۇگىنگى جاستارعا تالىم-تاربيە بولارلىق تەرەڭ سىر جاتىر. ءمورجان مايقان بولىستىڭ قوڭسى-قولاڭدارىنىڭ ءبىرى، كەيدە قىزى، جانتاستىڭ قالىڭدىعى. بولىستىڭ ءىنىسى نۇرقان مىرزا، بۇلدىرشىندەي وسى كەدەي قىزىنا قىزىعىپ، جانتاستىڭ كوزىنە ءشوپ سالماق. ول ويى بولا قويماعان سوڭ سيقىرلى ءجۇزتايلاق سۇلۋ اربايدى ءمورجاندى. ءۇستىرت قاراعانعا نۇرقان سياقتى سىلقىم جىگىتتىڭ قىزدان، اسىرەسە «باشايىنان كەلمەيتىن» ءمورجاننان كوڭىلى قايتۋى مۇمكىن ەمەس سياقتى. ونىڭ ۇستىنە ءجۇزتايلاق ارباسا الماي قويا ما؟ءبىراق بۇل ويدى ءمورجان بۇزىپ شىعادى. كوربالا كەدەي قىزىنىڭ جۇرەگى سىرتى سۇلۋ مىرزالاردىڭ، ساۋلىمدەردىڭ جۇرەگىنەن الدەقايدا تازا. تازالىعىن ماقتاۋعا قايراتى جەتكىلىكتى. سۇيسە انىق ءسۇيىپ، بەرىك ۇستايتىن تازا ماحابباتتىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتەدى ءمورجان. ءسۇيىپ قوسىلعان كەدەي جانتاستان ەشبىر سيقىر، ەشبىر كۇش ايىرا المايدى. اقىرى جانتاس ۇستالىپ، اق جاندى كىر شالار شاق جەتكەن كەزدە جارتاستان قۇلاپ، ءولىپ كەتەدى. تۇسىنە بىلسە، كورە بىلسە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى جاستارعا ءمورجان وبرازى ماحاببات ونەگەسىن كورسەتىپ تۇرعان ءتارىزدى.
پەسادا باس گەرويلاردىڭ قاتارىنا قوسىلماعانمەن ءدىلدانىڭ باسىنان ۇلكەن وقيعا كورىنەدى. ءبىر جاعىنان انا مەيىرباندىعى، ەكىنشى جاعىنان ەسكى سالت، ناداندىق، كۇن كورىستىڭ قارا كۇشى قاناعان جالشى كەمپىر ۋاقىت جان ازابىن تارتادى. ەسكى نانىمنىڭ، ناداندىقتىڭ كۇشى قانداي ەكەنىن اۆتور ءدىلدا ارقىلى جاقسى كورسەتكەن. اقىرى انا مەيىرباندىعى جەڭىپ شىعادى. باسىندا جالعىز ۇلى جانتاسقا ەرمەي قالعان. ءدىلدا جەمە -جەمگە كەلگەندە «قىدىر دارىعان » بولىس شاڭىراعىن تاستاپ، كەتە بارادى.
جالپى العاندا «تۇنگى سارىن» پەساسىنىڭ ۇزىن ىرعاعى وسى. مۇحتار پەسالارىنىڭ كوبىندە ءتىل، پىكىر جاعى باسىم كەلەتىن دە سيۋجەت تۇتاستىعى بولا بەرمەيدى. مىنا پەسادا ول ادەتتەن ءبىراز وزگەشەلىك بايقالادى. ارىدەگى «ەڭلىك - كەبەك» پەساسى مەن بەرىدەگى «اباي» پەساسىنان «تۇنگى سارىن» پەساسىنىڭ ءتىل دارەجەسى ءبىر ساتى تومەن جاتىر. ال، سيۋجەت تۇتاستىعى «ابايدان »ءبىر ساتى جوعارى تۇر.قاي جاعىنان الساق تا ريەۆوليۋسيالىق تاقىرىپقا جازىلعان قازاق پەسالارى ءالى كۇنگە شەيىن «تۇنگى سارىننان» اسا العان جوق. بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ بيىك سورەسىندە تۇرعان پەسا. سونىمەن قوسا ولدى–سولدى ، كەم-كەتىگى دە بار. شىعارمانىڭ جاقسى جاعىنان عانا كورسەتەتىن كەيبىر سىنشىلار وسەر ادەبيەتىمىزگە ۇلكەن زيان كەلتىرەتىنىن سەزبەيمىز. ءبىر ءتۇپ اعاشتا قىڭىر بىتكەن بىرنەشە بۇتاق بولسا، قىڭىرىن قىرقىپ باعبان ميۋالى بايتەرەك وسىرەدى. جاقسى سىنشى دا شىعارمانىڭ ىشىندەگى جاقسى قاسيەتتى ادەبيەت قازىناسىنا قوسا، جامانىن قىرقىپ وتىرادى. مەن سىنشى بولماسام دا، وسى تۇرعىدان قاراپ «تۇنگى سارىن» پەساسىنا ءبىراز ءمىن تاعامىن.
پەسانىڭ باس گەرويلارىنىڭ، اتاپ ايتقاندا جانتاس پەن مايقاننىڭ جان دۇنيەسى ءجوندى كورىنبەگەن. جازۋشى ادام جانىنىڭ ينجەنەرى بولسا، ونى ەلەمەۋگە بولمايدى. جانتاس ەشبىر تالقىدا بولماعان، وقىماعان كەدەي جىگىت.
ونىڭ شەشەسى — ءدىلدا، سۇيگەن جارى — ءمورجان، قايناعاسى — جۇماقان، — ءبىرى — جالشى، ءبىرى — قوڭسى، ءبارى دە مايقان بولىستىڭ قولەتىندەگى ادامدار. جانتاستىڭ سوقا باسى كوتەرىلگەن حالىق جاعىندا، وزگەسى مايقان جاقتا قالىپ بارادى. ءبىر سەميانى، وندا دا ءتاتۋ-تاتتى سەميانى وسىلاي ەكى جارۋدان بۇرىن، اۆتور جانتاستى ءبىراز ويلانتۋ كەرەك ەدى دە، سودان كەيىن ەكى جارۋ كەرەك ەدى. ويلانتپاعان، ريەۆوليۋسيونەردى تىم تەز جاساعان.
ال، مايقاننىڭ جۇرەگى تاس ءتارىزدى. كوز جاسىن، ادام قانىن سۋداي ۇرتتاسا دا، سۋ ىشكەن قۇرلى كورمەيدى. راس، ول سولاي بولۋى كەرەك. ءبىراق سول حالگە جەتكىزۋ ءۇشىن اۆتور اۋەلى ونىڭ جان كۇيىن كەلتىرىپ الۋى كەرەك. بولىستار قانداي زۇلىم بولسا دا، مەنى ەل سىيلادى، ەل قامىن ويلادىم دەپ جۇرەدى. مايقان بولىس ەل ازاماتىن كوگەندەپ پاتشاعا بەرمەك بولعاندا، ودان كەيىن قالاعا شاۋىپ بارىپ، اسكەر شاقىرعاندا، ەل باسىنا تۇسەتىن اۋىرتپالىقتى جاقسى بىلەدى. ىشىنەن وزىنشە قينالعان دا، اياعان دا بولار. ءبىراق نەگە ارا تۇرا المادى؟ مىنە، گاپ وسىندا جاتىر. ەگەر ول ارا تۇرسا، بولىستىعىنان، مالىنان، باعىنان ايىرىلادى. ولاردان ايىرىلىپ، حالىقپەن بىرگە كەتۋگە باتىلى جەتپەيدى. مايقاننىڭ جان دۇنيەسىندەگى وسى قايشىلىق ءبىراز ويناۋ كەرەك ەدى دە، تاپتىق تىلەگى جەڭۋى كەرەك ەدى. سودان كەيىن مەيلى وتقا تابىنىپ، قان ءىشسىن.
ادەبيەتتە، دراماتۋرگيادا كورسەتەتىنىمىز ادام دەدىك. ادامنىڭ ءىشى-سىرتىن بىردەي قامتىماي تولىق كورسەتە المايمىز. مەنىمشە، مۇحتار مۇنى بىلمەي قالعان جوق. ادۆوكات كارىمنىڭ ءىشى-سىرتىن بىردەي كورسەتكەن. كارىم نە ەلگە، نە وكىمەتكە ءسوزىن وتكىزە المايدى نە ءبىردى-بىرىن اياماسقا بەكي المايدى. ونىڭ ىشىندە ادامدىق پەن قورقاۋلىق الىسىپ جاتقان ءتارىزدى. اقىرى قورقاۋلىق جەڭەتىنى كورىنىپ تۇر. ال، مايقانعا كەلگەندە اۆتور دايىن شتامپانى باسا سالادى. بۇعان دەيىن ادەبيەتتە، سىندا بولىپ كەلگەن سحەمالاردىڭ ىڭعايىمەن كەتكەن. سحەمانى جەڭبەيىنشە زادى كوركەم ادەبيەت كوركەيمەيدى.
جانتاستىڭ بويىندا ەلەۋلى ءبىر كەمشىلىك بار. قالىڭ وقيعانىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، باسقارىپ ءجۇرىپ، ايىزىڭ قانارلىقتاي ءبىر كەسەك قيمىل كورسەتپەيدى. ەڭ قۇرىعاندا مايقاندى ءوز قولىنان ءولتىرۋ كەرەك ەدى. ونى وپ-وڭاي ءبورىباسار اتىپ تاستايدى. دۇرىسىندا مايقان ءولىمىن حالىق قاھارى ايقىن كورىنەتىندەي ەتىپ، سالتاناتتى تۇردە بەرۋ كەرەك ەدى.
اۆتوردىڭ ۇقىپتى قاراماعاندىعىنان، پەسادا وداعاي تۇرعان ۇساق كەمشىلىكتەر دە بار. ءجۇزتايلاق بىرنەشە ادامداردىڭ كوزىنشە ءوزىنىڭ سۇيىق ءجۇرىسىن ايتىپ تۇرادى. سونىڭ ىشىندە دامەلى جىگىتتەر دە تۇر. ءجۇزتايلاق تۇگىلى باسقا ايەلدەر دە ونداي قۇقايىن ايتا تۇرار ما ەكەن؟
ءجۇزتايلاق ەندى ءبىر جەردە، وزىمەن جاۋلاسۋشى توپقا سەندەردىڭ ىشىڭدە «تىڭشىم» بار دەيدى. بۇل دا ونىڭ اۋزىنان شىقپايتىن ءسوز.
سانا ءمۇعالىم قازاقشا ءتىپتى جاقسى بىلەدى، ءتىلى جاتىق، ءارى ماعىنالى. سويتە تۇرا كەيدە «شۋنكي» دەپ تاتارشالاپ قويادى ەكەن. بۇنىسى جاراسپاي – اق تۇر. ويتكەنى «شۋنكي» جۇماقاننىڭ «شورتى» سياقتى ەلىكتەۋ ەمەس، ورىنسىز قىستىرىلعان ءسوز.
اۆتور وسى ايتىلعان كەمشىلىكتەردى ەسكە الا وتىرىپ، «تۇنگى سارىندى» تاعى دا ءبىر قاراپ شىقسا، پەسا قازىرگىسىنەن دە جوعارى كوتەرىلە تۇسەر ەدى.
«امانگەلدى» پەساسى تۋرالى «تۇنگى سارىن» ون التىنشى جىل جايىندا جازىلسا، «امانگەلدى » ونى قايتالاماي ون سەگىزىنشى جىل جايىندا جازىلعان. پەسانىڭ ءون بويىندا اقتار ۇكىمەتىنە سۇيەنگەن «الاش» پارتياسى مەن سوۆەت وكىمەتىنە سۇيەنگەن امانگەلدى توبىنىڭ تارتىسى، ايقاسى كورىنەدى. وسىنى كورسەتۋ ءۇشىن اۆتور ەداۋىر ىزدەنگەن، الەۋمەتتىك ءومىردىڭ ءبىرسىپىرا سىرىن سەزىنگەن. سەزگەنىن كوپ الدىنا تارتقاندا وزىنە ءتان تۆورچەستۆولىق ءتاسىل، شەبەرلىكتەرى بايقالادى. پەسانىڭ نەگىزىنە تاپتىق تارتىستى، ريەۆوليۋسيالىق كۇرەستى سالا وتىرىپ قازاق رۋشىلارىنىڭ ىشتەي ءشىرىپ بارا جاتقانىن، ءوزارا الالىعىن، بىقسىق ارامدىقتارىن اشكەرەلەيدى. شابۋىل جاساۋشى جاڭا كۇش – امانگەلدى توبىن – ىنتىماق ءتارتىبى بەرىك، تالايى جوعارى، العىر ەتىپ سۋرەتتەيدى. باس گەروي امانگەلدىنى الدىن انىق كورگەن، اينىماس سەنىمدى، تەمىر ءتارتىپتى، دەگەنىنە جەتپەي قويمايتىن، ويلى باتىر ەتىپ الادى. مەنىمشە اۆتور العا قويعان مىندەتىن دۇرىس ۇسىنىپ، دۇرىس جوسپارلاعان. بۇل شىعارمانىڭ دۇرىس شىعۋىنا ءبىرىنشى شارت. راس، دۇرىس ۇعىنا، دۇرىس جوسپارلاي ءجۇرىپ تە، ىستەي كەلە اۆتوردىڭ وعان جەتە الماي قالاتىن كەزدەرى بولادى. «امانگەلدى» پەساسىندا ءدال وسى ايتىلعان جاعداي بار. امانگەلدى وبرازىن اۆتوردىڭ جوسپارلاۋى دۇرىس. ءبىراق رومانتيكا بيىگىنە جەتكىزە الماعان. جەتكىزە الماسا دا ءبىرسىپىرا كوتەرگەن. شىنىندا امانگەلدى وتە قيىن وبراز. ول سوۆەت باتىرىنىڭ - جاڭا قوعام، جاڭا دۇنيە جاساۋشى ءىشى داريا، كۇشى الىپ جاڭا باتىردىڭ وبرازى. ءبىز قانشا جازساق تا، ءاي ەندى جەتكەن شىعار دەسەك تە، سوۆەت باتىرىنىڭ وبرازى ىنتىقتىرىپ، جوعارلاي بەرەدى، بيىكتەي بەرەدى. سوندىقتان بۇل جولداعى ءاربىر جاقسى تالاپ، شاعىن تابىستىڭ ءوزىن كورە ءبىلۋىمىز، جوعارى ماقساتقا جەتكىزەتىن ساتى ەسەبىندە پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك. مەن وسى كوزبەن قاراپ «امانگەلدى» پەساسىن دراماتۋرگيامىزعا قوسىلعان جاڭا تابىستارىمىزدىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن.
پەسانىڭ قۇرىلىسىندا دراماتۋرگتارىمىزدىڭ كوبىنە ءالى كۇنگە شەيىن بوي بەرمەي كەلە جاتقان شەكسپيرلىك قيىندىقتى نەداۋىر باۋراعاندىق بار. ول پەسانىڭ نەگىزگى ارناسىنان شىقپاي وتىرىپ، سول ارناعا قۇياتىن ساي-سالا سياقتى — جەكە ادامدار اراسىنداعى تارتىس؛ پەسانىڭ مازمۇنىن تولىقتىراتىن جەتە ينتريگالار.
اتاپ ايتقاندا ءابدىعاپاردىڭ نەگىزگى جاۋى امانكەلدى — سوۆەت وكىمەتى بولا تۇرا، اقىجانعا بايلانىستى، شوڭعا بايلانىستى كۇرەستىڭ ەكى تارام جولى جاتىر. مۇنىڭ ءبىرى — جاقسى قىزعا قىزىعۋدان باستالسا، ەكىنشىسى — بيلەر اراسىنداعى ەسكى تالاستان شىعادى. وسى ەكى تارام جول جانامالاپ وتىرىپ، اقىرى ريەۆوليۋسيالىق كۇرەس جولىنا بارىپ قوسىلادى.
ادام وبرازىن جاساۋدا اۆتور ءتۇرلى ءتاسىل قولدانعان: ءابدىعاپاردىڭ ءبىر ۇرتى ماي، ءبىر ۇرتى قان — ءىش مەرەز. امانكەلدىنى ىلعي ىشىنەن شالىپ جىققالى جۇرەدى. شوڭ ءبىر رۋدىڭ تاباندى ءبيى. ءابدىعاپارداي بولماسا دا، بولدىم دەگەن سەنىمى كۇشتى. ءبارىن الداپ، بىرىنە سەزدىرمەيتىن، وزىنەن ازگە دوسى جوق كەتە ەڭ قيىن وبراز، جاقسى شىققان وبراز. كەتەنى ادەبيەتتەگى قايتالاۋ، جاڭالىق ەمەس دەۋشىلەر بولۋى مۇمكىن. مەنىمشە قانداي جاڭالىق بولسا دا ىزىنە ءشوپ سالساق، ءبىر ەسكىلىككە اپارىپ سوعادى. قانداي ۇقساسسىز دەگەنىڭنەن انىقتاپ قاراساڭ ءبىر ۇقساستىق تابىلىپ وتىرادى. ارينە بۇل ادەبيەت ۇرىلارىنا قۇرىق بەرگەندىك ەمەس. ءار جازۋشى جاڭادان جاساۋعا مىندەتتى. كەتەدە سول جاڭالىق — قازاققا ءتان، اۆتورعا ءتان وزگەشەلىك بار. وسى وزگەشەلىك بولعان سوڭ باسقا ۇلتتا، باسقا شىعارمادا بارلىعىنا، ازدى-كوپتى ۇقساستىعىنا قاراماستان جاڭالىق دەيمىن.
كەتەگە قاراما-قارسى قويىلعان جاعىمدى وبراز جاۋكە. بۇل جاقسى جاسالعان وبراز. جاۋكە پەسانىڭ ءون بويىندا اق بولات سەمسەردەي جارقىلداپ كورىنىپ وتىرادى. ول ۇستەم يدەيانىڭ تالايى جوعارى، قامال بۇزعىش، جولى بولعىش ەرى، امانكەلدىنىڭ وڭ قولى. اۆتور جاقسى امانكەلدىگە وسىنداي جاقسى سەرىك بەرە بىلسە دە، ءبىر جەردە قاتتى سۇرىنگەن ءتارىزدى. امانكەلدى جاۋكەنى ءولىم جازاسىنا بۇيىرادى. جاۋكەنىڭ سونداعى بار قىلمىسى ءبىر پۋلەمەتتەن ايىرىلىپ، ءبىر جاۋى قاشىپ كەتىپتى. جاۋكەنىڭ بۇل شىعىندى ءون-جۇز وراپ الاتىن تابىسى، ودان دا ارتىق كەلەشەگى، اق جۇرەگى بار. مۇنى نەگە ەسەپتەمەيدى امانكەلدى؟ اۆتوردىڭ بۇنداعى ويى — ءبىر جاعىنان امانكەلدىنىڭ وبرازىن كوتەرۋ، تەمىر ءتارتىبىن كورسەتۋ. ەكىنشى جاعىنان جاۋكەنى دە قىرىپ سال ەتە بەرمەي، ءبىر ءمۇدىرتۋ. ويى دۇرىس، سول ويدى ورىنداۋى تەرىس مەنىمشە بۇلجىمايتىن ەشنارسە جوق. جاعدايعا قاراي امانكەلدىنىڭ ءتارتىبى دە، تاكتيكاسى دا وزگەرۋگە ءتيىستى. ايتپەسە ول سوۆەت باتىرى بولا المايدى. جاۋكەنى اتۋ - ءوزىنىڭ وڭ قولىن كەسكەنمەن بىردەي ەدى. قولدى دارىگەر تانگە قاتەر تونگەندە، نە قالدىقتان شىققاندا كەسەدى. جاۋكە بۇل حالگە جەتكەن جوق. ول ءالى دە توت شالماعان اق سەمسەر، تالاي جاۋدىڭ باسىن كەسكەلى تۇر.اۆتور وسىنى ەسىنە الىپ ولىمگە بۇيىرسا دا امانكەلدىدەن جولداستارى ارقىلى جاۋكەنى قيىپ الىپ قالادى. اۆتوردىڭ ويىنشا ينتريگا وسىمەن كەتكەن سياقتى، ال مەنىمشە جاڭادان باستالعان سياقتى. ويتكەنى، جاۋكە جانىنان گورى ارىن ارداقتايتىن ادام. ونىڭ ارى قاتتى جارالاندى. جانىم قالادى ەكەن دەپ قۋانىپ، امانكەلدى باتىر ەكەن دەپ باس شۇلعي بەرمەيدى جاۋكە. ول ءوزىنىڭ تايمايتىن ەرلىگىن ناقاق جازانى قايتارۋعا جۇمساماي تۇرا المايدى. ءبىراق اۆتور بۇل اراسىن بۇركەپ كەتىپتى. بۇركەگەنى دۇرىس. امانكەلدى مەن جاۋكە ولە – ولگەنشە جۇبىن جازباۋ كەرەك. ال سوندا كەزدەسكەن قايشىلىقتان قالاي شىعۋ كەرەك؟ مەنىمشە، جاۋكەنىڭ قاتەسىن باسقا ءبىر سارباز ىستەسە،امانكەلدى جاۋكەگە بەرگەن اۋىر جازانى سوعان بەرسە، اۆتوردىڭ ويلاعانى بولىپ جاتىر.
پەساداعى باستى گەرويلاردىڭ ىشىندە مەرجاقوۆ قورقاقتاۋ بوپ كورىنەدى. ءابدىعاپار، كەتە، ءسالىم،شوڭ – بارىنەن دە مەرجاقىپ تومەن جاتىر. ول «الاش» پارتياسىنىڭ كەرەكتى باسشىلارىنىڭ ءبىرى، بايلاردىڭ جارشىسى بولۋمەن قاتار، سول بايلاردىڭ الدىن باستار سەركەسى. شاحمەت قۇسايىنوۆ ءابدىعاپار مەن ءسالىمدى قانشا كوتەرسە دە عابيت مۇسىرەپوۆ جازعان «امانكەلدىگە» اينالسوقتاماسقا امالى قالماعان. ەگەر مەرجاقىپتى الدىڭعى دەڭگەيگە قويعاندا شاحمەتتىڭ امانگەلدىسى مۇلدە باسقاشا شەشىلگەن بولار ەدى.
پەسانىڭ ىشىندەگى ەكىنشى، ءۇشىنشى قاتارداعى ادامدار – كارىبوز، قاناي، ەرجان، جانار، دوساي، اقىجان، ەرىشتەر تۋرالى ايتارىم – بۇلاردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى ورىندى جانە جامان اتقارماعان. ءبىراق ەرىشتى قوسپاعاندا باسقاسىنىڭ سيپات وزگەشەلىكتەرى ايقىن كورىنبەيدى. ادامدى الۋان – الۋان تۇردە كورسەتۋ – شىعارمانىڭ ەڭ ۇلكەن قاسيەتى. ادامدار نە نۇرلىم بىرىنە ءبىرى ۇقساماسا سوعۇرلىم پەسا تۇرلەنە، قىزىقتىرا تۇسەدى. شاحمەت ءبىرسىپىرا ادامدارىن ءالى دە وڭدەي ءتۇسۋ كەرەك.
شىعارمادا باردىعى ءتىل ارقىلى بەرىلەدى، تىلمەن جاسالادى. بۇل جۇرتقا ءمالىم قاعيدا. شاحمەتتە ءتىل مادەنيەتى ءالى دە جەتپەي جاتىر. ءسوز باستىلىق، ديالوگتەگى شۇبالاڭدىق سونىڭ سالدارىنان سارا سيۋجەتى كومەسكىلەندىرىپ، الۋشىلىق، ادامداردىڭ، ءارقايسىسىن ءوز اۋەنىمەن سويلەتپەي، ءبىر اۋەنگە سالىپ جىبەرۋشىلىك سياقتى تىلگە بايلانىستى كەمشىلىكتەر ءجيى كەزدەسەدى. مەنىڭ بايقاۋىمشا، بۇل اۆتوردىڭ كۇشى جەتپەگەندىكتەن ەمەس، ءتىل مادەنيەتى دەگەندى باسقاشا ۇعىنعاندىعىنان عوي دەيمىن. پەسانىڭ ءاربىر ادامى ءوز تىلىمەن سويلەۋ كەرەك. بارىنە قويىلاتىن ءبىر شارت — از سويلەسىن، كوپ سويلەسىن، توپاس سويلەسىن، شەشەن سويلەسىن — پىكىردەن ءسوز اسپاۋ كەرەك، سوزدەن پىكىر ارتا بەرسىن. از پىكىرگە كوپ ءسوز جۇمساعان جازۋشى — ولاقتىعىن عانا كورسەتپەيدى، مىلجىڭدىعىن دا كورسەتەدى.
«جولداستار» پەساسى تۋرالى. «تۇنگى سارىن» ون التىنشى جىل، «امانكەلدى» ون سەگىزىنشى جىل وقيعالارىنان الىنسا، ءالجاپپار ابىشيەۆتىڭ «جولداستارى» ەلىمىزدەگى وركەندەۋدىڭ بەسجىلدىق جوسپارلارىنان الىنعان پەسا. بۇل ءتىپتى جاڭا، ءتىپتى قيىن تاقىرىپ. قيىنعا جارماسۋدىڭ ءوزى — جازۋشىنىڭ جاقسى قاسيەتى. «جولداستار» پەساسىندا ءسوسياليزمدى قولما-قول جاساپ جاتقان جاڭا ادامدار بار. ايەلدەن، ەركەكتەن شىققان ينجەنەر، دارىگەر، ستاحانوۆشىلار، پارتيا ۇيىمىنىڭ باسشىلارى كورىنەدى. ال سوندا قالاي كورىنەدى؟ مىنە، گاپ وسىندا.
ءالجاپپار «وتان ءۇشىن»، «قىراعىلىق»، «جولداستار»، «دوستىق پەن ماحاببات» اتتى ءتورت پەسا جازدى. مەن وسىلاردىڭ بىرەۋىن عانا جاڭالىق دەيمىن. كەمشىلىكتەرىن كورە تۇرا، دراماتۋرگيامىزدىڭ بيىك ورىنە باتىل ورمەلەۋ دەيمىن. قالعان ۇشەۋى جاڭالىق ەمەس، قايتالاۋ، جەتكەن جەرىنەن ءارى وتە الماي، ءبىر ورىندا شيىرلاۋ. بايقاڭىزدارشى، «جولداستار» پەساسىنداعى راۋشان مەن «دوستىق پەن ماحاببات» پەساسىنداعى ساۋلەنىڭ نەمەسە تاسبولات پەن سايراننىڭ، حارلاموۆ پەن ابزالدىڭ، ايبول مەن مىرقالدىڭ ايىرمالارى قانشا؟ اتتارى وزگەرىپ ءار ۋاقىتتا كورىنگەنى بولماسا، ءبارى بىركەلكى ادامدار. شىندىقتا ءبىر قالىپتا قاتىپ قالعان ادام جوق. ءبىر ادامنىڭ ءوزى دە ءومىر بويى وزگەرىپ وتىرادى. مىسالى، وتىزىنشى جىلدارى جۇمىسشى پروگۋل جاساماي نورماسىن ورىنداپ وتىرسا، سونىڭ ءوزىن ماقتان ەتەتىن. بۇگىنگى جۇمىسشى — بىرنەشە نورمانى ورىنداۋدى، ەڭبەك ءونىمىن ارتتىرارلىق جاڭا ءتاسىل، جاڭا تەحنيكانى مەڭگەرۋدى ماقسات ەتەدى. وسى ماقساتتاردىڭ ماڭىندا جۇمىسشى، قىزمەتشىنىڭ ارەكەتى، ويى، قارىم-قاتىناسى، جالپى ادامشىلىق سيپاتى وزگەرمەي تۇرمايدى. ءالجاپپار وسى وزگەرىستى انىق كورە الماي ءجۇر. كورۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى شارت — جازۋشى ءاربىر جاڭا شىعارماسىندا پروبلەمالىق ماسەلە قويۋ كەرەك. بۇرىن نە ايتتىم، كىمدى كورسەتتىم، ەندى نە ايتام، كىمدى كورسەتەم، قالاي كورسەتەم؟ — دەگەن سۇراقتى شەشىپ المايىنشا شيىردان شىعا المايدى.
ءالجاپپاردىڭ «جولداستار» پەساسىن الساق ءبىرسىپىرا تابىستارى بار. الدىمەن جاڭا ادامداردى كورەمىز. ولاردىڭ ءوزارا قارىم – قاتىناسى، ومىرگە جاڭا كوزقاراسى، جاڭا سەزىمدەر بايقالادى. ارازداسىپ ءجۇرىپ، دارىگەر جاقيانىڭ ايبولدى ولىمنەن قۇتقارۋىندا ارازداسىپ ءجۇرىپ، راۋشان مەن ايبول، جاقيا مەن ليزالار جامان ويعا بارماي، ءبىر – ادامشىلىق ابرويىن ساقتاپ قالۋىندا تاربيەلىك ۇلكەن ءمان جاتىر. ادامدى تۇزەيتىن، وسىرەتىن ەڭ كۇشتى مەكتەپ سوسياليستىك ەڭبەك ەكەنىن اۆتور تاسبولات، جانات، قاراسايلار ارقىلى كورسەتەدى. سوسياليستىك ەڭبەككە جۇمىلا كىرىسكەن حالقىمىزدىڭ كوتەرىڭكى رۋحى پەسانىڭ ءون بويىندا سەزىلىپ وتىرادى.
وسىنداي قاسيەتتەرى بولا تۇرسا دا، پەسانى تۇتاسىمەن بەزبەنگە سالىپ جىبەرسەڭىز، سالماعى جەپ – جەڭىل الىمبەرىن پەسا بولىپ شىعادى. سەبەبى اۆتور – كورسەتەم دەگەن ءومىرىن تەرەڭ بايلاي الماعان.
«جولداستار» پەساسىنىڭ قۇرىلىسىندا دا ەلەۋلى كەمشىلىكتەر بار. سونىڭ ءبىرى – سيۋجەت شاشىراندىلىعى، جەكە ينتريگا داۋلاردىڭ ولشەۋىن بىلمەۋشىلىك، نەگىزگى جەلىگە بايلانىستىرا الماۋشىلىق. وسىنىڭ سالدارىنان باستا ءبىر تاقىرىپتاعى پەسا، كەيىن ءتورت تاقىرىپقا ءبولىنىپ، تۇتاستىق زاڭىن بۇزىپ تۇر. مىسالى، اۋليەتاس تۇبىندەگى موللاعا بايلانىستى وقيعا ءبىر تاقىرىپتىڭ باستالۋى. جاقيا، ليزا، راۋشان، ايبول ارالارىنداعى وقيعا زاۆود جاساۋعا ەشقانداي بايلانىسى جوق، ءوز الدىنا ءبىر تاقىرىپ. زاۆود جاساۋ اڭگىمەسى نەگىزگى تاقىرىپ. اقپاننىڭ پارتيادان شىعۋى تاعى ءبىر تاقىرىپ. بۇل ارادا ءبىر ەسكەرتە كەتەتىن نارسە تاقىرىپ، سيۋجەت تۇتاستىعى بۇزىلۋىنان، پەسانىڭ كوركەمدىك قاسيەتى بۇزىلا بەرمەيدى. تاقىرىپ، سيۋجەت جارىقشاقتىعى اتاقتى وستروۆسكييدەن دە، ءتىل، پىكىر، مىنەز، سەزىم ارقىلى كۇشتى مونولوگتار ارقىلى ءبىر قوتاندى عانا ەمەس، بۇكىل ايماقتى نەداۋىر قامتىپ جاتىر. ال، ءابجاپپار سيۋجەت - كومپازيسيا قۋعان جازۋشى. سوندىقتان دا «جولداستار» پەساسىنىڭ قۇرىلىسىنداعى كەمشىلىك – ەلەۋلى كەمشىلىك.
«قىناپتان قىلىش» پەساسى تۋرالى. بۇل وتان سوعىسى تاقىرىبىنا مۇحتار مەن ءعابيتتىڭ جازعان پەساسى. بۇل پەساعا مەن ەكى ءتۇرلى باعا بەرەمىن: ادەبيەتتىك جاعىنان كۇشتى پەسا، وقي باستاساڭ جاقسى پوەزيا سياقتى تارتا جونەلەدى. ونەرى جاعىنان كەمشىلىگى كوپ پەسا. ءبىر شىعارماعا ەكى ءتۇرلى باعا بەرۋ – قۇلاققا جاتتاۋ ەستىلسە دە، ونداي شىعارمالار بولادى. وقۋعا جاقسى شىعارمانىڭ ءبارى ساحنادا جاقسى كورىنە بەرمەيدى. سونداي – اق ساحنادا جاقسى كورىنگەننىڭ ءبارى وقىعاندا تارتا بەرمەيدى. ەگەر وقۋ مەن كورۋدىڭ اراسىندا ايىرما بار دەسەك، بۇعان تالاس بولماۋ كەرەك. ءىىىىعارمادا وسى ەكى قاسيەتتىڭ قايسىسى بولسا دا ءبىزدىڭ كەرەگىمىزگە جاراپ جاتىر.
«قىناپتان قىلىش» پەساسىنىڭ اۋەلى جاقسى جاعىنا كەلەيىك. بۇل پەسانىڭ ەڭ ءبىرىنشى قاسيەتى — مەرەيى ۇستەم حالقىمىزدىڭ اۋىر كۇندەردە ساعى سىنباي، العىر كۇشپەن العا باسىپ بارا جاتقانىن، جەڭىمپاز ارميامىزدىڭ قاھارماندىق رۋحىن كورسەتەدى. ساشا، ءازىمحان، بويكو، شۇباق، وتەگەندەر قان كەشىپ ءجۇرىپ، حالىقتىڭ ۇستەم مەرەيىن، جەڭىمپاز رۋحىن ساقتاعان ەرلەر.
پەسانىڭ ەكىنشى قاسيەتى — ۇلتتار دوستىعىندا جاتىر. ساشا مەن ءازىمحاننىڭ، شۇباق پەن بويكو، وتەگەننىڭ اراسىنداعى ازىلدەردەن جان قىبىن قاندىرارلىق دوستىق سەزىمىن الىپ وتىراسىڭ.
پەسانىڭ ءۇشىنشى قاسيەتى — قازاق ادەبيەتىندە بۇعان دەيىن كەزدەسپەگەن، ورىس ادەبيەتىندە سيرەك كەزدەسەتىن — جولداستىقتىڭ تاماشا ءبىر ونەگەسى بار. ساشا دا، ءازىمحان دا ءاسياعا قۇمار. كەيدە شەكىسىپ قالادى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىر-بىرىنىڭ ادامشىلىعىن، جولداستىعىن قانداي باعالايدى. قۇمار قىزىنا ءوزىن ۇسىنۋدان بۇرىن، ءبىرىن-بىرى ۇسىنادى، ءىشى قۇرعىر وزىنە تارتىپ تۇرسا دا، وعان ەرىك بەرمەيدى.
باتالون ادامدارىن ناگراداعا ۇسىنۋعا كەلگەندە دە «ەڭبەك سەنىكى» دەپ، ءبىرىن-بىرى ۇسىنادى، ءارقايسىسى تىزىمنەن ءوزىن ءوشىرتىپ تاستايدى. ءازىمحان مەن ساشانىڭ اراسىنداعى وسىنداي قارىم-قاتىناستى مەن جولداستىق قارىم-قاتىناستىڭ ەڭ جاقسى ونەگەسى دەپ تۇسىنەم.
پەسانىڭ ءتورتىنشى قاسيەتى — بۇرىنعى پەسالاردا جوق جاڭا وبراز بار. قارقارالى، باياندا، كوكشەتاۋ، اتباساردا، ويىلدا، وسى الماتى توڭىرەگىندە قازاقتىڭ ءتىلىن، سالتىن قازاقتان كەم بىلمەيتىن، قازاق بولىپ كەتكەن ورىستار تولىپ جاتىر. قازاق ءتىلىن، قازاق تاريحىن زەرتتەۋشى ورىس عالىمدارى دا بار. ادەبيەتتە وسىلاردىڭ وبرازى ءالى شىقپاعان ەدى. مۇحتار مەن عابيت ساشانى ءتىپتى ۇنامدى ەتىپ كەلتىرگەن. ساشا — قازاقتى تولىق تۇسىنگەن، شىن سۇيگەن، ۇلى ورىس حالقىنىڭ قۇشاعى كەڭ ءبىر ۇلى.
پەسانىڭ بەسىنشى قاسيەتى — ءتىلى. ءبىزدىڭ ءبىرسىپىرا جازۋشىلارىمىز ءالى كۇنگە شەيىن ادامدى سويلەستىرە بىلمەيدى. سوزدەن ءسوز، پىكىردەن پىكىر تۋعىزىپ، اڭگىمە ورشىتە بىلمەيدى. كەيدە سويلەسىپ وتىرعان ەكى ادام ءبىرى باس دەسە، ءبىرى قۇلاق دەپ تۇراتىنى دا جوق ەمەس. ارينە، مۇحتار مەن عابيتكە بۇل ولشەۋ بولا المايدى. «قىناپتان قىلىش» پەساسىنىڭ ءتىلى جاقسى دەگەندە مەن الدىمەن حالىق تىلىنەن قۇرالعان ءسوز تۇلعالارىن ايتام. پەسانىڭ ءسوز قۇرىلىسىندا ءۇش اۋەن بار. ساشا، ءازىمحان، زوتوۆتار ءبىر اۋەندە، شۇباق، وتەگەن، بويكولار ءبىر اۋەندە، ەرعارا جەكە ءبىر اۋەندە سويلەپ جۇرەدى. وزگەلەرى وسى ءۇش اۋەننەن شىعا المايدى. پەسادا ادام تۇرلەرى، ادام ساز اۋەندەرى كوپ ەمەس، ءبىراق سونىڭ ءوزىن شەبەر بەرگەن، بەلگىلەنگەن ءتارتىپتى باسىنان اياعىنا دەيىن ساقتاپ وتىرعان.
ساشا مەن ءازىمحاندى، بايكو، شۇباق، وتەگەندەردى، ەرعارالاردى اتتارىن اتاماي-اق سوزدەرىنەن تانىپ تۇراسىڭ. بۇل اركىمدى ءوز تىلىمەن سويلەتۋ بولسا، سول ءسوزدىڭ ىشىندە اۆتوردىڭ جاساعان ءسوز ونەگەلەرى «مەن مۇندالاپ» تۇرادى. جالپى العاندا پەسا جاقسى پوەما سياقتى وقىلادى.
وسىنداي قاسيەتتەرى بولا تۇرسا دا، «قىناپتان قىلىش» پەساسى دا كوڭىلدەن شىعا الماعانى ءمالىم. پەسانىڭ ساحنادا جاقسى، جامان شىعۋى كوبىنەسە تەاترعا بايلانىستى. ول ءوز الدىنا. ال، پەسانىڭ ءوز بويىنداعى كەمشىلىك مەنىمشە، اۆتورلار اسكەري ءتارتىپتى، سوعىس ومىرىندەگى ىشىندەگى قارىم قاتىناستى بىلمەگەندىكتەن تۋعان كەمشىلىكتەر. سوعىس تاقىرىبىنا جازىلعان پەسا بولعان سوڭ ول وزگەشەلىكتەر ارىلۋعا ءتيىستى ەدى.
ەكىنشى كەمشىلىك – شىعارمانىڭ تۇتاستىعىنا بايلانىستى. مىسالى، ءبىرىنشى سۋرەت پەسانىڭ تۇتاستىعىن بۇزىپ تۇر. اۆتورلاردىڭ ويى – وسىنداي شاتتىق ءومىردى سونى كەلىپ بۇزدى دەمەك قوي. ول ويدى جەكە سۋرەتسىز – اق وقىعانشا بارلىعىن دا كورسەتۋگە بولار ەدى.
پەسانىڭ باسقا ۇساق – تۇيەكتەرىنە توقتالماعاندا مەنىڭ ايتارىم وسى ەكى – اق كەمشىلىك.ويتكەنى، بار پەسادان اسىرەسە باسقاشا جوسپاردا قۇرىلعان وسى پەسادان وتان سوعىسىنىڭ ۇلكەن بەينەسىن كورسەت دەۋگە بولمايدى. ول بەينەنى ءبىر پەسا تۇگىلى، ءبىر رومان دا كورسەتە المايدى. ءار جاعىنان كەلىپ، ءار تۇردە، ءار كولەمدە كورسەتە بەرسەك كوپتەپ جاساپ شىعامىز. «قىناپتان قىلىش» نەگىزىندە ءبىر باسىنان اينالاسىن،ونىڭ وزىندە كوبىنەسە سەزىم، پەيىل ارقىلى كورسەتەدى.وسىنى ەسكە الساق، پەسا ءوز دەڭگەيىنەن كوركەمدىك جاعىنان دا، يدەيالىق جاعىنان دا ءبىزدىڭ كەرەگىمىزگە جاراپ جاتىر.
ءتورت كەزەڭدە ءتورت تاقىرىپقا جازىلعان ءتورت پەسانى شولىپ وتتىك. ەگەر تالداي باستاساق ءارقايسىسى ءبىر – ءبىر بايانداما بولار ەدى. ءبىراق وسى شولۋدىڭ وزىنەن دە پەسالاردىڭ نە كۇيدە ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. ەگەر جالپى العاندا پەسالارىمىز قاي دارەجەدە تۇر – دەگەن سۇراق بەرىلسە، الداعى مىندەتتەن تومەن تۇر دەر ەدىم. قالايشا تومەن؟ – دەۋشىلەرگە الەكساندر گوركييدىڭ مىنا سوزىمەن جاۋاپ بەرەمىن: ءبىزدىڭ كوركەمونەرىمىز تۇرمىستاعى باردان جوعارى كوتەرىلىپ، ادامدى دا ودان جوعارى كوتەرۋگە مىندەتتى. ءبىراق ادامدى تۇرمىستاعى باردان قول جازدىرماۋ كەرەك. بۇل — ءرومانتيزمدى ۇگىتتەۋ ەمەس پە دەۋشىلەرگە، ەگەر الەۋمەتتىك گەرويزمدى، ەگەر بىزدەگى بولىپ جاتقان ءومىردىڭ جاڭا جاعدايلارىن تۋعىزىپ وتىرعان مادەني - ريەۆوليۋسيالىق ەنتۋزيازمدى رومانتيزم دەپ ايتاتىن بولساق، ءيا، دەپ جاۋاپ بەرەمىز. ءبىراق، ارينە، بۇل ءرومانتيزمدى شيللەر مەن گەتەنىڭ، سيمۆوليستەردىڭ رومانتيزمىمەن شاتاستىرماۋ كەرەك» دەيدى ماكسيم گوركيي.
امال نە، بىزدە جاڭا تاقىرىپقا جازىلعان پەسالارداعى ادامداردىڭ كوپشىلىگى تۇرمىستاعى ادامداردان جوعارى كەتپەك تۇگىل، تومەن قالىپ ءجۇر. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن.
ءالجاپپار جاڭا تاقىرىپقا بىرنەشە پەسا جازدى. قالامى توسەلىپ، تاجىريبەسى مولايعان كەزدە جازعان ەڭ كەيىنگى پەساسى «دوستىق پەن ماحاببات» اتالادى. جاڭا تاقىرىپتاعى پەسالاردىڭ وسى كۇنگى دارەجەسىمەن قاراعاندا بۇنى ءتاۋىر پەسا دەپ قابىلدادىق. وسى ءتاۋىر پەساداعى گەرويدىڭ ءبىرى — ميرون ءوزىن ءوزى بىلاي سيپاتتايدى:
— ءيا، وتە كوپ وقىدىم. ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وزىندە 24 جىل وقىدىم. سوندا دا حاتتى شالا تانيمىن. ءبىراق، ءبىر اكادەميكتەن كەم بىلەم دەپ ويلامايمىن، — دەيدى. ميرون تىم بوسىڭكىرەپ كەتكەن. ءالجاپپار بۇل ارادا جاعىمدى گەرويىن جاعىمسىز ەتىپ العانىن سەزبەي قالعان. ونىمەن دە قويماي، 24 جىل سوۆەت وداعىندا تۇرىپ، ساۋاتىن ءجوندى اشا الماعان ميرونعا ەڭ قيىن تەحنيكانى، بىرنەشە ماشينانىڭ قىزمەتىن ءبىر ءوزى اتقاراتىن كەمىر كومباينىن جاساتادى. كىم نانادى وسىعان؟ شىعارمانىڭ نانىمدى بولۋى — ءبىرىنشى شارت. التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كۇپتەسەڭ دە نانىمسىز شىعارما ۇزاق ءومىر سۇرە المايدى. ءتىپتى، فانتاستيكالىق شىعارمالاردىڭ ءوزى لوگيكاعا، اقىل-ويعا سىيىپ تۇرادى. اۆتور تىلەسىن، تىلەمەسىن، ميرون سوۆەت كونسترۋكتورلارىنىڭ وبرازى بولىپ ەسەپتەلەدى. ماتەماتيكا، حيميا، فيزيكانى بىلمەيىنشە، قانداي تالانت بولسىن قيىن ماشينانىڭ كونسترۋكتورى بولۋعا مۇمكىن ەمەس. شىندىقتا، ءبىزدىڭ كونسترۋكتورلار ۇلكەن تالانتتى سونىمەن قابات تەحنيكالىق عىلىمداردى تولىق مەڭگەرگەن ادامدار. وقىماعان ادامداردان دا دانا شىعادى. ءبىراق، دانالىقتىڭ شەگى بار. ستاحانوۆ كومىر رەكوردىن، شىعاناق تارى رەكوردىن جاساپ بەردى. بىرەۋى از وقىعان، بىرەۋى وقىماعان. بۇلار تاجىريبەگە سۇيەنىپ، جۇمىس ءادىسىن، تابيعات سىرىن تاپتى. سونىڭ وزىندە، ولارعا تەحنيكا جاردەمدەستى. ال، عىلىمسىز كومباين جاساۋدىڭ قيىندىعى سونشا، ءبىر ميلليمەتردىڭ 25-تەن بىرىندەي بۇزىلسا، مەحانيزم جۇرمەي تۇرىپ قالادى.
ءتىپتى، كوز جۇمالىق، ساۋاتسىز ميروننىڭ كەرەمەتىنە نانا تۇرارلىق، سونىڭ ىشىندە ناداندىقتى دارىپتەۋدىڭ كەرەگى قانشا؟ اسىرەسە، جاعىمدى گەرويدىڭ بويىنا جاراسپاي تۇر.
گەرويدىڭ اياسى وسىلاي تارىلعاندىقتان، كونسترۋكتور عالىمنىڭ وبرازى شىقپاي، جابايى عانا قارتتىڭ بەينەسى كورىنەدى. وعان سۇيەنگەن ينجەنەر ساۋلە قانشا الىسقا بارماق.
ساۋلەنىڭ تەلەفون ارقىلى موتور ىزدەگەنىنەن، ميرون ەكەۋىنىڭ بىردەڭە سۇيرەپ، ەنگىزگەنىنەن باسقا كومباين جاساۋ ارەكەتى كورىنبەي قالعان. مەن مۇنىمەن كومبايىندى ساحناعا شىعارىپ جاساڭدار دەمەكشى ەمەسپىن،سىرتتاعى ءىستى، ىشتەگى سىردى بىلدىرەتىن ءتىلدىڭ، كوركەمونەردىڭ كوپ كومەگىن جوقتاپ تۇرمىن. پەسانىڭ يدەياسىنا ىرزا بوپ، مازمۇنىن قومسىنىپ تۇرمىن.
يدەيا كوركەم مازمۇن ەكەنىنە ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. تاياۋدا مۇحتاردىڭ «قوبىلاندىسىن» كوردىڭىزدەر. مەن ءبىر – اق رەت كوردىم. سوندىقتان، پەسانى تۇتاس الىپ، ات ءۇستى پىكىر ايتۋعا جۇرەكسىنەم دە، تەك قارلىعا تۋرالى ايتامىن. ءبىر پەسادا كوڭىلدەگىدەي ءبىر وبراز شىقسا، سونىڭ ءوزى كوپكە ۇلگى بولىپ اتالادى. اۆتور قارلىعانى بىرنەشە حالدە كورسەتكەن.
ءبىرىنشى حال: باتپانداعان شوقپاردى اسپانعا اسىقپاي اتىپ، الاسۇرعان حان قىز، ەر قىز، ەركە قىز كورىنەدى.
ەكىنشى حال: قان مايداندا كەزدەسەدى. الدىندا سۇلاي جاتقان جاۋى – قوبىلاندىنى كورگەن كەزدە، تۇلعاسىنا ءسۇيسىنىپ، ولتىرمەي الىپ كەتەدى. وسى ارادا جۇرەگىنە ماحابباتىڭ ءبىر ۇشقىنى تۇسكەن ءتارىزدى.
ءۇشىنشى حال: تەمىر قاقپالى زىندان الدىندا ار – نامىس پەن ماحاببات تارتىسى.
ءتورتىنشى حال: ماحاببات جەڭىپ، باس يمەيتىن تاكاپپار قىز قوبىلاندىعا پەندە بوپ قالادى.
بەسىنشى حال: قىز كومەگىمەن قوبىلاندى بوسانىپ، قىز الدىندا ال مەنەن تىلەگەنىڭدى دەپ تۇرعان شاق. ارمانىم وسى ەدى، جەتتىم بە دەپ شاپ ەتپەيدى قىز، تەك، مەنى جورىققا جولداس ەت دەيدى. قانداي تاماشا شىدامدىلىق!
التىنشى حال: الشاعىردىڭ قورعانى ىشىندە، قۇرتقا الدىندا كورىنەدى قارلىعا. «بۇدان ارتىق ەر سۇيەر، قاي ازامات بالاسىن.» دەپ قۇرتقانىڭ كوركىنە، ادامشىلىعىنا سۇيسىنەدى.قانداي تاماشا ادىلدىك.
جەتىنشى حال: وسى ادىلدىك، ادامشىلىق جولىندا ەرلىكپەن ءولىپ كەتەدى.
سونشا جەتى ساققا جۇگىرتكەندە، اۆتور ادام بويىنداعى ءتۇرلى سەزىمدەردى قوزعايدى جاندى نەشە الۋان كۇيگە سالادى. بۇنداعى يدەيا – اقىلدى، ادىلدىكتى ۇستەم كورسەتەدى.
اسىرەسە، ءبارىن وزىنە باعىندىرعان باسىم ەركىندىك تاماشا كورىنەدى. بۇل ءۇش قاسيەت عاسىرلار بويى، توت باسپاس بولاتتاي ادام الدىندا جارقىراپ تۇرا بەرمەك. ەگەر وسى جوعارى يدەيانى جابايى كۇيدە، مازمۇنسىز بەرە سالسا، ەلەۋسىز قالا سالار ەدى.
ەكىنشى مىسالعا جامان ادامنىڭ ءبىر وبرازىن الايىق: «قوزى كورپەش، باياننىڭ» ىشىندەگى ءدال قارابايداي ادام ومىردە جوق. ەپوستىڭ وزىندە دە پەساداعى قاراباي ەمەس، عابيت ونى سونشا كوتەرگەن، كوركەمونەردىڭ كۇشىمەن سونشا سيپاتتاعان، جوق دەگەن قارابايدىڭ بارلىق سۇمپايى تۇلعاسىمەن باقىرىپ قارسى الدىڭنان تۇرە كەلەدى. ەندى قالاي نانبايسىڭ! نانا بەرەسىڭ، كۇلەسىڭ دە، كۇڭىرەنەسىڭ دە، كوز الماي قاراي بەرەسىڭ.
لۋناچارسكييدىڭ «دوستويەۆسكيي سۋرەتشى، ويشى» دەگەن ەڭبەگىندە ءبىر قىزىق تەڭەۋ بار ەكەن: «سالعان سۋرەتى گەنەرالسىز مۋندير سەكىلدى سۋرەتشىلەر بار. گەنەرالدى مۋنديرىمەن سالاتىن سۋرەتشىلەر بار. جانە ءمۋنديرسىز گەنەرالعا ۇقساعان شىعارمالار دا بار»، دەيدى.
ءبىزدىڭ كەيبىر پەسالارىمىزدى وقىپ وتىرىپ ايتقان با دەرسىڭ. ماسەلەن، شاحمەتتىڭ «الدار كوسە» پەساسىندا گەنەرال جوق، وڭكەي مۋنديرلەر. ال، «مانشۇكتە» سەرجانتتى گەنەرال دەپ كورسەتەدى شاحمەت.
ءتورت دراماتۋرگتىڭ پەسالارىنا توقتالىپ، مىسالدى سولاردان كەلتىردىك. كەيىن ولارعا تاعى دا ءبىر ورالماقپىز. ويتكەنى، جاقسى، جامان بولسىن، ساحنادا سولاردىڭ پەسالارى ءجۇر. سابيتتە دە، مەندە دە، تاعى ءارقايسىمىزدا كەزدەيسوق جازىلعان ازىن-اۋلاق ەڭبەكتەر بار. ولار بىرىنشىدەن ساحنادا جوق، ەكىنشىدەن ءبىز ءالى پروفەسسيونال دراماتۋرگ ەمەسپىز. سوندىقتان، بارىنە بىردەي بوگەلە بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. جانە پەسالاردى تۇگەل تالداۋ مىندەت ەمەس. ايتسە دە، كەيىنگى جىلداردا پەسا جازۋعا شۇعىلدانعان ءابدىلدا تاجىبايەۆتى ەلەۋسىز قالدىرا المايمىز. ونىڭ شاحمەتپەن بىرىگىپ جازعان «مانشۇك» پەساسى جايىندا جاڭا ايتىپ ءوتتىم. «ءبىز دە قازاقپىزى» جارىققا شىقپاعان، ماعان كەزدەسپەگەن ەڭبەك. روشالمەن بىرىگىپ جازعان «جومارتتىڭ كىلەمى» باسقا پلانداعى پەسا. بۇنىڭ تىلىندە، قۇرىلىسىندا، جاساعان وبرازدارىندا جەكە كەمشىلىكتەر بولار. جالپى ءوز سارىنىندا العاندا ءبىرسىپىرا تابىستارى بار. ىزدەۋدىڭ، ءوسۋدىڭ ايقىن بەلگىلەرى جاتىر. ءبىراق، وسىنىڭ ءبارىن زايا كەتىرەرلىكتەي تاعاتىن ءبىر ءمىنىمىز دە بار بۇل پەساعا. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە ءابدىلدا سوسياليستىك رومانتيكانى گوركيي ايتقان شيللەر مەن گەتەنىڭ نەمەسە سيمۆوليستىك رومانتيكاسى شاتىستىرىپ وتىر. ءابدىلدانى قويا تۇرىپ، وسى ارادا ايتا كەتەگىن ءبىر جاعداي بار.
ادەبيەت كلاسسيكتەرىن ۇيرەنۋ دەگەنگە ءبىز ابدەن مويىنداپ بىتكەنبىز. ۇيىندە شەكسپير، شيللەر، مولەردىڭ تومدارى جوق جازۋشى كەم دە كەم-اق شىعار. بۇل وتە جاقسى قاسيەت. ءبىراق، ۇيرەنۋمەن قابات جيرەنە دە ءبىلۋ كەرەك. ايتپەسە، جاقسى قاسيەت جامانعا اينالادى. شەكسپير، شيللەر،مولەردىڭ قانداي دانىشپان بولسا دا، ءوز ءداۋىرىنىڭ عانا بۇلب ۇلى. ودان بەرى ادامزات تالاي كەزەڭدەردەن استى. ءار ءداۋىردىڭ حالىقتىڭ وزىنە لايىق تۇلعاسى، ءتىلى اۋەنى، ءستيلى، كۇيەرى، سۇيەرى دە بار. بۇلاردى تالعاۋسىز جۇتا بەرسەڭ، جۇمىرشاعىڭا قويا بايلانادى. بىزدە ءقايسىبىر جىگىتتەردىڭ شەكسپير،شيللەر، مولەرلەرگە شۇلعۋى سونشا، كەيدە ولاردىڭ تابانىن جالاۋعا دا ءازىر. بۇل بارىپ تۇرعان بيشارالىق... ناعىز سوۆەت جازۋشىسى وتكەن ءداۋىردىڭ ادەبيەت كلاسسيكتەرىمەن ۇيرەنۋمەن قابات، ولاردىڭ ۇلى سىنشىسى ەكەنىن دە ۇمىتپاۋ كەرەك. ويتكەنى ولار شىقپاعان تاريح كەزەڭىنە سوۆەت جازۋشىلارى شىعىپ تۇر. ولار قۇرالدانباعان ماركسيزممەن سوۆەت جازۋشىلارى قۇرالدانىپ، وتكەندى دە كەلەشەكتى دە كورىپ تۇر. جارامدىسىن ال ەسكىنىڭ، جارامسىزىن تاستا ءوزىڭ جاسا جاڭادان دەمەكپىن. ەندى ءابدىلدانىڭ وزىنە كەلەيىك.
لەنين دە، گوركيي دە قيالدىڭ شارىقتاي بەرۋىن، ادام ويى تۇرمىستىڭ الدىن شولا بەرۋىن ماداقتادى. بۇل زاڭدى ريەۆاليۋسيالىق تەوريادان شىققان پىكىر. ريەۆوليۋسيالىق تەوريا ەشقاشان تۇرمىستان كوز جازبايدى. قيال قانشا شارىقتاسا دا، ادامعا «تۇرمىستان قول جازدىرماۋ كەرەك» دەپ كەتتى گوركيي.
«جومارتتىڭ كىلەمى» پەساسىندا ادام بار ما؟ بار بولسا قاي داۋىردە، قاي جەردە ءومىر سۇرگەن؟ بۇنى ەشكىم بىلمەيدى. مۇعالاق ءبىر دۇنيە. ايتەۋىر زۇلىمدىق پەن ىزگىلىكتىڭ جاۋلاسۋى بار. سوندا زۇلىم كىم؟ ىزگى كىم؟ بۇنى دا اۆتور ءوزىڭ تاپ دەپ كەتە بارادى. وسى پەسانى، جەر شارىنىڭ قاي جەرىنە قويسا دا ەشكىمدى رەنجىتپەگەن، قۋانتپاعان بولار ەدى.
بۇل ونىڭ قاسيەتى ەمەس، قاسيەتسىزدىگى. تاپتىق قوعامدا قانداي دانىشپان بولسىن تاپ تىلەگىنەن تىسقارى ەش ۋاقىتتا ەش ءبىر شىعارما بەرگەن ەمەس. بىزدە تاپ جويىلسا دا، مەملەكەت بار ساسيوليستىك قوعام بار. بۇل ەكەۋىنىڭ ماقساتىنا سوقپايتىن شىعارما جوق. بولۋعا ءتيىستى دە ەمەس. سوندىقتان، وسى ماقساتقا تىرەي، بەتىڭدى ايقىن كورسەتە جاز دەيمىن.
ارينە بۇعان قاراپ، «جومارتتىڭ كىلەمى» زياندى دەپ قالماڭىزدار. ومىرگە رەالدىق كەزبەن قاراپ ۇيرەنگەن ءبىزدىڭ ۇلكەندەر ءنار الا الماسا دا بالالاردىڭ، جاستاردىڭ وي دۇنيەسىن كەڭەيتۋگە ءبىرقاتار پايدا بەرەدى. مەن تەك، ءابدىلدا ءوزىنىڭ قابىلەتىن ونىمسىزگە جۇمسادى، كەلەشەكتە ونىمدىگە جۇمساسا ەكەن دەگەن كوڭىلمەن ايتام.
You Might Also Like
-
الەۋمەتتىك كورىنىستىڭ قاندايىن الساق تا، توبەدەن توپ ەتىپ تۇسە قالعان ەمەس، الدى-ارتى ارىدەن سوزىلىپ كەلە جاتقان جۋاندى-جىڭىشكەلى ساباعى بوپ وتىرادى. بۇگىنگى قازاق. سوۆەت دراماتۋرگياسىندا دا وسى تۇ...
-
قازاق كوركەمونەرىندە كوپ تابىستارمەن قاتار كوپ كەمشىلىكتەر دە بار. تابىستى عانا كورىپ، كەمشىلىكتى كورمەۋدىڭ ءوزى ۇلكەن كەمشىلىك بولعان بولار ەدى. كوركەمونەر ىسىنە ونشا قانىق بولماسام دا وسى ويمەن ءبى...
