تارپاڭ
الىستاعى كولحوزدان شىققان جۇك ماشينەسى قالانىڭ شەت جاعىنداعى كومبينات عيماراتىنا جاقىنداي بەرگەندە، ءبىر جاعىمسىز ءيىس مۇڭك ەتە قالدى.
اينالدىرا سوعىلعان بيىك دۋال. ماڭداي الدىندا كوكپەن بويالعان تەمىر قاقپا.
قاقپانىڭ بيىك تورىندە — نيكيتا حرۋششيەۆتىڭ پورترەتى.
ودان تومەنىرەك ءبىر جاعىنا جىلقىنىڭ، ەكىنشى جاعىنا شوشقانىڭ سۋرەتى سالىنعان. ەكەۋىنىڭ ورتاسىنا ءىرى-ىرى ارىپتەرمەن «درۋجبا» دەپ جازىلىپتى.
* * *
ەت كومبيناتىنىڭ دۋالى بيىك قوراسىنا كىرە بەرە توبىلعى تورى بيە ەلەڭدەپ، قايتا-قايتا پىسقىرىنىپ، ءتىپتى وسقىرىنىپ، قۇيما تۇياقتارىمەن قوراپتىڭ تاقتايىن تاقىلداتا تەپكىلەپ مازاسى كەتتى.
مۇنى كورىپ، قوراپتاعى سەرىكتەرى دە قۇلاقتارىن تىكشيتىپ، الدەنەدەن سەزىكتەنە باستادى.
— قان ساسيدى، — دەدى توبىلعى تورى بيە كوزدەرى شاتىناپ.
باسقالارى:
— قان! قان! قايداعى قان؟ — دەپ جان-جاعىنا الاق-جۇلاق قاراستى.
— قاشايىق! — دەدى توبىلعى تورى ىشقىنا ءتۇسىپ.
ءسويتتى دە جۇك ماشينەسىنىڭ بيىك بورتىن ارتقى قوس اياعىمەن سارت-سارت تەپكىلەي باستادى.
كابينادا وتىرعان شوپىر مەن زووتەحنيك جەرگە سەكىرىپ-سەكىرىپ تۇسكەن.
سويتسە توبىلعى تورىنىڭ تەپكىسىنە شىداس بەرمەي قوراپتىڭ قاراعاي تاقتاسى قاقىراي باستاعان ەكەن.
— ءاي-اي! مىناۋ قايتەدى-ەي؟! — دەپ مىرتىق بويلى زووتەحنيك ەكى قولىن ەربەڭدەتتى.
ەرىندەرى دۇرديگەن، ۇزىن بويلى، قاقپاق جاۋىرىندى شوپىر جىگىت قوراپتان قولاقپانداي تەمىر الىپ، توبىلعى تورىنىڭ قارا تۇمسىعىنان پەرىپ-پەرىپ جىبەرگەندە، بيە بايعۇس شىڭعىرىپ-شىڭعىرىپ الدى دا، شوپىردىڭ باسىنان اسىرا قارعىپ، سۇرىنە قۇلاي جازداپ ءتۇستى دە، قاقپادان شىعىپ اسفالت جولدى تاسىرلاتا شاۋىپ بارا جاتتى.
اسفالت ۇستىندە قىزىل-كۇرەڭ تاڭبا قالدى. بۇل توبىلعى تورىنىڭ تۇمسىعىنان تامشىلاعان قان ەدى. دۇردىك ەرىن شوپىر ونى الگىندە سوم تەمىرمەن پەرىپ-پەرىپ جىبەرىپ ەدى عوي.
ەندى سودان قاندى ءىز عانا قالدى. توبىلعى تورى سول كەتكەننەن مول كەتتى.
* * *
توبىلعى تورىنىڭ قوراپتان سەكىرگەنىن كورگەن باسقا جىلقىلار دا قورتىق باستىقتىڭ قوس قولىن ەربەڭدەتكەنىنە قاراماي، ماشينەدەن قارعىپ-قارعىپ ءتۇسىپ جاتتى. ءتىپتى ەڭگەزەردەي شوپىر دا توسقاۋىل بولا المادى. جىلقىلار توبىلعى تورى شىعىپ كەتكەن قاقپاعا قاراي ۇمتىلعاندا، قارسى الدارىنان سول قاقپادان باسقا ءبىر جۇك ماشينەسى كىرىپ كەلە جاتتى. قورابى تولعان قورسىلداق شوشقالار ەكەن.بۇل ماشينەنىڭ شوپىرى وزانداتىپ سيگنال باسقاندا، بايعۇس جىلقى بالاسى ۇركەكتەپ كەيىن سەرپىلدى. ءسويتىپ بيىك دۋالدىڭ ىشىندە ارى-بەرى ساپىرىلىسىپ ساندالدى دا قالدى. شوشقالى ماشينە ىشكە كىرگەننەن كەيىن، تەمىر قاقپا تارس جابىلدى. ىشقىنا كىسىنەگەن جىلقىلار مەن شىڭعىرا قورسىلداعان شوشقالاردىڭ جانتالاسىنان اۋلانىڭ ءىشى ازان-قازان بولدى.
* * *
توبىلعى تورى ءتۇتىن ساسىعان قالادان ۇزاڭقىراپ بارىپ كەنەت قالت تۇرا قالدى دا، قامىس قۇلاقتارىن تىكشيتىپ، الىستاعى اۋىل جاققا قاراپ ءبىراز تۇردى. سودان سوڭ ويقى-شويقى اسفالت-سىماق جولدان بۇرىلىپ، ءبىر پىسقىرىنىپ الدى دا، تىكە تاۋعا قاراي تارتتى. اقباس شىڭدارى اسپاندى تىرەگەن الىپ تاۋ توبىلعى تورىنى وزىنە ماگنيتشە تارتقانى سونشا، ول الدى-ارتىنا قاراماي، ەندى-ەندى زۇمىرەتتەي جايقالىپ كەلە جاتقان ەگىندى دە ەلەمەي، توبىشاقتى اڭعارىنا قاراي وزىنە قانات بىتكەندەي تىكە تارتتى. تەك اڭعاردىڭ اۋزىنا جەتە بەرگەندە عانا كىلت توقتاپ، بۇلىڭعىر ءتۇتىن تۇتقان قالا جاققا باسىن كەگجيتە، جيىركەنە قاراپ:
— قان ساسيدى! — دەدى.
شاتقالدىڭ اۋزىنا كىرە بەرگەندە ءشوپ باسىپ كەتكەن اربا، جولدى بوگەگەن كولدەنەڭ الا اعاش تۇر ەكەن. ارىرەكتە جالعىز جاتاعان ءۇي، جانىندا تايىنشاداي يت جاتىر. ءبىر توپ تاۋىق، ورتاسىندا قىزىل ايدارلى شۇبار الا قورازى بار، قۇرقىلداسىپ، جەم ىزدەپ ءجۇر. الگى تايىنشاداي توبەت ورنىنان كەرىلە تۇرەگەلدى دە، توبىلعى تورىعا ۇرمەكشى بولىپ قاڭق ەتتى دە، ۇستىندە ادامى جوق بولعاننان سوڭ، قايتادان جاتا كەتتى. ونىڭ ەسەسىنە مىسىقتان ءسال-اق ۇلكەن، ساپ-سارى قاندەن يت وي ءبىر باتىرسىنىپ شاۋىلدەدى-اي كەلىپ. ۇيدەن باسى دۋدار ءبىر ورىس شىعىپ، توبىلعى تورى بيەگە ۇزاق قارادى. توبىلعى تورى شلاگباۋمدى اينالىپ، جولسىزبەن ءجۇرىپ، القىنا اعىپ جاتقان اساۋ سۋدى كەشىپ، ارعى بەتكەيگە ءوتىپ، شاتقالدىڭ ءىشىن بويلاي تىنتە قاراپ ءبىراز تۇردى. «سۋى مول، وتى شۇرايلى، جانعا جايلى جايلاۋدىڭ باسى وسى ەمەس پە»، دەدى دە، توبىلعى تورى وزەندى بويلاپ، شاتقالدى كەۋلەپ ورگە قاراي جۇرە بەردى.
وزەندى جاعالاي وسكەن قالىڭ توعايدىڭ ءىشى ۋ دا شۋ، نەشە ءتۇرلى قۇستار نەشە ءتۇرلى تىلدە سايراپ جاتىر.
اسىرەسە، ۇزىن قۇيرىق ساۋىسقان.
— بوتەن جىلقى! بوتەن جىلقى! — دەپ دابىل قاعىپ قاقساي بەردى.
ساۋىسقان بايعۇس وسى ورمان، تاۋ-تاستىڭ جەز قوڭىراۋى سياقتى: كىم كەلدى، كىم كەتتى؛ قاي جەردە نە بولىپ جاتىر — ءبارىن جارتى الەمگە جاريالاپ، اقى-پۇلسىز، ايلىقسىز قىزمەت قىلاتىن ءپارۋانا قۇس. ءبىراق ەپتەپ ۇرلىعى دا بار. توبىلعى تورىنىڭ جاپادان-جالعىز ءتاڭىرتاۋدىڭ قۋىسىنا سۇڭگىپ كەلە جاتقانىن شاتقالدى مەكەندەگەن جان-جانۋاردىڭ ءبارى ەستىدى. جەر قازىپ، جاۋقازىن شىرىنىن كەمىرىپ جاتقان التىنسارى سۋىرلارعا دەيىن الدىڭعى قاسقا تىستەرىن اقسيتىپ، اۋىزدارى اڭقيىپ، تەپسەڭگە قاراي بەتتەپ بارا جاتقان توبىلعى تورىعا تاڭدانا قاراپ قالىستى.
— قاراڭدار! قاراڭدار! بوتەن جىلقى! — دەپ جار سالدى ساۋىسقان.
— ە، ەستىدىك، كوردىك، نەسىنە قاقساي بەرەسىڭ؟ — دەپ الا قارعا جاقتىرماي قارق-قارق ەتتى.
— جالعىز ەكەن، بايعۇستى اقساق ابادان جەپ قويماسا جارار ەدى، — دەپ ەسىركەگەن بولدى جارتاستا ءمۇيىزى قايقايىپ، سەكسيىپ تۇرعان تاۋتەكە. — ساياقتىڭ اجالى قاسقىردان دەۋشى ەدى.
— ونداي جىلقى اقساق ابادانعا الدىرا قويماس. سەن ءوزىڭ ءتۇسىپ قالىپ جۇرمە ابايسىزدا اباداننىڭ اۋزىنا، — دەپ تىكەنەكتەرىن تىكىرەيتتى كىرپياز كىرپى.
* * *
ەت كومبيناتىنا جىلقى اپارعان جۇك ماشينەسى اۋىلعا قايتىپ كەلدى.
شوپىر مەن زووتەحنيك ەتكە جىلقى وتكىزگەنى تۋرالى كۋالىك قاعازدى كولحوزدىڭ بۋحگالتەرىنە تاپسىردى.
كۆيتانسيانى ۇستاپ تۇرىپ بۋرىل باس بۋحگالتەر باج ەتە قالدى:
— ءاي، مىناۋ نەگە از؟ ءبىر جىلقىنىڭ سالماعى كەم؟ ونى قايدا جىبەردىڭدەر؟ — دەپ شوپىر مەن زووتەحنيكتىڭ القىمىنان الماي ما.
— ە، ول بالە الگى توبىلعى تورى كومبيناتتىڭ قوراسىنا كىرگەندە، ماشينەنىڭ بورتىن تالقانداپ قاشىپ كەتتى، — دەدى شوپىر.
— كەلگەن شىعار اۋىلعا. قايدا كەتەدى — دەپ قويدى زووتەحنيك.
— مەن ەشنارسە بىلمەيمىن. الىپ كەتكەندەرىڭ بەس جىلقى بولاتىن. بىرەۋى كەم. مەن باستىققا كورسەتەمىن، — دەپ بۋحگالتەر كۆيتانسيانى الىپ، باستىقتىڭ كابينەتىنە قاراي بەتتەدى.
* * *
تەپسەڭنىڭ ءشوبى شۇيگىن ەكەن. اۋىلداعى تىربىق كودە ەمەس، جاتقان اتاندى جاسىراتىن قالىڭ قازىنا. نەشە الۋان اسىل ءشوپ. نە جوق دەيسىڭ مۇندا. نۋلى ءشوپتىڭ بارىنەن بيىگى شىرىش ەكەن، ناعىز جەتىلگەن كەزى ەكەن: مىڭداعان كوبرا-جىلاندار باستارىن كوككە كوتەرىپ، قاقشيىپ-قاقشيىپ تۇرعانداي كورىنەدى.
جەسە — كارىنىڭ ءوزىن جاسارتاتىن، اۋرۋدىڭ ءوزىن ساۋىقتىراتىن، كەدەيدىڭ ءوزىن بايىتاتىن ميقىلبۇتا دا وسىندا. كۇلگىن گ ۇلى اڭقىعان كيىكتوتى دا يىسكەگەندى ماس قىلادى. كورگەندە كوزدىڭ جاۋىن الىپ جاۋدىرەگەن شولپان كەبىستى ايتساڭشى، شىركىن...
شىركىن، نە جوق بۇل تەپسەڭدە! تاۋشىمىلدىق دەيسىڭ بە؛ كەمپىرشاش دەيسىڭ بە، سۋمونشاق دەيسىڭ بە؛ شوڭاينا دەيسىڭ بە، ارقار جۋسان دەيسىڭ بە؛ ەڭلىكگۇل دەيسىڭ بە، تەكەساقال دەيسىڭ بە؛ ۇپىلمالىك، ادىراسپان دەيسىڭ بە، دىلداگۇل دەيسىڭ بە — ءقايسىبىرىن ايتاسىڭ — قۇداي ءتاڭىرتاۋعا بەرگەن عوي جانناتتىڭ جايلاۋىن!
وسىنداي پەيىشكە كىرىپ كەتكەن توبىلعى تورى بيەنىڭ جانى جادىراپ، قان ساسىعان قاساپحانادان قاشىپ شىققانىنا جاساعانعا جىلقى تىلىندە مىڭ دا ءبىر شۇكىرشىلىك ايتىپ، كوڭىلى كوككە كوتەرىلىپ، الەمگە قۋانىشىن بىلدىرگىسى كەلگەندەي تاۋ-تاستى جاڭعىرىقتىرا كىسىنەپ-كىسىنەپ جىبەردى.
* * *
تاۋدىڭ ىشىندە قۇپيا ساقتاۋ قيىن. قيا جولمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا، اياعىڭنىڭ استىنان اسىقتاي ءبىر تاس قوزعالسا، بارا-بارا بۇكىل تاۋ قوزعالعانداي بولادى.
ابايسىزدا جوتەلسەڭ — جاڭعىرىعىڭ جارتى الەمگە جەتەدى.
مۇنىڭ ءبارى بولماعان كۇننىڭ وزىندە ساۋىسقان دەگەن قۇس-قوڭىراۋ كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ، اسپان استى، جەر ۇستىنە جار سالادى.
سوندىقتان دا تاۋدىڭ سىرىن الماعان توبىلعى تورى بيەنىڭ ابايسىزدا الگى ءبىر كىسىنەپ جىبەرگەنى تاۋ الەمىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە جەتتى.
قار جاتقان شىڭعا جاقىن جۇرگەن تەڭبىل بارىس قالت تۇرىپ، قۇلاقتارىن تىكشيتىپ، تومەندە اق كوبىك اتقىلاپ، اق جال ايداھارداي بۇكتەتىلىپ، مىڭ بۇرالىپ جاتقان سارقىراما سارىندى تىڭداي قالدى.
ءوز داۋىسىنىڭ جاڭعىرىعىنان ءوزى شوشىڭقىراپ قالعان توبىلعى تورى قايتىپ كىسىنەگەن جوق.
ءبىراق الگى جاڭعىرىقتى تەڭبىل بارىسپەن دەڭگەيلەس بيىكتىكتە جۇرگەن ءداۋباس، تىك جال تارپاڭ دا قۇلاعى شالىپ، ەلەڭ ەتە قالىپ ەدى-اۋ...
كۇللى الەمدە قۇداي جالعىز. ال ءتاڭىرتاۋدا الگى تارپاڭ جالعىز. جو-جوق، ءتاڭىرتاۋدىڭ قوينى-قونشى تولعان تىرشىلىك. ءتىپتى شىڭدارىندا جاز بويى جاتقان قاردىڭ وزىنە دەيىن قۇرتتاپ كەتەدى. انە، و دا تىرشىلىك نىشانى.
ءتاڭىرتاۋدىڭ قوينى-قونشى تولعان تىرشىلىك يەلەرى. ءبىراق ءبارى پار-پارىمەن، ءبارى قوساعىمەن. سۋداعى حان بالىق پەن اسپانداعى تاس تۇلەككە دەيىن قوساعى بار.
قوساعى جوق تەك جالعىز تارپاڭ ەدى عوي. تارپاڭدى كوز الدىڭا ەلەستەتكىڭ كەلسە، افريكانىڭ الا-جولاق زەبرىن ەسىڭە ءتۇسىر. تەك الا-جولاق شاپانىن شەشىپ تاستا. ويتكەنى تارپاڭنىڭ شاپانى جيرەن-سارى. قىپ-قىسقا تىكىرەيگەن جالىنان باستاپ، بۇكىل جون ارقاسىنان قۇيرىعىنا دەيىن سوزىلعان جالعىز قارا جولاعى بار ءتورت اياعىنا ءتورت قارا ەتىك كيىپ العان سياقتى. اق تاناۋ. كەكىلسىز.
جازدا ءجۇنى تۇلەيدى، قىستا قالىڭدايدى. جالعىزدىڭ جارى — قۇداي دەگەن. قۇداي ساقتاپ وسى تارپاڭ ءتاڭىرتاۋدا ءجۇر ەدى عوي. كەنەت اساۋ سۋدىڭ سارقىراما سارىنىن باسىپ، جىلقىنىڭ كىسىنەگەن داۋىسى ەستىلگەنى تارپاڭنىڭ دەگبىرىن قاشىردى.
توبىلعى تورىنىڭ تاۋ-تاستى جاڭعىرىقتىرا كىسىنەگەنىنە جاۋاپ رەتىندە بۇل دا كىسىنەمەكشى بولىپ ەدى، ءبىراق ونىڭ كىسىنەگەنى جىلقىنىڭ وقىرانعانىنداي ما، الدە ەسەكتىڭ اقىرعانىنداي ما، ايتەۋىر سول ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ءبىر ءدۇبارا دىبىس سياقتى ەكەن.
دەگەنمەن ونى كادىمگى ادام تىلىنە اۋدارعاندا:
— سەن كىمسىڭ؟ قايداسىڭ؟ — دەگەنى كورىنەدى.
توبىلعى تورىعا بۇل داۋىس اساۋ وزەننىڭ سارقىراماسىنان ارەڭ ەستىلدى دە، قۇلاقتارى تىكشيىپ، اق باس شىڭدارعا تىكسىنە قاراپ، قالشيدى دا قالدى.
— سەن كىمسىڭ؟ قايداسىڭ؟ — دەگەن ءۇن تاعى دا تالىپ ەستىلدى.
«جابايى جىلقى»، — دەپ ويلادى توبىلعى تورى. قان دەگەن قيىن عوي، جىلقى بالاسىنىڭ بەلگىسى بىلىنگەنگە كادىمگىدەي قۋانىپ قالدى. ءبىراق مۇزارت بيىككە بارۋعا بەتتەمەدى. جانناتى-جايلاۋ تەپسەڭنەن كەتكىسى كەلمەي، كەرەك بولسا ءوزى كەلسىن دەگەندەي، توبىلعى تورى الگىگە جاۋاپ رەتىندە ءۇنىن سان ءتۇرلى قۇبىلتىپ، كۇمىس قوڭىراۋداي سىڭعىرلاپ، سيقىرلى دىبىسپەن تاعى دا كىسىنەپ-كىسىنەپ جىبەردى.
* * *
جالعىزدىقتان جاپا شەگىپ، مىنا كەڭ دۇنيەدەن سايا تاپپاي، ءتاڭىرتاۋدىڭ قارلى شىڭىنا دەيىن قاشىپ شىعىپ، بۇل جەردەن دە سەسكەنىپ، جان-جاعىنا ەكى شوقىپ، ءبىر قاراپ، تۇرەگەپ تۇرىپ ۇيىقتايتىن ساياق تارپاڭ الگى جىلقى داۋىسىنان كەيىن شىداي الماي ەدەلۆەيس دەيتىن ەڭلىكگۇل وسەتىن بەلدەۋدەن تومەن ءتۇسىپ، اق كوبىك اتقىلاعان اساۋ وزەننىڭ ارعى بەتىنە كەلىپ توقتاپ ەدى.
ارعى بەتتە تاعى تارپاڭ، بەرگى بەتتە توبىلعى تورى بيە — ورتالارىندا وتكەل بەرمەس اساۋ وزەن.
ەكەۋى وزەننىڭ ەكى جاعىندا بىر-بىرىنە قادالا قاراپ تۇرىپ قالعان.
قاراپ تۇرساڭ، اسپان الەمىندەگى عاجايىپ كورىنىس سياقتى. اسپاندا قالىڭ جۇلدىزدار اراسىن قاق جارىپ جاتقان قۇس جولى بار ەمەس پە. سول قۇس جولىنىڭ ارعى بەتىندە باقتاشى جىگىت، بەرگى بەتىندە توقىماشى قىز تۇرادى ەكەن. بىر-بىرىنە ولەردەي ىنتىزار، ءبىراق قۇس جولى دەپ اتالاتىن الىپ وزەننەن وتە المايدى. بىر-بىرىنە ۇمتىلا قول سوزىپ، ىنتىقسا دا جەتە المايدى.
جۇلدىزدار جارقىراپ، اسپان الەمى جارالعالى بەرى ەكەۋى بىر-بىرىنە قوسىلا الماي ءالى كۇنگە دەيىن زارىعۋلى.
ءداۋباس تارپاڭ اساۋ وزەندى جاعالاپ ارى شاپتى، بەرى شاپتى. بىرنەشە رەت سارقىراما سۋعا قارعىپ تۇسپەكشى دە بولدى. ءبىراق حايۋان دا بولسا سەزىم كۇشتى، سۋ ونى قاقپاقىل قىلىپ الىپ كەتەتىنىن بىلەدى. سوندىقتان كەكىلسىز ءداۋ باسىن ارى شۇلعىپ، بەرى شۇلعىپ، بىرەسە وزەندى ورلەي شاۋىپ، بىرەسە ىلديلاي ءتۇسىپ، كادىمگىدەي القىنىپ قالدى.
ال بۇل بەيتانىس جابايى جىلقىنىڭ وزىنە سونشالىقتى ىنتىعا اسىققانىن سەزگەن توبىلعى تورى بايتال، ايەل زاتىنان ەمەس پە، بەرگى بەتتە تۇرىپ قىلىمسىپ، نەشە ءتۇرلى قىلىق كورسەتىپ، بۇراڭداپ، ءبىر ورىندا بيلەي ءتۇسىپ، قۇيرىق-جالىن جەلبىرەتىپ، تارپاڭنىڭ دەگبىرىن قاشىرىپ، دەرتتى قىلدى.
ۇرعاشى زاتىنا دەگەن ىنتىزارلىق تارپاڭنىڭ ەسىن الدى. ەسى كەتكەندە جىلقى تۇقىمى دا ءماجنۇن بولىپ كەتەدى ەكەن، اسپانعا اتىلعان اق كوبىكتىڭ اراسىنا كۇمپ بەردى.
تارپاڭ تۇرماق، تۇيەدەي-تۇيەدەي تارعىل تاستاردى دومالاتقان الەۋەتتى وزەن اۋمەسەرلەۋ جابايى جىلقىڭدى اياسىن با، جاڭقا قۇرلى كورمەي، تەرەڭىنە ءبىر باتىرىپ، ءبىر شىعارىپ، ارى اۋدارىپ، بەرى اۋدارىپ، اعىزىپ الا جونەلدى.
توبىلعى تورى كوز الدىنداعى سويقاندى كورىپ شوشىپ كەتتى. ءا دەگەندە سۋعا ول دا قارعىپ تۇسپەكشى ەدى، ءبىراق ءبىر تۇيسىك تەز تەجەپ قالدى.
اعىپ بارا جاتقان تارپاڭمەن قاتارلاسا شاپقىلادى. مۇنى القىن-جۇلقىندا بايقاپ قالعان تارپاڭ جاعالاۋعا ىشقىنا ۇمتىلدى. ابىروي بولعاندا تۇياقتارى قۇمداق قايراڭعا تىرەلگەندەي بولدى. سول ءساتتى پايدالانىپ تارپاڭ الدىڭعى اياقتارىن قايراڭعا باتىرا تىرەپ، بوكسەسىن سۋدان شىعارا بەرىپ، جاعاعا جانۇشىرا جارماستى-اۋ.
— ۇمتىل! ۇمتىل! — دەپ توبىلعى تورى داتكە قۋات قوستى.
وسى توپالاڭدى بايقاپ قالعان ۇزىن قۇيرىق، الا قانات ساۋىسقان داۋىسى ەرەكشە شاڭقىلداپ، شاتقالدىڭ ءىشىن جاڭعىرىقتىرا جار سالدى.
— ويباي، ويباي، تارپاڭدى اساۋ ارنا تارتىپ اكەتتى! اعىزىپ بارا جاتىر! — دەپ ايقالاعانىن تاۋداعى جان-جانۋار تۇگەل ەستىدى.
سەمىز قىزىل سۋىرلار ىندەرىنەن شىعىپ، قوساياقتاپ، بويلارىن سوزىپ-سوزىپ قارادى. تىكەندەرىن تىكىرەيتىپ، دومالانىپ جاتقان كىرپى سۇيرىك تۇمسىعىن شىعارىپ، مونشاقتاي ءمولدىر كوزدەرى جىلت-جىلت ەتىپ:
— كانە؟ كانە؟ — دەپ شيقىلدادى.
— انە، انە! تارپاڭ انە ءبىر تورى بيەگە ىنتىق بولعانى سونشا، سۋعا باتىپ ولە جازدادى، — دەپ جار سالدى ساۋىسقان.
ساۋىسقاننىڭ ىشقىنا سالعان جانايقايىن سوناۋ قارلى بەلدەۋدە جۇرگەن تەڭبىل بارىسقا دەيىن ەستىدى.
قۇلاعى قارتاڭدىقتان توساڭداۋ بولسا دا، تەپسەڭنىڭ ارعى جاعىندا جۇرگەن قورباڭ قوڭىر ايۋ دا ەستىدى.
جانىنداعى ومىرلىك سەرىگى قۇرتقاسى اڭشىلاردىڭ وعىنان ءولىپ، سوقا باسى جالعىز قالعان اقساق ابادان ءوزىنىڭ بيىك جارتاستاعى ۇڭگىرىنەن شىعىپ، تومەندە بۇرالاڭداپ اعىپ جاتقان وزەندى بويلاي سۇپ-سۋىق كوزدەرىمەن ءتىنتىپ شىقتى. ەگەر دە ساۋىسقاننىڭ ايتقانى راس بولسا، تارپاڭ جاعاعا شىعا الماي، تۇنشىعىپ ولسە، ولەكسەسىنە ءبىر تويار ەدىم-اۋ دەپ دامەلەندى.
ءبىر كەزدەگى كوكجال اباداننىڭ قازىرگى كەپيەتى اپپاق بولىپ، اق شۋلان تارتىپ كەتكەن. اڭدىعانى قىزىل سۋىرلاردىڭ ءىنى. ءساتى تۇسكەندە عانا كارى-قۇرتاڭ سۋىر اۋزىنا ىلىكسە، ءبىر كەزدەگى الپاۋىت ابادان ءۇشىن كادىمگىدەي مەرەكە.
ءبىراق اق شۋلان اقساق اباداننىڭ «مىسىق تىلەۋى» بولمادى: جابايى تارپاڭ ءولىپ-تىرىلىپ، تىرمىسىپ جاتىپ قۇمداق قايراڭنىڭ ارقاسىندا جاعاعا ءويتىپ-بۇيتىپ ارەڭ شىقتى-اۋ.
تارپاڭ سۇمەتىلىپ، سۋ-سۋ بولعانىنان ىڭعايسىزدانىپ، ءدۇر-ر سىلكىنىپ-سىلكىنىپ الدى.
ول سىلكىنگەندە ءداۋ باسى قالتاڭ-قالتاڭ ەتىپ، جۋان موينى كۇجىرەيىپ، قىسقا جالى تىكىرەيىپ كەتتى.
سىلكىنىپ بولىپ، جاعادا تۇرعان توبىلعى تورىعا تىكشيە قاراپ قالدى. جانىنا تامان تابانداپ باردى دا، تۇمسىعىنا تۇمسىعىن تاقاپ يىسكەپ-يىسكەپ وقىرانا قالدى. ەندى بوكسە جاعىنا شىعىپ، قۇيرىعىن تۇمسىعىمەن كوتەرىپ جىبەرىپ، قۇيرىقتىڭ استىنداعىسىن قۇمارتا يىسكەپ-يىسكەپ الىپ، تارعىل-تارعىل داۋىسپەن كىسىنەگەن بولدى.
توبىلعى تورى ونىڭ بۇل دورەكى قىلىعىن ەرسى كورىپ، ارتقى اياقتارىن تەبىسۋگە دايىنداپ كوتەرە بەرىپ، قايتا تىنىشتالدى. نەگىزىندە توبىلعى تورى تارپاڭنىڭ بۇل وزبىرلىعىن جەك كورمەگەن دە سياقتى.
الگىدە عانا سۋعا باتىپ كەتە جازداپ، اجالدان ارەڭ قۇتىلعان تارپاڭ سول ازاپتى لەزدە ۇمىتىپ، قوراداعى قورازدارشا توبىلعى تورىنى شىر اينالىپ، الدەبىر ەرسى قىلىقتان بەلگى بەرە باستادى.
مۇندايدا تەك ادامدار عوي ۇيالعانسىپ، تاسا جەر ىزدەپ، قىلىمسي قالاتىن. ال مال-ماقۇلىقتار ءۇشىن مۇنىڭ تۇك ۇياتتىعى جوق. قۇداي سولاي جاراتقان سوڭ، اسپاندا اي مەن كۇن، جىپىرلاعان جۇلدىزدار كۋا بولسا دا، جەر بەتىندەگىلەردەن دە ۇيالماي تۇقىم سالۋ ارەكەتىنە كىرىسە بەرەدى. ارينە، ادەپسىز ەمەس، جىلىنا ءبىر-اق رەت، ال ادامدار ۇياتسىز، كۇندىز-تۇنى كۇندە ۋىلدىرىق شاشا بەرەدى.
توبىلعى تورىنىڭ قىڭىرلانا قىلىمسي بەرگەنى تاعى تارپاڭعا ۇناڭقىرامادى.
— سەن ءوزى مۇندا قايدان ءجۇرسىڭ؟ — دەدى وقىرانا ءتىل قاتىپ.
— اجال اۋزىنان قاشىپ شىقتىم، — دەدى توبىلعى تورى سىپايى عانا.
— قالايشا، قايدان؟ سەن دە قاشقىنسىڭ با؟ — دەپ تارپاڭ تاڭ قالعانداي بولدى.
— ايتتىم عوي، اجال اۋزىنان دەپ...
— قانداي اجال؟ قاسقىر قۋدى ما؟ — دەپ تارپاڭ ءوزىنىڭ ايعىرلىعىن ۇمىتىپ، اڭگىمەنىڭ شىلاۋىندا قالدى.
— ە، قاسقىرعا بوي بەرمەس ەدىم عوي، ادام دەگەن قوس اياقتىلار بار ەمەس پە. سولاردىڭ كەيبىرى قاسقىردان دا جامان، — دەپ توبىلعى تورى ىلديدا جاتقان، كوك-الا ءتۇتىن تۇتقان قالا جاققا قاراپ قويدى.
— ونىڭ راس. ادامداردىڭ كەيبىرى قاسقىردان جامان ەكەنىن مەن دە بىلەم، — دەپ قوستادى تارپاڭ ايعىر. — ءيا، سونىمەن نە بولدى؟
— نە بولۋشى ەدى، ءبىزدىڭ ەلدى كولحوز دەيدى. كولحوز وكىمەتكە ەت وتكىزەدى. ەتكە مال ايدايدى. بۇرىن كولحوز ەتكە سيىر، قوي، ەشكى وتكىزىپ قۇتىلۋشى ەدى، ەندى انا ءبىر حرۋششيەۆ دەگەن پاتشا كەلگەلى بەرى ەتكە جىلقى مەن شوشقانى كوپ وتكىزەتىن بالە شىقتى.
— شوشقاسى — شوشقا، وعان جىلقىنى قوساقتاعانى نەسى؟ — دەپ وسقىرىنىپ قويدى تارپاڭ.
— ويباي، «درۋجبا» دەگەندى ەستىمەپ پە ەدىڭ؟
— ول نە تاعى دا؟
— «درۋجبا» دەگەن كولباسا.
— ءاي، بىلاي تۇسىنىكتى ەتىپ ايتساڭشى! «درۋجبا» نە؟ «كولباسا» نە؟ مەن سەن سياقتى الگى نەمەنە ەدى، «حالقوز»، «مال-قوزدى» بىلمەي وسكەن تاعىمىن، مەن جابايى وسكەن جىلقىمىن.
توبىلعى تورى تارپاڭنىڭ مۇنىسىنا تاڭدانعان تارىزدەنىپ، دەگەنمەن تاپتىشتەپ تۇسىندىرە باستادى:
— «درۋجبا» دەگەنى دوستىق دەگەنى. مىسالى، ءبىز ەكەۋمىز دوسپىز، ءبىر-بىرىمىزدى جاقسى كورەمىز، اجىراسپايمىز. ال «كولباسا» دەگەنى جىلقىنىڭ ەتى مەن شوشقانىڭ مايىن ارالاستىرىپ جاساعان شۇجىق، ياعني كولباسا. حرۋششيەۆ سونى جاقسى كورەدى. مىنا مەنى دە سويىپ، ەتىمدى شوشقانىڭ مايىمەن ارالاستىرىپ، مەنەن كولباسا جاساماق بولدى. ءبىراق مەن قاشىپ كەتتىم. ەندى ماعان كولحوزعا دا بارۋعا بولمايدى. ۇستاپ السا، قايتادان ەتكە وتكىزىپ جىبەرەدى. بارار جەر، باسار تاۋ ىزدەپ وسىندا كەلدىم. جاتىرقاماڭدار مەنى، — دەپ توبىلعى تورى تارپاڭعا مۇڭىن شاعىپ، ارىز ايتقانداي بولدى.
بۇل اڭگىمە تەك ەكەۋارا بولمادى. بۇل اڭگىمە كۇللى توبىشاقتى شاتقالىنا ەستىلدى. ودان ارى اسىپ، اقسۋ-جاباعىلى جاسىل جايلاۋىنا دا تاراپ كەتتى.
ءتاڭىرتاۋ سونداي. ءتاڭىرتاۋدا جاسىرىن سىر جوق. ءتاڭىرتاۋ وسەك-اياڭدى، وتىرىك-جالعاندى جاراتپايدى. ءتاڭىرتاۋدا سىبىرلاپ ايتقان سىرىڭ قۇدايدىڭ قۇلاعىنا دەيىن جەتەدى.
توبىلعى تورى الگى سىرىن اشىلىپ ايتپاعاندا، كىم بىلەدى، تەڭبىل بارىستىڭ تىرناعىنا ىلىنەر مە ەدى، الدە قورباڭداعان قوڭىر ايۋ جارىپ كەتەر مە ەدى...
ەندى، مىنە، جاڭاعى بۇكپەسىز اڭگىمەدەن كەيىن ول ءتاڭىرتاۋ قاۋىمىنىڭ مۇشەسى بولدى. ەندى وعان بۇل تاۋدىڭ اۋماعىندا ەشكىم دە تيىسپەيدى. ال بۇل ءتارتىپتى بىلمەيتىن، بىلگىسى دە كەلمەيتىن ادام دەيتىن قوساياقتىلار كيلىكسە، وندا تاۋ حالقى ءبىر «كىسىدەي» ءبىرىن-بىرى قورعاۋعا مىندەتتى.
تاۋ زاڭى سونداي.
* * *
— ال، جارايدى ەندى. ءوزىڭ جايلى بىردەڭە ايتپايسىڭ با؟ — دەدى توبىلعى تورى.
تارپاڭ وعان تاڭدانا ءبىر قاراپ الدى دا:
— ايتسام — ايتايىن. مەن دە ەكى اياقتىلاردان جاپا شەككەن جانمىن، — دەدى.
وسقىرىنىپ-پىسقىرىنىپ، ءزىلماۋىر باسىن كوتەرىپ الىپ، حيكاياسىن باستادى.
— مەن دە قاشقىنمىن. قاشقىنداردىڭ پاناسى — تاۋ. تاۋ بولعاندا — ءتاڭىرتاۋ!
— مەنى جاس كەزىمدە، ءسىرا، تاي كەزىم شىعار، اڭشىلار ۇستاپ الىپ، زووپارك دەگەنگە وتكىزىپ جىبەرەدى. زووپارك دەگەن اتى بولماسا، ول دا تۇرمە، اباقتى. الدەقايدا قاشىپ كەتسە، تابۋعا وڭاي دەپ مىنا سانىما تاڭبا سالىپ قويعان، — دەپ تارپاڭ ءوزىنىڭ وڭ جاق سانىنداعى قارا قوتىر تاڭبانى تۇمسىعىمەن نۇسقاپ كورسەتتى. جيرەن سارى تەرىگە تەمىرمەن كۇيدىرىپ باسقان «ت» دەگەن تاڭبا قوتىرلانىپ بىتكەن ەكەن.
— ونداي لاعنەت تاڭباسى مەندە دە بار، — دەپ ءتىل قاتتى توبىلعى تورى.
سويتسە ونىڭ وڭ جاق سانىندا دا «تت» دەگەن تاڭبا بار ەكەن. ءسىرا، «توبىلعى تورى» دەگەن بولۋى كەرەك.
ءسويتىپ ەكى زارلىق بىر-بىرىنە مۇڭىن شاققانداي بولىپ تابىسقان سوڭ، تاعدىرلار ارقىلى تۋىسىپ كەتكەندەي ءبىرىن-بىرى قاسىنىسىپ، بىرىنە-بىرى سۇيكەندى.
ەكەۋى ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى، تارپاڭ الدىندا، توبىلعى تورى ارتىندا، تەپسەڭدى بويلاپ، شاتقالدى ورلەپ كەتىپ بارا جاتتى.
* * *
توبىلعى تورىنىڭ جوعالىپ كەتكەنى ىلديدا جاتقان № كولحوزىنىڭ مازاسىن الدى. كولحوز باستىق اقيكوزدەۋ ادام ەدى، ەت كومبيناتىنا مال وتكىزىپ قايتقان زووتەحنيك پەن شوپىردىڭ يمانىن قاسام قىلدى.
— جەردىڭ استىنا ءتۇسىپ كەتسە — جەردىڭ استىنان تاۋىپ كەلىڭدەر! — دەپ باستارىنا اڭگىرتاياق ويناتتى. زووتەحنيك شىداي الماي:
— وۋ، اينالايىن باسەكە! اقىرى ەتكە وتكىزەتىن مال عوي، ورنىنا ءوز مالىمىزدى بەرىپ قۇتىلايىق، — دەپ ەدى، باستىق كونبەدى.
— جوق، توبىلعى تورىنىڭ ءوزىن تاباسىڭدار! — دەپ ءبىر-اق كەستى.
اياق جەتەر جەردىڭ ءبارىن اقتاپ، ارالاپ شىقتى. «كوردىم، ءبىلدىم» دەگەن ەشكىم جوق. باستىق قايتقان سوڭ «جەردىڭ استىنا ءتۇسىپ كەتتى مە؟» دەپ ەدى، جەردىڭ جىرتىعىن تاپپادى. «اسپانعا ۇشىپ كەتتى مە؟» — دەپ اسپان استىن تىنتكىلەپ قاراپ ەدى، اسپاننان دا اياعى سالبىراپ تۇرعان جىلقى كورىنبەدى.
سوندا باستىقتىڭ كوزى ءتاڭىرتاۋعا قاراي اۋنادى. تاۋ تىم-تىرىس. تاۋ ساتقىن ەمەس. تاۋ شىمىلدىعىن تۇرگەن جوق.
سوندا باستىق:
— تاۋدان ىزدەڭدەر! — دەپ بۇيىردى.
* * *
باستىق ايتتى:
— تاۋدان ىزدەڭدەر! — دەپ.
ءبىراق تاۋدىڭ قاي جەرىنەن ىزدەيسىڭ؟ ءتاڭىرتاۋ الىپ قوي. جارتىسى قىتايدا جاتىر. ودان بەرى دە، ءۇش مەملەكەتتىڭ شەكارالارى تۇيىسكەن جەردە حان ءتاڭىرى تۇر. ءوزى ءۇش قىرلى، جارىقتىق. وڭتۇستىك جاعىنداعى قىرى — قىرعىزستانعا قارايدى. شىعىس جاعى — قىتايعا قارايدى. ال سولتۇستىك-باتىس جاعى قازاقستاندىكى.
وسى ءۇش جاق بيىكتەگەن سايىن ۇشكىرلەنە بەرەدى. ماسەلەنىڭ ەڭ قيىنى: شىڭنىڭ ۇشى ينەنىڭ ۇشىنداي ىستىك. ىستىكتى ۇشكە قالاي بولەسىڭ؟
مىنە، شەكارا سىزىعىن سالاردا وسى ىستىكتى بولىسە الماي، ديپلوماتتار ءبىراز قينالسا كەرەك.
ءبىراق بۇل ماسەلەنىڭ جوعالىپ كەتكەن توبىلعى تورى بيەگە ەشقانداي قاتىسى جوق. ارى-بەرىدەن سوڭ توبىلعى تورى بيە حان ءتاڭىرىنىڭ شىڭىنا شىعىپ كەتكەن جوق قوي! ول ارى كەتسە وسى اقسۋ-جاباعىلىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەن شىعار. سوندىقتان دا № كولحوزىنان شىققان جوق ىزدەۋشىلەر ەڭ الدىمەن توبىشاقتى شاتقالىنىڭ اۋىزىندا وتىرعان قاراۋىل ورىسقا سوقپاي ما؟ ولار شاتقالدىڭ اۋىزىندا وتىرعان ورىستىڭ ءۇيىنىڭ تۇسىنا كەلىپ:
— كىم بار-وي؟ — دەپ ايقايلايدى. قازاقشا ايقايعا ەشكىم شىعا قويماعان سوڭ (تەك سابالاق ءجۇن يت قانا ۇرگەن)، جوق ىزدەۋشىلەر ورىسشالاپ:
— ەست كتو؟ — دەپ داۋىستاسىن. سوندا بارىپ قاراۋىلدىڭ ەسىگى شيقىلداپ اشىلىپ، ساقال-شاشى دۋدا-دۋدا ءوسىپ كەتكەن مۇجىق تابالدىرىقتان اتتار-اتتاماس، دامبالىنىڭ سىرتىنان قۇيرىعىن قاسىپ تۇرىپ:
— ساعان نە كەرەك؟ — دەيدى قازاقشالاپ.
سونىسىنا كادىمگىدەي ءىشى جىلىپ قالعان قازاقتار وسىلاي دا وسىلاي، جوعالعان بيە ىزدەپ ءجۇرمىز دەيدى عوي.
— مەنيكي بيلەدي، نو ايتپايدى، — دەيدى مۇجىق ءبىر كوزىن قىسىپ، قۇيرىعىن قاسىپ تۇرىپ.
— ويباي، اينالايىن، ايتا عوي، — دەپ جالىنادى قازاقتار. ءتىپتى بىرەۋى اتتىڭ ۇستىنە تۇرىپ، قورجىننان ءبىر بوتەلكەنىڭ موينىن شىعارىپ قويادى. سونى كورگەن مۇجىق كوك كوزدەرى كۇلىمدەپ، شابالانا ۇرگەن يتىنە «ءتايت!» دەپ ۇرسىپ تاستاپ، تابالدىرىقتان بەرى اتتاپ:
— نۋ، تەپەر درۋگوي رازگوۆور، — دەپ بىتىسىپ كەتكەن ساقالىن قولىمەن ۇيپالاي بەرەدى.
* * *
تارپاڭ باستاپ، توبىلعى تورى قوستاپ، اساۋ وزەندى جاعالاپ ءجۇرىپ وتىرىپ، كولدەنەڭ جاتقان كەزەڭگە كەلگەندە، قيالاپ وتىرىپ سودان ارى اسىپ ءتۇستى.
ەندى سارقىراما وزەن ارتتا قالىپ، الدىدان گۇلمايسا جادىرا جايلاۋ كوسىلە بەردى.
جىلقىنىڭ باۋىرىن سىزعان ءتۇرلى-تۇستى شوپتەردىڭ حوش يىسىنەن باس اينالعانداي، ىشپەي-جەمەي تويىپ قالعانداي قاناعاتشىل ءحال.
گۇلقايىردىڭ اپپاق گۇلدەرى اشىلىپ، اسپانعا قاراپ الاقان جايىپ، كۇننىڭ زياسىنان ءنار الىپ تۇرعان شاق ەكەن.
گۇلقايىر كۇننەن ءنار السا، گۇلدىڭ ورتاسىنداعى سارعىلت تىلشىككە قونىپ الىپ، ءبۇيىرى بۇلكىلدەپ شىرىن سورىپ جاتقان ارالاردى كورگەندە، بۇل الەم اۋلەتىنىڭ ءبىرىن-بىرى اسىراپ، ايمالاعان، بىر-بىرىمەن سونشالىقتى قيۋلاسقان ارەكەتىن كورىپ، اللانىڭ قۇدىرەتىنە ءتانتى بولماسقا ءاددىڭ قالمايدى.
بۇل ءبىر عانا گۇلقايىر گۇلدىڭ باسىنداعى تىرشىلىك. ال مىنا اقسۋ-جاباعىلىنىڭ القابىندا مۇنداي گۇلدەردىڭ، مۇنداي تىرشىلىك يەلەرىنىڭ سان الۋانى بار عوي، شىركىن!
جابايى ارالاردىڭ ىزىڭى؛ اسپانداعى بوزتورعايدىڭ جەردەگى جۇمىرتقاسىن انمەن تەربەتكەن شىرىلى؛ قيا-قيا جارتاستاردان شاڭق ەتە قالعان بۇركىتتىڭ داۋىسى؛ قالىڭ كودەنىڭ اراسىنان ەستىلگەن بودەنەنىڭ بىتپىلدىعى؛ الىستاعى سارقىرامانىڭ سارىنى؛ وسىلاردىڭ ءبارىن كورىپ، سەزىپ، سودان جاندارى راحاتتانعان تارپاڭ مەن توبىلعى تورىنىڭ ءبىرىن-بىرى قاسىلاپ پىسقىرىنعانى...
تارپاڭنىڭ ادىرايىپ وقىرىنعانى توبىلعى تورىعا مەيىرى ءتۇسىپ، ىقىلاسى اۋىپ، مەكىرەنگەنىندەي بولىپ ەستىلەدى.
جابايى جىلقى دەمەسەڭ، اۋىلداعى اسىراندى ازىناۋىق ايعىرلاردان ارتىق بولماسا، كەم ەمەس. راس، بويى الاسالاۋ. ارينە، توبىلعى تورى بيەنىڭ شوقتىعى بيىك. جالى دا، قۇيرىعى دا ۇزىن. توڭكەرىلگەن توستاعانداي ءمولدىر قارا كوزدەرىنە دەيىن تۇسەتىن جىبەكتەي جۇمساق كەكىلى دە بار.
ال تارپاڭدا تۇك كەكىل جوق! كەكىلىم جوق دەپ قايعىراتىن تارپاڭ بايقالمايدى. ۇرعاشىدان بويىم الاسا-اۋ دەپ تە قايمىعاتىن ءتۇرى جوق. راس، توبىلعى تورىعا ءبىر رەت اسىلماقشى بولىپ ۇمتىلىپ ەدى — دىتتەگەنىنە جەتە المادى.
ءسىرا، توبىلعى تورى دا «جازمىشتان — وزمىش جوق» دەگەن بولۋى كەرەك، ونىڭ ۇستىنە كۇيلەيتىن كەزى كەلگەن بە، كىم بىلەدى، ءوزى ويپاڭداۋ جەرگە ءتۇسىپ، قىرلاۋ جەردە تۇرعان تارپاڭمەن بوي تەڭەستىردى.
سوندا تارپاڭنىڭ ءبىر وقىرانىپ الىپ، بۇل دۇنيەنىڭ اسا بيىك ءلاززاتتى ءساتى بارىن سەزىنە بەرىپ، شىڭعىرىپ-شىڭعىرىپ جىبەرگەنى-اي... سورلى.
سالدەن سوڭ-اق ول توبىلعى تورىنىڭ ۇستىنە توڭكەرىلە قۇلاپ ءتۇستى.
ءدال ماڭدايىنان تيگەن وقتىڭ تەسىگىنەن قارا قان اتقىلاپ الا جونەلدى.
You Might Also Like
-
شارىقتىبۇلاقتىڭ مارقاكولگە قۇيار ايلاعىندا سىڭارىن اتىپ تاستاعان سارالا قازداي بولىپ، جالعىز عانا قاراشا ءۇي وتىر. ءۇي جالعىز بولسا دا، ورىسكە ماڭقىستاپ شىعاتىن مالدىڭ قاراسى مول. ءتورت تۇلىكتىڭ قاي-قا...
