InfoHub Logo

(ەسسە-ەستەلiك)

جازۋشى عابيت ءمۇسiرەپوۆتiڭ كابينەتi بiر جىلدان بەرi جابىق تۇر. قۇلىپتاۋلى. وقتا-تەكتە تەلەفون شىرىلدايدى. سوندا ءتورت قابىرعا، قابىرعا سiرەسكەن كiتاپتار… ەلەڭ ەتكەندەي بولادى دا… كابينەت قايتا مۇلگيدi. ەگiز تەلەفوننىڭ سىڭارىن باسقا بولمەدەن جازۋشىنىڭ جۇبايى، كابينەتتiڭ «شىراقشىسى» عازيزا بيسەن قىزى كوتەرەدi. ال كابينەتتەگi تەلەفوننىڭ ترۋبكاسىن ەشكiم المايدى.

— اللو-و-ۋ-ۋ، — دەيتiن كەربەز، تاكاپپار داۋىس ەستiلمەيدi. سوڭعى جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىتتىڭ كوپ كۇندەرiن، سان ساعاتتارىن ول وسى كابينەتتە وتكiزدi. ءۇستiنە قالىڭ كارتون قاعاز توسەلگەن جالپاق ستول، كونەتوز مىعىم كرەسلو، جالپاق ستولدىڭ ءۇستiندە جاسىل قالپاقتى شىراعدان، جانىندا حرۋستال كۇلدەۋiش، ينەدەي وتكiر ۇشتالعان قارىنداش، بiر دەستە اپپاق اق قاعاز… جانە «جات قولىندا» رومانىنىڭ ورىسشا شىققان كiتابى قاق ورتاسىنان ايقارا اشىق جاتىر. «جات قولىندا» كiتابى ورىسشا جارىق كورگەنiنە كوپ تە بولماعان. جازۋشى سول كiتاپتى بiرiنشi بەتiنەن باستاپ شۇقشيا وقىپ، وتكiر قارىنداشپەن تۇزەتiپ كەلە جاتىر ەكەن. بiراق اياعىنا دەيiن جەتە الماپتى. ورىسشاسىندا «تري گودا» دەگەن ەكەن اۋدارماشى. ونى اۆتور «ترەتيي گود» دەپ تۇزەتiپتi. «ي تۋت پرويزوشلو تو، چەگو كەنجەگارا بولشە ۆسەگو بويالسيا» دەپتi ورىسشاسىندا. اۆتور «بويالسيا» دەگەندi سىزىپ تاستاپ، ءۇستiنە «وپاسالسيا» دەپ تۇزەتiپتi. «نە چۋجايا ۆى منە، ا سنوحا س ديادينوي ستورونى» دەگەندi «سنوحانى» ءۇستiنەن سىزىپ، جانىنا «تەتيا» دەپ جازىپتى.

ول قازاقتىڭ كوركەم ءسوزiنiڭ حاس شەبەرi بولعاندا، ورىسشاسى دا وتە وزىق ەدi. ءوزi ايتا بەرەتiن «قوس قانات» وندا پارا-پار بولاتىن. «قازاقتىڭ قىران سياقتى قوس قاناتى بار: بiرi — قازاق تiلi، ەكiنشiسi — ورىس تiلi. سىڭار قاناتپەن ۇشا الماس بولار».

ول وسىلاي دەيتiن. سويتسە دە ونىڭ شىعارمالارىنىڭ اۋدارماسى بۇرىندارى ونشا ءساتتi بولا قويعان جوق. «ويانعان ولكە» — «پروبۋجدەننىي كراي» بولعاندا، «ويانعان ولكەنiڭ» ءسوز سيقىرى سولعىنداپ، بوياۋى وڭىپ كەتكەندەي بولدى. «كەزiندە ونشا ءمان بەرمەي، اۋدارمانى باستان-اياق ءوزiم وقىماي وپىنىپ قالدىم» دەر ەدi ول. سول وكiنiش ۇمتىلماعان دا سەكسەننەن اسقان شاعىندا ءاربiر ساعاتى قىمبات ۋاقىتىن «جات قولىنداعىنىڭ» اۋدارماسىن مۇقيات قاراۋعا امالسىز قيعان عوي.

يەسiز كابينەتتە تۇرعاندا، «وتكەن كۇندە بەلگi جوق» دەگەن ءسوز ءوتiرiك پە دەپ قالاسىڭ. كوڭiلدە ءبارi سايراپ تۇر. انە اناۋ بوساعاعا iلۋلi شوقپار… جازۋشىعا شوقپار نەگە كەرەك؟ وسى شوقپار يگiلiك پەن جۇمان باي اۋىلدارىنىڭ قاقتىعىسىندا «كەيiپكەر» رەتiندە قاتىساتىن بولار.

كابينەتتەگi ءار زات قىمبات، قاستەرلi، عابيت ءمۇسiرەپوۆتىڭ كوزiندەي اياۋلى. انە، اناۋ جاسىل بلوكنوت… ءوزiنiڭ كوزi جوق جازۋشىنىڭ بلوكنوتىنا ءۇڭiلۋ ادەپسiزدiك اتالۋى مۇمكiن. ويتكەنi، جازۋشىنىڭ بلوكنوتى — جازۋشىنىڭ جان سىرى. تiپتi ول ءوزiنiڭ عانا قۇپياسى. باسقا بiر ادام بiلۋگە تيiستi ەمەس قۇپيالار بولۋى ىقتيمال. تەك، عابەڭنiڭ جۇبايى، ءارi عابيت ءمۇسiرەپوۆ ادەبي مۇرالارى ءجونiندەگi كوميسسيانىڭ مۇشەسi (مەن دە سو كوميسسيانىڭ مۇشەسiمiن — ش.م.) عازيزا بيسەن قىزىنىڭ ريزاشىلىعىمەن سول جاسىل بلوكنوتتان وقىرمانعا بiرەر سىر ۇسىنۋدى ءجون كوردiك.

بەتاشارىندا: «يانۆار، 1970 جىل، — دەلiنگەن. قازاقتا ار-ۇيات ەڭ جوعارى سانالادى. «مالىم — جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم — ارىم ساداعاسى» — دەيدi قازاق حالقى. «ءولiمنەن ۇيات كۇشتi». بiزدiڭ پايىمداۋدا، جازۋشى بۇل بەلگiلi ماقالداردى بلوكنوتقا تەگiن ءتۇسiرمەگەن. ار-ۇيات ءجونiندە بiر تولعام ءۇشiن، بولاشاق بiر تۋىندىنىڭ جەلiسi، وزەگi ەتۋ ءۇشiن ادەيi ەسiنە بەرiك ساقتاپ وتىر.

كەلەسi بiر بەتتە: «ابايدىڭ فيلوسوفيالىق ويلارىنىڭ تەرەڭi، ءارi فيلوسوفياعا قوسقان جاڭالىعى مىنا ەكi جولدا بولۋى كەرەك:

كiرلەنگەن كوڭiل ءوز iشiن

تۇرا الماس استە جۋىنباي…

سانالى ادام بiرەۋگە ءجابiر-جاپا كورسەتiپ، ءوز كوڭiلiنە ءوزi داق سالعان بولسا، ول سول داقتى جاقسىلىق iستەۋ ارقىلى كەتiرمەي تىنشىعا المايدى، كوڭiلi داۋالانبايدى، — دەيدi…»

ابايدىڭ ءار ولەڭiندە، ءار ءسوزiندە شىندىقتىڭ شىڭىراۋ تەرەڭi جاتقانىن ءمۇسiرەپوۆ ادەيi بولەكتەپ وتىر. بiزدiڭ كوبiمiز-اق اباي ولەڭدەرiن وقيمىز، تiپتi جاتتاپ الامىز. ال سول ءسوزدiڭ ار جاعىندا نە جاتقانىنا نازار سالا بەرمەيمiز. تiپتi، مەكتەپتە دە تەرەڭ، ويلى تالداۋ بولا بەرمەيدi. عابيت ءمۇسiرەپوۆ ابايدى جاقسىلاپ تانىڭدار، تەرەڭنەن تارتىپ ءتۇسiنiڭدەر، دەگiسi كەلەدi.

«جانى الاسانى ۇلكەيتكەنمەن ول وسپەيدi» بۇل عابيت ءمۇسiرەپوۆتiڭ ءوز افوريزمi. كۇنبە-كۇنگi ءومiرiمiزدە كەزدەسiپ قالاتىن جامان ادەت. قولىنان iس كەلمەستi، ورەسi جەتپەستi قوقىرايتىپ قوياتىندار ارا-تۇرا كورiنiس بەرiپ قالماي ما؟ عابيت ءمۇسiرەپوۆ سونى مەڭزەپ وتىر. پارتيانىڭ كادر تاڭداۋ ساياساتىمەن ۇندەس. كادردى بiلiمiنە، iسكەرلiگiنە، پاراساتىنا، ادالدىعىنا، شىنشىلدىعىنا قاراپ تاڭداماي، تامىر-تانىستىق، تۋىستىق، جەرلەستiك نىشاندارىنا قاراي تاڭداعان جەردە بەرەكە بولمايدى.

ول — ورتانى، ءتۇپتiڭ ءتۇبiندە سول قولداۋشىنىڭ ءوزiن ۇياتقا قالدىرادى. دارىنسىزدى، پاراساتسىزدى قولداۋشىنىڭ ءوزi مۇندايدا ەكi ەسە كiءنالi. «قاي حالىقتىڭ بولسا دا مادەنيەتiن، كوركەم ءسوز، كوركەم ونەرiن جوعارى كوتەرiپ، جالىنداتىپ جiبەرۋگە ءجۇز تالانت كوپتiك ەتپەيدi، ون تالانت ازدىق ەتپەيدi».

وسىندا كۇردەلi وي جاتىر. «ءجۇز تالانت كوپتiك ەتپەيدi». ارينە، شىن تالانتتى ايتىپ وتىر. «ون تالانت ازدىق ەتپەيدi». بiزدiڭ رەسپۋبليكالىق وداقتا، مىسالى، بەس ءجۇزدiڭ ءۇستiندە سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسi بار. ءبارi بiردەي سول بيiك اتاققا لايىق پا؟ كوركەم ءسوزدi جالىنداتىپ جiبەرۋگە ءبارi بiردەي جاراي ما؟ سۇڭعىلا سۇراق ءتۇيiنi وسىندا. جەر بەتiندە نە كوپ — تاس كوپ، التىن از. سوندىقتان عابيت ءمۇسiرەپوۆ جاسىل بلوكنوتتىڭ تاعى بiر جەرiندە بىلاي دەيدi: «سوقىر كورەتiندەي، ساڭىراۋ ەستيتiندەي ەتiپ جاز؟!»

بۇل تالاپتى عابيت ءمۇسiرەپوۆ ەڭ الدىمەن، ءوزiنە قويعانى زايىر اقيقات. وسىندايدا ويعا ورالادى، ول وڭاشا بiر اڭگiمەسiندە: «گازەتiندە كەيدە ماراپاتشىلىق بار. تىم ءاسiرە ماقتاۋ ۇشىراسادى. «كوركەم ءسوز شەبەرi»، «ءسوز زەرگەرi» دەپ جاتاسىڭدار. ماعان دا ءاسiرەلەۋ جاراماس بولار. زەرگەر دەگەن نە؟ ەگەر سەن ءسوزiڭمەن، ءسوزدiڭ قۇدiرەتiمەن قۋراپ قالعان اعاشقا جاسىل جاپىراق بiتiرە الساڭ — انە سوندا زەرگەرسiڭ. ەگەر سەن ءسوز قۇدiرەتiمەن ءۇمiتسiز اۋرۋ ادامدى اياعىنان تiك تۇرعىزا الساڭ، انە سوندا زەرگەرسiڭ… ەگەر الدەكiمنiڭ جۇرەگiنە مۇز قاتىپ قالسا، سەنiڭ كiتابىڭ سونى جiبiتەر بولسىن. انە، سول زەرگەر…» — دەگەنi بار. ول وسى تالاپتى، ەڭ الدىمەن ءوزiنە قويا وتىرىپ،وزگە قالامداس باۋىرلارىنا دا ارناعان عوي. سونىڭ انىق كۋاسiندەي مىنا بiر جولدار بار: «ءسابيت-اۋ! بiز، شالدار، جازباي وتىرا المايمىز عوي. تەك بiر عانا تiلەك ايتقىم كەلەدi — جامان جازباساق ەكەن. بiزدiڭ جامان ۇلگiمiز جاستار ءۇشiن جاقسى ۇلگi بولىپ كورiنiپ جۇرسە، بiزگە بۇدان اۋىر كiءنا بولماۋ كەرەك…»

شiركiن-اي، — دەيسiڭ بۇل جولداردى وقىپ، — بiز، قازiرگi قارتاڭ بۋىن، ورتا بۋىن، بiر-بiرiمiزگە وسىلاي اعىنان جارىلىپ، ناز-تiلەك ايتا الار ما ەكەنبiز؟ ايتىپ الىپ، ارىلماس داۋعا قالمايمىز با دەگەن كۇدiكتەن ايىعا الار ما ەكەنبiز؟ جاسىل بلوكنوت، مiنەكەي، وسىنداي بiر زiل باتپان ويلارعا قالدىرادى. حاس قالامگەر زامان، ۋاقىت تامىرشىسىنداي. «باياعىنى كوكسەي بەرگەن ەلدە بۇگiنگi ءومiرگە ۇيلەسە الماۋشىلىق بولادى. باياعىنىڭ قۇرمەتتiسiن قۇرمەتتەي بiلمەگەن ەلدە بولاشاق تا جوق. كوكسەۋ مەن قۇرمەت ەكi تەكتi ءتۇسiنiك».

ءتۇسiنiك بەرiپ جاتۋدىڭ ءوزi كۇنا. ديالەكتيكانى بiر تارىنىڭ قاۋىزىنا سىيدىرىپ ايتۋ ءۇشiن وسىنداي قۇدiرەت كەرەك. جاسىل بلوكنوتتىڭ جازۋى كەيدە اراپشا ءارiپپەن تiزiلiپ كەتەدi ەكەن. ونداي جەرiن عازيزا بيسەن قىزى وقىپ بەرەدi. وقىر الدىندا:

— قاراي گور ءوزiن. ايەل تۋرالى جازعاندا جانىپ كەتەدi، — دەپ شالى الدىندا وتىرعانداي جورتا بۇرقىلداپ قويادى. «ايەل اشۋلانسا — جەڭiلەدi، ەركەلەسە — جەڭەدi». «ايەل شىنىن ايتسا دا سەبەبi بار، ءوتiرiك ايتسا دا سەبەبi بار». «مەنiڭ بايقاۋىمشا، سۇلۋ ايەلدi يت قاپپايدى. ولاي بولسا، سۇلۋلىقتى يت تە سەزiنەدi».

ايەل، انا تۋرالى نەشە الۋان كوركەم دۇنيە جازعان عابەڭنiڭ ايەل پسيحولوگياسىن، مiنەزiن، ءجۇرiس-تۇرىسىن سۋرەتكەرلiكپەن زەرتتەپ، تەرەڭ بiلۋi ابدەن زاڭدى. «ادام اتاققا قۇمارتسا — قورلىعى. ادامگەرشiلiككە قۇمارتسا — زورلىعى». وسى بiر ويىن جاسىل بلوكنوتقا ءتۇسiرگەن عابيت ماحمۇت ۇلى ءوزi قالاي ەدi؟ وسى قاعيدانى ءومiردە ءوزi ۇستاندى ما دەگەن سۇراق تۇرار كومەيدە. «ۇلپان» رومانىنىڭ كiتاپ بولىپ جارىققا جاڭا شىققان كەزi. «ۇلپاننىڭ» ون شاقتىسىن كوتەرiپ، «جازۋشى» باسپاسىنىڭ سول كەزدەگi ديرەكتورى ءابiءلماجiن جۇمابايەۆ ەكەۋمiز عابەڭنەن ءسۇيiنشi سۇراي باردىق.

— بارەكەلدە-ە-ە! جاقسى جiگiتتەر وسىلاي بولسا كەرەك، — دەپ ول شىن قۋاندى. «ۇلپاندى» بالاداي سيپالاپ، ماپەلەپ وتىرىپ سوندا بiر سىر ايتتى:

— مانساپقا مەنiڭ وكپەم جوق. كادiمگiدەي لاۋازىمدى قىزمەتتەردە دە بولدىم. مۇشەلiك، دەپۋتاتتىق دەگەننەن كەندە ەمەس ەدiم. اتاق تا بار. بiراق سونىڭ ءبارi وتكiنشi. وتكiنشi ەمەس بiر نارسە — ول جازۋ. جازۋشى قاي كۇنi قالامى توقتاسا — ونىڭ ولگەن كۇنi سول. ودان كەيiن جاساماسا دا بولادى.

ول ءوزi ءومiرiنiڭ اقىرعى كۇندەرiنە دەيiن قولىنان قالامى تۇسپەگەنiنە مىنا ءۇنسiز كابينەت كۋا. «مينەم ءقار مينۋتىم بوتەن ءدونيا باقاسەنا تورا» — دەپ توقاي ايتسا، عابيت ءمۇسiرەپوۆ تە، ءاسiرەسە، ءومiرiنiڭ سونعى جىلدارى ءار مينۋتiن ءبۇتiن دۇنيەگە بالاپ عۇمىر كەشتi. كازiرگi قازاق ادەبيەتiندەگi كوركەم تiل تۋرالى بولعان كونفەرەنسيادا (1985ج.) جاساعان ەكi ساعاتتىق بايانداما، قازاقستان جازۋشىلار وداعى پارتيا جينالىسىنا بەرگەن شىعارماشىلىق ەسەبi (1985ج.)، ماقالالار، ينتەرۆيۋلەر، «جات قولىنداعىنىڭ» جاڭا رەداكسياسى، ت.ب. كوپتەگەن جۇمىس سەكسەننiڭ ۇشەۋiندەگi جازۋشى ءار كۇندi، ءار ساعاتتى التىنداي باعالاعانى عوي. جاسىل بلوكنوتتىڭ جانىندا عابەڭنiڭ قولىمەن جازىلعان حاتتار…ەپيستوليارلىق مۇرا. سونىڭ بiرiندە عابيت ماحمۇت ۇلى 1967 جىلى 12 نويابردە ءوزiنiڭ بولاشاق جۇبايى، ءارi جازۋشىنىڭ «جالعىزدىعىنا» جاردەمشi عازيزا بيسەنقىزىنا بىلاي دەپ جازىپتى:

    «عازيزا جان! سiز بۇل جiبەرگەن بەتتەردi «36» بەتتەن باستاپ باسارسىز. (بۇرىنعىدان بiر-ەكi بەتتi وزگەرتۋگە تۋرا كەلدi). وسىمەن جiبەك اپاڭىز دا اياقتالدى. اسا ۇقىپتى باسادى ەكەنسiز، كوپ راقمەت. شاشىمدى اعارتىپ جۇرگەن بiر جاي وسى ەدi، بۇدان بىلاي سiزبەن بايلانىستى بولسام، ول بالەدەن قۇتىلاتىن شىعارمىن، تاعى دا راقمەت. سالەممەن عابيت ءمۇسiرەپوۆ».

بۇل كەزدە عازيزا بيسەن قىزى «ۇگiتشi بلوكنوتىندا» ماشينيستكا ەدi. ال، عابەڭنiڭ اراپشاسىن كەز كەلگەن ماشينيستكا باسا الماس-تى. «جiبەك اپانىڭ» قالاي بiتكەنiنەن بiز دە بiرشاما حاباردار ەدiك. ويتكەنi «قىز جiبەك» كينوسەنارييi تۇڭعىش رەت «لەنينشiل جاس» گازەتiندە جارىق كوردi. فيلم بولىپ كەيiن شىقتى. «قىز جiبەكتi» جاريالاعان گازەت قىزمەتكەرلەرiنiڭ ماقتانىشى مەن قۋانىشى ءالi ەسiمدە. سول «قىز جiبەك» كەيiنiرەك ەكران ارقىلى بۇكiل دۇنيە ءجۇزiن ارالاپ شىقتى. ەڭبەگi وسىنشا جانعان جازۋشىدا ارمان، مۇڭ اتاۋلى بولا ما ەكەن؟

بۇل كەلتiرiلگەن جازۋلار ءۇنسiز كابينەت بايلىعىنىڭ بiر تامشىسى عانا. ءالi سىر شاشپاعان، «اۋىز اشپاعان» جازۋلار قانشاما! عابيت ماحمۇت ۇلى ءمۇسiرەپوۆ 1985 جىلى 31 دەكابردە دۇنيە سالدى.سودان بەرi بiر جىل وتە شىقتى. سودان بەرi بۇل كابينەت جابىق. يەسi مايدان دالاسىندا مەرت بولعان قاڭتارۋلى قازانات سياقتى… اسپانداعى التىن وردا

— مىناۋ تولەبايەۆ كوشەسi. مىناۋ كولدەنەڭ جاتقان ۆينوگرادوۆ دەگەننiڭ كوشەسi. ال اناۋ تولەبايەۆپەن پاراللەل جاتقان — كارل ماركس. وسىنى ايتىپ، عابەڭ كابينەتiنiڭ تەرەزەسiنە قاراپ، سيگارەتiن تۇتاتۋعا وقتالىپ بiراز وتىردى.

— تەرەزەدەن انە اناۋ جاتقان بوس جەر كورiنەدi. كۇندە كورiپ وتىرامىن. سودان ماعان بiر وي كەلدi. مىنا ەتاجدى ۇيدەن جالىقتىم. انە سول بوس جاتقان جەرگە، ەگەر باسشىلار رۇقسات ەتسە، بiر جايداق ءۇي سالدىرسام دەپ ەدiم. مۇحتاردiكiندەي بولماسا دا، سوعان جەتەقابىل… ازداعان تال ەگەتiن، گۇل ەگەتiن جەرi دە بار. سونى ويلاپ جيناعان 40 مىڭ سوم اقشام دا بار.(ول كەزدەگi ولشەممەن 40 مىڭ دوللار — ش.م.) قونايەۆقا كiرiپ وسىنى ايتپاقپىن. رەتi كەلمەي ءجۇر. جازۋشى نەگە جەكە ءۇيدi اڭسايدى ەكەن؟ بۇدان بۇرىن سوناۋ الپىسىنشى جىلدارى باۋكەڭ دە ءوز تۋعان اۋىلىنان ءۇي سالدىرماقشى بولعان. جەرگiلiكتi باسشىلار الدىندا «جارايدى-جارايدى» دەپ الىپ، ارتىنان ۇمىتىپ كەتكەن. نەمەسە قۇلقى بولماعان. ال كوپقاباتتى ءۇي شىعارماشىلىق ادامىنىڭ اياعىنا كiسەن سالىپ قويعانداي عوي. كوپقاباتتى ۇيدە كوكتەمنiڭ قالاي ءوتiپ كەتكەنiن، كوبەلەكتiڭ گۇلگە قالاي قونعانىن كورمەي دە، بiلمەي دە قالاسىڭ.

جازۋشىعا كەڭiستiك كەرەك. ول كوك اسپاندى. جۇلدىزدى ءتۇندi بيiك ۇيدە وتىرىپ كورە المايدى. جاسى كەلگەن جازۋشىعا جەرگە ءتۇسiپ، شىعىپ ءجۇرۋ دە قيىن. عابەڭنiڭ سوندا تۇرعان ءۇيiندە ليفتi دە جوق ەدi. سوندىقتان بولار، ول كوبiنەسە «گورنىي گيگانت» دەگەن جەردەگi جازۋشىلار وداعىنىڭ شىعارماشىلىق ءۇيiندە جاتىپ، جۇمىس iستەيدi. «جات قولىندا» اتتى رومانىن سوندا جازىپ بiتiردi. بiراق عابەڭنiڭ جەكە ءۇي سالدىرماق ويى ورىندالمادى.

سەبەبiن بiلمەدiم. ەگەر سول نيەتi ورىندالعاندا، قازiر ول ءۇي عابيت ءمۇسiرەپوۆتىڭ مۋزەيi بولىپ قالاتىن ەدi. ونى قۇداي بۇيىرتپاپتى. بۇل ءفاني دۇنيەدەن وتكەن جازۋشىعا تiرiلەر مۋزەي اشا ما، اشپاي ما — ءبارiبiر. مۇنداي ارەكەت، ەڭ الدىمەن تiرiلەردiڭ وزدەرi ءۇشiن قاجەت.

تاياۋدا الماتىعا بارىپ، عابەڭ ءوزi تۇرعان ءۇيدi كوردiم. كوپقاباتتى ءۇيدiڭ عابەڭ تۇرعان پودەزiنiڭ ماڭدايشاسىنا «ءسابيت مۇقانوۆ پەن عابيت ءمۇسiرەپوۆتiڭ مۋزەي ءۇيi» دەگەن جازۋى بار ەكەن. تەمiر ەسiكتiڭ كودىن (سيفرلى كiلتiن) بiلمەي، iشكە كiرە الماي كiدiردiم. وسى ءۇيدiڭ بiر تۇرعىنى كەلiپ اشپاعاندا، قايتىپ كەتەر ەدiم.

ءۇشiنشi ەتاجعا دا كوتەرiلدiم. تەمiر ەسiك قۇلىپتاۋلى. قوڭىراۋىن ارى باستىم، بەرi باستىم. جىم-جىرت. مۇنداي مىلقاۋ تىنىشتىقتان تۇلا بويىم بiءرتۇرلi سۋىپ كەتكەندەي بولدى.

كۇن سەنبi. مۋزەيلەردiڭ ناعىز جۇمىس iستەيتiن كەزi. سودان كوشەنiڭ قارسى بەتiندەگi ءسابيت مۇقانوۆ تۇرعان ۇيگە بارايىن. وندا دا: «ءسابيت مۇقانوۆ پەن عابيت ءمۇسiرەپوۆتىڭ مۋزەيi» دەپ جازىلعان. ەسiك جابىق. سودان ويلاندىم: «ە، مۇندا دا «وپتيميزاسيا» بولعان ەكەن-اۋ» دەدiم. ەكi مۋزەيدi بiرiكتiرiپ، «وڭتايلاندىرىپ»، شتات قىسقارتقان سىڭايلى.

بiر جاعىنان «ەكەۋi بiر ەلدەن. ەكەۋi «مىڭ جىلدىق قۇدا، بۇل دا دۇرىس شىعار» دەدiم. تiرشiلiكتە اناۋ-مىناۋ دەسە دە، ەندi، ارينە، مىڭ جىل، ماڭگi بiرگە… مەن وسىنداي ويلارمەن تۇرعاندا تروتۋارمەن قاسىما بەسiك-اربا يتەرگەن بiر ايەل كەلiپ توقتادى.

— نەمەنە جابىق پا ەكەن؟

— جابىق، — دەدiم مەن. بەسiك-اربادا نارەستە ۇيىقتاپ جاتىر، ەزۋ تارتىپ قويادى. سوندا مەنiڭ ەسiمە عابەڭنiڭ «ەكiنشi بياعا» دەگەن اڭگiمەسi تۇسە كەتتi. باياعىدا بەيiمبەت مايلين تiرi كەزدە، عابيت ءمۇسiرەپوۆ ەكەۋi كومانديروۆكاعا شىققان عوي. الىس اۋدان. اۋدان باسشىلارى ەكەۋiن اۋىل سىرتىنداعى بiر ۇيگە اپارىپ كۇتەدi. قوناق اسىنان كەيiن ەكەۋi سول ۇيدە تۇنەپ قالادى. شىرت ۇيقىدا جاتقاندا ەسiك-تەرەزە تارسىلدايدى. اربامەن الىستان تولعاتقان ايەلدi اكەلiپ تۇرعان بiرەۋ ەكەن. سويتسە بۇل ءۇي مەيمانحانا ەمەس، ايەلدەر بوساناتىن ءۇي ەكەن. اۋداندا قوناق ءۇي بولماعان عوي. بەيiمبەت پەن عابيت الگi ايەلدi بوساندىرىپ الادى. بالانىڭ اتىن عابەڭ بياعا دەپ قويادى.

اڭگiمە وتە كوركەم. وقىپ وتىرعاندا ءوزiڭنەن-وزiڭ كۇلەتiن جەرلەرi كوپ-اق. الگiندە قوناق اسىنان كەيiن ايعىر ستاكانمەن iشكەن اراقتىڭ اسەرiنەن ەكi جازۋشى وزدەرiن ۇلىلارمەن تەڭەستiرگەن عوي.

    «بەيiمبەت — تولستوي. مەن — گوركيي» دەيدi عابەڭ. گوركيي بولسا بولعانداي. الدىمەن گوركييدiڭ: «ادامنىڭ اناسى»، «ءولiمدi جەڭگەن انا»، «انا كەسiمi اينىمايدى» اتتى اڭگiمەلەرiن قازاقشالادى. سوڭىنان ءوزi دە: «انانىڭ اناسى»، «اشىنعان انا»، «انانىڭ اراشاسى» سياقتى ءتول كوركەم تۋىندىلارىن جازدى.

عابەڭ تەگiندە انانى ادامزاتتىڭ اسىلى ساناپ، ايەل سۇلۋلىعىن گيمن دارەجەسiنە كوتەرگەن قالامگەر. قىز جiبەك، بايان سۇلۋ، اقتوقتىلاردان باستاپ، ۇلپانعا دەيiن ايەل زاتىنىڭ ءارi الىپ، ءارi ءنازiك پەرiشتە بەينەسiن سالعان شەبەر سۋرەتكەر.

* * *

تولەبايەۆ پەن ۆينوگرادوۆ كوشەلەرiنiڭ قيلىسىنداعى عابەڭ تۇراتىن ءۇيدiڭ الدىندا قونايەۆ ەسكەرتكiشi قويىلعان. كوزiنiڭ تiرiسiندە-اق. قوس قاپتالى فونتان، قاۋىز. اينالدىرا ورىندىق-سكامەيكالار. ءتۇستiگi تiزiلiپ تۇرعان جاس شىرشالار.

عابەڭ، كوبiنەسە سول شىرشالار كولەڭكەسiندە دەمالىپ وتىرادى. كەيدە ادەيi، كەيدە كەزدەيسوق جولىعىسىپ قالامىز.

— جالعىز ۇلى باردىڭ شىعار-شىقپاس جانى بار، — دەيدi عابەڭ سيگارەتiن تۇتاتىپ.

— ەكi ۇلى باردىڭ وكپە-باۋىر، جالى بار.

— ءۇش ۇلى باردىڭ بۇحارادا مالى بار.

— ءتورت ۇلى باردىڭ اسپانعا سالعان جولى بار. وسىنى نەگە ايتىپ وتىر دەسەم،

— مەندە سونىڭ بiرەۋi دە جوق، — دەيدi دە، سيگارەت ءتۇتiنiن الىسقا اسپانداتا بۋداقتاتىپ جiبەرەدi.

مiنە، ارمان!

ال كوپ ادام عابيتتە دە ارمان بار ما ەكەن دەپ ويلايدى.

— سiزدiڭ ۇلدارىڭىز — ولمەيتiن كiتاپتارىڭىز عوي. بەتiمە ۇزاق قارايدى. دوڭەس شىنىلى كوزiلدiرiكتiڭ ار جاعىنان كوزدەرi شاتىناپ كورiنگەندەي بولادى. تاياۋدا الماتىعى بارىپ، كارل ماركس (قازiرگi قونايەۆ) پەن سول ۆينوگرادوۆ قيلىسىنداعى عابەڭ تەرەزەدەن قاراپ تۇراتىن بوس جەردi iزدەدiم. بوس جەر جوق. التى قابات اق ءۇي سالىنىپتى. جان-جاعىن بيiك-بيiك شويىن شارباقپەن قورشاپ تاستاپتى.

بۇل دۇنيە وپاسىز. بۇل دۇنيەدەن وتە شىققان بەلگiلi ازاماتقا ارنالىپ، العاشقى تاقتا دا ورناتىلىپتى. عابەڭ الاتاۋدىڭ بەلۋارىنان اسقاق ساراي سالدىرمادى. بار جيعان بايلىعى قىرىق مىڭ سوم ەكەن. (40 مىڭ $). سوندا دا ول قازiر تاۋدىڭ شىڭىنا دەيiن ءۇي سالىپ جاتقان پەندەلەرگە اسپانداعى التىن وردادان قاراپ، قارق-قارق كۇلiپ تۇرعان سياقتى.

---