تاۋەلسىزدىك تۇعىرى – ءتىل
تاقىرىبى: «تاۋەلسىزدىك تۇعىرى – ءتىل»
ماقساتى: ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءتىل تۋرالى بىلىمدەرىن ۇشتاستىرا وتىرىپ، وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن ارتتىرۋ، وي شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، وي بولىسە وتىرىپ، ءسوز ەركىندىگىنە باۋلۋ.
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
- سالەمەتسىزدەر مە، بۇگىنگى «التىن قاقپا» ويىنىنا قاتىسۋشى ءبىلىم الۋشىلار مەن ءقادىرلى قوناقتار!
ساباعىمىزدى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «تىلدەن ارتىق قازىنا جوق، تىلدەن ارتىق قاسيەت جوق» دەگەن سوزدەرىنەن باستاپ،
مىنا جۇمباقتى جاسىرايىن:
- دۇنيەدە نە اششى؟
- دۇنيەدە نە ءتاتتى؟
- دۇنيەدە نە قاتتى؟
- ارينە، ول ءتىل
ەندەشە، بالالار، بۇگىنگى سىنىپ ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى: «تاۋەلسىزدىك تۇعىرى – ءتىل».
ويىننىڭ شارتى: ويىن ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى. ءى كەزەڭ «تەمىر قاقپا»، ءىى كەزەڭ «كۇمىس قاقپا»، ءىىى كەزەڭ - شەشۋشى كەزەڭ «التىن قاقپا» دەپ اتالادى. سۇراقتار سالماعى ءار كەزەڭىنىڭ اتاۋىنا بايلانىستى بولادى. مىسالى، «تەمىر قاقپادا» سۇراقتار ءسال جەڭىلدەۋ بولسا، «كۇمىس قاقپادا» سۇراقتار الدىڭعى كەزەڭگە قاراعاندا كۇردەلەنە، قيىنداي تۇسەدى. «التىن قاقپانىڭ» سۇراقتارى بولسا، الدىڭعى ەكى قاقپانىڭ دا سۇراقتارىنان سالماقتى، التىنداي باعالى بولادى.
- ويىننىڭ شارتى تۇسىنىكتى مە؟ تۇسىنىكتى بولسا، ويىنىمىزدى باستادىق. ءى كەزەڭ - «تەمىر قاقپا».
سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
1. قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟ (1991 ج)
2. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قاي ءتىل؟ (قازاق ءتىلى)
3. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنە نەلەر جاتادى جانە ولاردى قاشان قابىلدادىق؟ (تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران 1992 جىلى قابىلدادىق).
4. قازاقستاننىڭ دامۋ ستراتەگياسى جازىلعان باعدارلاما؟ (قازاقستان - 2030)
5. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى قاشان اينالىمعا ەندى؟ (15 قاراشا، 1993 جىلى)
6. ەلىمىزدە العاشقى پرەزيدەنت سايلاۋى قاشان بولدى؟ (1991ج. 1 جەلتوقساندا)
7. قازاق حالقىنىڭ ءۇش ءبيىن اتىڭىزدار. (تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي)
8. قاي ءتىل ءبىزدىڭ ەلدە رەسمي ءتىل بولىپ سانالادى؟ (ورىس)
9. قازاق ءتىلى قاي جىلى مەملەكەتتىك مارتەبە الدى؟ (1889 جىلى)
10. ق ر ءتىل تۋرالى زاڭى نەشە تاراۋدان، نەشە باپتان تۇرادى؟ (ءتىل تۋرالى زاڭ Vءى تاراۋ، 27 باپتان تۇرادى).
- بالالار، ءۇشىنشى كەزەڭىمىز «التىن قاقپا» دەپ اتالادى. بۇل قاقپانىڭ جۇگى اۋىر، سەبەبى، الدا – «ءتىل» قازىناسى بار. ولاي بولسا تاپسىرما دا كۇردەلى.
1. ءسوزدىڭ كوركى ماقال. ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ.
1.... – قىلىشتان دا... (ءتىل، وتكىر)
2.... – تاس جارادى، تاس جارماسا دا باس جارادى. ( ءتىل)
3.... قورلاۋ – حالىقتى قورلاۋ (ءتىلدى)
4. باسقا پالە -.... (تىلدەن)
5. ونەر الدى قىزىل -... (ءتىل)
6.... – جوق جەردە، ۇلت جوق. (ءتىل)
2. ءتىل تۋرالى ولەڭ جولدارىنان ءۇزىندى ايتۋ.
ابىلاي: تۋعان ءتىلىم - بابام ءتىلى - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - انام ءتىلى - ءوز ءتىلىم.
تۋعان ءتىلىم - دالام ءتىلى - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - ادام ءتىلى - ءوز ءتىلىم.
تۋعان تىلدە سىرى تەرەڭ جانىم بار،
تۋعان ءتىلىم ءتىل بولۋدان قالسا ەگەر
جۇرەگىمدى سۋىرىپ - اق الىڭدار.
قىلىشبەك: انا ءتىلىم، جۇرەگىسىڭ انامنىڭ،
جۇرەك انا، مەن وزىڭنەن جارالدىم.
ساعات سايىن ساۋلىعىڭدى تىلەيمىن،
سەنسىز ماعان كەرەگى جوق عالامنىڭ.
سەنىڭ ارقاڭ قانىپ ىشسەم تۇنىقتان،
سەنىڭ ارقاڭ دۇنيەدەن سىر ۇقسام.
اناشىمدى ۇمىتقانىم ەمەس پە؟
انا ءتىلىم ەگەر سەنى ۇمىتسام.
سەنىڭ ءاربىر تىنىشىڭنان كۇن كەشەم،
سەن ارقىلى تىرشىلىكپەن تىلدەسەم.
ەل بەتىنە قالاي تۋرا قارايمىن،
انا ءتىلىم ەگەر سەنى بىلمەسەم.
ماقساتى: ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءتىل تۋرالى بىلىمدەرىن ۇشتاستىرا وتىرىپ، وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن ارتتىرۋ، وي شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، وي بولىسە وتىرىپ، ءسوز ەركىندىگىنە باۋلۋ.
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
- سالەمەتسىزدەر مە، بۇگىنگى «التىن قاقپا» ويىنىنا قاتىسۋشى ءبىلىم الۋشىلار مەن ءقادىرلى قوناقتار!
ساباعىمىزدى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «تىلدەن ارتىق قازىنا جوق، تىلدەن ارتىق قاسيەت جوق» دەگەن سوزدەرىنەن باستاپ،
مىنا جۇمباقتى جاسىرايىن:
- دۇنيەدە نە اششى؟
- دۇنيەدە نە ءتاتتى؟
- دۇنيەدە نە قاتتى؟
- ارينە، ول ءتىل
ەندەشە، بالالار، بۇگىنگى سىنىپ ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى: «تاۋەلسىزدىك تۇعىرى – ءتىل».
ويىننىڭ شارتى: ويىن ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى. ءى كەزەڭ «تەمىر قاقپا»، ءىى كەزەڭ «كۇمىس قاقپا»، ءىىى كەزەڭ - شەشۋشى كەزەڭ «التىن قاقپا» دەپ اتالادى. سۇراقتار سالماعى ءار كەزەڭىنىڭ اتاۋىنا بايلانىستى بولادى. مىسالى، «تەمىر قاقپادا» سۇراقتار ءسال جەڭىلدەۋ بولسا، «كۇمىس قاقپادا» سۇراقتار الدىڭعى كەزەڭگە قاراعاندا كۇردەلەنە، قيىنداي تۇسەدى. «التىن قاقپانىڭ» سۇراقتارى بولسا، الدىڭعى ەكى قاقپانىڭ دا سۇراقتارىنان سالماقتى، التىنداي باعالى بولادى.
- ويىننىڭ شارتى تۇسىنىكتى مە؟ تۇسىنىكتى بولسا، ويىنىمىزدى باستادىق. ءى كەزەڭ - «تەمىر قاقپا».
سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
1. قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟ (1991 ج)
2. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قاي ءتىل؟ (قازاق ءتىلى)
3. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنە نەلەر جاتادى جانە ولاردى قاشان قابىلدادىق؟ (تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران 1992 جىلى قابىلدادىق).
4. قازاقستاننىڭ دامۋ ستراتەگياسى جازىلعان باعدارلاما؟ (قازاقستان - 2030)
5. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى قاشان اينالىمعا ەندى؟ (15 قاراشا، 1993 جىلى)
6. ەلىمىزدە العاشقى پرەزيدەنت سايلاۋى قاشان بولدى؟ (1991ج. 1 جەلتوقساندا)
7. قازاق حالقىنىڭ ءۇش ءبيىن اتىڭىزدار. (تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي)
8. قاي ءتىل ءبىزدىڭ ەلدە رەسمي ءتىل بولىپ سانالادى؟ (ورىس)
9. قازاق ءتىلى قاي جىلى مەملەكەتتىك مارتەبە الدى؟ (1889 جىلى)
10. ق ر ءتىل تۋرالى زاڭى نەشە تاراۋدان، نەشە باپتان تۇرادى؟ (ءتىل تۋرالى زاڭ Vءى تاراۋ، 27 باپتان تۇرادى).
- بالالار، ءۇشىنشى كەزەڭىمىز «التىن قاقپا» دەپ اتالادى. بۇل قاقپانىڭ جۇگى اۋىر، سەبەبى، الدا – «ءتىل» قازىناسى بار. ولاي بولسا تاپسىرما دا كۇردەلى.
1. ءسوزدىڭ كوركى ماقال. ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ.
1.... – قىلىشتان دا... (ءتىل، وتكىر)
2.... – تاس جارادى، تاس جارماسا دا باس جارادى. ( ءتىل)
3.... قورلاۋ – حالىقتى قورلاۋ (ءتىلدى)
4. باسقا پالە -.... (تىلدەن)
5. ونەر الدى قىزىل -... (ءتىل)
6.... – جوق جەردە، ۇلت جوق. (ءتىل)
2. ءتىل تۋرالى ولەڭ جولدارىنان ءۇزىندى ايتۋ.
ابىلاي: تۋعان ءتىلىم - بابام ءتىلى - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - انام ءتىلى - ءوز ءتىلىم.
تۋعان ءتىلىم - دالام ءتىلى - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - ادام ءتىلى - ءوز ءتىلىم.
تۋعان تىلدە سىرى تەرەڭ جانىم بار،
تۋعان ءتىلىم ءتىل بولۋدان قالسا ەگەر
جۇرەگىمدى سۋىرىپ - اق الىڭدار.
قىلىشبەك: انا ءتىلىم، جۇرەگىسىڭ انامنىڭ،
جۇرەك انا، مەن وزىڭنەن جارالدىم.
ساعات سايىن ساۋلىعىڭدى تىلەيمىن،
سەنسىز ماعان كەرەگى جوق عالامنىڭ.
سەنىڭ ارقاڭ قانىپ ىشسەم تۇنىقتان،
سەنىڭ ارقاڭ دۇنيەدەن سىر ۇقسام.
اناشىمدى ۇمىتقانىم ەمەس پە؟
انا ءتىلىم ەگەر سەنى ۇمىتسام.
سەنىڭ ءاربىر تىنىشىڭنان كۇن كەشەم،
سەن ارقىلى تىرشىلىكپەن تىلدەسەم.
ەل بەتىنە قالاي تۋرا قارايمىن،
انا ءتىلىم ەگەر سەنى بىلمەسەم.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: ۇلتتىق اسپاپتار. ەتىستىكتىڭ شاقتارىن قايتالاۋ
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي التىنسارين «ونەر ءبىلىم بار جۇرتتار»، «جاز»
