تاۋەلسىزدىكتىڭ ارايلى تاڭى
ماقساتى: 1. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىككە جەتۋ جولىندا تالاي بوزداقتارىمىزدىڭ جالعان ايىپپەن شەيىت بولعاندارىن، تاۋەلسىزدىكتى باعالاي ءبىلۋ كەرەكتىگىن جەتە ۇعىندىرۋ، وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ.
2. ءوز وتانىنا، تۋعان جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرا وتىرىپ، وتانشىلدىققا، ەلجاندىلىققا، جەلتوقساندىقتارعا ءاردايىم قۇرمەت كورسەتۋگە تاربيەلەۋ
3. وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ. وزىندىك وي - پىكىرىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆ تاقتا، سلايدتار، «اللاجار» ك/ف ءۇزىندى جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ سۋرەتتەرى، تاقىرىپقا بايلانىستى قاناتتى سوزدەر
ءتۇرى: ادەبي - تانىمدىق ساباق
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى «ميعا شابۋىل»
2. «وي قوزعاۋ»
3. «اللاجار» ك/ف ءۇزىندى
4. توپتاستىرۋ
5. مونولوگ وقۋ
6. شىعارماشىلىق جۇمىس
7. رەفلەكسيا
8. ءان
1. قاسقالداق ۇشىپ كولىنەن،
شۇرەگەي كەلىپ قونعان كۇن.
قىراندى قۋىپ كوگىنەن
قارعالار بيلىك العان كۇن.
ناشاقور دەپ، ۇلتشىل دەپ،
قازاققا كۇيە جاققان كۇن.
بازارى كەتىپ ءبىر كۇندە،
قايعىعا حالىق باتقان كۇن.
قاقاعان قىستىڭ ىزعارى
سۇيەكتەن ءوتىپ كەتكەن كۇن.
قارا كوز قازاق قىزدارىن،
ومون - دار باستان تەپكەن كۇن.
قاريالار يتكە تالانىپ،
ەر باسىن كۇرەك شاپقان كۇن.
اپپاق قار قانعا بويالىپ،
قىپ - قىزىل مۇز بوپ جاتقان كۇن.
وزبىرلىق كۇشپەن تۇنشىعىپ،
ءۇمىتتىڭ وتى وشكەن كۇن.
جانىنا تاپپاي ءبىر شىندىق
ەر قايرات قىرشىن كەتكەن كۇن.
قايعى ەزىپ ەلدىڭ ەڭسەسىن،
جانشىدى - اۋ جانىن باتپان مۇڭ.
ەندى قايتىپ كەلمەسىن
سول ءبىر قارعىس اتقان كۇن.
مىنە، بالالار، سوڭىنا ماڭگى ۇمىتىلماس مۇڭ قالدىرىپ، جىل وتكەن سايىن تاريح قويناۋىنا ءسىڭىپ بارا جاتقان، ءار قازاقتىڭ جۇرەگىن سىزداتىپ، كوڭىلىنە جارا سالعان بۇل قانداي كۇن دەپ ويلايسىڭدار؟
1986جىلى جەلتوقساندا الماتىدا قازاق جاستارى شەرۋگە شىقتى. ولار «قازاق ەلىنىڭ ءوز كوسەمى سايلانسىن» دەگەن تىلەك ءبىلدىردى. سىن ساعاتتاردا تايسالماي ورتاعا شىعىپ، وزدەرىنىڭ تالاپ - تىلەكتەرىن ايتۋ ول كەزدە وڭاي بولعان جوق. ەلى ولاردىڭ ەرلىكتەرىن ەشقاشان ەستەن شىعارمايدى. بۇگىنگى ۇرپاق ەرلەرىن ەسىنە الىپ، ولاردىڭ رۋحىنا باس يەدى. بولاشاعىمىزدى نۇرلاندىرعان، تاۋەلسىزدىك اپەرگەن اعا - اپالارىمىزدى ۇمىتۋعا ءتيىس ەمەسپىز!
«ورنىندا بار وڭالار» دەپ حالقىمىز ايتقانداي بۇگىندە كيەلى ءارى قاسيەتتى ەلىمىزدە 21جاسار تاۋەلسىزدىكتىڭ ارايلى تاڭى استىندا باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ولاي بولسا بۇگىنگى ادەبي – تانىمدىق ساباعىمىز «تاۋەلسىزدىكتىڭ ارايلى تاڭى» دەپ اتالادى.
ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن مەن سىزدەرگە ءتۇرلى - ءتۇستى قاعاز قيىندىلارىن تاراتامىن تۇستەرىنە بايلانىستى توپتاسىپ الايىق.
- ال ەندى الدارىڭىزداعى پاراقشالاردا قانداي جازۋ جازىلعان؟
- بۇل 3 ۇعىمنىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزعا قاتىسى بار ما؟
(الاش جەلتوقسان ازاتتىق)
2. «اللاجار» ك/ف ءۇزىندى كورسەتىلەدى
3. توپتاستىرۋ
4. ءمۇعالىم ءسوزى: جەلتوقسانشىلاردىڭ ءبارى دە باتىر ەدى. ولار قارا باستارىنىڭ قامىن ويلاعان جوق. ولاردى «مۇزدا جانعان الاۋعا تەڭەيتىندىگىمىز دە وسىدان شىعار. كەزىندە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ساعات اشىمبايەۆ: «ەگەر قازاق جەلتوقسان وقيعاسىن ۇمىتسا، ءوزىن ۇمىتقانى» - دەپ جازعان ەكەن. ازاتتىق، تەڭدىك، تاۋەلسىزدىك! وسى ءبىر ۇلى ءۇش ۇعىمنىڭ سالتانات قۇرۋى ءۇشىن شەيىت بولعان بوزداقتارىمىز كوزدەن كەتكەنمەن، كوڭىلدەن كەتەر مە؟!
كورىنىس
قاتىسۋشىلار: زيالى - جانەركە
ءلاززاتتىڭ اناسى – كاۋساريا
ءلاززاتتىڭ بەينەسى – دانەل
وقۋشىلار: ءادىلجان، ارعىن، گۇلىم، ايسانا
5. توپتىق جۇمىس
1 - توپ بولاشاق اقىندار «تاۋەلسىزدىك» ولەڭ شىعارادى
2 - توپ بولاشاق جازۋشىلار «قايسار رۋحتى حالقىما حات»
3 - توپ بولاشاق سۋرەتشىلەر «بولاشاق ءبىزدىڭ كوزىمىزبەن...» سۋرەت سالۋ
6. قورىتىندى
- جەلتوقسان كوتەرىلىسى ادام قۇقى مەن نامىستى جوعارى ۇستاۋدى تالاپ ەتكەن قوزعالىس ەدى. بۇرىن - سوڭدى قازاقستان بىلمەيتىن گ. ۆ. كولبين باسشى بولىپ سايلاندى. سوناۋ 1919جىلى قازاق ولكەسى بولىپ قۇرىلعان رەسپۋبليكامىزدى 1986 جىلعا دەيىن باسقارعان 19 ادامنىڭ 3 - ءى عانا قازاق ۇلتىنىڭ وكىلى، قالعاندارى باسقا ۇلتتان بولعان ەكەن. وسىنىڭ وزىنەن - اق كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ حالىقتى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ قۇقىعىنان ايىرىپ، ءوز ءامىرىن جۇرگىزىپ، تاۋەلسىزدىك قىسپاعىندا ۇستاعانىن ايىرۋ قيىن ەمەس. الايدا «يگىلىكتىڭ ەرتە - كەشى جوق» دەپ حالقىمىز ايتقانداي، قازاق ەلى بۇگىنگى تاڭدا ەگەمەن، دەربەس، تاۋەلسىز ەل اتانىپ وتىر. مۇنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن زور باقىت.
- كانە، بالالار، بۇگىنگى تانىمدىق ساباق سىزدەرگە ۇنادى ما؟ قانداي اسەر الدىڭىزدار؟
پاراق قاعازدار تاراتىپ بەرەمىن، سوعان ساباقتان العان كوڭىل - كۇيلەرىن سيپاتتايدى.
ادەبي - تانىمدىق ساباعىمدى ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ مىنا سوزىمەن قورىتىندىلاعىم كەلىپ وتىر: «ساداعاڭ كەتەيىن، اينالايىن حالقىم! سەنىڭ مۇددەڭ جولىندا بويدا قۋات، ويدا ءنار – ءبارىن ايانباي سارپ ەتۋگە پەيىلمىن، قانداي دا قاسىرەتكە قابىرعاسى قايىسسا دا، قايمىقپاي توزە بىلگەن، قاجىرلى دا قايسار قازاق حالقىنىڭ الدىندا مەن باسىمدى يەمىن... مەندە قازاقتىڭ ەلدىگىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋدان باسقا ماقسات تا، ارمان دا جوق»
مىنە، بالالار، سەندەر ەلىمىزدىڭ كەلەشەك تاعدىرى ءۇشىن حالقىنا، ۇلتىنا ادال قىزمەت ەتىپ جۇرگەن جالىن جۇرەكتى، ءورشىل نامىستى ەلباسى بار ەركىن ەلدىڭ باقىتتى ۇرپاعىسىڭدار. ال ەركىن ەلدە تۋعان ۇرپاقتىڭ رۋحى ءاردايىم بيىك بولۋى ءتيىس.
2. ءوز وتانىنا، تۋعان جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرا وتىرىپ، وتانشىلدىققا، ەلجاندىلىققا، جەلتوقساندىقتارعا ءاردايىم قۇرمەت كورسەتۋگە تاربيەلەۋ
3. وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ. وزىندىك وي - پىكىرىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆ تاقتا، سلايدتار، «اللاجار» ك/ف ءۇزىندى جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ سۋرەتتەرى، تاقىرىپقا بايلانىستى قاناتتى سوزدەر
ءتۇرى: ادەبي - تانىمدىق ساباق
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى «ميعا شابۋىل»
2. «وي قوزعاۋ»
3. «اللاجار» ك/ف ءۇزىندى
4. توپتاستىرۋ
5. مونولوگ وقۋ
6. شىعارماشىلىق جۇمىس
7. رەفلەكسيا
8. ءان
1. قاسقالداق ۇشىپ كولىنەن،
شۇرەگەي كەلىپ قونعان كۇن.
قىراندى قۋىپ كوگىنەن
قارعالار بيلىك العان كۇن.
ناشاقور دەپ، ۇلتشىل دەپ،
قازاققا كۇيە جاققان كۇن.
بازارى كەتىپ ءبىر كۇندە،
قايعىعا حالىق باتقان كۇن.
قاقاعان قىستىڭ ىزعارى
سۇيەكتەن ءوتىپ كەتكەن كۇن.
قارا كوز قازاق قىزدارىن،
ومون - دار باستان تەپكەن كۇن.
قاريالار يتكە تالانىپ،
ەر باسىن كۇرەك شاپقان كۇن.
اپپاق قار قانعا بويالىپ،
قىپ - قىزىل مۇز بوپ جاتقان كۇن.
وزبىرلىق كۇشپەن تۇنشىعىپ،
ءۇمىتتىڭ وتى وشكەن كۇن.
جانىنا تاپپاي ءبىر شىندىق
ەر قايرات قىرشىن كەتكەن كۇن.
قايعى ەزىپ ەلدىڭ ەڭسەسىن،
جانشىدى - اۋ جانىن باتپان مۇڭ.
ەندى قايتىپ كەلمەسىن
سول ءبىر قارعىس اتقان كۇن.
مىنە، بالالار، سوڭىنا ماڭگى ۇمىتىلماس مۇڭ قالدىرىپ، جىل وتكەن سايىن تاريح قويناۋىنا ءسىڭىپ بارا جاتقان، ءار قازاقتىڭ جۇرەگىن سىزداتىپ، كوڭىلىنە جارا سالعان بۇل قانداي كۇن دەپ ويلايسىڭدار؟
1986جىلى جەلتوقساندا الماتىدا قازاق جاستارى شەرۋگە شىقتى. ولار «قازاق ەلىنىڭ ءوز كوسەمى سايلانسىن» دەگەن تىلەك ءبىلدىردى. سىن ساعاتتاردا تايسالماي ورتاعا شىعىپ، وزدەرىنىڭ تالاپ - تىلەكتەرىن ايتۋ ول كەزدە وڭاي بولعان جوق. ەلى ولاردىڭ ەرلىكتەرىن ەشقاشان ەستەن شىعارمايدى. بۇگىنگى ۇرپاق ەرلەرىن ەسىنە الىپ، ولاردىڭ رۋحىنا باس يەدى. بولاشاعىمىزدى نۇرلاندىرعان، تاۋەلسىزدىك اپەرگەن اعا - اپالارىمىزدى ۇمىتۋعا ءتيىس ەمەسپىز!
«ورنىندا بار وڭالار» دەپ حالقىمىز ايتقانداي بۇگىندە كيەلى ءارى قاسيەتتى ەلىمىزدە 21جاسار تاۋەلسىزدىكتىڭ ارايلى تاڭى استىندا باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ولاي بولسا بۇگىنگى ادەبي – تانىمدىق ساباعىمىز «تاۋەلسىزدىكتىڭ ارايلى تاڭى» دەپ اتالادى.
ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن مەن سىزدەرگە ءتۇرلى - ءتۇستى قاعاز قيىندىلارىن تاراتامىن تۇستەرىنە بايلانىستى توپتاسىپ الايىق.
- ال ەندى الدارىڭىزداعى پاراقشالاردا قانداي جازۋ جازىلعان؟
- بۇل 3 ۇعىمنىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزعا قاتىسى بار ما؟
(الاش جەلتوقسان ازاتتىق)
2. «اللاجار» ك/ف ءۇزىندى كورسەتىلەدى
3. توپتاستىرۋ
4. ءمۇعالىم ءسوزى: جەلتوقسانشىلاردىڭ ءبارى دە باتىر ەدى. ولار قارا باستارىنىڭ قامىن ويلاعان جوق. ولاردى «مۇزدا جانعان الاۋعا تەڭەيتىندىگىمىز دە وسىدان شىعار. كەزىندە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ساعات اشىمبايەۆ: «ەگەر قازاق جەلتوقسان وقيعاسىن ۇمىتسا، ءوزىن ۇمىتقانى» - دەپ جازعان ەكەن. ازاتتىق، تەڭدىك، تاۋەلسىزدىك! وسى ءبىر ۇلى ءۇش ۇعىمنىڭ سالتانات قۇرۋى ءۇشىن شەيىت بولعان بوزداقتارىمىز كوزدەن كەتكەنمەن، كوڭىلدەن كەتەر مە؟!
كورىنىس
قاتىسۋشىلار: زيالى - جانەركە
ءلاززاتتىڭ اناسى – كاۋساريا
ءلاززاتتىڭ بەينەسى – دانەل
وقۋشىلار: ءادىلجان، ارعىن، گۇلىم، ايسانا
5. توپتىق جۇمىس
1 - توپ بولاشاق اقىندار «تاۋەلسىزدىك» ولەڭ شىعارادى
2 - توپ بولاشاق جازۋشىلار «قايسار رۋحتى حالقىما حات»
3 - توپ بولاشاق سۋرەتشىلەر «بولاشاق ءبىزدىڭ كوزىمىزبەن...» سۋرەت سالۋ
6. قورىتىندى
- جەلتوقسان كوتەرىلىسى ادام قۇقى مەن نامىستى جوعارى ۇستاۋدى تالاپ ەتكەن قوزعالىس ەدى. بۇرىن - سوڭدى قازاقستان بىلمەيتىن گ. ۆ. كولبين باسشى بولىپ سايلاندى. سوناۋ 1919جىلى قازاق ولكەسى بولىپ قۇرىلعان رەسپۋبليكامىزدى 1986 جىلعا دەيىن باسقارعان 19 ادامنىڭ 3 - ءى عانا قازاق ۇلتىنىڭ وكىلى، قالعاندارى باسقا ۇلتتان بولعان ەكەن. وسىنىڭ وزىنەن - اق كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ حالىقتى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ قۇقىعىنان ايىرىپ، ءوز ءامىرىن جۇرگىزىپ، تاۋەلسىزدىك قىسپاعىندا ۇستاعانىن ايىرۋ قيىن ەمەس. الايدا «يگىلىكتىڭ ەرتە - كەشى جوق» دەپ حالقىمىز ايتقانداي، قازاق ەلى بۇگىنگى تاڭدا ەگەمەن، دەربەس، تاۋەلسىز ەل اتانىپ وتىر. مۇنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن زور باقىت.
- كانە، بالالار، بۇگىنگى تانىمدىق ساباق سىزدەرگە ۇنادى ما؟ قانداي اسەر الدىڭىزدار؟
پاراق قاعازدار تاراتىپ بەرەمىن، سوعان ساباقتان العان كوڭىل - كۇيلەرىن سيپاتتايدى.
ادەبي - تانىمدىق ساباعىمدى ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ مىنا سوزىمەن قورىتىندىلاعىم كەلىپ وتىر: «ساداعاڭ كەتەيىن، اينالايىن حالقىم! سەنىڭ مۇددەڭ جولىندا بويدا قۋات، ويدا ءنار – ءبارىن ايانباي سارپ ەتۋگە پەيىلمىن، قانداي دا قاسىرەتكە قابىرعاسى قايىسسا دا، قايمىقپاي توزە بىلگەن، قاجىرلى دا قايسار قازاق حالقىنىڭ الدىندا مەن باسىمدى يەمىن... مەندە قازاقتىڭ ەلدىگىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋدان باسقا ماقسات تا، ارمان دا جوق»
مىنە، بالالار، سەندەر ەلىمىزدىڭ كەلەشەك تاعدىرى ءۇشىن حالقىنا، ۇلتىنا ادال قىزمەت ەتىپ جۇرگەن جالىن جۇرەكتى، ءورشىل نامىستى ەلباسى بار ەركىن ەلدىڭ باقىتتى ۇرپاعىسىڭدار. ال ەركىن ەلدە تۋعان ۇرپاقتىڭ رۋحى ءاردايىم بيىك بولۋى ءتيىس.
You Might Also Like
-
ماقساتى: اياققاپقا ويۋ تىگۋ، اشەكەيلەۋدە ۇلتتىق قولونەردىڭ ءتۇرىن قولدانۋ. بالالارعا ۇلتتىق تاربيە بەرۋ، ۇلتتىق ونەر ارقىلى تانىمدىق قابىلەتىن دامىتۋ. وقۋشىلاردى تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋع...
