دارۋمەندەر – دەنساۋلىق كەپىلى
تاقىرىبى: «دارۋمەندەر – دەنساۋلىق كەپىلى»
ماقساتى: وقۋشىلارعا دارۋمەندەردىڭ اعزاداعى ءرولى جانە دارۋمەندەر جەتىسپەگەننەن بولاتىن اۋرۋلار، كوكونىستەردىڭ پايداسى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ىزدەنۋگە، تەز ويلاۋعا، العىرلىققا، تاپقىرلىققا باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: كوكونىسكە تولى سەبەت، گازەت «دەنساۋلىق جانە كوكونىس»
بارىسى:
ءمۇعالىم: - ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار جانە ناتۋراليستەر!
«دارۋمەندەر – دەنساۋلىق كەپىلى» دەپ اتالاتىن كەشىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
ەلباسىمىز «ءبىلىمدى ۇرپاق - بولاشاق» دەگەن. «ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى ءعارىپ، ءبىلىمدىنىڭ ءتۇنى جارىق» دەمەكشى ءسوز كەزەگىن «كوكونىس ءوسىرۋ» ۇيىرمەسىنىڭ وقۋشىلارىنا بەرەلىك.
1 – وقۋشى: - ءماسساعان! مىنا قىزىقتى قاراڭىز، كوكونىستەر ءبىر – بىرىمەن ايتىسىپ جاتىر ەكەن. «مەن پايدالىمىن» دەپ شۋ شىعارىپ جاتىر.
اسقاباق: - مەن باقشاداعى ەڭ ءىرى كوكونىسپىن. ۇلكەن بولعاندىقتان باقشادا كوپ ورىن الامىن، سالماعىم 16 كگ جەتىپ، ايازىڭا پىسقىرماي جاتا بەرەمىن. ورتالىق ازيادا مەنەن ءارتۇرلى بۇيىمدار، ىدىستار جاساعان. ادامعا قاجەتتى كوكونىسپىن.
2 - وقۋشى: ءىشى سارى، سىرتى قاتتى،
ءدانى – ءدارى، ءدامى ءتاتتى.
ءپىسىرىپ جەسەڭ اس - تاماق،
ونىڭ اتى – اسقاباق.
دومالاعان ءداۋ ءوزى،
قۇشاعىڭا سىيمايدى.
كۇزگە دەيىن باقشادا،
سۋىق تۇسە جينايدى.
ورامجاپىراق كەلەدى
ءدامدى بولسىن دەسەڭ
ورامجاپىراقتى ەگەر،
جازداي سۋار ونى،
جاتپاسىن شولدەپ بەكەر.
ورامجاپىراق تا سەنىڭ
ەڭبەگىڭدى وتەر.
ورامجاپىراق: - سەن كەرەمەت ەمەسسىڭ، ءبىراقتا ماقتانا بەر، اسقاباق. مەن دە كىشكەنتاي ەمەسپىن، بارىنە دە بەلگىلىمىن.
اسقاباق: - وندا نەگە سەنى بۇلاي اتاعان؟
ورامجاپىراق: - ەجەلگى ەگيپەتتىكتەر مەنى قاتتى جاقسى كورگەن. ادامداردىڭ اس قورىتۋ مۇشەلەرىنە وتە پايدالىمىن. قىس بويى مەنى تۇزداپ ساقتاپ قويىپ، تاعامعا قاجەتتتى دارۋمەندەرىم ءۇشىن قولدانادى. سوندىقتان مەن كەرەمەت كوكونىسپىن. باسقاسىنا قاراعاندا قيار سياقتى كىشكەنتاي ەمەسپىن.
قيار كەلەدى.
قيار: - سوپاقشى كوك ءوڭىم بار،
پايدالى، ءمولدىر ءسولىم بار.
پىسكەن كەزدە جيارسىڭ،
مەنىڭ اتىم – قيارمىن.
ءقازىر ۇزىن ساباعىم
جان – جاعىما تارايدى.
قول ۇستاسقان بالاداي،
باقشانى الىپ بارادى.
- ارينە، باسقا كوكونىستەرگە قاراعاندا مەن دارۋمەندەرگە باي ەمەسپىن، سوندا دا مەن سۇيىكتى كوكونىسپىن. قىستا دا، جازدا دا بارمىن. ەجەلگى ەگيپەتتە باي ادامدار شىرىن جاساپ، ءارتۇرلى اۋرۋلارعا پايدالانعان. تەرىنىڭ قارتايماۋىنا كومەكتەسەمىن. جانە قازىرگى كەزدە كوسمەتيكاعا دا قولدانادى.
قىزاناق كەلەدى.
قىزاناق: - نەمەنە ءبارىڭ ونى رەنجىتە بەرەچىڭدەر؟ مەن دە كىشكەنتاي بولسام دا ادامدارعا پايدالىمىن.
اسقاباق: - سەن دە ماقتانعىڭ كەلىپ تۇر ما؟
قىزاناق: - جو – جوق، مەن ءوزىمنىڭ وتانىم پەرۋدى ماقتان تۇتامىن. كوپتەگەن دارۋمەندەرگە بايمىن، ماسەلەن، ا دارۋمەنى جەتىسپەسە ادام اعزاسى ءوسۋى باياۋلايدى.
اسەم، نازىك كورىكتىمىن،
كوكتەي جەۋگە بولمايدى.
سالاتقا مەنى قوسقاندا
قيار قاسىمنان قالمايدى.
قىپ – قىزىل بوپ پىسەمىن،
جاشىككە لاقتىرىپ سالمايدى.
جارىلىپ قالام ويتكەنى،
كوتەرمەيمىن وندايدى.
كارتوپ كەلەدى.
كارتوپ: - ءاي، قويىڭدار! ادامنىڭ ەكىنشى نانى اتانساقتا كوكىرەگىمىزدى كەرمەي – اق تىپ – تىنىش جاتىرمىز عوي!
ىلعالدى توپىراق مەكەنىم،
سول جەردە جاقسى وسەمىن.
جەگەندە جاقسى توياسىڭ،
ۇراعا سالىپ قوياسىڭ:
مەن ەكىنشى نانمىن!
- مەنى ەڭ العاش 1537 جىلى ءبىلدى. گوللانديانىڭ ءى پەتر 1700 جىلى شاماسىندا
رەسەيگە اكەلىندى. قۇرامىمدا 14 – 24 % كراحمال بار. 200 – گە جۋىق ءارتۇرلى تاعام ازىرلەندى. مەنى دە ءارتۇرلى اتايدى. وتانىم – وڭتۇستىك امەريكا.
قىزىل بۇرىش: - وي، كارتوپ، مەن بىلمەگەم عوي، ەكەۋمىز جەرلەس ەكەنبىز عوي. مەن دە وڭتۇستىك امەريكادانمىن. مەنى حريستوفور كولۋمب اكەلدى. دارۋمەندەرگە وتە بايمىن. ەگەر كوكونىستەر اراسىنان جارىس وتسە، مەن چەمپيون اتاعىن الۋشى ەدىم. بىرەۋىن كاروتين ءۇشىن، ەندى بىرەۋىن ا دارۋمەنى ءۇشىن الار ەدىم، ويتكەنى ول تەرى اۋرالارىنا پايدالى، مەندە دە س دارۋمەنى بار. ەگەر دە كىمدە - كىم مەنى تاعامعا پايدالانسا، ول ادام كوپ ءومىر سۇرەدى.
سارىمساق: - ەگەر بۇرىش ءوزىن وتە پايدالىمىن، بارىنە قاجەتتىمىن دەسە، وندا مەن تۋرالى ايتىپ كەرەگى دە جوق.
مەنسىز استىڭ ءدامى جوق،
كۇلدىرە المايمىن جىلايسىڭ.
اششى بولسام دا مەنى
بازاردان ءجيى سۇرايسىڭ.
تۇشكىرسەڭ، پىسقىرساڭ
مەن شيپا بولامىن.
- وزىمە ءتان ءيىسىم بار، قۇرامىمدا 20 – 27 % پوليساحاريد، ءنارۋىز 7 – 28 %، س دارۋمەنى بار. باكتەريالاردى جويىپ جىبەرەتىن ەفير مايىن مەديسينادا قولدانادى. قشپا زات، فيتوسيدتەر دە بار. سوندىقتان جۇقپالى اۋرالارعا قارسى اپيدالانادى.
بۇرىش: - سەنىڭ وتانىڭ قاي جەر؟
سارىمساق: - ازيادا تۋدىم. ءبىراق ەۋروپا مەن افريكادا تقرامىن. ورتا عاسىرلاردا باتىرلار مەنى كەۋدەلەرىنە تۇمار عىپ تاعىپ جۇرگەن. ويتكەنى مەن ءارتۇرلى وقتان، ساداقتىڭ وعىنان قورعاپ جۇرگەنمىن.
پياز كەلەدى دە سارىمساقتىڭ قاسىنا تۇرادى.
اسقاباق: - سەن نەگە سارىمساقتىڭ قاسىنا تۇراسىڭ؟ سەندەر دوسسىڭدار ما؟
پياز: - ءبىز دوس قانا ەمەسپىز، اعايىندىمىز. مەنى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە شەيىن بىلگەن. ەجەلگى ريمدە سولداتتارعا باتىرلىق پەن كۇش بەرەدى دەپ ەسەپتەگەن. ءارتۇرلى اۋرالارعا، تۇماۋعا، ءتىس اۋىرعاندا، چۋما اۋرۋىنا قارسى پايدالانىپ، ەمدەلگەن. مىسىرلىقتار ءتاڭىر جاراتقان وسىمدىك دەپ ەرەكشە قاستەرلەگەن.
قيار: - سەن نەمەنەگە قىپ - قىزىل بولىپ ءىسىنىپ تۇرسىڭ؟ ءوزىڭ تۋرالى ەشتەڭە ايتا الماي قيالىپ تۇرسىڭ با؟
قىزىلشا: - جەرورتا تەڭىزىندە دۇنيەگە كەلدىم. قىزىلشانىڭ دا ءارتۇرلىسى بولادى. كوبىنەسە يراندا، جەرورتا تەڭىزى، كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا، ينديا مەن قىتايدا كەزدەسەدى.
جەمتامىرىمدا وتە كوپ قانت بار، ونى ەشكىم بىلگەن جوق. 1747 جىلى نەمىس حيميگى ماركگراف قىزىلشا قۇرامىندا قانت بارىن تاپقان. 1799 جىلى فراس احارد ءبىرىنشى رەت بىرنەشە كگ قانت العان. قدان ءارى رەسەيگە قتكىزدى. مەن قازىرگى ۋاقىتتا 3 - ورىندامىن. تىنىشتاندىراتىن ءدارى رەتىندە بالالاردىڭ جۇيكە جۇيەسىنە پايدالانادى.
ءسابىز: - سارى، ءدامدى، ۇزىنمىن،
جەر استىندا تىعىلعان.
تارتساڭ شىعا كەلەمىن،
ءوسىپ تۇرعان بۇرىمنان.
كۇزدە قازىپ الاسىز،
تاماققا دا سالامىز.
ەگەر مەنى كوپ جەسەڭ،
بيىك، ۇزىن بولاسىز.
ءسابىزدىڭ مادەني داقىلدارعا جاتقىزىلۋى – ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 2000 – 1000 جىلى. وتانىم – جەرورتا تەڭىزى، ودان ول بارلىق جەرلەرگە تاراتىلا باستادى. قۇرامى دارۋمەندەر – ۆيتاميندەرگە وتە باي. ا، ۆ، س، ك، د، ە، سونىمەن قوسا ميكروالەمەنتتەر دە بار، كوبالت، تەمىر، يود، مىسقا دا باي. سادات جاساۋعا، تاعامدارعا پايدالانادى.
باكلاجان: - مەنىڭ وتانىم – ينديا. ارابشا بادينشاش، بادانجان دەپ اتايدى. ەرتە كەزدە وتە اششى بولعان. مەنى ەشكىم جەي المادى. پىسىرىلگەن باكلاجاندى ارابتار ءتىس اۋىرعاندا باسىپ ەمدەگەن. ەۋروپاعا VI عاسىردىڭ اياعىندا كەلدىم. مەنى باعالاۋ ءۇشىن 300 جىل كەرەك بولدى. ءقازىر مەنى ءارتۇرلى تاعامدارعا قولدانادى. قۇرامىمدا ءنارۋىز، ماي، كالسيي، فوسفور، تەمىر جانە تۇزدار بار.
مەديسينادا باۋىر اۋىرعاندا قان قۇرامىنداعى زياندى حولەستەريندى ازايتۋ ءۇشىن قولدانادى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا مول وسىرىلەدى.
پەترۋشكا: - مەن يسپانيادا تۋدىم. ەجەلگى ەگيپەتتە مەنى تانىپ بىلە باستادى. ول جاقتا جاماندىقتىڭ ءرامىزى دەپ اتاعان. ت سەبەت تولعان پەترۋشكا بولسا جانە ونى قارسى كەزدەستىرگەندە ادامدار جاماندىق شاقىرادى دەگەن ەكەن.
اسكوك: - جاپ – جاسىل شوپكە ۇقساعان،
اسكوكتىڭ ساباعىن جەيسىڭ.
ول قوسىلعان سالات، تاماقتىڭ،
«ءدامدىسىن - اي» دەيسىڭ.
- ءبىز ەكەۋمىز تۋىسپىز، ءبىراق باقشاعا ءارتۇرلى جولمەن كەلەمىز. كوكونىس قاتارىنا وڭاي قوسىلعان جوقپىن. ورتا عاسىردا مەن سونداي قاجەتتى دارىلىك وسىمدىك بولا باستادىم، سوسىن بۇيرەك اۋىرعاندا، سارىاۋرۋعا پايدالاندى. قازىرگى كەزدە بارىنە بەلگىلىمىن.
4 – وقۋشى: - كوكونىستەر ايتىسى ۇزاققا سوزىلدى. بىرەۋى «ءتاتتىمىن»، بىرەۋى «وتە قاجەتتىمىن» دەسە، ەندى بىرەۋى «ەمدىك قاسيەتىم بار، سونداي پايدالىمىن» دەپ جاتىر.
باقشا يەسى كەلىپ كوكونىستەردى جيناۋعا كىرىستى.
5 – وقۋشى: - بارلىعىڭ دا دەمدىسىڭدەر،
شىرقاپ ايتار انىمسىڭدەر.
كوز تويمايتىن كەرەمەتتەر،
داستارحاننىڭ سانىسىڭدەر!
ءان: «داستارحان»
ءمۇعالىم: - «ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق» دەگەن حالىق ماقالى بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ادام بالاسى ەرتە زاماننان – اق دەنساۋلىق ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ كەلەدى. وسىمەن «دارۋمەندەر – دەنساۋلىق كەپىلى» دەپ اتالاتىن قويىلىمىمىز اياقتالدى. سىزدەرگە كورىپ تاماشالاعاندارىڭىزعا كوپ راحمەت ايتا وتىرىپ، زور دەنساۋلىق جانە داستارحاندارىڭىزعا كوكونىستەرگە تولى بولسىن دەمەكپىن! كەشىمىزدى ءارتۇرلى سايىستارمەن جالعاستىرامىز.
1 «جۇمباقتار» سايىسى
2 «سۋرەت» سايىسى
3 «كىم كوپ ويلاپ تابادى؟» سايىسى (كوكونىستەردى ۇستاپ اتىن ايتقىزۋ، كوزى بايلانۋ كەرەك.)
ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا كوكونىستەر سۋرەتى بار جەتوندار تاراتىلادى. جەڭىمپازداردى سوڭىندا سىيلىقتار بەرىپ قۇتتىقتايدى.
ماقساتى: وقۋشىلارعا دارۋمەندەردىڭ اعزاداعى ءرولى جانە دارۋمەندەر جەتىسپەگەننەن بولاتىن اۋرۋلار، كوكونىستەردىڭ پايداسى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ىزدەنۋگە، تەز ويلاۋعا، العىرلىققا، تاپقىرلىققا باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: كوكونىسكە تولى سەبەت، گازەت «دەنساۋلىق جانە كوكونىس»
بارىسى:
ءمۇعالىم: - ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار جانە ناتۋراليستەر!
«دارۋمەندەر – دەنساۋلىق كەپىلى» دەپ اتالاتىن كەشىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
ەلباسىمىز «ءبىلىمدى ۇرپاق - بولاشاق» دەگەن. «ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى ءعارىپ، ءبىلىمدىنىڭ ءتۇنى جارىق» دەمەكشى ءسوز كەزەگىن «كوكونىس ءوسىرۋ» ۇيىرمەسىنىڭ وقۋشىلارىنا بەرەلىك.
1 – وقۋشى: - ءماسساعان! مىنا قىزىقتى قاراڭىز، كوكونىستەر ءبىر – بىرىمەن ايتىسىپ جاتىر ەكەن. «مەن پايدالىمىن» دەپ شۋ شىعارىپ جاتىر.
اسقاباق: - مەن باقشاداعى ەڭ ءىرى كوكونىسپىن. ۇلكەن بولعاندىقتان باقشادا كوپ ورىن الامىن، سالماعىم 16 كگ جەتىپ، ايازىڭا پىسقىرماي جاتا بەرەمىن. ورتالىق ازيادا مەنەن ءارتۇرلى بۇيىمدار، ىدىستار جاساعان. ادامعا قاجەتتى كوكونىسپىن.
2 - وقۋشى: ءىشى سارى، سىرتى قاتتى،
ءدانى – ءدارى، ءدامى ءتاتتى.
ءپىسىرىپ جەسەڭ اس - تاماق،
ونىڭ اتى – اسقاباق.
دومالاعان ءداۋ ءوزى،
قۇشاعىڭا سىيمايدى.
كۇزگە دەيىن باقشادا،
سۋىق تۇسە جينايدى.
ورامجاپىراق كەلەدى
ءدامدى بولسىن دەسەڭ
ورامجاپىراقتى ەگەر،
جازداي سۋار ونى،
جاتپاسىن شولدەپ بەكەر.
ورامجاپىراق تا سەنىڭ
ەڭبەگىڭدى وتەر.
ورامجاپىراق: - سەن كەرەمەت ەمەسسىڭ، ءبىراقتا ماقتانا بەر، اسقاباق. مەن دە كىشكەنتاي ەمەسپىن، بارىنە دە بەلگىلىمىن.
اسقاباق: - وندا نەگە سەنى بۇلاي اتاعان؟
ورامجاپىراق: - ەجەلگى ەگيپەتتىكتەر مەنى قاتتى جاقسى كورگەن. ادامداردىڭ اس قورىتۋ مۇشەلەرىنە وتە پايدالىمىن. قىس بويى مەنى تۇزداپ ساقتاپ قويىپ، تاعامعا قاجەتتتى دارۋمەندەرىم ءۇشىن قولدانادى. سوندىقتان مەن كەرەمەت كوكونىسپىن. باسقاسىنا قاراعاندا قيار سياقتى كىشكەنتاي ەمەسپىن.
قيار كەلەدى.
قيار: - سوپاقشى كوك ءوڭىم بار،
پايدالى، ءمولدىر ءسولىم بار.
پىسكەن كەزدە جيارسىڭ،
مەنىڭ اتىم – قيارمىن.
ءقازىر ۇزىن ساباعىم
جان – جاعىما تارايدى.
قول ۇستاسقان بالاداي،
باقشانى الىپ بارادى.
- ارينە، باسقا كوكونىستەرگە قاراعاندا مەن دارۋمەندەرگە باي ەمەسپىن، سوندا دا مەن سۇيىكتى كوكونىسپىن. قىستا دا، جازدا دا بارمىن. ەجەلگى ەگيپەتتە باي ادامدار شىرىن جاساپ، ءارتۇرلى اۋرۋلارعا پايدالانعان. تەرىنىڭ قارتايماۋىنا كومەكتەسەمىن. جانە قازىرگى كەزدە كوسمەتيكاعا دا قولدانادى.
قىزاناق كەلەدى.
قىزاناق: - نەمەنە ءبارىڭ ونى رەنجىتە بەرەچىڭدەر؟ مەن دە كىشكەنتاي بولسام دا ادامدارعا پايدالىمىن.
اسقاباق: - سەن دە ماقتانعىڭ كەلىپ تۇر ما؟
قىزاناق: - جو – جوق، مەن ءوزىمنىڭ وتانىم پەرۋدى ماقتان تۇتامىن. كوپتەگەن دارۋمەندەرگە بايمىن، ماسەلەن، ا دارۋمەنى جەتىسپەسە ادام اعزاسى ءوسۋى باياۋلايدى.
اسەم، نازىك كورىكتىمىن،
كوكتەي جەۋگە بولمايدى.
سالاتقا مەنى قوسقاندا
قيار قاسىمنان قالمايدى.
قىپ – قىزىل بوپ پىسەمىن،
جاشىككە لاقتىرىپ سالمايدى.
جارىلىپ قالام ويتكەنى،
كوتەرمەيمىن وندايدى.
كارتوپ كەلەدى.
كارتوپ: - ءاي، قويىڭدار! ادامنىڭ ەكىنشى نانى اتانساقتا كوكىرەگىمىزدى كەرمەي – اق تىپ – تىنىش جاتىرمىز عوي!
ىلعالدى توپىراق مەكەنىم،
سول جەردە جاقسى وسەمىن.
جەگەندە جاقسى توياسىڭ،
ۇراعا سالىپ قوياسىڭ:
مەن ەكىنشى نانمىن!
- مەنى ەڭ العاش 1537 جىلى ءبىلدى. گوللانديانىڭ ءى پەتر 1700 جىلى شاماسىندا
رەسەيگە اكەلىندى. قۇرامىمدا 14 – 24 % كراحمال بار. 200 – گە جۋىق ءارتۇرلى تاعام ازىرلەندى. مەنى دە ءارتۇرلى اتايدى. وتانىم – وڭتۇستىك امەريكا.
قىزىل بۇرىش: - وي، كارتوپ، مەن بىلمەگەم عوي، ەكەۋمىز جەرلەس ەكەنبىز عوي. مەن دە وڭتۇستىك امەريكادانمىن. مەنى حريستوفور كولۋمب اكەلدى. دارۋمەندەرگە وتە بايمىن. ەگەر كوكونىستەر اراسىنان جارىس وتسە، مەن چەمپيون اتاعىن الۋشى ەدىم. بىرەۋىن كاروتين ءۇشىن، ەندى بىرەۋىن ا دارۋمەنى ءۇشىن الار ەدىم، ويتكەنى ول تەرى اۋرالارىنا پايدالى، مەندە دە س دارۋمەنى بار. ەگەر دە كىمدە - كىم مەنى تاعامعا پايدالانسا، ول ادام كوپ ءومىر سۇرەدى.
سارىمساق: - ەگەر بۇرىش ءوزىن وتە پايدالىمىن، بارىنە قاجەتتىمىن دەسە، وندا مەن تۋرالى ايتىپ كەرەگى دە جوق.
مەنسىز استىڭ ءدامى جوق،
كۇلدىرە المايمىن جىلايسىڭ.
اششى بولسام دا مەنى
بازاردان ءجيى سۇرايسىڭ.
تۇشكىرسەڭ، پىسقىرساڭ
مەن شيپا بولامىن.
- وزىمە ءتان ءيىسىم بار، قۇرامىمدا 20 – 27 % پوليساحاريد، ءنارۋىز 7 – 28 %، س دارۋمەنى بار. باكتەريالاردى جويىپ جىبەرەتىن ەفير مايىن مەديسينادا قولدانادى. قشپا زات، فيتوسيدتەر دە بار. سوندىقتان جۇقپالى اۋرالارعا قارسى اپيدالانادى.
بۇرىش: - سەنىڭ وتانىڭ قاي جەر؟
سارىمساق: - ازيادا تۋدىم. ءبىراق ەۋروپا مەن افريكادا تقرامىن. ورتا عاسىرلاردا باتىرلار مەنى كەۋدەلەرىنە تۇمار عىپ تاعىپ جۇرگەن. ويتكەنى مەن ءارتۇرلى وقتان، ساداقتىڭ وعىنان قورعاپ جۇرگەنمىن.
پياز كەلەدى دە سارىمساقتىڭ قاسىنا تۇرادى.
اسقاباق: - سەن نەگە سارىمساقتىڭ قاسىنا تۇراسىڭ؟ سەندەر دوسسىڭدار ما؟
پياز: - ءبىز دوس قانا ەمەسپىز، اعايىندىمىز. مەنى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە شەيىن بىلگەن. ەجەلگى ريمدە سولداتتارعا باتىرلىق پەن كۇش بەرەدى دەپ ەسەپتەگەن. ءارتۇرلى اۋرالارعا، تۇماۋعا، ءتىس اۋىرعاندا، چۋما اۋرۋىنا قارسى پايدالانىپ، ەمدەلگەن. مىسىرلىقتار ءتاڭىر جاراتقان وسىمدىك دەپ ەرەكشە قاستەرلەگەن.
قيار: - سەن نەمەنەگە قىپ - قىزىل بولىپ ءىسىنىپ تۇرسىڭ؟ ءوزىڭ تۋرالى ەشتەڭە ايتا الماي قيالىپ تۇرسىڭ با؟
قىزىلشا: - جەرورتا تەڭىزىندە دۇنيەگە كەلدىم. قىزىلشانىڭ دا ءارتۇرلىسى بولادى. كوبىنەسە يراندا، جەرورتا تەڭىزى، كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىندا، ينديا مەن قىتايدا كەزدەسەدى.
جەمتامىرىمدا وتە كوپ قانت بار، ونى ەشكىم بىلگەن جوق. 1747 جىلى نەمىس حيميگى ماركگراف قىزىلشا قۇرامىندا قانت بارىن تاپقان. 1799 جىلى فراس احارد ءبىرىنشى رەت بىرنەشە كگ قانت العان. قدان ءارى رەسەيگە قتكىزدى. مەن قازىرگى ۋاقىتتا 3 - ورىندامىن. تىنىشتاندىراتىن ءدارى رەتىندە بالالاردىڭ جۇيكە جۇيەسىنە پايدالانادى.
ءسابىز: - سارى، ءدامدى، ۇزىنمىن،
جەر استىندا تىعىلعان.
تارتساڭ شىعا كەلەمىن،
ءوسىپ تۇرعان بۇرىمنان.
كۇزدە قازىپ الاسىز،
تاماققا دا سالامىز.
ەگەر مەنى كوپ جەسەڭ،
بيىك، ۇزىن بولاسىز.
ءسابىزدىڭ مادەني داقىلدارعا جاتقىزىلۋى – ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 2000 – 1000 جىلى. وتانىم – جەرورتا تەڭىزى، ودان ول بارلىق جەرلەرگە تاراتىلا باستادى. قۇرامى دارۋمەندەر – ۆيتاميندەرگە وتە باي. ا، ۆ، س، ك، د، ە، سونىمەن قوسا ميكروالەمەنتتەر دە بار، كوبالت، تەمىر، يود، مىسقا دا باي. سادات جاساۋعا، تاعامدارعا پايدالانادى.
باكلاجان: - مەنىڭ وتانىم – ينديا. ارابشا بادينشاش، بادانجان دەپ اتايدى. ەرتە كەزدە وتە اششى بولعان. مەنى ەشكىم جەي المادى. پىسىرىلگەن باكلاجاندى ارابتار ءتىس اۋىرعاندا باسىپ ەمدەگەن. ەۋروپاعا VI عاسىردىڭ اياعىندا كەلدىم. مەنى باعالاۋ ءۇشىن 300 جىل كەرەك بولدى. ءقازىر مەنى ءارتۇرلى تاعامدارعا قولدانادى. قۇرامىمدا ءنارۋىز، ماي، كالسيي، فوسفور، تەمىر جانە تۇزدار بار.
مەديسينادا باۋىر اۋىرعاندا قان قۇرامىنداعى زياندى حولەستەريندى ازايتۋ ءۇشىن قولدانادى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا مول وسىرىلەدى.
پەترۋشكا: - مەن يسپانيادا تۋدىم. ەجەلگى ەگيپەتتە مەنى تانىپ بىلە باستادى. ول جاقتا جاماندىقتىڭ ءرامىزى دەپ اتاعان. ت سەبەت تولعان پەترۋشكا بولسا جانە ونى قارسى كەزدەستىرگەندە ادامدار جاماندىق شاقىرادى دەگەن ەكەن.
اسكوك: - جاپ – جاسىل شوپكە ۇقساعان،
اسكوكتىڭ ساباعىن جەيسىڭ.
ول قوسىلعان سالات، تاماقتىڭ،
«ءدامدىسىن - اي» دەيسىڭ.
- ءبىز ەكەۋمىز تۋىسپىز، ءبىراق باقشاعا ءارتۇرلى جولمەن كەلەمىز. كوكونىس قاتارىنا وڭاي قوسىلعان جوقپىن. ورتا عاسىردا مەن سونداي قاجەتتى دارىلىك وسىمدىك بولا باستادىم، سوسىن بۇيرەك اۋىرعاندا، سارىاۋرۋعا پايدالاندى. قازىرگى كەزدە بارىنە بەلگىلىمىن.
4 – وقۋشى: - كوكونىستەر ايتىسى ۇزاققا سوزىلدى. بىرەۋى «ءتاتتىمىن»، بىرەۋى «وتە قاجەتتىمىن» دەسە، ەندى بىرەۋى «ەمدىك قاسيەتىم بار، سونداي پايدالىمىن» دەپ جاتىر.
باقشا يەسى كەلىپ كوكونىستەردى جيناۋعا كىرىستى.
5 – وقۋشى: - بارلىعىڭ دا دەمدىسىڭدەر،
شىرقاپ ايتار انىمسىڭدەر.
كوز تويمايتىن كەرەمەتتەر،
داستارحاننىڭ سانىسىڭدەر!
ءان: «داستارحان»
ءمۇعالىم: - «ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق» دەگەن حالىق ماقالى بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ادام بالاسى ەرتە زاماننان – اق دەنساۋلىق ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ كەلەدى. وسىمەن «دارۋمەندەر – دەنساۋلىق كەپىلى» دەپ اتالاتىن قويىلىمىمىز اياقتالدى. سىزدەرگە كورىپ تاماشالاعاندارىڭىزعا كوپ راحمەت ايتا وتىرىپ، زور دەنساۋلىق جانە داستارحاندارىڭىزعا كوكونىستەرگە تولى بولسىن دەمەكپىن! كەشىمىزدى ءارتۇرلى سايىستارمەن جالعاستىرامىز.
1 «جۇمباقتار» سايىسى
2 «سۋرەت» سايىسى
3 «كىم كوپ ويلاپ تابادى؟» سايىسى (كوكونىستەردى ۇستاپ اتىن ايتقىزۋ، كوزى بايلانۋ كەرەك.)
ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا كوكونىستەر سۋرەتى بار جەتوندار تاراتىلادى. جەڭىمپازداردى سوڭىندا سىيلىقتار بەرىپ قۇتتىقتايدى.
You Might Also Like
-
ماقساتى: وقۋشىلاردى جازباشا بايلانىستىرىپ سويلەۋگە، جازباشا ءتىلىن قالىپتاستىرۋ، وقىپ بەرگەن ءماتىننىڭ مازمۇنىن، نەگىزگى كەزەڭدەرىن قالدىرماي جازۋعا ۇيرەتۋ؛ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، ەستە ساقتاۋ، زە...
-
ماقساتى: 1. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىككە جەتۋ جولىندا تالاي بوزداقتارىمىزدىڭ جالعان ايىپپەن شەيىت بولعاندارىن، تاۋەلسىزدىكتى باعالاي ءبىلۋ كەرەكتىگىن جەتە ۇعىندىرۋ، وقۋشىلاردىڭ دۇنيە...
