تازا سۋدىڭ بولاشاعى

اقسۋ قالاسى، ەۆگەنيەۆكا اۋىلى،
يۋ گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
8 - سىنىپ وقۋشىسى سۋلايمونوۆا ديلنوزا
جەتەكشىسى: حيميا جانە بيولوگيا پاندەرىنىڭ ءمۇعالىمى
جەتپيسبايەۆا ب. ك.

عىلىمي جوبا
سەكسيا: بيولوگيا
تاقىرىبى: «تازا سۋدىڭ بولاشاعى»

كىرىسپە.
سۋدى ءبىز اۋىلداردا كبم جانە «كران استىنان» (كولونكا) كۇندەلىكتى پايدالانامىز. سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ادام ەكولوگياسى جانە قورشاعان ورتا لابوراتوريا كوسەتكىشتەرى بويىنشا سۋدىڭ 90 پايىزى قۇبىر جەلىسى ارقىلى جىبەرىلەدى، ءبىراق سانيتارلىق مولشەرگە سايكەس كەلمەيدى. ەڭ نەگىزگى سەبەپ: ادام دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرەتىن نيترات، پەستيسيتتەردىڭ، ءمۇناي زاتتارى جانە اۋىر مەتالدى تۇزداردىڭ بولۋى. ونىمەن قوسا وندىرىستەردەن شىعاراتىن سۋدىڭ حيميالىق قۇرامىنا - ىشەك تاياقشاسى، پاتوگەندىك ميكروورگانيزمدەر، تىرىسقاق ۆيبريونى ت. ب باكتەريالار قوسىلادى. سوندىقتان وسى پروبلەما وتە ماڭىزدى دا وزەكتى ماسەلە بولىپ تابىلادى.
زەرتتەۋ نىسانى:
زەرتتەۋ نىسانى – كادىمگى سۋ قۇبىرى جەلىسىنەن الىنعان سۋ، اۋىلداعى اۋىز سۋ باعدارلاماسى بويىنشا ورناتىلعان كبم (كومپلەكستى بلوك – مودۋل)
بولجام.
ەگەر سۋ ءمولدىر، ءدامى جاعىمسىز جانە ءيىسى بولماسا، سونىمەن قاتار ەگەر حلور قۇرامى، سۋتەگى كورسەتكىشى جانە تۇزدى سۋ نورماعا قاناعات ەتەرلىكتەي بولسا، وندا اس سۋعا قولدانۋعا جارامدى.
زەرتتەۋ ماقساتى:
بولجامعا سايكەس، زەرتتەۋ ماقساتى سۋ قۇبىرى جەلىسىندەگى سۋ جالپى مەملەكەتتىك ستاندارت تالاپتارىنا ساي ەكەندىگىن انىقتاۋ.
ادەبيەتتەرگە شولۋ:
اۋىز سۋدىڭ ساپالىعى، ادام دەنساۋلىعىنا قالاي اسەر ەتۋى جانە سۋدى حلورلانعان كەزدە مۋتاگەندەردىڭ ءتۇزىلۋى تۋرالى ادەبيەتتەرگە شولۋ جاسالدى.
سۋدىڭ قۇرامى مەن ساپالىعىن انىقتاۋ ءادىسى.
ادام اعزاسىندا تاۋلىگىنە 2، 5ل سۋ الماسادى. سوندىقتان ونىڭ ساپالىعىنان ادامنىڭ كۇيى، دەنساۋلىعى جانە جۇمىس قابىلەتى تاۋەلدى. سۋ قۇرامىنداعى ءار ءتۇرلى زاتتار سۋعا ءيىس كەلتىرەدى، تاتتىلەۋ، اششى، تۇزدى تاتىمدار بەرەدى.
اۋىز سۋدىڭ تاتىمىن ءيىسىنىڭ قارقىندىق باعاسىن 5+ بالدىق شكالا ارقىلى انىقتالادى. سۋدىڭ ساپالىلىعىنا كۇمان بولسا، ارنايى سۇزگى قولدانىلادى.

سۋدىڭ زەرتتەۋ ادىسىنە ەنگىزۋ:
- سۋدىڭ مولدىرلىگىن انىقتاۋ؛
- سۋداعى ولشەۋلى بولشەكتەرىن انىقتاۋ؛
- ءيىسى
- تاتىمى؛
كورسەتكىشتەر ءارتۇرلى ادەبيەتتەر، ارنايى ادىستەر ارقىلى انىقتالادى.
سۋدىڭ حيميالىق زەرتتەۋ ءادىسى انىقتامالار ەنگىزەدى:
- ساپالىق رەاكسيالار ارقىلى سۋداعى يوندار؛
- سۋتەك كورسەتكىشتەر، رن؛
- تيتريمەتريالىق ءادىس ارقىلى تۇزدى سۋ؛

يونداردى انىقتاۋ:
سۋدىڭ كۇرامىنا كوپ مولشەردە بەلگىلى ەلەمەنتتەر يون تۇرىندە كەزدەسەدى. سۋدا يونداردىڭ بارىن دالەلدەۋ ءۇشىن ساپالىق حيميالىق جارتىلاي ميكرواناليز ءادىسى قولدانادى.
سۋدىڭ ساپالىق ۇلگى قۇرامىندا ماگنيي، تەمىر، مىس، قورعاسىن كاتيوندارىن، بروم، يود، حلور جانە سۋلفات انيوندارىنىڭ بارلىعىن انىقتايدى.

سۋدىڭ تۇزدىلىعى:
سۋدىڭ تۇزدىلىعىن كالسيي مەن ماگنييدىڭ بولۋىمەن شارتتاستانادى. بۇل جالپى تۇزدىلىعى. ول كاربوناتتى (ۋاقىتشا كالسيي جانە ماگنيي گيدروكاربوناتىنان قۇرالعان)، كاربونات ەمەس (تۇراقتى كالسيي، ماگنيي جانە تەمىر حلوريدىنەن قۇرالعان). ەرىتىندىدە قالعان تۇزدار قايناتىلعاننان كەيىن تۇراقتى سۋدىڭ تۇزدىلىعىن قۇرايدى. جالپى قاتتىلىعىن بىلاي انىقتايدى:
100 مل زەرتتەلەتىن سۋدى 250 مل كونۋستى كولباعا ەڭگىزەدى، ءسىلتىلى رەاكسيا قۇراستىرۋ ءۇشىن 5مل اممياكتى بۋفەرلى ەرىتىندى (NH4OH +NH4CI) سونان سوڭ 7 - 8 تامشى ينديكاتور قوسىلىنادى. (قارا ەريحرومدى). ۇلگى ينتەنسيۆتى قىزىل - قوشقىل تۇسكە بويالادى. ەرىتىندىنى ارالاستىرىپ، قوشقىل - قىزىلدان كوك تۇسكە وزگەرگەنشە 0، 05 تريلون ەرىتىندىسىن باياۋ قوسادى. سەبەبى: سىلتىلىك ورتادا تريلون «ب» كالسيي جانە ماگنيي يوندارىمەن ارەكەتتەسىپ، ينديكاتوردى ىعىستىرىپ، بويالماعان قوسىندى تۇزىلەدى.
جالپى سۋدىڭ تۇزدىلىعىن فورمۋلا بويىنشا ەسەپتەيدى: X =( V*N) /V
V – تريلون «ب» ەرىتىندىنىڭ كولەمى، مل، تيترلەۋگە جۇمسالعان؛
N - قاراپايىم تريلون «ب»، مگ ەكۆ/ل ( 0، 05) ەرىتىندىنىڭ مولشەرى؛
V1 - تيترلەۋگە الىنعان، مل (100مل) زەرتتەۋ ەرىتىندىنىڭ كولەمى.

سۋتەكتىك كورسەتكىش:
ءار ءتۇرلى ينديكاتورلار ارقىلى سۋ تەستىلەنەدى جانە وزگەرگەن تۇستەر ارقىلى سايكەس قورىتىندى تۇجىرىمدالادى.
زەرتتەۋ بارىسىندا الىنعان سالىستىرمالى اناليز:
نىسان اتاۋى، مەكەنجايى: كادىمگى سۋ قۇبىرى جەلىسىنەن الىنعان سۋ.

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.