تەاتر مادەني قۇبىلىس رەتىندە
سوڭعى جارتى عاسىردا كوركەم مادەنيەت پەن كوركەم ءومىر ماسەلەلەرى ءبىزدىڭ ونەرتانۋ جانە مادەنيەتتانۋلىق ادەبيەتتەردە كەڭىنەن تالقىلانۋدا. تالقىلانعان ماسەلەلەر، كوركەم ومىردەگى تۇبەگەيلى وزگەرىستەر مادەنيەتتىڭ مازمۇنى مەن دامۋ تەندەنسيالارى تۇسىنىلەتىن عىلىمي پاراديگمالاردىڭ وزگەرۋىن تالاپ ەتەدى. دۇنيەنى جاڭاشا ويلانۋدا، وزىندىك سانانىڭ ترانسفورماسيالانۋىندا تەاتردىڭ الار ورنى ايرىقشا.
الەمدىك دراماتۋرگيا تاريحى ساياسي جانە الەۋمەتتىك سالالاردا دۇربەلەڭ تۋدىرعان تەاترلىق وقيعالاردىڭ كوپتەگەن مىسالدارىن ۇسىنادى. شەكسپيردىڭ "گەنريح V" پاتريوتتىق سوزدەرى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە دە بريتاندىق ساربازداردى شايقاس كەزىندە جيناۋعا ارقاۋ بولا الدى. كليففورد ودەتستىڭ "سولاقايدى كۇتۋ" اتتى پەسساسى ءوربىپ كەلە جاتقان جۇمىسشى قوزعالىسىن قولداۋدىڭ كۇشتى قۇرالى بولدى. فورد تەاترىندا «ءبىزدىڭ امەريكاندىق نەمەرە اعامىز" دەپ اتالاتىن كومەديانىڭ تاعدىرلى قويىلىمى امەريكا تاريحىنىڭ باعىتىن وزگەرتتى دەپ ايتۋعا بولادى.
تەاتردىڭ الەۋمەتتىك ورنى مەن ءرولىن انىقتاۋدا دا سماعۇل ءسادۋاقاسوۆ اسا قۇندى ءارى ماڭىزدى پىكىرلەر ايتقان: «كىتاپ وقۋ ءۇشىن حات ءبىلۋ كەرەك. تەاتردى كوزى كورەتىن، قۇلاعى ەستيتىن ادام ۇعا الادى. تەاتر - جاندى كىتاپ. كىتاپتان تەاتردىڭورىسى كەڭ. كىتاپ - جالعىز حات تانۋشىلاردىڭ قارۋى، تەاتر - كوپشىلىكتىڭ قارۋى».
مادەني دامۋ بارىسىندا تەاتردى ادامزاتتىڭ رۋحاني تۇرعىدان كوتەرىلۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوسقان ورىن جانە ادامنىڭ ىنتالاندىرۋ قابىلەتىنىڭ شارىقتاۋىنىڭ باستى دالەلى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. بۇل تۇرعىدا مەن ەڭ العاش جازىلىپ، ەل نازارىنا ۇسىنىلعان سپەكتاكلدەردى اتاپ وتكىم كەلىپ وتىر، ولار، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ»،«ءرابيعا»، «ءقاناپيا-شاربانۋ»، «ەل قورعانى»، «سىلاڭ قىز» جانە ت.ب. تەاترعا قويىلعان سپەكتاكلدەر كوپتەگەن جاندى ماسەلەلەردى قوزعاپ وتىرعان بولاتىن. اسىرەسە، ساتيريك جازۋشى قاليبەك قۋانىشبايەۆ ءوزىنىڭ «قىز ۇزاتۋ»، «قوي كۇزەتۋ»، «قاراباي»، «سارىباي»، «قۋ قۇداي»، ت.ب. شاعىن ساتيرالىق پەسسالارىندا تۇرمىس مەشەۋلىگىن، ەل جۋاندارىنىڭ زورلىق-زومبىلىعىن، بي-بولىستاردىڭ تۇرپايى قىلىقتارىن كۇلكى-مىسقىلمەن شەنەيدى. ءبىراق ول كەزدەردە جازۋشىنى ءالى ءارتىس دەپ مويىنداي قويماعان ەدى. تەاتر سولكەزدەردە ورىن العان ىس-ارەكەتتەردى اشىپ وتىردى.
تەاتر جونىندە نەمىس عالىمى ف.شيللەر: «تەاتر-بۇل عىلىم مەن ءبىلىم كورسەتەتىن تىكەلەي حالىقتىق ماسساعا قۇيىلاتىن ارنا»-دەگەن بولاتىن. اكتەرلەر ءوز كەزەگىندە ءماتىندى وقىپ، ءتۇسىنىپ قانا قويماي، ءوز كەيىپكەرىنىڭ ءومىرىن وتكىزىپ، ونى سەزىنىپ، باسقا بىرەۋدىڭ ومىرىنە بارۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، ساحنادا ويناۋ كينوعا قاراعاندا الدەقايدا قيىن. ال كينودا كوپتەگەن تۇسىرىلىمدەر تۇسىرىلەدى، ال اكتەر تەاتردا ساحناعا شىققاندا، كورەرمەندەردى ىس-ارەكەتتىڭ شىنايىلىعىنا سەندىرۋ ءۇشىن ءبىر عانا مۇمكىندىك بار. ونىڭ ءبارى ءمىنسىز بولۋى كەرەك: سويلەۋ، جەست-يشارا، ميميكا، داۋىس تەمبرى، ينتوناسيا. ول كورەرمەندەرگە ءوز سوزدەرىن اكتەردى ەمەس، كەيىپكەردى كورەتىندەي ەتىپ ايتۋى كەرەك.
مادەنيەتتىڭ ماڭىزدى ءبىر سالاسى-ونەر. شىندىعىنا كەلەر بولساق، ونەر- بۇل ادامزاتمادەنيەتىنىڭ باعا جەتپەس قازىناسى. مادەنيەت پەن ونەر – قوعامنىڭ دامۋىندا ايرىقشا ءرول وينايتىنسالالارى بولىپ كەلەدى. باسقا ونەر تۇرلەرى سياقتى، تەاتر ونەرى دە قوعامدىق سانانىڭ شارىقتاۋ شەگىجانە ادام دۇنيەتانىمىنىڭ جەمىسى بولىپتابىلادى. تەاتر-ناعىز مادەني دامۋ ورنى.
قورىتا ايتقاندا، تەاتر-جاندى كەرەمەت سەزىمدەرگە بولەپ، سۋسىنداتىپ وتىراتىن ورىن ەمەس پە؟ ەكى ساعاتتىق قويىلىمنىڭ ءوزى ادامعا نەشە ءتۇرلى وي سالىپ، رۋحاني مادەنيەتتىڭ دامۋىنا الىپ كەلەدى، تۇلعانىڭ سوزدىك قورىنىڭ كەڭەيۋىنە ىقپال ەتەدى. ونەر ەمپاتيانى وياتا الادى. بۇل وقيعالاردىڭ گازەت بەتتەرىندە ەمەس، ادامدارمەن ورىن الاتىنىن ەسكە سالادى.
ياعني، ونەر-بۇل شىندىقتىڭ بەينەلى كورىنىسى، ونىڭ باستى ماقساتى ادامدى ادەمى، سەزىمتال، قىزىقتى جانە ادەمى، كەيدە ءتىپتى تۇسىنىكسىز جانە قاراما-قايشى ەتىپ تانىستىرۋ. مەنىڭ ويىمشا، تەاتر جانە باسقا دا ونەر تۇرلەرى ادامنىڭ جانى مەن ساناسىندا ءارتۇرلى ەموسيالاردى، سەزىمدەر مەن ويلاردى تۋدىرادى، ءتىپتى، سول ونەر تۋىندىسى ادامداردىڭ جان دۇنيەسىندە مۇلدەم قاراما-قارسى سەزىمدەردى اكەلۋى عاجاپ ەمەس.
ونەر ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە ۇلكەن ءرول اتقارادى، ەگەر ول ءبىزدى اينالامىزدا بولىپ جاتقان ماڭىزدى ماسەلەلەر مەن نارسەلەر تۋرالى ويلانۋعا ءماجبۇر ەتسە، ونەر ادامنىڭ ساناسىنا اسەر ەتىپ، ءبىزدى بەي-جاي قالدىرمايدى.
داياربەك م. حيميا جانە حيميالىق تەحنولوگيالار فاكۋلتەتىنىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتى
كۋدايبەرگەنوۆ س.ە.
ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
You Might Also Like
-
\مەن مۋفتاحوۆا گۇلبار ەربولات قىزى جاڭاقالا اۋدانى، جاڭاقازان اۋىلى م.ءجۇنىسوۆ اتىنداعى جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىندە كاسىپتىك باعدار جانە جاھاندىق قۇزىرەتتىلىك فاكۋلتاتاتيۆ كۋرسىنان ساب...
-
مادەنيەتارالىق بايلانىس پەن تاجىريبە جەكە ادامعا اقىل-وي قۇرىلىمدارىن قايتا قاراۋعا، ءوز كوزقاراسىن اشۋعا جانە بايىتۋعا، ينتەللەكتۋالدى قاراپايىمدىلىق، جەكە جانە كاسىبي ينۆەستيسيالار ارقىلى مۇمكىندى...
