InfoHub Logo

ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، تاريح فاكۋلتەتىنىڭ  7م02210 عىلىمي تاريح ماماندىعىنىڭ 1 - كۋرس ماگيسترانتتارى

جەتەكشىسى - تلەنچييەۆا نۇرجامال سەيدالييەۆنا، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت 

باسشىلىقتىڭ ءاربىر ساتىسىندا، ءاربىر بۋىنىندا، مەكەمەلەرىندە وزىندىك باسقارۋ پيراميداسى جانە اكىمشىلىك نەمەسە اپپارات بيلىگىن قۇرايتىن جاۋاپكەرشىلىكتى باسشىلاردىڭ توبى بولادى. باسشىلار بولسا قاراماعىنداعىلاردى باسقارادى. وسىدان كەيىن مىناداي كونسەپسيا («ليدەر» - جەتەكشى نەمەسە العا ءجۇرۋشى) پايدا بولادى.

كوشباسشىلىققا دەگەن قىزىعۋشىلىق ەرتە زاماندا پايدا بولادى. كوشباسشىلىق فەنومەنى عاسىرلار بويى كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ ساناسىن تولعاندىرىپ كەلەدى. حح عاسىردىڭ باسىندا باسقارۋشىلىق زەرتتەلە باستادى. باسشىلىق پەن كوشباسشىلىق زەرتتەۋ نىسانىنا اينالدى. 1930-1950 جىلدارى جۇيەلى نەگىزدە ءبىرقاتار اۋقىمدى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى. 1970ء-شى جىلداردان باستاپ كوشباسشىلىقتى زەرتتەۋگە قىزىعۋشىلىق ودان سايىن ارتا باستادى، وعان دج.ماكگرەگور بەرنس، ر.تاكەر، ب.كەللەرمان، دج.پەيدج ەڭبەكتەرىنىڭ پايدا بولۋى دالەل.

ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگى كەلەسى فاكتورلارعا بايلانىستى:

- كوشباسشىلىقتىڭ كەيبىر سالالارىندا ءبىرشاما تومەن دەڭگەيدەگى زەرتتەۋلەردىڭ بولۋى؛

- كەيبىر زاماناۋي باسشىلاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى ءوز كەزەگىندە ۇيىم  جۇمىسىنىڭ تيىمسىزدىگىنە اكەلەۋىندە بولدى.

كوشباسشىلىق ماسەلەسىن زەرتتەۋ كوشباسشىلاردى ىرىكتەۋ مەن قالىپتاستىرۋ ادىستەرىن ازىرلەۋ ءۇشىن قاجەت. كوشباسشى ماقسات قويا ءبىلۋى قاجەت جانە ماقساتقا جەتۋ قۇرالدارىن جانە باقىلاۋ ادىستەرىن انىقتاۋى كەرەك. كوشباسشىلىقتىڭ تابىستى جۇمىس جاساۋى كوبىنەسە باسشىنىڭ ۇجىمنىڭ پىكىرىن باسقارا بىلۋىنە بايلانىستى. جوعارىدا ايتىلعانداردان قازىرگى ۋاقىتتا ۇيىمداعى كوشباسشىلىق پەن باسشىلىق ماسەلەلەرى ايتارلىقتاي وتكىر پروبلەما بولىپ وتىرعانى انىق، سوندىقتان باسشىلىق پەن كوشباسشىلىق قۇبىلىستارىن زەرتتەۋدىڭ ۇلكەن ماڭىزى بار.

قالاي بولعاندا دا، «باسشىلىق» جانە «كوشباسشىلىق» ۇعىمدارى تۇبەگەيلى اركەلكى: الەۋمەتتىك، ساياسي جانە پسيحولوگيالىق ماعىناعا يە.

بۇل جۇمىستا ءبىز كوشباسشىلىققا نەلىكتەن كوپ كوڭىل بولىنەتىنىن، باسشى مەن كوشباسشىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە، ادام قالاي كوشباسشى بولادى، ءبىراق ەڭ الدىمەن كوشباسشىلىقتىڭ نەگىزگى تۇسىنىكتەرىن سيپاتتاپ، كوشباسشى قانداي قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك ەكەندىگىن انىقتاۋ قاجەت.

كوشباسشىلىق. كوشباسشىلىقتىڭ كونسەپسيالارى

تابىستى ۇيىمداردىڭ باسقالاردان ايىرماشىلىعى، ولاردا سەرپىندى جانە ءتيىمدى كوشباسشىلىقتىڭ بولۋىندا. توپتارداعى ديناميكالىق پروسەستەردى سيپاتتاعاندا، توپ قالاي قۇرىلادى، ونى ۇيىمداستىرۋ فۋنكسيالارىن كىم قولعا الادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

وسىلايشا، باسشىلىق پەن كوشباسشىلىق ماسەلەسى ۇيىمدىق تيىمدىلىككە جەتۋدىڭ كىلتى بولىپ تابىلادى. باسشىلىق پەن كوشباسشىلىق قۇبىلىستارىن سالىستىرۋ ءۇشىن الدىمەن وسى ۇعىمداردىڭ مازمۇنى نەنى بىلدىرەتىنىن انىقتاۋ قاجەت.

قازىرگى ورىس تىلىندە باسشىلىق دەگەن ۇعىمدى: ينديۆيد (باسشى) نەمەسە توپ (باسشىلىق ەتۋشى توپ)، نە بولماسا ۇيىمدى باسقارۋداعى ينديۆيدۋالدىق ەرەكشەلىكتەر پروسەسى دەپ تۇسىندىرىلەدى. باسشى – ۇجىمدى باسقارۋ قۇقىعى مەن وكىلەتتىلىگى بەرىلگەن جانە ونىڭ قىزمەتىنىڭ ناتيجەلەرى ءۇشىن جاۋاپتى تۇلعا.

كوشباسشىلىق - بۇل جەكە ادامنىڭ باسقا ادامدارعا شەشۋشى ساتتە اسەر ەتۋ، ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋ جانە باعىتتاۋ قابىلەتىنىڭ كورىنىسى. كوشباسشى – توپتىڭ بارلىق باسقا مۇشەلەرى ءوز مۇددەلەرىنە اسەر ەتەتىن جانە بۇكىل توپ قىزمەتىنىڭ باعىتى مەن سيپاتىن انىقتايتىن ەڭ جاۋاپتى شەشىمدەردى قابىلداۋ قۇقىعىن مويىندايتىن ادام.

كەز كەلگەن توپتا باسشى جانە كوشباسشى بولادى. ول رەسمي تۇردە تاعايىندالادى نەمەسە قانداي دا ءبىر قىزمەتتىك لاۋازىمدى اتقارماۋى مۇمكىن، ءبىراق ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا ۇجىمدى ءىس جۇزىندە باسقارا الادى. باسشى رەسمي تۇردە، سىرتتان تاعايىندالادى، ال كوشباسشى «تومەننەن» ىلگەرى شىعادى. كوشباسشى ءىزباسارلارىنا باعىت-باعدار بەرىپ، جەتەلەپ قانا قويمايدى، سونىمەن بىرگە ولاردى ءوزىنىڭ ارتىنان جەتەلەگىسى كەلەدى، ال ءىزباسارلار كوشباسشىنىڭ سوڭىنان ەرىپ قانا قويماي، ونىڭ سوڭىنان ەرگىسى كەلەدى. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، كوشباسشىنىڭ ءبىلىمى مەن قابىلەتىن ادامدار ءارقاشان باسقا توپ مۇشەلەرىنىڭ  قاسيەتتەرىنەن الدەقايدا جوعارى باعالايدى.

باسقارۋ تەورياسىندا كوشباسشىلىقتىڭ ءداستۇرلى جانە زاماناۋي تۇجىرىمدامالارى بار. ءداستۇرلى تۇجىرىمداماعا: جەكە تۇلعالىق، مىنەز-قۇلىق جانە سيتۋاسيالىق.

جەكە تۇلعالىق كونسەپسيا بويىنشا كوشباسشىنىڭ بەلگىلى ءبىر قاسيەتتەرى بولۋىنىڭ ناتيجەسىندە، ول باسشىعا دەيىن كوتەرىلەدى. كوشباسشىعا كەلەسى پسيحولوگيالىق قاسيەتتەر ءتان:

- وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك،

- وتكىر اقىلدىلىق،

- كۇشتى ەرىك،

- بەلسەندىلىك،

- تاباندىلىق،

- شەشىمدىلىك.

كوشباسشىلىقتىڭ مىنەز-قۇلىق كونسەپسياسى كوشباسشىنىڭ ارتىنان ەرۋشىلەردىڭ مىنەز-قۇلقىن باسقارۋ بولىگى رەتىندە قابىلدايتىن بەلسەندى پراكتيكالىق ارەكەتتەرگە نەگىزدەلگەن. مۇنداي ارەكەتتەردىڭ قاتارىنا جاۋاپكەرشىلىكتى ءبولۋ، قاراماعىنداعىلارعا تالاپ قويۋ، ماداقتاۋ نەمەسە سىناۋ، ۇيلەستىرۋ جانە ت.ب. جاتادى.

دەگەنمەن، ناقتى توپتاردى تالداۋدىڭ كورسەتۋىنشە، كەيدە جوعارىدا اتالعان قاسيەتتەر مەن قابىلەتتەرگە يە ەمەس ادام كوشباسشىعا اينالادى، ال ەكىنشى جاعىنان، ادام بۇل قاسيەتتەرگە يە بولا تۇرا، ءبىراق كوشباسشى بولا المايدى.

كوشباسشىلىقتىڭ سيتۋاسيالىق تەورياسى پايدا بولادى. وعان سايكەس كوشباسشى توپتا بەلگىلى ءبىر جاعداي تۋىنداعان كەزدە وسى توپ ءۇشىن اتالعان جاعدايدى وڭتايلى شەشۋ ءۇشىن قاجەتتى قاسيەتتەرگە، قابىلەتتەرگە، تاجىريبەگە يە تۇلعاعا اينالادى. كوشباسشىنى انىقتاۋ جاعدايدىڭ سپەسيفيكاسىنا بايلانىستى. جاعداي تۇراقتانعاننان كەيىن مۇنداي كوشباسشى ادەتتە باسشى قىزمەتىنەن كەتەدى.

كوشباسشىلىقتىڭ قازىرگى كونسەپسيالارى ءداستۇرلى كوزقاراستاردىڭ ەلەمەنتتەرىن جانە جاڭا تۇجىرىمداردى دا بايلانىستىرۋعا تىرىسۋدا. سونداي-اق زاماناۋي كونسەپسيادا ءۇش ۇعىم بار: اتريبۋتيۆتىك، حاريزماتيكالىق جانە تۇرلەندىرۋشى.

اتريبۋتيۆتىك كوشباسشىلىق تۇجىرىمداماسى بولعان وقيعا مەن بولعان وقيعانىڭ سەبەبى بولىپ سانالاتىن نارسە اراسىنداعى بايلانىستارعا نەگىزدەلگەن. بۇل قاتىناس اتريبۋسيا تەورياسىمەن تۇسىندىرىلەدى. اسەر ەتۋ فاكتىسى بويىنشا سەبەپ قويىلادى، سودان كەيىن ول جاڭا اسەر الۋ ءۇشىن كوررەكسيادان وتەدى. كوشباسشى سۋبەكتيۆتى تۇردە وقيعالاردىڭ سەبەپتەرىن بەلگىلەيدى، قاراماعىنداعىلارعا بەلگىلى ءبىر قاسيەتتەردى بەرىپ، ولارعا باعا بەرەدى. وسىعان سۇيەنە وتىرىپ، كوشباسشى ءوزىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن جانە قاراماعىنداعىلار ءۇشىن تاپسىرمالارىن كوررەكسيالايدى. سەبەپ-سالدارلىق بايلانىستى دۇرىس ورناتۋ جاعدايىندا اتريبۋتيۆتىك كوشباسشىلىق وتە ءتيىمدى. دەگەنمەن، سايكەس ەمەس بولاتىن اتريبۋتتار، ياعني باسشىنىڭ قاتە باعالاۋى دا مۇمكىن جاعدايلار بولادى. بۇل جاعدايدا اتريبۋتيۆتىك كوشباسشىلىق تەك ءتيىمسىز بولىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار قاراماعىنداعىلارعا ۇلكەن زيان كەلتىرۋى مۇمكىن.

حاريزماتيكالىق كوشباسشىلىق تۇجىرىمداماسى «حاريزما» تۇجىرىمداماسىنا نەگىزدەلگەن. بۇل ۇعىم ادامنىڭ باسقا ادامدارعا اسەر ەتۋ، ولاردى سەندىرۋ، جەتەكشىلىك ەتۋدەگى ەرەكشە تابيعي قابىلەتىن بىلدىرەدى. حاريزماتيكالىق كوشباسشى لوگيكا مەن اقىلعا ەمەس، قاراماعىنداعىلاردىڭ سەنىمى مەن ەموسيالارىنا نەگىزدەلگەن اسەرگە يە. سوڭعىلارى كوشباسشىنىڭ ءارقاشان دۇرىس ەكەنىنە، ونىڭ باسقالار قولى جەتپەيتىن ءبىلىمى مەن ەرەكشە قاسيەتتەرى بار ەكەنىنە سەنىمدى.

تۇرلەندىرۋشىلىك (رەفورماتيۆتىك) كوشباسشىلىق كونسەپسياسى، كوشباسشىنىڭ پروبلەمالارعا جاڭا كوزقاراسىن ارەكەتكە اينالدىرۋ قابىلەتىنە نەگىزدەلگەن. كوشباسشى ىس-ارەكەت الگوريتمىن قۇراستىرادى، تۇسىندىرەدى، قاراماعىنداعىلارىنىڭ ىنتاسىن وياتادى، ولاردىڭ الدىنا جاڭا مىندەتتەر قويادى. ءىزباسارلار كوشباسشىنىڭ ءبىلىمى مەن شەبەرلىگىنە سۇيەنەدى. مۇنداي كوشباسشىلىق يننوۆاسيالىق (جاڭارتۋ) قىزمەت جاعدايىندا ءتيىمدى. وسى ۇعىمداردىڭ ءارقايسىسىندا قاراماعىنداعىلاردىڭ كوشباسشىعا دەگەن قاتىناسىن تومەندەگىدەي بەينەلى تۇردە كورسەتۋگە بولادى:

اتريبۋتيۆتىك – «مويىندايمىن – باعىنامىن»؛

حاريزماتيكالىق - «سۇيەمىن»؛

تۇرلەندىرۋشىدە – «مەن قۇرمەتتەيمىن – ساعان سەنەمىن».

وسىلايشا، توپتى بەلگىلى ءبىر توپتىق جاعدايلاردى، پروبلەمالاردى، مىندەتتەردى شەشۋگە جەتەلەي الاتىن، وسى توپ ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى جەكە قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرەتىن، توپقا ءتان قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن جانە بولىسەتىن ادام عانا، توپ كوشباسشىسى بولا الادى. كوشباسشى توپتىڭ ايناسى دەگەندەي، توپ قانداي بولسا كوشباسشىسى دا سونداي، كوشباسشى وسى ناقتى توپتا پايدا بولادى. ءبىر توپتا كوشباسشى بولعان ادام باسقا توپتا مىندەتتى تۇردە قايتادان كوشباسشى بولا المايدى (باسقا توپ، باسقا قۇندىلىقتار، كوشباسشىدان ءارتۇرلى ۇمىتتەر مەن تالاپتار).

ءبىر جاعىنان، كوشباسشىلىق باسقالارعا ءساتتى اسەر ەتەتىن نەمەسە اسەر ەتەتىن ادامدارعا جاتاتىن بەلگىلى ءبىر قاسيەتتەر جيىنتىعىنىڭ بولۋى رەتىندە قاراستىرىلادى، ەكىنشى جاعىنان، كوشباسشىلىق - بۇل توپقا نەمەسە بەلگىلى ءبىر ماقساتقا جەتۋ باعىتىندا ءماجبۇرلى ەمەس ىقپال ەتۋ پروسەسى جانە ونىڭ ماقساتتارىن ۇيىمداستىرۋ.

باسشى نەمەسە كوشباسشى ؟ سالىستىرمالى تۇردە تالداۋ

كوشباسشى جانە كوشباسشىلىق سوزدەرى سينونيم بولعانىمەن باسشى جانە باسشىلىق سوزدەرى الەۋمەتتىك، ساياسي جانە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ماعىناسى ءارتۇرلى. وسى ايىرماشىلىقتاردى انىقتاۋعا تىرىسايىق.

1) كوشباسشى، ءتىپتى ونى سىرتتان بىرەۋ ۇسىنعان بولسا دا، مويىندايدى، قابىلدايدى، سوڭىندا ءوزى باسقاراتىن توپ سايلايدى. وسى تۇرعىدان العاندا، كوشباسشى ءارقاشان «تومەننەن»، ازدى-كوپتى دەموكراتيالىق جولمەن ۇسىنىلادى. باسشى، كەرىسىنشە، «جوعارىدان» تاعايىندالادى، ءبىر جولمەن تاڭدالادى. بۇل تاعايىنداۋ ساياسي نەمەسە اكىمشىلىك سيپاتتا بولۋى مۇمكىن، قاراماعىنداعىلار وعان دەگەن كوزقاراسىن ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن ءبىلدىرۋى مۇمكىن، كەيبىر جاعدايلاردا ءتىپتى ونى مويىنداماۋى مۇمكىن. ءبىراق ونداي جاعدايدا «جوعارىدان» باسقا كانديدات تاعايىندالۋى ابدەن مۇمكىن.

باسقاشا ايتقاندا، كوشباسشىلىقتى تومەننەن جوعارى باعىتتالعان ۆەكتور رەتىندە سيپاتتاۋعا بولادى؛ ال باسشىلىق قاراما-قارسى باعىتتاعى ۆەكتور بولىپ تابىلادى.

2) توپتاعى تۇلعا ارالىق قاتىناستاردى كوشباسشى رەتتەيدى دەپ ەسەپتەلسە، باسشى – الەۋمەتتىك ۇيىمنىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە توپتىڭ رەسمي قارىم-قاتىناسىن رەتتەيدى؛

3) باسشى (مەنەدجەر) باعىنىشتىلارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋىن فاكتىلەر نەگىزىندە جانە بەلگىلەنگەن ماقساتتار شەڭبەرىندە قۇرادى. كوشباسشى ادامداردى شابىتتاندىرادى جانە قىزمەتكەرلەردىڭ ىنتاسىن وياتادى، ولارعا بولاشاق تۋرالى كوزقاراسىن جەتكىزەدى جانە ولاردىڭ جاڭاشىلدىققا بەيىمدەلۋىنە كومەكتەسەدى.

4) مەنەدجەرلەر ماقساتتارعا قاتىستى ءپاسسيۆتى پوزيسيانى ۇستانادى. كوبىنەسە ولار باسقا بىرەۋدىڭ ماقساتتارىنا مۇقتاجدىقتان سۇيەنەدى جانە ولاردى وزگەرتۋ ءۇشىن پايدالانبايدى. كوشباسشى، كەرىسىنشە، ءوز الدىنا ماقسات قويادى جانە ونى ادامداردىڭ ىسكە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ ءۇشىن پايدالانادى.

5) مەنەدجەرلەر ءوز ىس-ارەكەتتەرىن ەگجەي-تەگجەيلى جانە ۋاقىتىندا ازىرلەۋگە بەيىم، ۇيىمدىق تيىمدىلىكتى ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتى رەسۋرستاردى تارتۋدى جانە پايدالانۋدى جوسپارلايدى. كوشباسشىلار بولاشاققا دەگەن كوزقاراستى جانە وعان وپەراسيالىق مالىمەتتەر مەن تارتىپتەرگە ارالاسپاي-اق وعان قالاي جەتۋگە بولاتىنىن ازىرلەۋ ارقىلى قول جەتكىزەدى.

6) كوشباسشىلىق وزدىگىنەن پايدا بولسا، باسشىنى تاعايىنداۋ پروسەسى وزدىگىنەن جۇرمەيدى؛

7) باسشىلىقپەن سالىستىرعاندا كوشباسشىلىق تۇراقتى ەمەس، كوپ جاعدايدا توپتاعى كوڭىل-كۇيگە بايلانىستى؛

8) باعىنىشتىلاردىڭ باسشىلىعىندا كوشباسشىنىڭ قولىندا جوق، ءارتۇرلى جازالاۋدىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەسى بولادى؛

9) كوشباسشىنىڭ اۋقىمى، نەگىزىنەن شاعىن توپ، باسشىنىڭ اۋقىمى – كەڭىرەك الەۋمەتتىك جۇيە؛

10) باسشىنىڭ شەشىم قابىلداۋ پروسەسى كۇردەلى جانە كوپتەگەن جاعدايلارمەن بايلانىستى بولادى، ال كوشباسشى نەعۇرلىم تىكەلەي شەشىم قابىلدايدى؛

11) باسشىلىققا قاراعاندا، كوشباسشىلىق ۇيىمدا باعىنىشتىلاردىڭ ەمەس، ارتىنان ەرۋشىلەردىڭ بولۋىن كوزدەيدى. سايكەسىنشە، باسقارۋدىڭ ءداستۇرلى كوزقاراسىنا ءتان «باسشى-باعىنۋشى» قاتىناسى «كوشباسشى-ەرۋشى» قاتىناسىمەن اۋىستىرىلادى.

سونىمەن قاتار، كوشباسشىلار كوشباسشىلىق كوزقاراستا كورسەتىلگەن ءوز كوزقاراستارى مەن يدەيالارىن تۇسىنەتىن جانە بولىسەتىن ادامداردى تاڭدايدى. كوشباسشىلار قىزمەتكەرلەردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن، ولار قابىلدايتىن قۇندىلىقتاردى جانە ولاردى قوزعايتىن ەموسيالاردى ەسكەرەدى. كوشباسشىلار ەموسيالار مەن ينتۋيسيالاردى قولدانۋعا بەيىم جانە ءارقاشان وزدەرىنىڭ ءىزباسارلارىندا ماحاببات پەن جەك كورۋ سياقتى كۇشتى سەزىمدەردى تۋدىرۋعا دايىن. كوشباسشىلار ءوزىن-وزى قۇرمەتتەۋدى بەلگىلى ءبىر ۇيىمعا جاتقىزۋمەن بايلانىستىرمايدى. كوشباسشىلار ۇنەمى ماسەلەنىڭ جاڭا جانە كۇردەلى شەشىمدەرىن ازىرلەيدى. ەڭ باستىسى، ماسەلە شەشىلگەننەن كەيىن ماراپاتتاۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي مۇمكىندىكتەر بولعان جاعدايدا، كوشباسشىلار جاڭا پروبلەمالاردى انىقتاۋ تاۋەكەلى مەن اۋىرتپالىعىن ءوز موينىنا الادى.

كەز كەلگەن كاسىپورىندى، مەكەمەنى ەكى تۇرعىدان قاراستىرۋعا بولادى: رەسمي جانە بەيرەسمي ۇيىم رەتىندە. وسى ەكى ۇيىمدىق قۇرىلىمعا سايكەس، ولارعا ءتان ادامدار قارىم-قاتىناسىنىڭ ەكى ءتۇرى تۋرالى ايتۋ زاڭدى: رەسمي جانە بەيرەسمي. ءبىرىنشى تيپتەگى قاتىناستار – رەسمي، قىزمەتتىك؛ ەكىنشى تيپتەگى قاتىناستار – پسيحولوگيالىق، ەموسيونالدىق.

 سونىمەن، باسشىلىق، مەنەدجمەنت فورمالدى (رەسمي) قاتىناستار جۇيەسىندە ورىن الاتىن قۇبىلىس، ال كوشباسشىلىق - بەيرەسمي قاتىناستار جۇيەسى تۋدىراتىن قۇبىلىس. سونىمەن قاتار، مەنەدجەردىڭ ءرولى الەۋمەتتىك ۇيىمدا الدىن الا انىقتالعان، ونى جۇزەگە اسىراتىن تۇلعانىڭ فۋنكسيالارىنىڭ اۋقىمى قاراستىرىلعان. ال كوشباسشىنىڭ ءرولى ستيحيالى تۇردە تۋىندايدى.

باسشىلار مەن كوشباسشىلاردىڭ قارىم-قاتىناسى

سونىمەن، ءبىز كوشباسشىلىق، مەنەدجمەنت ءوز ءمانى بويىنشا الەۋمەتتىك قۇبىلىس، ال كوشباسشىلىق بولسا پسيحولوگيالىق قۇبىلىس ەكەنىن انىقتادىق. بۇل ولاردىڭ اراسىنداعى نەگىزگى ايىرماشىلىق بولىپ تابىلادى. ءبىراق سونىمەن بىرگە ەكەۋىنەدە ورتاقشىلىقتار بارشىلىق.

بىرىنشىدەن، باسقارۋ دا، كوشباسشىلىق تا الەۋمەتتىك توپ مۇشەلەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى ۇيلەستىرۋ، ۇيىمداستىرۋ، ولاردى باسقارۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى. بۇل قۇبىلىستاردىڭ بىرەۋى عانا جوعارىدا ايتىلعانداي، فورمالدى، رەسمي قاتىناستار جۇيەسىندە، ال ەكىنشىسى - بەيرەسمي قاتىناستار جۇيەسىندە «جۇمىس ىستەيدى».

ەكىنشىدەن، ەكى قۇبىلىس تا توپتاعى (ۇجىمداعى) الەۋمەتتىك اسەر ەتۋ پروسەستەرىن جۇزەگە اسىرادى. ءبىراق ءبىر جاعدايدا (باسشىلىق) بۇل ىقپال نەگىزىنەن رەسمي ارنالار ارقىلى كەلسە، ەكىنشىسىندە (كوشباسشىلىق) بەيرەسمي ارنالار ارقىلى كەلەدى.

ۇشىنشىدەن، ەكى قۇبىلىسقا دا قاتىناستاردىڭ بەلگىلى ءبىر سۋبارديناسيالانۋى ءتان. ونىڭ ۇستىنە باسشىلىقتا ول وتە ايقىن كورىنەدى جانە لاۋازىمدىق نۇسقاۋلىقتارمەن بەكىتىلگەن، ال كوشباسشىلىقتا ونىڭ قاتىسۋى الدەقايدا از بايقالادى جانە الدىن الا كورسەتىلمەگەن.

بۇل كەزدەيسوق ەمەس. سوندىقتان كوبىنەسە كوشباسشىلىق باسشىلىققا اينالۋى مۇمكىن، ال باسشى كوشباسشىعا اينالادى جانە ت.ب. بۇرىنعى جانە قازىرگى ۋاقىتتا مۇنداي وزگەرىستەردىڭ كوپتەگەن مىسالدارى بار. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ۇيىمنىڭ جاقسى باسشىسى ول – ءارى كوشباسشى، ءارى قاراماعىنداعىلاردى ءتيىمدى باسقاراتىن ادام.

باسشىلىق پەن كوشباسشىلىقتىڭ ۇيلەسىمى ەكى باعىتتا جۇزەگە اسادى. بىرىنشىدەن، باسشى كوشباسشى بولۋعا ۇمتىلۋى كەرەك. ول قولاستىنداعىلار اراسىندا بەدەلگە يە بولۋى كەرەك، باسقارۋدا ول رەسمي بيلىكتى دە، جەكە ىقپالدى دا پايدالانۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، قۇرىلىمدى ىنتىماقتاستىق قاجەت.

ەكى باعىتتىڭ دا التەرناتيۆا ەمەستىگىن اتاپ وتكەن ءجون. كەرىسىنشە، ولار ءبىر-بىرىن تولىقتىرا تۇسەدى.

قورىتىندى

سونىمەن، كوشباسشى مەن باسشى ۇعىمىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق ايتارلىقتاي ۇلكەن ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. كوشباسشى مەنەدجەر بولۋى مىندەتتى ەمەس. كوشباسشىلىق فورمالدى قارىم-قاتىناستا دا، بەيرەسمي قارىم-قاتىناستا دا بولادى.

بۇگىنگى كۇنى كوشباسشىلىق ماسەلەلەرى بويىنشا ون مىڭنان استام ءارتۇرلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى، كوشباسشىلىقتىڭ ءۇش ءداستۇرلى جانە ءۇش زاماناۋي تۇجىرىمداماسى انىقتالدى.

كوشباسشىلىق دەگەنىمىز – رەسمي بيلىكتىڭ بار-جوعىنا قاراماستان جەكە بيلىگى بار ادامداردىڭ ىقپالى ەكەنىن انىقتادىق.

بۇگىنگى تاڭدا باسشى مەن كوشباسشىنىڭ ايىرماشىلىعى بەلسەندى تۇردە زەرتتەلۋدە. ءبىرىنشىسى رەسمي بيلىكتىڭ كومەگىمەن بيلىك جۇرگىزسە، ەكىنشىسى ءوزىنىڭ جەكە بيلىگى ارقىلى ادامدارعا اسەر ەتەدى.

باسشى مەن كوشباسشى اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى قاراستىرعاندا، ولاردىڭ ءبىر ادامدا ۇيلەسۋى قاجەت ەكەندىگى تۋرالى يدەيا ەرىكسىز پايدا بولادى. سوندا عانا ءسىز ەكەۋىن دە پايدالانا الاسىز. ءاربىر باسشى وسىعان ۇمتىلۋى كەرەك.

---